პი­ერ პა­ო­ლო პა­ზო­ლი­ნი

"ამ­არ­კორ­დი", გუ­ე­რა­სა და ფე­ლი­ნის მოთხ­რო­ბა

თარგმნა მეგი ლორიამ

ტო­ნი­ნო გუ­ე­რამ მი­სი და ფე­ლი­ნის ბავ­შ­ვო­ბი­სა და ყმაწ­ვი­ლო­ბის­დ­რო­ინ­დელ სა­ერ­თო მო­გო­ნე­ბებ­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი გა­მო­გო­ნი­ლი ის­ტო­რია გად­მო­ი­ტა­ნა ფურ­ცელ­ზე. გუ­ე­რამ თა­ვის თავ­ზე რე­დაქ­ტო­რის მო­ვა­ლე­ო­ბა იკ­ის­რა და გა­დაწყ­ვი­ტა, რომ უფ­რო სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი იქ­ნე­ბო­და, თუ­კი არ გა­და­უხ­ვევ­და მა­ტი­ა­ნეს ტრა­დი­ცი­ას და არ მი­იჩ­ნევ­და, რომ მე­მუ­ა­რის წამ­კითხ­ვე­ლი აუც­ი­ლებ­ლად ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბით ტკბო­ბას მო­ი­სურ­ვებ­და; პი­რი­ქით, მან მკითხ­ვე­ლი უბ­რა­ლო და ლა­მის გა­უ­ნათ­ლე­ბელ ად­ა­მი­ა­ნად ჩათ­ვა­ლა, ჩვე­უ­ლებ­რივ კი­ნო­მა­ყუ­რებ­ლად. სწო­რედ აქ­ე­დან გაჩ­ნ­და ეს სა­ხა­ლი­სო მოთხ­რო­ბა, მე­მუ­ა­რე­ბის­თ­ვის ტი­პი­უ­რი ნა­წარ­მო­ე­ბი, რო­მე­ლიც არც "მე"-ა და არც "იგი", არ­ა­მედ უფ­რო "ჩვენ"; ეს სრუ­ლი­ად უც­ხო რა­მაა ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ტრა­დი­ცი­ის­თ­ვის. სა­უ­ბა­რია - თუ­კი სა­ერ­თოდ შე­იძ­ლე­ბა ამ სა­კითხის და­ყე­ნე­ბა - მრავ­ლო­ბით რიცხ­ვ­ზე, ერთ­გ­ვარ "ჩვენ"-ზე, რი­სი მეშ­ვე­ო­ბი­თაც ავ­ტო­რე­ბი (ტო­ნი­ნო გუ­ე­რა და ფე­დე­რი­კო ფე­ლი­ნი) თა­ვი­ან­თი ჯა­დოქ­რო­ბის დე­მონ­ს­ტ­რი­რე­ბას ახ­დე­ნენ და ხიბ­ლა­ვენ მკითხ­ველს; და აი, ჩვენ მოწ­მე­ნი ვხდე­ბით იმ­ი­სა, თუ რო­გორ იბ­ა­დე­ბა და ვი­თარ­დე­ბა ჩვენს თვალ­წინ ის­ტო­რია; რო­გორც ჩანს, იგი ჩვე­ნი ყუ­რად­ღე­ბი­დან და ჩვე­ნი ინ­ტე­რე­სი­დან იბ­ა­დე­ბა, შე­საძ­ლოა ჩვე­ნი მეხ­სი­ე­რე­ბი­და­ნაც. იქმ­ნე­ბა შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა, რომ ბავ­შ­ვო­ბა და სიყ­მაწ­ვი­ლე ყვე­ლამ გუ­ე­რა­სა და ფე­ლი­ნის "ქა­ლაქ­ში" გა­ვა­ტა­რეთ.

გუ­ე­რა და ფე­ლი­ნი გა­ნა­ი­ა­რა­ღე­ბენ მკითხ­ველს და აიძ­უ­ლე­ბენ, პი­რი­ქით, აუც­ი­ლე­ბე­ლი, ბუ­ნებ­რი­ვი და სა­ყო­ველ­თაო-უნ­ი­ვერ­სა­ლუ­რი ხედ­ვით აღ­ი­ჭურ­ვოს და ერ­თა­დერ­თი შე­საძ­ლე­ბე­ლი ვერ­სია გა­ით­ვა­ლის­წი­ნოს. გა­ოგ­ნე­ბუ­ლი მკითხ­ვე­ლი (ყვე­ლა მკითხ­ვე­ლი ხომ უბ­ი­წოა და გა­მო­უც­დე­ლი) მყის­ვე ყლა­პავს სატყუ­ა­რას და თა­ვი ისე მო­აქვს, თით­ქოს იც­ნობს ამ შე­სა­ნიშ­ნავ ად­ა­მი­ა­ნებს და მათ­ზე იმ­ა­ვე აზ­რი­საა, რა­საც თა­ვად ეს გმი­რე­ბი ფიქ­რო­ბენ თა­ვის შე­სა­ხებ.

რა იმ­ა­ლე­ბა "ამ­არ­კორ­დის" ან­ეკ­დო­ტებ­სა თუ სოფ­ლურ-პრო­ვინ­ცი­ულ კა­რი­კა­ტუ­რებ­ში? აქ არაა ის­ტო­რი­ე­ბი, აქ სი­ცა­რი­ე­ლეა. გა­მო­ცა­ნა - რომ­ლის წი­ნა­შეც უკ­ან იხ­ე­ვენ ის­ტო­რი­უ­ლი, მო­რა­ლუ­რი და სო­ცი­ა­ლუ­რი გან­ს­ჯე­ბი - რე­ლი­გი­უ­რო­ბის უხ­ე­ში, წარ­მარ­თუ­ლი ჰი­პოს­ტა­სია. ტრა­გი­კულ­ში, რო­მე­ლიც თით­ქ­მის ყო­ველ­თ­ვის რე­ლი­გი­ურ ფე­ნო­მენს წარ­მო­ად­გენს, ძალ­ზე ბევ­რია "სოფ­ლუ­რი" და "გა­უთ­ლე­ლი" სუბ­ს­ტან­ცია. მი­სი "გრძნო­ბა­თა აღზ­რ­და" ამ მკითხ­ველ­ში გრძნო­ბე­ბის­ვე შიშს აღძ­რავს, შიშს მა­თი გა­მოვ­ლი­ნე­ბე­ბის წი­ნა­შე. მაშ ასე, თუ­კი ამ ად­ა­მი­ა­ნის მსოფ­ლ­მ­ხედ­ვე­ლო­ბა არაა დამ­ყა­რე­ბუ­ლი მოჩ­ვე­ნე­ბი­თი მოვ­ლე­ნე­ბით აღ­სავ­სე ყო­ფი­ე­რე­ბის სა­ი­დუმ­ლო­ზე, მა­შინ ფე­ლი­ნიმ, სო­ცი­ა­ლუ­რი მო­საზ­რე­ბე­ბის გა­მო, უნ­და და­მა­ლოს თა­ვი­სი გრძნო­ბე­ბი, ანუ მის­ტი­ფი­კა­ცი­ებს უნ­და მიჰ­ყოს ხე­ლი. ამგ­ვა­რად, ამ გრძნო­ბას გა­მომ­ჟ­ღავ­ნე­ბის­თა­ნა­ვე ლაგ­მა­ვენ. მა­ინც რი­თი? სი­ცი­ლით. სწო­რედ რომ სი­ცი­ლით და არა იუმ­ო­რით. ფე­ლი­ნი კო­მი­კუ­რის­კენ ილტ­ვის (და გუ­ე­რა იძ­უ­ლე­ბუ­ლია და­ეხ­მა­როს მას), მაგ­რამ აქ კონ­ვულ­სი­უ­რი ხარ­ხა­რი უნ­და ვი­გუ­ლის­ხ­მოთ. ესაა ნერ­ვუ­ლი, მე­ძა­ვი ქა­ლე­ბი­სა და მა­ზო­ხის­ტე­ბის სი­ცი­ლი; ყოვ­ლის გან­მ­ძარ­ც­ვე­ლი, და­მან­გ­რე­ვე­ლი ხარ­ხა­რი, რო­მე­ლიც თა­ვი­დან შლის გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლო­ბას, მაგ­რამ შემ­დეგ კი ის­ევ აღ­ად­გენს მას. ესაა პა­თე­ტი­კუ­რი თავ­დაც­ვის, ყი­ნუ­ლო­ვა­ნი სი­ცი­ლი.

ამგ­ვა­რად, სი­ცი­ლის არ­ა­ნორ­მა­ლუ­რი შე­ტე­ვე­ბით შე­ზა­ვე­ბუ­ლი ტრა­გი­კუ­ლი გრძნო­ბა, რო­მე­ლიც სი­ცა­რი­ე­ლის მიღ­მა იმ­ა­ლე­ბა, მეტ-ნაკ­ლე­ბად კო­რექ­ტუ­ლად გა­მო­ი­ყუ­რე­ბა და თა­ვის მხრივ, თა­ვად ამ სი­ცი­ლის ფსი­ქო­ლო­გი­ურ ნა­ძა­ლა­დე­ვო­ბას აქ­არ­წყ­ლებს; ეს მე­ო­რე კო­რექ­ცია იუმ­ო­რის ჩა­რე­ვით მი­იღ­წე­ვა. ბალ­თა შეკ­რუ­ლია: ან­ეკ­დოტ­სა და კა­რი­კა­ტუ­რას (სხვა­თა შო­რის, ყალბს) სი­ხა­რუ­ლით შევ­ც­ქე­რით (ას­ე­ვე ყალ­ბი სი­ხა­რუ­ლით), ის­ე­ვე, რო­გორც ეს ტრა­დი­ცი­ა­სა და კე­თილ­გო­ნი­ე­რე­ბას შე­ე­ფე­რე­ბა: სწო­რედ ეს გრძნო­ბა უნ­დო­დათ გა­მო­ეწ­ვი­ათ ავ­ტო­რებს.

სა­ბო­ლო­ოდ ფე­ლი­ნი პირ­ში ჩა­ლა­გა­მოვ­ლე­ბუ­ლი რჩე­ბა: თა­ვი­სი ქა­ლა­ქის ცხოვ­რე­ბით (გა­ზაფხუ­ლი­დან გა­ზაფხუ­ლამ­დე), წვრი­ლი ბურ­ჟუ­ა­ზი­ი­დან გა­მო­სუ­ლი წვრილ-წვრი­ლი პერ­სო­ნა­ჟე­ბით, თა­ვი­სი ცე­რო­დე­ნა ად­ა­მი­ა­ნე­ბით. პი­რა­დად მე (პრო­დი­უ­სე­რი რომ ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი) ამ მოთხ­რო­ბის მი­ხედ­ვით სა­ერ­თოდ არ გა­და­ვა­ღე­ბი­ნებ­დი ფილმს. მე შე­მე­შინ­დე­ბო­და გა­მე­ცოცხ­ლე­ბი­ნა, აჩრ­დილ­თა სამ­ყა­რო­დან გა­მო­მეხ­მო ნე­ო­რე­ა­ლის­ტუ­რი ან­აქ­რო­ნიზ­მი, რო­მელ­შიც მუ­დამ ძა­ვა­ტი­ნის დე­ვი­ზის მი­ხედ­ვით უნ­და გვეცხოვ­რა: ეს იქ­ნე­ბო­და "ღა­ტა­კი შე­რე­კი­ლე­ბი" თა­ნა­მედ­რო­ვე იპ­ოს­ტას­ში, სა­ხე­ლად "შეშ­ლი­ლი წვრი­ლი ბურ­ჟუ­ა­ზია".

მაგ­რამ, რო­ცა იცი, რომ ფილ­მის რე­ჟი­სო­რი ფე­ლი­ნი იქ­ნე­ბა, აუც­ი­ლებ­ლად წარ­მო­იდ­გენ ნა­წარ­მო­ებს, რო­მე­ლიც ამ მოთხ­რო­ბი­დან თუ რო­მა­ნი­დან გა­მო­ვა. ფე­ლი­ნი უკ­ი­დუ­რეს ექს­ტ­რე­მიზ­მ­საც კი არ მო­ე­რი­დე­ბა, თა­ვის პა­ტა­რა ად­ა­მი­ა­ნებს ვულ­გა­რულ მხე­ცე­ბად გა­და­აქ­ცევს, სას­ტიკ და გუ­ლი­სამ­რევ, ინ­ტე­ლექ­ტის­გან დაც­ლილ, და­უნ­დო­ბელ არ­სე­ბე­ბად.

ად­ა­მი­ა­ნო­ბის - რო­მე­ლიც სრუ­ლად ატ­რო­ფი­რე­ბუ­ლია - ტო­ტა­ლურ დე­ფი­ციტს უხ­ე­შად შე­თითხ­ნი­ლი მოთხ­რო­ბა ტრა­გი­კუ­ლი საწყი­სე­ბის­კენ მიჰ­ყავს. ტრა­გი­კუ­ლის­კენ მიბ­რუ­ნე­ბა კი მარ­თა­ლია ირ­ი­ბად, მაგ­რამ მა­ინც მოგ­ვ­ცემს სა­შუ­ა­ლე­ბას, ჩვე­ნი ჩახ­შო­ბი­ლი გრძნო­ბე­ბი ყო­ფი­ე­რე­ბის კონ­კ­რე­ტი­კას მი­ვაპყ­როთ.

ის­ღა გვრჩე­ბა ვი­კითხოთ: რო­გორ გან­ხორ­ცი­ელ­დე­ბა ეს ეკ­რა­ნი­ზა­ცია, რო­მელ­საც ძა­ლუძს პა­ტა­რა პას­ტო­რა­ლუ­რი სამ­ყა­რო ფა­შის­ტურ ყო­ფი­ე­რე­ბად გა­და­აქ­ცი­ოს? ამ­ა­ზე პა­სუ­ხის გა­ცე­მა არაა ძნე­ლი: ფე­ლი­ნიმ იც­ის ფორ­მუ­ლა: რე­ა­ლო­ბა უნ­და გან­ვი­ხი­ლოთ რო­გორც წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლი და აღ­უ­წე­რე­ლი; ვი­პო­ვოთ მას­ში ნა­წი­ლი, ელ­ე­მენ­ტი, ფორ­მა, ას­პექ­ტი; ისე ვქნათ, რომ რე­ა­ლო­ბის ეს "წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი" მაქ­სი­მა­ლუ­რად და­უ­ახ­ლოვ­დეს ზო­გად კონ­ცეფ­ცი­ას - სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ, და შე­სა­ბა­მი­სად, პი­რო­ბით კონ­ცეფ­ცი­ას; ყო­ფი­ე­რე­ბის ამ მო­ნაკ­ვეთ­ზე, რო­მე­ლიც შეზ­ღუ­დუ­ლი და ას­ე­ვე პი­რო­ბი­თია, სე­მან­ტი­კუ­რი გა­ფარ­თო­ე­ბა უნ­და მო­ვახ­დი­ნოთ და ეს ყვე­ლა­ფე­რი გა­და­მე­ტე­ბის, ზღვარ­გა­და­სუ­ლო­ბი­სა და უს­აზ­ღ­ვ­რო­ბის ხერ­ხე­ბით უნ­და გა­ფორ­მ­დეს, წარ­მო­უდ­გეს მა­ყუ­რე­ბელს, რო­მე­ლიც:

ა) აღ­ელ­ვე­ბუ­ლია, გა­მომ­ხატ­ვე­ლო­ბი­თი ხერ­ხე­ბის ას­ე­თი უს­აზ­ღ­ვ­რო­ე­ბის შემ­ყუ­რე და ბ) აღ­ი­ა­რებს მათ სა­ყო­ველ­დ­ღეო ღი­რე­ბუ­ლე­ბას.

© “არილი”