ახალი წიგნები (2005)

ამელი ნოთომბი, "საკუთარ სახელთა წიგნი"
The Book of Proper Names
By Amelie Nothomb
Faber, 126 გვ.

ყველა ბავშვი განსაკუთრებულია. პრობლემები მაშინ იწყება, როცა მშობლები თვლიან, რომ მათი შვილი გამორჩეულია, უნიკალური, განსაკუთრებული მონაცემებით დაჯილდოებული, შვილს ფსევდოდიდების კვარცხლბეკს უგებენ და იმაზე აღარ ფიქრობენ, თუ რა სავალალო შედეგით შეიძლება დამთავრდეს მათი ახირება. მერე ხშირად ხდება ისე, რომ იზოლირებულ, მიმზიდველ გარემოში გაზრდილი ბავშვები ვეღარ ეგუებიან რეალურ სამყაროს და მშობელთა მიერ აგებული კვარცხლბეკიც ფეხქვეშ ემსხვრევათ. ამელი ნოთომბის გმირ ქალს პლექტრუდი ჰქვია, ეს უცნაური სახელი ცრუმორწმუნე დედამ საგანგებოდ შეარჩია ახალშობილისთვის. თუმცა, როგორც ციხის ზედამხედველი ამბობს, სრულფასოვან პიროვნებად ჩამოყალიბებისათვის სულაც არ არის აუცილებელი ბავშვს უცნაური სახელი ერქვას. სახელს რა მნიშვნელობა აქვს? შეიძლება მერი გერქვას და გამორჩეული იყო. არა, - ამბობს დედა, - ეს სახელი მისი მფარველი იქნება, ჩემი შვილი ძლიერი გამოვა და შეძლებს დაიცვას საკუთარი თავი. ციხის ზედამხედველს ახალშობილთან რა ხელი აქვს? – ალბათ იკითხავთ. გიპასუხებთ: პლექტრუდის დედა ციხეში ზის; მან ფეხმძიმობის დროს თავისი შვილის მამა მოკლა, მერე კი, როცა ბავშვი დაიბადა, თავი ჩამოიხრჩო. პლექტრუდი დეიდა კლემენსმა იშვილა. ის ძალიან უფრთხილდებოდა თავისი დის ხსოვნას, რაღა თქმა უნდა, ოჯახურ ტრაგედიაზე კრინტი არ დაუძრავს, დისშვილს განსაკუთრებით უვლიდა, ზღაპრული პრინცესასავით აცხოვრებდა... მაგრამ ვერც დეიდამ და ვერც უცნაურმა სახელმა ვერ შეძლო გოგონას დაცვა ყოველდღიური პრობლემებისაგან. პირველი იმედგაცრუება სკოლის პერიოდში ჰქონდა. თანაკლასელებისაგან გარიყული აღმოჩნდა. მაგრამ მალე თავისი გზა იპოვა, საბალეტო სკოლაში ისე გამოიჩინა თავი, რომ ყველა მასზე ალაპარაკდა. პლექტრუდს ცნობილი ვარსკვლავის – ანა პავლოვას მომავალი უწინასწარმეტყველეს. დეიდა კლემენსი აღტყინებას ვერ მალავდა. დისშვილი მის ერთადერთ იმედად იქცა, თავის დროზე ხომ კლემენსს საბალეტო სკოლაში მიღებაზე უთხრეს უარი და ერთადერთი ოცნება დაუმსხვრიეს. თითქოს ყველაფერი კარგადააა, მაგრამ...
ნოთომბის რომანები, რომლებიც დღეს უკვე ბესტსელერებადაა ქცეული საფრანგეთში, მძაფრი სატირით გამოირჩევა. მწერალი უკიდურესი დრამატიზმით აღწერს საბალეტო სკოლის მოსწავლე გოგონების ცხოვრებას; ისინი შიმშილობენ, იტანჯებიან და, რაც ყველაზე სამწუხაროა, წონის დაკარგვასთან ერთად გრძნობებსაც კარგავენ. ტრაგედია მოახლოებულია. პლექტრუდს კალციუმის ნაკლებობა აქვს, ამას ფეხის მოტეხილობაც დაემატება და კიდევ ექიმების დაუნდობელი დასკვნა: გოგონა ვეღარასოდეს ვეღარ იცეკვებს. ესეც ნოთომბის შავი იუმორი – ბავშვი, რომელიც მეფის ასულივით იზრდებოდა, მწვავე იმედგაცრუების მსხვერპლი აღმოჩნდება.
არანაკლებ შემზარავია ფინალი – დეიდა კლემენსი, რომელიც ღვიძლი შვილივით ზრდის პლექტრუდს, უცებ ბოროტ ჯადოქრად მოგვევლინება. პლექტრუდი მისთვის სიყმაწვილის ოცნებების ასრულების ერთადერთი იმედია და როცა მიხვდება, რომ ხელიდან ეცლება ეს ბოლო იმედიც, პლექტრუდის მიმართ ეგოისტური სიყვარული სიძულვილად გადაექცევა. დეიდა გოგონას მისი დაბადების საზარელ საიდუმლოს გაუმხელს, თუმცა ბოლო მაინც კეთილია. პლექტრუდი ბოროტ ჯადოქარს თავს დააღწევს და სიყვარულსაც იპოვის. "ჭირი იქა, ლხინი აქა..."


ჯონ აპდაიკი, "სოფლები"
Villages
By John Updike
Viking, 320 გვ.


60-იანი წლებში, როცა ჯონ აპდაიკის "წყვილები" გამოქვეყნდა, მწერალს არც კი უფიქრია, რომ ამას დიდი მღელვარება მოჰყვებოდა. "სოფლები" აპდაიკის 21-ე რომანია და ერთგვარად "წყვილების" განწყობასაც ეხმიანება.
რომანის მთავარი გმირი ოუენ მაკენზი - კომპიუტერული პროგრამების ყოფილი დიზაინერი, მასაჩუსეტსის შტატში ცხოვრობს. ნაწარმოები მაკენზის ერთი ჩვეულებრივი დილის აღწერით იწყება: მაკენზის ეღვიძება, სიზმარს იხსენებს და ა.შ. ანუ მოქმედება აწმყოში მიმდინარეობს, მაგრამ სრულიად მოულოდნელად სადღაც მეცხრე გვერდზე, იმის მაგივრად, რომ მწერალმა დიზაინერის რუტინულ ყოფაში რამე ინტრიგა ჩახლართოს, მას მკითხველი ჩვეული ოსტატობით გადაჰყავს წარსულში. ამგვარად აღმოვჩნდებით პენსილვანიაში, იქ, სადაც ოუენი დაიბადა და ოუენის სულის სიღრმეებშიც ჩავიხედავთ. აპდაიკის გმირის ცხოვრება მართლაც რომ გამონაკლისია. ოუენი განსხვავებული ბავშვია, გამორჩეულად მგრძნობიარე და მშფოთვარე. უცნაურობებიც მრავლად ახასიათებს. ყველაფრის ეშინია, წყლის, სიმაღლის, ობობების, სიბნელის, სარეცხი მანქანისაც კი.
ამ შიშსა და მღელვარებას ვერ იცილებს ვერც მეგობრების წრეში და ვერც ქალებთან ურთიერთობისას. გამუდმებით რაღაც ეჩვენება, გამუდმებით რაღაც საზარელი ხმები ესმის... მის შიშს ვერაფერი აქარწყლებს, - ვერც წარმატებული კარიერა, ვერც ქალები... ფაქტობრივად რომანი ოუენის სექსუალური ოდისეაა, რომელსაც ახლავს ქალთა შთამბეჭდავი კატალოგი, გარეგნული და ფიზიოლოგიური მონაცემებით. აპდაიკის გმირისთვის ქალები ორ კატეგორიად იყოფიან: ერთნი, რომლებთანაც მას სქესობრივი კავშირი ჰქონია და მეორენი, რომლებთანაც არ ჰქონია. საინტერესო დეფინიციაა, არა?! ნიშანდობლივია ისიც, რომ ოუენის ერთ-ერთი საყვარელი მას სექსიზმში ადანაშაულებს. ოუენი ქალთან კამათში უკან იხევს და თავის "მოძველებულ" შეხედულებებს ბავშვობაში გამოტანილ დასკვნებს აბრალებს. თუმცა ამას ხმამაღლა ამბობს, გულის სიღრმეში კი დარწმუნებულია, რომ ქალები მამაკაცებზე ბევრად უფრო გამბედავები არიან.


დერეკ უოლკოტი, "უძღები შვილი"
The Prodigal
By Derek Walcott
Faber, 112 გვ.

დერეკ უოლკოტის ახალი ეპიკური პოემის დასასრულს ასეთი დიალოგი იმართება. "თქვენ არ გინახავთ პარიზი? აუცილებლად უნდა ნახოთ. რატომ? ის თქვენს ცხოვრებას შეცვლის." "მე მომწონს ჩემი ცხოვრება." "თქვენ ფიქრობთ, რომ აქ ყველაფერია?" "ჩემთვის კი..."…
ეს დიალოგი ხანგრძლივი მოგზაურობის დამაგვირგვინებელია, დიდი განსჯისა და გააზრების შედეგი. ეს "აქ" – სენტ-ლუსიაა, უოლკოტის დაბადების ადგილი. აქ ცხოვრება მას ნებისმიერი მდიდრული ქალაქის ფუფუნებას ურჩევნია.
ბევრი უმოგზაურია, ბევრი რამ გადახდენია, ბევრი რამ უნახავს პოეტს, რა თქმა უნდა, ბევრი ცუდიც (აქეთ-იქით ხეტიალი განსაკუთრებით 1992 წლიდან, ნობელის პრემიის მიღების შემდეგ დასჩემდა), მაგრამ უოლკოტის მძაფრი ოპტიმისტური განწყობა უიმედობისა და განწირულობის ყველა განცდას აბათილებს. "ბედნიერი იყავი!" - მიმართავს საკუთარ თავს, - "აი, შენ აქ ხარ, 75 წლისა მოიყარე, გონება ისევ გიჭრის". თუმცა დროდადრო მაინც შემოაწვება ხოლმე ნაღველი: ძირითადად ეს არის წუხილი ნაადრევად დაღუპული ტყუპისცალის, როდის, იოსიფ ბროდსკისა და სხვა მეგობრების გარდაცვალების გამო. და მაინც, უოლკოტის პოეტური აღსარება არ არის გოდება წარსულზე, ეს უფრო ღვთის მიერ მონიჭებული სიცოცხლის სამადლობელია.
ეპიკურ პოემაში მოქმედება პენსილვანიაში იწყება - მატარებელში. ლექსის რიტმი თითქოს მატარებლის ბორბლების რიტმს მიჰყვება. ლამის ნახევარ მსოფლიოს შემოივლის პოეტი: პესკარა, გენუა, მილანი, რიმინი, კართაგენი, გვადალახარა... თხრობა ხან პირველ პირშია, ხან მესამეში. მოგზაურობას არც კონკრეტული მიზანი აქვს და არც დანიშნულების ადგილი. დროდადრო მოგზაური სადმე კაფეში ან რომელიმე ხელოვნების მუზეუმში ჩერდება ხოლმე, ასეთი ადგილები ხომ უძღებ შვილთა კარგი თავშესაფარია.
ცნობილ ეპიკურ პოემაში - "ომეროსი" (1990) უოლკოტმა აქილევსი და ფილოქტეტე ადგილობრივ მეთევზეებად აქცია და მათი ცხოვრება დაგვიხატა. "უძღები შვილის" თხრობა "ომეროსული" ინერციით არ არის დამუხტული, თუმცა ძალიან საინტერესოა, ის ხომ პოეტის გონების მდინარებას ასახავს.
ეს არ არის მოგზაურობის დღიურები, ეს უფრო სალექციო ჩანაწერებს ემსგავსება, - ჩანაწერებს ხელოვნებაზე, გადასახლებაზე, რასობრივ განსხვავებაზე, იმპერიაზე, სიყვარულზე და იმ შემზარავ რუკაზე, რომელსაც ჰქვია არსად და "საითკენაც ჩვენ ყველანი მივექანებით."
ლირიკული გმირის მოგზაურობას თან სდევს "ისტორიის სურნელი". შვეიცარიაში ის მოხიბლულია ალპებით, იტალიაში ძლევამოსილი იმპერიის ნაშთებით, - სტრიქონებში წარსულისადმი უდიდესი პატივისცემის განცდა გამოსჭვივის და ამ წარსულის ნანგრევებქვეშ პოეტი ნებისმიერ ალაგას მშობლიური კერას პოულობს.
რომანტიკული ასოციაციები მხოლოდ ისტორიის სურნელის გამოძახილი არ არის, პირად გრძნობებსაც უკავშირდება. რას უფრო ვაღმერთებდი, ქალაქებს თუ ქალებს? – კითხულობს პოეტი და როცა ამ თემას ეხება, ყველაზე მეტად გრძნობს ასაკის სიმძიმეს. "ეს მოხუცი კაცის დაწერილი წიგნია", - წერს უოლკოტი და თვითონაც კარგად იცის, რაც უფრო ასაკში შედის, მით უფრო მძაფრდება დაკარგული ბავშვობისა და გარდაცვლილი ტყუპისცალის მონატრების განცდა.
მგზავრობის დასასრულს პოეტი თავის დაკარგულ ხმას პოულობს. ეს ის ხმაა, რომელმაც თავის დროზე "ომეროსში" გაიჟღერა: "უძღებო შვილო, რისთვის დაეხეტები? – ეკითხება საკუთარ თავს თითქოსდა ბრალდების ტონით. თუმცა პოემას მაინც ეპიფანური დასასრული აქვს – დელფინების იდილია სენტ-ლუსიას სანაპიროზე პოეტს მხნეობას ჰმატებს. თუ, პოეტის პროგნოზის თანახმად, უოლკოტი მეტ წიგნს აღარ დაწერს, შეიძლება ითქვას, რომ "უძღები შვილის" კულმინაცია – როდესაც შუქი გადმოვა "სხვა სანაპიროდან" და პოეტი დაღუპულ ტყუპისცალს აღმოაჩენს – ფინალის ერთგვარი მაუწყებელია.


მაიკლ კუსტოვი, "პიტერ ბრუკი" (ბიოგრაფია)
Peter Brook A Biography
By Michael Kustow
St. Martin's Press, 334 გვ.

მე-20 საუკუნის მეორე ნახევრის რეჟისორთა შორის პიტერ ბრუკმა უკვე დიდი ხანია თავისი სახელი დაიმკვიდრა. ვისაც უნახავს, არასოდეს დაავიწყდება შექსპირის პიესების ნოვატორული დადგმები 1962-1970 წლებში – "მეფე ლირი", "ზაფხულის ღამის სიზმარი" და სხვა. რეჟისორი, რომელმაც რევოლუცია მოახდინა სცენაზე, შეცვალა თეატრალური დადგმის სტილი - რიტორიკიდან მოქმედებამდე – ასე გაიცნო აუდიტორიამ პიტერ ბრუკი, რეჟისორი, რომლის წყალობითაც, ერთი კინოკრიტიკოსის ფრაზა რომ მოვიშველიოთ, "შექსპირი ჩვენი თანამედროვე გახდა". თუმცა აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ბრუკის ახალი ნაბიჯები მხოლოდ შექსპირით არ შემოფარგლულა.
პიტერ ბრუკი 1925 წელს დაიბადა ლონდონის გარეუბანში, ლატვიელი ებრაელი ემიგრანტების ოჯახში. კინოთი და თეატრალური ხელოვნებით პატარაობიდანვე დაინტერესდა. ათი წლის ყოფილა, ოჯახის წევრებისათვის თოჯინური სპექტაკლი რომ დაუდგამს – "ჰამლეტი". ოქსფორდის უნივერსიტეტში სწავლის დროს კი თავისი პირველი ფილმი გადაუღია, ლორენს სტერნის "სენტიმენტალური მოგზაურობა". სარეჟისორო მოღვაწეობა ბრუკმა 1943 წელს დაიწყო. 1945-1965 წლებში მან შექსპირის პიესები დადგა შექსპირის მემორიალურ თეატრში, სტრეტფორდ-ონ-ეივონში. 1962 წლიდან შექსპირის სამეფო თეატრის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი იყო. მისი კომერციულად ყველაზე წარმატებული ფილმი "ბუზთა ბატონი" გახდა, რომელიც ეკრანებზე 1963 წელს გამოვიდა. ბიოგრაფიული რომანის ავტორის, მაიკლ კუსტოვის შეფასებით, ბრუკმა ამ ფილმით ყველაზე კარგად გამოხატა თავისი მრწამსი – ის თავისუფალი მოთამაშეა. ბრუკის სცენური თუ კინოექსპერიმენტების თავისებურება პირველ რიგში ის იყო, რომ რეჟისორმა თავს სრული თავისუფლება მისცა და ავანგარდიდან სესხებას არ მოერიდა. მაქს რაინჰარდტის მერე ბრუკი ყველაზე წარმატებული რეჟისორი იყო, რომელმაც თეატრში ავანგარდული მიდგომა გამოიყენა, რევოლუციურ შედეგს მიაღწია და კლასიკური დადგმა სამუდამოდ ჩაანაცვლა ნოვატორულით. რეჟისორ მაიკლ კუსტოვის ბიოგრაფიული თხზულება ბევრ საინტერესო ამბავს გვიამბობს პიტერ ბრუკის შემოქმედებითი და პირადი ცხოვრებიდან.


© “წიგნები – 24 საათი”