საუბრები ლიტერატურაზე - დავით ქართველიშვილი

თეონა დოლენჯაშვილი

ჩვენ ყველა ირიბად ლიტერატურის გავლენით ვცხოვრობთ

- ესსეში “პროზისა და საკუთარი თავის შესახებ” წერ, რომ “ჩემი პროზა არ არსებობს. არსებობს ჩემ მიერ დაწერილი წაკითხვის ღირსი რამდენიმე ნაწარმოები, მაგრამ ეს არ ნიშნავს ჩემი პროზის არსებობას” მაინც, რა და როგორი მასალა უნდა დააგროვოს პროზაიკოსმა, რომ მისი პროზის არსებობა დადასტურდეს.
- აქ საუბარია რა თქმა უნდა, არა მასალის მოცულობასა და რაოდენობაზეა, არამედ იმაზე, თუ რა გავლენა აქვს კონკრეტული ავტორის შემოქმედებას მის თანამედროვე და მომავალ ადამიანებზე, ანუ დიდი მწერალი ყოველთვის პირდაპირ ან ირიბ გავლენას ახდენს კონკრეტულ ადამიანებზე, ხოლო ამ ადამიანების ერთობლიობა ქმნის საზოგადოებას, აუცილებელი არ არის ადამიანს ქონდეს წაკითხული პლატონოვის ან კაფკას შემოქმედება, რომ ამ ავტორების გავლენა განიცადოს, ეს ორი ავტორი განზრახ მოვიყვანე მაგალითად, ისინი სიცოცხლეში აღიარებული მწერლები არ იყვნენ, ასე რომ დიდი მწერლობა არანაირად არ უკავშირდება საქვეყნო აღიარებას, თუმცა ჩვენ ყველა ირიბად ლიტერატურის გავლენით ვცხოვრობთ, ამ თემის შესახებ ალბათ ოდესმე ესსეს დავწერ.
- “თანამედროვე მწერლებმა დავივიწყეთ ლიტერატურის პედაგოგიკური მნიშვნელობა...” ფიქრობ, რომ საჭიროა თანამედროვე ლიტერატურას პედაგოგიკური, დიდაქტიკური ან მორალისტური მნიშვნელობა ჰქონდეს?
- ნებისმიერი ავტორი პირველ რიგში თავისი ტექსტებით საკუთარ თავს ზრდის და შემდეგ სხვებს. რაც შეეხება პედაგოგიკას, დიდაქტიკას და მორალს, ჩემი აზრით, ყველა მწერალი მეტნაკლებად პედაგოგია დიდაქტიკოსი და მორალისტი, თუმცა რატომ მხოლოდ მწერალი, ნებისმიერ ადამიანს აქვს სურვილი ქონდეს გავლენა სხვა ადამიანებზე, ეს აზრი თავისთავად ბანალურია და სწორედ ამიტომ ჭეშმარიტი, თუმცა ბანალურობა ჭეშმარიტების კრიტერიუმი არ არის. თანამედროვე ლიტერატურაში ავტორები ხშირად ახდენენ პედაგოგიკის დიდაქტიკის და მორალისტობის პაროდირებას, პაროდია განვითარების ერთერთი ფორმაა, რაც შეეხება ესსეში გამოთქმულ მოსაზრებას, აქ პედაგოგიკის გოეთესეულ გაგებაზეა საუბარი. თუმცა ინტერვიუს ფორმა ნამდვილად არ გვაძლევს იმის საშუალებას, ამ საკითხზე განვავრცოთ მსჯელობა.
- მაშინ ისევ ქართულ პროზაზე ვისაუბროთ და შენი წიგნიდან ამონარიდები მოვიყვანოთ, სადაც წერ, რომ “ქართული პროზა შეკვეთით იქმნება.” “ქართველი მწერლების უმრავლესობა მეზღაპრეა” “ქართულ ლიტერატურას თავისუფლება აკლია” “ქართველი მწერალი ლოკალური მწერალია...”
- დავიწყოთ ლოკალურობიდან: ჩვენ პროვინციაში ვცხოვრობთ, ვმეტყველებთ და ვწერთ ენაზე, რომელიც მსოფლიოში ძალიან ცოტა ადამიანმა იცის, თავისთავად ქართული ბრწყინვალე ენაა, თუმცა ჩვენი ქვეყნის ისტორიდან გამომდინარე გარკვეული მიმართულებებით ქართული ენა ვერ განვითარდა, ვგულისხმობ სამეცნიერო ენას, ტექნიკურ დარგებს, ერთი სიტყვით იმას, რასაც ცივილიზაცია ქვია. ჩვენში ხშირად კულტურულობა ცივილიზირებულობაში ერევათ, რეალურად ეს სხვადასხვა რაღაცეებია, მაგალითად, ლუქსემბურგი ნამდვილად არ არის საქართველოზე კულტურული ქვეყანა, (ისტორიით, ლიტერატურით და ა.შ.) თუმცა ცივილიზირებულობის მხრივ ეს ქვეყანა გაცილებით წინ არის, ვიდრე საქართველო. რაც შეეხება მეზრაპრეობას და თავისუფლებას, ზღაპარი მხოლოდ ზედაპირულადაა თავისუფალი, შინაგანად ის ფატალურია.
- ამ ბოლო დროს ლექსების წერა დაიწყე.. უკვე შეგიძლია საკუთარ თავს პოეტი უწოდო?
- არა, რა თქმა უნდა საერთოდ არ ვთვლი ჩემ თავს პოეტად და ჩემი ეს რამდენიმე ლექსიც ჩვეულებრივი პროზაა, უბრალოდ განვითარება და ამბებია ამოყრილი და მხოლოდ განცდები და გარკვეული მოვლენებისადმი ჩემი დამოკიდებულებები არის გადმოცემული.
- “საქართველოში კრიტიკოსები არ არსებობენ. თანამედროვე კრიტიკული წერილი უფრო სარეკლამო განცხადებაა, ვიდრე სამეცნიერო კვლევა”. სამწუხაროდ, უნდა დაგეთანხმო და ცოტა თემის განვრცობაც გთხოვო.
- ლიტერატურული კრიტიკა არ ნიშნავს ნაწარმოების ქებას ან ძაგებას. ის უფრო ერთი ავტორის ტექსტით შთაგონებული, მეორე ავტორის მიერ დაწერილი ტექსტია, ავტორების უმეტესობას ურჩევნია საკუთარი თავის სადღეგრძელოსებური ქება წაიკითხოს კრიტიკულ წერილში, ვიდრე საფუძვლიანი ანალიზი, არ დავმალავ მეც ასე ვარ, რადგან დღეს რეკლამა უფრო მესაჭიროება, ვიდრე ჩემი ტექსტების მეცნიერული ანალიზი.
- “მე არ ვწერ ცხოვრებისეულ პროზას. აქედან გამომდინარე არც ცხოვრება მწერს საკუთარი ფავორიტების სიაში. მე ვწერ სხეულზე და სულზე”... გეთანხმები, რთულია. მანერულობას და სქემატურობასაც სწორედ ამის გამო გწამებენ?
- ჩემი დაკვირვებით ადამინები უმეტესობა ზუსტადაც რომ მანერული და სქემატურია, რაც შეეხება ჩემი ტექსტების ძირითად თემას, ეს არის ისეთი შეკითხვების დასმა, რომელზეც ერთმნიშვნელოვან პასუხს მხოლოდ სიკვდილის შემდეგ გავიგებ. მკითხველების უმრავლესობას კი ეს აღიზიანებს. Aაი, როგორი გარიყული და სულით ფაქიზი ადამიანი ვარ.
-“დიდი ლიტერატურა ყოველთვის ადამიანურია და ადამიანზეა”, ამიტომაც მიგაჩნია ბოლო დიდ რომანად უელბეკის ” ელემენტარული ნაწილაკები”. შეგიძლია სხვა დიდი რომანებიც გაიხსენო?
- ამჟამად ორი რომანი მახსენდება, მიგელ დე უნამუნოს “ბურუსი” და ოთარ ჭილაძის “აველუმი” ეს უკანასკნელი ჯერ წესიერადაც კი არ არის წაკითხული, გააზრებაზე ხომ ლაპარაკი ზედმეტია.
- “მაღალმხატვრული ნაწარმოები მხოლოდ სწორად შერჩეული და მართებულად დალაგებული სიტყვების ერთობლიობაა და არა საინტერესო ამბავი…” ყველა მწერალი თავისებურად ალაგებს ამ სიტყვებს, ანუ სტილი განსაზღვრავს მწერალს და ლიტერატურას. შენეულ სტილზე რა შეგიძლია თავად გვითხრა?
- ადრე ენიდან გამოდინარე ვქმნიდი ამბავს, ახლა პირიქითაა, თემა მკარნახობს ენობრივ პოზიციას.
- ბოლო რომანში “ახალ წიგნში” მომეჩვენა რომ ენის გამარტივებასთან გვაქვს საქმე. ნაივური მიმართულება ძალიან საინტერესოა. Aარსებობენ ძალიან საინტერესო ცალკეული ავტორები, თუმცა, ვფიქრობ, რომ ვერც მხატვრობაში და ვერც ლიტერატურაში ნაივმა თავისი სკოლა ვერ შექმნა..
- პირველ რიგში უნდა ავღნიშნო, რომ მხატვრობა ჩემი ინტერესების სფეროში არ შედის, საქართველოში ხშირია შემთხვევა, როდესაც ერთ ადამიანს ერთნაირად უყვარს მხატვრობა, ბალეტი, ლიტერატურა, თეატრი, კინო, მუსიკა და ჯაზი. Aასეთი ადამიანებისთვის ჯაზი ხომ ჟანგბადია და არა მუსიკალური ჟანრი. რაც შეეხება შეკითხვას, თუ ვიმსჯელებთ ლოკალურად, ერთადერთი ლიტერატურული სკოლა სიმბოლიზმია, თუმცა “ცისფერყანწელებიც” არ მიმაჩნია კლასიკურ ლიტერატურულ სკოლად, შეიძლება ამის მიზეზი ის არის, რომ მე სულ სხვანაირი პოეზია მიყვარს და მათ სათანადოდ არ ვაფასებ... სიმართლე რომ ვთქვა ჩემთვის მნიშვნელოვანია რას ვაკეთებ კონკრეტულად მე ლიტერატურაში და სკოლები საერთოდ არ მაინტერესებს.
-სკოლები და მიმდინარეობები ალბათ უფრო ხელოვნებათმცოდნეებისთვისაა საინტერესო და მეეჭვება, მწერალი ამაზე ფიქრობდეს. რაც შეეხება ენას, ახალ რომანში, რომელიც რამდენადაც ვიცი მალე გამოვა, თემასთან ერთად ენობრივი პოზიციაც იცვლება?
- მე ერთხელ უკვე რადიკალურად შევცვალე ენობრივი პოზიცია, მაშინ ალბათ 24-25 წლის ვიყავი, როდესაც მივხვდი, რომ სტილიზაციებისთვის თავი უნდა დამენებებინა და მეწერა სხვანაირად. ლიტერატურული ენა ძალიან ფართო მოვლენაა და საერთოდ არ არის აუცილებელი მწერალმა მაინცდამაინც სამეტყველო, ყოფით ენასთან მიახლოვებულად წეროს ან პირიქით ამაღლებული სტილით. Eეს ორივე ლიტერატურული ენის ნაწილებია, აქვე შეიძლება ვახსენოთ დიალექტი, ჟარგონი, ბარბარიზმები, უცენზურო სიტყვები, და ა.შ. ერთობლიობაში ქმნის სალიტერატურო ენას. რაც შეეხება ჩემ ახალ რომანს, ამ შემთხვევაში ენობრივი პოზიცია მრავალნაირია, რადგან რომანის პირველი ნაწილის მთხრობელი ქალია, მეორე ნაწილი მამაკაცის წერილია, ხოლო მესამე ნაწილი ე.წ. ავტორისეული თხრობით არის დაწერილი. ასე რომ, ეს წიგნი ენობრივად არაერთგვაროვანია, თუმცა ამავე დროს ჩემი დაწერილია და სამივე ნაწილს ეს აერთიანებს.
- „ქართველმა მკითხველმა არ მიიღო დეტექტივი და სენტიმენტალურმა რომანი“. შენი აზრით, დღეს რა სურს ქართველ მკითხველს? და საჭიროა ავტორმა ამ დაკვეთას უპასუხოს?
- დავიწყოთ იქიდან, რომ ქართველი მკითხველი უფრო ფანტასტიკის სფეროა, ვიდრე რეალობა, რა თქმა უნდა არსებობენ ადამიანები, რომლებიც წიგნებს კითხულობენ, მაგრამ მკითხველი, როგორც სოციალური ჯგუფი ჩვენთან ჯერჯერობით არ არსებობს, ამის მიზეზი ალბათ ისაა, რომ საბჭოთა კავშირის დროს ლიტერატურის აღქმის სახელმწიფო დონეზე დადგენილი სტანდარტები არსებობდა, ახლა წარმოვიდგინოთ მოზარდი, რომელსაც ასაკის შესაბამისი პრობლემები აწუხებს, ხოლო მას სკოლაში ასაკიდან გამომდინარე მისთვის გაუგებარ პატრიოტულ ლირიკას ასწავლიან, აქედან იწყება ლიტერატურის შეძულება... რაც შეეხება ავტორებს, მათ ისე უნდა წერონ, როგორც ეწერებათ და საუკეთესოდ მიაჩნიათ. ყოველ შემთხვევაში მე ასე ვწერ.
- ვიცი, რომ “ინტერვიუში გულწრფელობა შეუძლებელია” მაგრამ მაინც “ვისთვის წერ?”
- ამ შეკითხვაზე ნამდვილად არ მაქვს პასუხი. საერთოდ ყოველთვის მშურს იმ ადამიანების, რომლებიც ამ კითხვაზე წარბშეუხრელად ცემენ პასუხს.
- წარმოიდგინე, რომ უკანასკნელი მწერალი ხარ, ლიტერატურა შენთვის რელიგიაა….. შემდეგ?
- უკანასკნელი მწერალი არ არსებობს და ლიტერატურის არსებობის აზრიც ეს არის.

© Weekend