თომას ვულფი

თა­ნა­მედ­რო­ვე ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში პო­ე­ზი­ა­სა და პრო­ზას შო­რის ზღვა­რის შემ­ცი­რე­ბა არა მხო­ლოდ პო­ე­ზი­ა­ში მიმ­დი­ნა­რე ცვლი­ლე­ბე­ბის, არ­ა­მედ პრო­ზა­ში იმ­ა­ვე მი­მარ­თუ­ლე­ბით არ­სე­ბუ­ლი ძვრე­ბის შე­დე­გი­ცაა. მო­დერ­ნის­ტუ­ლი პე­რი­ო­დი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი ძვე­ლი სტრუქ­ტუ­რე­ბის რღვე­ვი­სა და პოს­ტ­მო­დერ­ნუ­ლი სინ­თე­ზუ­რო­ბის შე­დე­გად პო­ე­ზი­ის მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა­ში ად­გი­ლი და­იმ­კ­ვიდ­რა რა­დი­კა­ლუ­რად არ­ა­სენ­ტი­მენ­ტა­ლურ­მა, რით­მის, რიტ­მის, მეტ­რი­სა­გან და­მო­უ­კი­დე­ბელ­მა ლექ­ს­მა, ხო­ლო ტრა­დი­ცი­უ­ლი სი­უ­ჟე­ტის და თხრო­ბის სწორ­ხა­ზოვ­ნე­ბი­სა­გან თა­ვი­სუ­ფალ პრო­ზა­ში, ხში­რად გვხვდე­ბა რიტ­მი­სა და პო­ე­ტუ­რი სა­ხე­ე­ბის ნა­კა­დი. თუ მსგავ­სი ტენ­დენ­ცი­ე­ბის ძი­ე­ბას უკ­ან, XX სა­უ­კუ­ნის და­საწყი­სამ­დე მივ­ყ­ვე­ბით, სა­ინ­ტე­რე­სო აღ­მო­ჩე­ნამ­დე მი­ვალთ: იმ ნო­ვა­ტორ თუ ექს­პე­რი­მენ­ტა­ლისტ პრო­ზა­ი­კოს­თა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­წი­ლი, რო­მელ­თა შე­მოქ­მე­დე­ბა­შიც პო­ე­ზი­ის ერთ­გ­ვა­რი რე­ა­ლი­ზა­ცია იგრ­ძ­ნო­ბა, პრო­ზა­ში სწო­რედ პო­ე­ზი­ი­დან მო­ვი­და. ეს­ე­ნი იყვ­ნენ ავ­ტო­რე­ბი, რომ­ლებ­მაც გა­ბა­ტო­ნე­ბულ პო­ე­ტურ ფორ­მებ­თან უთ­ან­ხ­მო­ე­ბის გა­მო გა­დაწყ­ვი­ტეს პო­ე­ზი­ის მა­გი­ერ ბე­დი პრო­ზა­ში ეც­ა­დათ. შე­დე­გად ჯო­ი­სი­სა და ფოლ­კ­ნე­რის პრო­ზა გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო პო­ე­ტუ­რია, ვიდ­რე ვთქვათ, ჰარ­დის და ლო­რენ­სის (ანუ იმ ავ­ტო­რე­ბის, რომ­ლე­ბიც პო­ე­ზი­ა­ში სრულ თვით­გა­მოვ­ლე­ნას აღ­წევ­დ­ნენ) რო­მა­ნე­ბი.
ჩვე­ნი თე­ო­რი­ის მხარ­და­სა­ჭე­რად თო­მას ვულ­ფის შემ­თხ­ვე­ვაც გა­მოდ­გე­ბა. ხში­რად მი­იჩ­ნე­ვენ, რომ ვულ­ფი უპ­ირ­ვე­ლე­სად პო­ე­ტი იყო, რო­მე­ლიც ლექ­სის კონ­ვენ­ცი­ურ ფორ­მას დიდ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას ან­ი­ჭებ­და და თა­ვი­სი გრძე­ლი სტრი­ქო­ნე­ბის ამ ფორ­მას­თან შე­უ­თავ­სებ­ლო­ბის გა­მო პრო­ზად წე­რა არ­ჩია. შე­იძ­ლე­ბა სწო­რედ ეს იყო მი­ზე­ზი ვულ­ფის რიტ­მუ­ლი, გან­მე­ო­რე­ბა­დი სა­ხე­ე­ბი­თა და ემ­ო­ცი­ე­ბით სავ­სე რო­მა­ნე­ბის წი­ნა­შე მი­სი თა­ნა­მედ­რო­ვე გა­მომ­ცემ­ლე­ბის დაბ­ნე­უ­ლო­ბი­სა.
1971 წელს, ვულ­ფის გარ­დაც­ვა­ლე­ბი­დან სა­მი ათ­ე­უ­ლი წლის შემ­დეგ "Scribner"-მა გა­მოს­ცა წიგ­ნი სა­თა­უ­რით: "ქვა, ფო­თო­ლი, კა­რიბ­ჭე - თო­მას ვულ­ფი, ლექ­სე­ბი". კრე­ბუ­ლი შე­ად­გი­ნა ჯონ ბარ­ნ­ს­მა, ხო­ლო წი­ნა­სიტყ­ვა­ო­ბა­ში ლუ­ის უნ­ტერ­მე­ი­ე­რი წერს: "სერ­ჟან­ტ­მა ბარ­ნ­ს­მა სა­გულ­და­გუ­ლოდ შე­ის­წავ­ლა ყო­ვე­ლი­ვე, რაც ვულ­ფის კა­ლამს შე­უქ­მ­ნია და აღ­მო­ა­ჩი­ნა, რომ მი­სი მრა­ვა­ლი თხზუ­ლე­ბა ღრმად რიტ­მუ­ლი, ინ­ტო­ნა­ცი­უ­რად გა­მარ­თუ­ლი ლექ­სია. ამ­ის შე­დე­გად გა­და­აწყო, ერთ­მა­ნეთს და­ა­ცი­ლა გრძე­ლი, გა­დაბ­მუ­ლი სტრი­ქო­ნე­ბი და და­არ­ღ­ვია ზღვა­რი პო­ე­ზი­ა­სა და პრო­ზას შო­რის. ამ­დე­ნად, ეს გა­მო­ცე­მა წარ­მო­ა­ჩენს იმ პო­ე­ტურ მუხ­ტებს, რომ­ლი­თაც სავ­სეა ვულ­ფის "შინ მო­ი­ხე­დე, ან­გე­ლო­ზო", "დრო­ი­სა და მდი­ნა­რის შე­სა­ხებ" და უფ­რო გვი­ან­დე­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბიც. ეს გა­მო­ცე­მა ვულფს უბ­რუ­ნებს პო­ეტ­თა რიცხვს, სა­ი­და­ნაც მან თავ­მ­დაბ­ლად გა­მო­რიცხა სა­კუ­თა­რი თა­ვი და რო­მელ­საც იგი კა­ნო­ნი­ე­რად ეკ­უთ­ვ­ნის... შე­იძ­ლე­ბა პრო­ტეს­ტის გრძნო­ბა აღძ­რას გა­მომ­ცემ­ლის მი­ერ უბ­რა­ლო მა­ნი­პუ­ლა­ცი­ე­ბი­სა და ტი­პოგ­რა­ფი­უ­ლი ხერ­ხე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით ტექ­ს­ტის ფორ­მის შეც­ვ­ლამ, მაგ­რამ ეს მცდე­ლო­ბა ლო­გი­კუ­რად ემ­ყა­რე­ბა ვულ­ფის ენ­ის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბას, წი­ნა­და­დე­ბის რიტ­მუ­ლო­ბა­სა და ემ­ო­ცი­ა­თა ნა­კადს".
თა­ვის­თა­ვად, მსგავ­სი მცდე­ლო­ბა სა­მარ­თ­ლი­ა­ნად ჩა­ით­ვ­ლე­ბა ვულ­ფის ორ­ი­გი­ნა­ლურ სტილ­ში იმ­ა­ვე სა­ხის ჩა­რე­ვად, რო­გო­რიც იყო თა­ვის დრო­ზე მი­სი თხზუ­ლე­ბე­ბის შეკ­ვე­ცი­ლი ვა­რი­ან­ტე­ბის გა­მო­ცე­მა. მაგ­რამ, ვფიქ­რობთ, პო­ე­ზი­ა­სა და პრო­ზას შო­რის არ­სე­ბუ­ლი ურ­თი­ერ­თ­და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის თვალ­საზ­რი­სით, ამ­ე­რი­კე­ლი გა­მომ­ცემ­ლე­ბის მი­ერ შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი ეს ძვე­ლი ექს­პე­რი­მენ­ტი ქარ­თ­ვე­ლი მკითხ­ვე­ლის­თ­ვი­საც სა­ინ­ტე­რე­სო იქ­ნე­ბა.


მთარ­გ­მ­ნე­ლი­სა­გან



ინგ­ლი­სუ­რი­დან თარ­გ­მ­ნა ლე­ლა სამ­ნი­აშ­ვილ­მა



ცეკ­ვა


ნე­ლა ცეკ­ვავ­დ­ნენ
იქ, სა­ღა­მოს ნაც­რის­ფერ შუქ­ში,
ერთ­დ­რო­უ­ლად რომ მტკივ­ნე­უ­ლიც იყო, ლა­მა­ზიც,
რო­გორც სი­ნათ­ლე - წყლის სიღ­რ­მე­ში გა­ზა­ვე­ბუ­ლი,
რო­მელ­საც მკერ­დით მი­ა­პობ­და მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა,
რო­გორც ტრი­ტო­ნი, დევ­ნი­ლი და გა­და­კარ­გუ­ლი.

ცეკ­ვის დროს,
ქა­ლი, სა­სურ­ვე­ლი თუმ­ცა არ იყო,
მთე­ლი სხე­უ­ლით მი­ეკ­რა და
რა­ღა­ცას ნა­ზად ჩას­ჩურ­ჩუ­ლებ­და,
თხელ თი­თებ­ში
ეჭ­ი­რა მი­სი მხურ­ვა­ლე ხე­ლი.

და ქა­ლი, თუმ­ცა სა­სურ­ვე­ლი არ იყო მის­თ­ვის,
მორ­კა­ლულ მკლავ­ზე თავ­თა­ვი­ვით გა­და­ი­ხა­რა,
რო­გორც მა­ლა­მო, გა­მოწ­ვ­დი­ლი -
უამ­რა­ვი სა­ხე­ე­ბი­დან და­კარ­გუ­ლი, ძვირ­ფა­სი სა­ხის ამ­ო­საშ­ლე­ლად,
გა­სა­ყუ­ჩებ­ლად ტკი­ვი­ლი­სა, რო­მელ­საც ერქ­ვა -
ერ­თა­დერ­თი ქა­ლის სა­ხე­ლი.

და მშვე­ნი­ე­რი, მო­ლივ­ლი­ვე სი­ლუ­ე­ტე­ბი
ცდი­ლობ­დ­ნენ მის­თ­ვის მო­ე­ტა­ნათ სიმ­შ­ვი­დე და თავ­და­ვიწყე­ბა,
მაგ­რამ მბრწყი­ნა­ვი აჩრ­დი­ლე­ბიც
ტკი­ვი­ლი­სა, სი­ა­მა­ყის და სიკ­ვ­დი­ლი­სა -
ავი ღი­მი­ლით ტრი­ა­ლებ­დ­ნენ,
კა­ცის ტან­ჯ­ვას აელ­ვა­რებ­დ­ნენ.

მან ის და­კარ­გა, რად­გან ქვეყ­ნად ხე­ტი­ა­ლი­სას
ყო­ველ­გ­ვა­რი მო­ნა­პო­ვა­რი და­ნა­კარ­გის და­საწყი­სია;
შეხ­ვედ­რა უკ­ვე გან­შო­რე­ბაა;
მო­ლივ­ლი­ვე აჩრ­დი­ლე­ბიც თავს უქ­ნე­ვენ, ეთ­ან­ხ­მე­ბი­ან
მწუ­ხა­რე ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვე­ბიც, ვნე­ბის გა­რე­შე
მაღ­ლა, ცა­ში გა­მო­კი­დულ­ნი.



უკვ­და­ვი სიმ­თ­ვ­რა­ლე


უკვ­და­ვო სიმ­თ­ვ­რა­ლევ!
რა საზ­ღა­უ­რი უნ­და მო­გა­გოთ,
რა სიმ­ღე­რა უნ­და დავ­ჭე­ქოთ,
რო­გო­რი ხოტ­ბა უნ­და შე­გას­ხათ
იმ­ი­სათ­ვის, რომ მოგ­ვა­ნი­ჭე სი­ხა­რუ­ლი, სიყ­ვა­რუ­ლი, თავ­და­ვიწყე­ბა
ჩვენ, ვი­საც წი­ლად გვხვდა სი­ჭა­ბუ­კე და შიმ­ში­ლი ამ­ე­რი­კა­ში?!

ჩვენ ვართ ისე გან­წი­რუ­ლე­ბი, და­კარ­გუ­ლე­ბი, მარ­ტო­ე­ბი - ამ­ე­რი­კა­ში.
გი­გან­ტუ­რი, ვე­ლუ­რი ცა თავ­ს­ზე­მოთ ელ­ავს
და ჩვენ­თ­ვის მას - კა­რი არა აქვს.

მაგ­რამ უკვ­და­ვო სიმ­თ­ვ­რა­ლევ,
ჩვენს სი­ჭა­ბუ­კე­ში შე­მო­აღ­წიე,
რო­ცა ჩვე­ნი გუ­ლე­ბი თით­ქ­მის ამ­ო­ჭა­მა უიმ­ე­დო­ბამ,
ჩვე­ნი სუ­ლე­ბი შე­შა­ლა ძრწო­ლამ
და სირ­ცხ­ვი­ლით და­ი­ხა­რა ჩვე­ნი თა­ვე­ბი.

შენ მოხ­ვე­დი გა­მარ­ჯ­ვე­ბის­თ­ვის,
ვე­ლუ­რი რიტ­მით რომ ამ­ო­გევ­სო ჩვე­ნი ცხოვ­რე­ბა,
რომ ჩამ­წყ­და­რი ხმე­ბი ჭე­ქით ამ­ომ­ს­კ­და­რი­ყო,
რომ დაგ­ვე­ნა­ხა: ამ უთ­ვის­ტო­მო, ხრი­ოკ მი­წა­ზე,
ამ გი­გან­ტურ, უკ­აც­რი­ელ ზე­ცის ნა­კად­ში,
უზ­არ­მა­ზა­რი ქა­ლა­ქე­ბის სი­მარ­ტო­ვე­ში,
ბრბოს შე­უწყ­ვე­ტელ ნი­აღ­ვარ­ში
სი­ჭა­ბუ­კე გაგ­ვიძღ­ვე­ბო­და სიმ­დიდ­რის­კენ, სა­ხე­ლის­კენ, სიყ­ვა­რუ­ლის­კენ,
პო­ე­ზია სუ­ლებს სის­წ­რა­ფეს მი­ა­ნი­ჭებ­და
და ვიბ­რ­ძო­ლებ­დით, ვიბ­რ­ძო­ლებ­დით,
ვიდ­რე სი­ცოცხ­ლე ტრი­უმ­ფით არ გაბ­რ­წყინ­დე­ბო­და.

და ჯა­დო­ქა­რო სიმ­თ­ვ­რა­ლევ,
რა ვქნათ, თუ ჩა­ი­ა­რა ათ­ას­მა წყალ­მა,
თმა გაგ­ვ­ც­ვივ­და, დაგ­ვიმ­ძიმ­და ყვე­ლა კი­დუ­რი
და ძვალ­ზე კა­ნი დაგ­ვეჭ­მუჭ­ნა, ჩა­მოგ­ვე­კონ­კა...

შენ ხომ მუ­სი­კით, პო­ე­ზი­ით მოხ­ვე­დი ჩვენ­თან,
რო­ცა ვი­ყა­ვით ოცი წლი­სა­ნი,
რო­ცა ღა­მით, შინ მი­მა­ვალ­ნი, ძილს ვუფ­რ­თხობ­დით
ბე­ბე­რი მთვა­რით გა­ნა­თე­ბულ ბოს­ტო­ნის ქუ­ჩებს;
და მე­გობ­რე­ბის, ჩვე­ნი მკვდა­რი ძმო­ბი­ლე­ბის შე­ძა­ხი­ლე­ბი
გა­ყუ­ჩე­ბულ მო­ედ­ნებ­ზე იყო ნამ­დ­ვი­ლი ჭე­ქა-ქუ­ხი­ლი:
"შენ ხარ პო­ე­ტი და შე­ნია მთე­ლი სამ­ყა­რო!"

და გა­მარ­ჯ­ვე­ბა, სი­ხა­რუ­ლი, რწმე­ნა, სი­ნა­ზე
სის­ხ­ლ­თან ერ­თად ძარ­ღ­ვებ­ში გვენ­თო
და ასე, მთვრა­ლი შე­ძა­ხი­ლე­ბით
წინ მი­ვი­წევ­დით
და იგ­ი­ვე შე­ძა­ხი­ლი გვიბ­რუნ­დე­ბო­და
მთვა­რი­ა­ნი ბოს­ტო­ნის ცი­დან
და სულ ეს იყო, რაც ვი­ცო­დით:
ჩვენ ვი­ყა­ვით მთვრა­ლე­ბი და ოცი წლი­სა­ნი
და ჩვენ­ში ჩქეფ­და პო­ე­ზი­ის ძა­ლა
და ჩვენს წინ - მთე­ლი სამ­ყა­რო
დი­დე­ბის­თ­ვის გა­დაშ­ლი­ლი­ყო;
რად­გან ვი­ყა­ვით ჭა­ბუ­კე­ბი და მთვრა­ლე­ბი
და უკვ­და­ვე­ბი!


იუჯ­ი­ნი 1


და­სა­ძი­ნებ­ლად
მარ­ტო დარ­ჩა და­რა­ბე­ბით დახ­შულ ოთ­ახ­ში,
რო­მელ­შიც სხი­ვი მა­ინც აღ­წევ­და
და რა­ფა­ზე, იატ­აკ­ზე გა­და­დი­ო­და;
თვი­თონ კი იყო სა­ი­მე­დოდ გა­მო­კე­ტი­ლი
სევ­და­ში და მარ­ტო­ო­ბა­ში.
თა­ვის ცხოვ­რე­ბას გა­და­ავ­ლო თვა­ლი - უღ­რან ტყეს,
და იგრ­ძ­ნო: მუ­დამ სევ­დი­ა­ნი იქ­ნე­ბა ასე
გა­მომ­წყ­ვ­დე­უ­ლი მრგვალ, პა­წია თა­ვის­ქა­ლა­ში,
დატყ­ვე­ვე­ბუ­ლი მფეთ­ქავ­სა და იდ­უ­მალ გულ­ში;
მი­სი ცხოვ­რე­ბა გზად გა­ი­ფენს
მარ­ტო­ო­ბით სავ­სე სტრი­ქო­ნებს.
და­კარ­გუ­ლია.

და იგრ­ძ­ნო, რომ ერთ­მა­ნე­თის­თ­ვის
უც­ხო არ­ის მუ­დამ - ორი ად­ა­მი­ა­ნი,
რომ ეს ორ­ნი ვე­რა­სო­დეს ვერ ახ­ერ­ხე­ბენ
სი­ახ­ლო­ვეს ერთ­მა­ნე­თი­სას;
რომ დე­დე­ბის ბნელ სა­შო­ებ­ში ჩა­კე­ტი­ლე­ბი
ისე მოვ­დი­ვართ, დე­დის სა­ხეც კი არ გვი­ნა­ხავს;
და მი­ვენ­დო­ბით უც­ხო მკლა­ვებს
და არ­სე­ბო­ბის სა­ტუ­სა­ღო გვებღა­უ­ჭე­ბა;
და არ­ა­სო­დეს ვცდი­ლობთ მის­გან თა­ვის დაღ­წე­ვას
და სულ ერ­თია ვი­სი მკლა­ვე­ბი გვეხ­ვე­ვა,
ვი­სი ბა­გე გვკოც­ნის,
ვი­სი გუ­ლი გვათ­ბობს... არ­ას­დ­როს,
არ­ა­სო­დეს აღ­არ ვცდი­ლობთ თა­ვის დაღ­წე­ვას.


ბე­ნი 2, ჩე­მი აჩრ­დი­ლი


მო­უ­ლოდ­ნე­ლად ვგრძნობ: ჩემ­ში ვი­ღაც ჩა­კარ­გუ­ლა
და მე და­გე­ძებ
და გდევ­ნი, გდევ­ნი
ვიდ­რე არ შეწყ­ვეტ - მში­ე­რო, ჩე­მი თვა­ლე­ბის დევ­ნას.
მე უდ­აბ­ნო­ში მო­მეს­მა შე­ნი ფე­ხის ტყა­პუ­ნი,
შე­ნი ჩრდი­ლი და­ვი­ნა­ხე მკვდარ ქა­ლა­ქებ­ში,
შე­ნი სი­ცი­ლი წკრი­ა­ლებ­და ცოცხალ ქუ­ჩებ­ში,
მაგ­რამ ვერ­სად ვერ მო­გი­ხელ­თე.

და ახ­ლა, ჩემ­თ­ვის ფო­თო­ლიც არ იშ­ლე­ბა ტყე­ში,
მთებ­ზე აღ­არ და­ვე­ხე­ტე­ბი,
ქა­ლა­ქებ­ში კარს ვერ ვპო­უ­ლობ;

მხო­ლოდ შიგ­ნით, ჩემს არ­სე­ბა­ში,
ჩემს სულ­ში რომ კონ­ტი­ნენ­ტია,
იქ მი­ვა­გე­ნი და­კარ­გულ ენ­ას,
და­კარ­გუ­ლი ქვეყ­ნის კა­რიბ­ჭეს,
რო­მელ­შიც შეს­ვ­ლაც შე­მიძ­ლია,
უც­ნა­უ­რი მუ­სი­კით ტკბო­ბაც...
და იქ­აც ის­ევ, იმ სამ­ყა­როს ლა­ბი­რინ­თებ­შიც
შენ გდევ­ნი, გდევ­ნი მოჩ­ვე­ნე­ბავ
ვიდ­რე - ო, ვიდ­რე...

ჩე­მი აჩრ­დი­ლი ნუ­თუ შენ ხარ,
ბენ?
პა­სუ­ხი ნუ­თუ ეს არ­ის?



1. თო­მას ვულ­ფის პრო­ტო­ტი­პი "შინ მო­ი­ხე­დე, ან­გე­ლო­ზო­ში", რო­მე­ლიც ავ­ტო­რის ცხოვ­რე­ბის ად­რე­ულ პე­რი­ოდს ემთხ­ვე­ვა.
2. ბე­ნი - ვულ­ფის ძა­მი­კო - 10 წლის და­ი­ღუ­პა.


(c) „არილი”