პიტერ აკროიდი – სურნელით გატანჯული მკვლელი

რეცენზია პატრიკ ზიუსკინდის რომანზე "სურნელი" (მკვლელის ისტორია)

პატრიკ ზიუსკინდის ნაწარმოები წარმოადგენს წიგნს სურნელის შესახებ. რომანის პირველ გვერდზე დახასიათებულია მე-18 საუკუნის პარიზი, მისთვის ჩვეული სიბინძურით. ქალაქის ყველაზე მყრალ რაიონში, სასაფლაოს მახლობლად, თევზეულის ფარდულის სარდაფში დაიბადა "სურნელის" გმირი, ჟან-ბატისტ გრენუილი, რომლის საკვირველი თავისებურება ისაა, რომ მას არავითარი სუნი არა აქვს. ამ ობოლს სხეულის სუნის არქონა საზოგადოებისგან გარიყულ მარტოსულად აქცევს. გრენუილი, ერთდროულად, ბედნიერი ჯადოქარიცაა და შეჩვენებული პარიაც.
გმირს მოსვენებას არ აძლევენ ყნოსვითი შეგრძნებები. მას ძალუძს ცალკეული ქვებისა და წყლის სახეობათა სუნის გარჩევა და შორიდან გრძნობს თვით ყველაზე სუსტ არომატსაც. გრენუილს შეუძლია დაშალოს უმარტივესი სუნი მის შემადგენელ ელემენტებად. მაგალითად, ადამიანის დაყნოსვისას ის შეიგრძნობს კატის განავლის, ყველისა და ძმრის ნაზავ სუნს. ბავშვობისა და ახალგაზრდობისას გრენუილმა შეინარჩუნა სიცოცხლე მხოლოდ ძლიერი ინსტინქტის წყალობით - და გადაწყვიტა, ყოველთვის ემოქმედა აბსოლუტური ბოროტების პრინციპის საფუძველზე. მე-18 საუკუნის საფრანგეთში, "განმანათლებლობისა" და "პროგრესის" ეპოქაში ინსტინქტებს აყოლილი ეს კაცი თითქმის პირველყოფილ ადამიანად ჩანდა, ხოლო ულამაზესი სამშვენისებისგან განძარცული ამ სამყაროს ცენტრს მისთვის წარმოადგენდა მხოლოდ ყნოსვის ფუნდამენტური გრძნობა.

გრენუილის ერთადერთ მიზანია ყველა დროის უდიდეს პარფიუმერად იქცეს. საკუთანი სუნის არქონის შესანიღბავად ის ქმნის სუნამოს, რომელიც "აღიქმებოდა არა, უბრალოდ სუნამოდ, არამედ - არსებად, რომელიც სურნელს გამოსცემდა". გრენუილს ძალუძს იმგვარი სუნამოების შედგენა, რომლებიც იძლევიან ჰაერში მოკიაფე ფანტომური ობიექტის სუნთქვის ილუზიას. მაგრამ გმირის მიზნები ფატალურია: ადამიანებს საფრთხეს უქმნის მასთან დაახლოება, რადგან, გრენუილის აზრით, მიმზიდველი სურნელი სისხლის მსგავსად უნდა იქნას გამოწოვილი ცოცხალი არსებისგან.
თავდაპირველად გმირი ჰკლავს ქალიშვილს, რომლის ნაზი სურნელი მას მოსვენებას არ აძლევს. ამ გზით ის ართმევს ადამიანს "მის არომატულ სულს". მკვლელობა ამძაფრებს გრენუილის უკეთურ ვნებებს, მაგრამ მომდევნო მკვლელობის დაგეგმვამდე ის შეგირდად უდგება პარიზელ პარფიუმერს და იგონებს აქამდე არარსებულ სუნამოებს. შემდეგ გრენუილი შვიდი წლით უჩინარდება - ის თავს აფარებს უკაცრიელ, უსუნო ადგილს, სადაც მისი პირადი ძალა არაჩვეულებრივად იზრდება. ცივილიზებულ სამყაროში დაბრუნებისას გმირი აგრძელებს თავის ფატალურ კარიერას, ჰკლავს რამდენიმე ქალიშვილს, გამოსწოვს მათ სურნელს და ტოვებს უსუნო გვამებს. იგია სურნელების ვამპირი - ნოსფერატუ. ბოლოს მას აპატიმრებენ და აწამებენ, მაგრამ გრენუილის არაადამიანური ძალა კიდევ ერთხელ იხსნის მას. რომანი იწყება როგორც ისტორიული დოკუმენტი და მთავრდება როგორც მეტაფიზიკური მისტერია.
რომანის თემა ტექსტს განსაცვიფრებელ გრძნობად უშუალობას ანიჭებს. ფიზიოლოგიური ხასიათის გამო ეს თემა ახლაც ძალზე აქტუალურია. ამდენად, ჩვენთვის ინფორმაციული ღირებულებითაა აღჭურვილი არა მარტო რომანის გმირი, გრენუილი, არამედ - მისი აკვიატებული იდეაც. გრენუილს უჭირს "უსუნო საგნების, აბსტრაქტული იდეების და ა.შ." სიტყვიერი განსაზღვრა, ამდენად, რომანის სამყაროში აბსტრაქტული საკითხები საზრისების ნიშნებს წარმოადგენენ. ნაწარმოების ერთ-ერთი პერსონაჟი, მღვდელი, ახასიათებს ცხვირს, როგორც "ყნოსვის, ე.ი. ერთ-ერთი ძირითადი გრძნობის ორგანოს", რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა "წარმართობისდროინდელ ბნელ ეპოქაში", მაგრამ ყნოსვის უნარი განსაზღვრავს გრენუილის ცხოვრებას თვით "განმანათლებლობის" საუკუნეში და, "სურნელის" მიხედვით, ის ამჟამადაც ქმედითია.
პატრიკ ზიუსკინდის ქმნილება არ წარმოადგენს მარტოოდენ ისტორიული აქსესუარებით გაჯერებულ ნაწარმოებს. ესაა მედიტაცია სიკვდილის, ვნებებისა და გახრწნილების შესახებ.
წიგნის ამოსავალი იდეა მარტივია: გრენუილი ენათესავება დრაკულას, მოხეტიალე მელმოტს (მე-19 ს. მწერლობის ამ შეჩვენებულ სულს) და გოთიკური ლიტერატურის სხვა პერსონაჟებს. ამასთან, ზიუსკინდის დახვეწილი, მაგრამ მაღალფარდოვანი პროზა გვაგონებს ოსკარ უაილდის ყველაზე შთამბეჭდავ ნაწარმოებებს. კერძოდ, "სურნელი" უჩვეულოდ წააგავს "დორიან გრეის პორტრეტს".
ა თქმა უნდა, ზოგიერთი მწერალი ზუსტად ამგვარი მიზნებით ასახავს წარსულს. ისტორია, როგორც ასეთი, იქცევა მათი საკუთარი სურვილებისა და იდეების ექოკამერად; მაგრამ ამისთვის საკმარისი როდია მარტივი სტილური ხერხების გამოყენება, თუმცა, რომანისტთა უმრავლესობის აზრით, ისტორიულ ნაწარმოებში მთავარია დაახლოებით სწორი "ატმოსფეროს" შექმნა. აქ მნიშვნელოვანი როლი განეკუთვნება დეტალებს. დეტალების გარეშე არაფერი არსებობს, და "სურნელის" ერთ-ერთ ღირსებად მიგვაჩნია უტყუარი ალღო, რომლითაც ზიუსკინდმა ოსტატურად გამოიყენა XVIII ს. საფრანგეთის ცხოვრების ფარული ასპექტების საგულდაგულო კვლევის შედეგები.
"სურნელი" დრამატურგ პატრიკ ზიუსკინდის პირველი რომანია - და ის ფაქტი, რომ მწერალმა იმთავითვე მიმართა ისტორიულ ჟანრს, გვარწმუნებს ამ ჟანრის ცხოველმყოფელობაში. რომანი გვასწავლის, როგორ უნდა ავიცილოთ თავიდან ნატურალიზმი, ისე, რომ გვერდი ავუაროთ "ექსპერიმენტალიზმისა" და "მოდერნიზმის" მახეს. ნაწარმოებში თავს იჩენს რეალისტური მანერა, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო ჩვეულებრივ ფსიქოლოგიურ ან სოციალურ დაკვირვებებთან, არამედ - ერწყმის გამონაგონს. მაშასადამე, როგორც ხასიათების ან ამბების რომანი, "სურნელი", საუკეთესო შემთხვევაში, ექსპერიმენტული ქმნილებაა. ამასთან, აღქმის დეტალური აღწერისა და საფუძვლიანი ისტორიული ანალიზის მიხედვით, ის წარმოადგენს ღრმააზროვან და დამაჯერებელ ნაწარმოებს.
გრენუილის ჯადოსნური სუნამოები ყოველთვის აღწევს მიზანს. ზუსტად ასევე, პატრიკ ზიუსკინდი წარმოქმნის გარდასული ეპოქის სარწმუნო ხატს. პარფიუმერი გრენუილი, ერთგვარად, რომანისტია, რომელიც ქმნის ფანტომურ ობიექტებს, ზიუსკინდი კი ენის მასალაზე მომუშავე პარფიუმერად წარმოგვიდგება. ესაა შესანიშნავი დებიუტი. "ის გრძნობდა" კედლის მიღმა მყოფი გოგონას"* (*სუნამოს სახელწოდება) სურნელსა და ბაღის არომატს, რომელთა კონტურებს ისევე მკაფიოდ და ზუსტად განასხვავებდა, როგორც - ცისარტყელას ფერად ზოლებს. ყველაზე სანუკვარი და მნიშვნელოვანი რამ ამ ზოლებს შორის იყო მოქცეული. გრენუილს ექტაზისგან ცეცხლი ეკიდებოდა, ხოლო შიშისგან - აჟრჟოლებდა. დანაშაულის ადგილას დაჭერილი პატარა ბიჭის მსგავსად, სისხლი ჯერ თავში აუვარდა, შემდეგ კი - გულთან ჩამოეღვარა, და სისხლის ეს გიჟმაჟი მიმოქცევა მან ვერაფრით შეაჩერა. მარადისობაში, რომელსაც გრენუილი ჭვრეტდა, დრო მეორდებოდა ან მთლიანად ქრებოდა, და მან აღარ იცოდა, ემთხვეოდა თუ არა "ახლა" - "ახლას" და "აქ" - "აქ"-ს, და ეს იყო რიუ დე მარე, პარიზი, 1753 წლის სექტემბერი. ბაღის სურნელი იყო არომატი წითურთმიანი გოგონასი, რომელიც გრენუილმა იმ ღამეს მოკლა. მიხვდე, რომ სურნელმა კიდევ ერთხელ მოგგვარა ნეტარების ცრემლები - და იცოდე, რომ ვერაფერი შეგაშინებს სიცოცხლის ბოლო წუთამდე...
როდესაც გრენუილმა ძალ-ღონე მოიკრიბა და დამშვიდდა, ის ნელ-ნელა (რაც ნაკლებად სახიფათო იყო) დაეწაფა ფატალურ სურნელს. რა თქმა უნდა, ეს იყო წითელთმიანი გოგონას სურნელი. გრენუილმა მკაფიოდ დაინახა ("ყნოსვითი წარმოსახვის" წყალობით) გოგონა და მოინდომა მისი სურნელის დასაკუთრება. გოგონას სხეულიდან კანის აფცქვნა, ისე, რაიმეს კანს რომ აცლიან ხოლმე, და ამ სურნელის ქცევა საკუთარ სუნად...".

The New York Times Book Review, 1986, 21 სექტემბერი.

© “წიგნები – 24 საათი”