დავით ჩიხლაძე – "მოხეტიალე წვეთები"

შოთა იათაშვილი

დავით ჩიხლაძე. "მოხეტიალე წვეთები". ლექსების კრებული (1983-2001); რედაქტორი ლია შერვაშიძე; თბილისი, "მერანი", 2002

იქ, სადაც "ჩინეთი არ არსებობს"

დავით ჩიხლაძე წელს 40-ის ხდება. და მხოლოდ ახლა გამოიცა მისი პირველი წიგნი - ლექსების კრებული "მოხეტიალე წვეთები". ასეთი რამ დღევანდელ რეალობაში მეტად უცნაურად ჩანს, მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ 80-იანი წლების შუაწელიდან მოყოლებული, ეს ავტორი სულმუდამ ჩანდა ქართულ ლიტერატურულ (მეტიც - არტ) სივრცეში, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე დაუცხრომელი მაძიებელი ახლისა ახალთაობელთა შორის. იგი გამოირჩეოდა თანამედროვე ხელოვნების იშვიათი ცოდნით, ქართულ კულტურულ ცხოვრებაში ახალი, აქამდე უცხო საოცრებების შემოტანისა და იქვე ანალიზის, თვითრეფლექსიის უნარით. და იყო ამავე დროს ზღვრულ მდგომარეობამდე ემოციური, აფექტური, სიტყვით, მზერით თუ მოძრაობით იმ იდუმალის მატარებელი და განმცხადებელი, რაც უძველესი, პირველყოფილი კულტურებიდან იღებს სათავეს.
"იყო"-ო, ვთქვი, მაგრამ მხოლოდ იმიტომ, რომ რამდენიმე წელია ნიუ-იორკში გადაიხვეწა დავით ჩიხლაძე და მისი ხმისა და სახის სილბო და სისასტიკე აღარ მსჭვალავს ქართულ ჰაერს, თორემ იქ, სადაც იგი არის, ვიცი, ახლაც ისეთივეა, ოღონდაც ალბათ კიდევ უფრო გამძაფრებული ამ მახასიათებლებით. მაშინ კი, "პერესტროიკის" და სამოქალაქო არეულობების პერიოდში, მას უკვე ისეთი ავტორიტეტი ჰქონდა მოხვეჭილი როგორც პოეტს (სხვა სფეროებს რომ თავი გავანებოთ), რომ მძიმე სოციალურ-პოლიტიკური პირობების მიუხედავად, სურვილის შემთხვევაში არანაირად არ უნდა გასჭირვებოდა წიგნის გამოცემა, თუნდაც იმ პერიოდისათვის დამახასიათებელი "სამიზდატის" ფორმით. დიახ, ეს ნამდვილად ასე იყო და თუ იგი წიგნს არ სცემდა, ეს მხოლოდ და მხოლოდ მისი პირადი გადაწყვეტილება იყო და არანაირად არ იყო გამოწვეული გარემო პირობებით.
მახსენდება 1994 წელი. მაშინ ჩვენი საერთო მეგობრის, გელა ებანოიძის დახმარებით ორივე ერთად ვამზადებდით წიგნებს, და როდესაც გელამ ამონაბეჭდები საკორექტუროდ მოგვიტანა, დათომ უცებ გადაიფიქრა წიგნის გამოცემა. მიზეზი მაინცდამაინც არ დაუკონკრეტებია, უბრალოდ "აღარ მინდა"-ო - უთხრა გელას და ანაწყობები დააშლევინა.
მახსენდება ბადრი გუგუშვილი. მას მუდამ აცოფებდა დათოს ასეთი დამოკიდებულება საკუთარი წიგნის არსებობა-არარსებობისადმი. "მითხარი, რატომ არ აკეთებ წიგნს! - გაცეცხლებული ეკითხებოდა ხოლმე იგი თავის მეგობარს - მე მინდა მქონდეს შენი წიგნი! როდემდე უნდა იყოს ყველაფერი ასე გაფანტული! ასე ჭირს შენი პოეზიის მთლიანობაში აღქმა! რატომ არ უწევ ანგარიშს მკითხველს!" ამაზე დათოც, ცოტა არ იყოს, ბრაზდებოდა: "ეგ მხოლოდ ჩემი საქმეა! მე შეიძლება ცხოვრებაში წიგნი არ დავბეჭდო, ან მხოლოდ სიცოცხლის ბოლოს გამოვცე!"
ჰო, ეს ასე იყო და ამ ყველაფრის მიზეზები ახლა უკეთ ჩანს, როცა ბოლოს და ბოლოს გამოვიდა მისი ლექსების კრებული, წიგნი, რომელსაც ვერ მოესწრო ბადრი გუგუშვილი. უკეთ კი იმიტომ ჩანს, რომ ბადრის სიტყვებივე რომ გავიმეოროთ, უკვე შესაძლებელი გახდა დავით ჩიხლაძის "პოეზიის მთლიანობაში აღქმა", ვინაიდან ამ 72-გვერდიანი კრებულის ფურცლები ქანის იმ პლასტებივითაა, რისგანაც ძირითადად შედგება დავით ჩიხლაძის, როგორც პოეტისა და მოაზროვნის სამყარო. პლასტი კი საკმაოდ ბევრია - განსაკუთრებით ფორმალური თვალსაზრისით. და ეს არცაა გასაკვირი "მარადი ექსპერიმენტატორისაგან". არადა, მისი პოეზიის ბუნება, მთავარი თემები, ესთეტიკური პრინციპები, უკვე საკმაოდ გამოკვეთილია მის ადრეულ შემოქმედებაში, გრძელი, რეფრენიანი ან ისე, ურეფრენოდ პულსირებადი ლექსების სახე რომ აქვს ყველაზე ხშირად. გამოკვეთილია და ქართულ ლიტერატურულ რეალობაში დავით ჩიხლაძის პოეზიის ფენომენი უკვე შექმნილია, მაგრამ ავტორი არ ისვენებს, იმავე პოეზიას, იმავე თემებს, იმავე ესთეტიკურ პრინციპებს სხვადასხვა ფორმაში ქნის, აყალიბებს. ამით იმის თქმა არ მინდა, თითქოს შინაარსობლივი თვალსაზრისით სტატიკას ჰქონდეს ადგილი და მხოლოდ ფორმალური დინამიკა შეიმჩნეოდეს. უბრალოდ, მგონია, რომ არსებობს რაღაც ცენტრი, რომელიც ამ გარეგნული სიჭრელისა და "ხტუნაობის" მიუხედავად, უძრავია და ცხოვრებისეული ახალი გამოცდილება სწორედ ამ ცენტრის გარშემო აფართოვებს თემატურ, ესთეტიკურ არეალს.
იმ პერიოდში, როდესაც ეს ინტენსიური "ხტუნაობა" მიმდინარეობდა, მკითხველს და თვით ავტორსაც კი შეიძლება შექმნოდა შთაბეჭდილება, რომ ეს შემოქმედება ერთმანეთისაგან კარდინალურად განსხვავებული ბლოკებისაგან შედგება და შესაძლოა მისი დაშლა მარტივ მამრავლებად, რაც, ვინ იცის, აჩენდა კიდეც ლექსთა ერთ წიგნად შეკვრის სირთულეს. ძნელია ექსპერიმენტატორული პროცესის შუაცეცხლში მყოფმა სწორად "დაალაგო" შენი შემოქმედება და მერე ამ ბლოკებიდან რომელიმეს მიანიჭო უპირატესობა, საკუთარი "საფირმო ნიშნით" შეამკო. სწორედ ამიტომ უჯობდა ალბათ დავით ჩიხლაძეს, ეწერა ათასი უცნაური ფორმის ლექსი, ებეჭდა სხვადასხვაგან ან სულაც არსად და მხოლოდ ცოცხალი აუდიტორიის წინაშე ეკითხა ხოლმე.
ის უძრავი ცენტრი კი, რომელიც თურმე მთელი ამ ხნის განმავლობაში არსებობდა და დარწმუნებული ვარ, ბოლომდე იარსებებს, ჩემი პოეტური გუმანით სენტიმენტალობაა, ოღონდ არა ჩვეულებრივი სენტიმენტალობა, არამედ რიტუალური. სწორედ ეს რიტუალურობა ანიჭებს დავით ჩიხლაძის პოეტიკას სენტიმენტალობას სულ სხვა განზომილებას, სულ სხვა ძალას. ეს რიტუალურობა მორევივითაა, რომელიც მის პოეზიაში ჩაითრევს ღმერთებს და ნახევარღმერთებს, მის მეგობრებს და მისი მეგობრების ნამოქმედარს, ქალის კოსმეტიკას და შაშვის ჭახჭახს... და ბარემ დაუკვირდით ლექსიკასაც: მისი ტექსტები პირდაპირ გაძეძგილია სიტყვებით: სიცოცხლე, მეგობრობა, სიყვარული, ტრფობა, თავისუფლება, სიკვდილი, ყვავილი, შუქი, ცეცხლი და ა.შ. ანუ ეს ბეწვის ხიდზე სვლაა. რამდენი ვიცით სიტყვა "ტკივილით" გამოტენილი ლექსების კრებული, რომლის თავიდან ბოლომდე წაკითხვა ერთხელაც ვერ გაგრძნობინებთ რაიმე "ტკივილს"? დარწმუნებული ვარ, ბევრი. იმიტომ, რომ მთავარი სიტყვებით წერა უმოკლესი გზაა ბანალობაში გადასავარდნად. დავით ჩიხლაძეც ვარდება ბანალობაში, მაგრამ საკუთარი სურვილით, სენტიმენტალურად, რიტუალურად... ვარდება წმინდა პოეტურ თვალისმომჭრელ და თავბრუდამხვევ ბანალობაში, ან როგორ შეუძლია არ გადავარდეს, "ბანალობა ხომ მისი უსაყვარლესი სიტყვაა" (ნ. დარბაისელი. "ალტერნატივა" ¹7, 2002). აი, მაგალითად, ფრაგმენტი ლექსიდან "+":
"+მოსკოვი+თურქეთი+გურამ წიბახაშვილი+ვოვა ჟელეზოვი+ნახტომი აივნიდან+
პარაშუტი+ფეხების მოხრა+დაშვება+მუხლების გამართვა+გახედვა მარჯვნივ
ოდნავ მაღლა+მზის ამოსვლა+მოდის მანქანა თავახდილი მოსკვიჩი ან
ძველი შევროლეტი წითელი ფერის+ესპანური მუსიკა+დიდი ფანჯრების
გაღება დიდ სოფელში+დიდი სოფლელები იცინიან დიდ ხმაზე+გაფენილია
დიდი სარეცხი+დიდი მთებიდან დაეშვა დიდი ქარი+ჯოხარტი+
ყავა ფუნთუშა ნესვი საზამთრო+ცივა თოვს+წითელი მოედანი+მოვაბიჯებთ
ინდუსტრიულ ნაგავზე+მზე მოგვყვება ზემოთ+სიტყვები, საყვირები+
ოქრო+სხეული+მძივები+სიცოცხლე მეგობრობა თავისუფლება".
"მოხეტიალე წვეთებში" შესული ლექსების უმრავლესობა კონკრეტულ ადამიანებს ეძღვნება. და თითოეულ ასეთ ლექსში კიდევ არაერთი სხვა პიროვნება გაიელვებს ხოლმე 80-90 წლების თბილისური (+მოსკოვურ+ლენინგრადული) არტ-ბოჰემური წრიდან. როცა ეს ლექსები იწერებოდა, ეს ადამიანები ერთად იყვნენ, ერთად ფიქრობდნენ, ცხოვრობდნენ, ერთმანეთს შორის ჰქონდათ ხან ხელოვნება, ხან სექსი, ხან მეგობრობა, და ალბათ ბუნებრივიც იყო, რომ დავით ჩიხლაძეს სრულად აკმაყოფილებდა საკუთარი შემოქმედების პრეზენტაციისა და რეპრეზენტაციის ის ფორმები, რომლებიც მის კლასიკურ დასასრულს - წიგნად შეკვრას არ ითხოვდნენ. მეტიც - ამაში იყო თავისებური ხიბლი, ავანგარდისტის გულწრფელი პოზა, გამორჩეულობა. მაგრამ თანდათან დაიწყო რღვევის პროცესი. ეს ადამიანები - ერთდროულად მისი ტექსტების მკითხველებიც და პერსონაჟებიც, დედამიწის მთელს ზურგზე გაიფანტნენ, ზოგმა საერთოდაც დასტოვა ამქვეყნიური ცხოვრება და უკვე 1994 წელს დავით ჩიხლაძემ მწარედ ამოთქვა:
"დაიმახსოვრე, ეს შენი საძმო, სადაც იყო კარლო, სანდრო,
შალვა, შოთა, მრავალი ქალი და ჰანგი ბავშვური -
აღარასოდეს, აღარასოდეს შეიკრიბება".
რამდენიმე წლის შემდეგ კი ავტორი თავადაც შეუერთდა "გაფანტულთა" რიგს. და სწორედ ეს მიმაჩნია მეორე მიზეზად იმისა, რომ წიგნი გამოიცა. როცა საძმო ერთად იყო, ამის აუცილებლობა არ არსებობდა, მაგრამ როცა იგი ბოლომდე, უიმედობამდე დაიშალა, პოეტის სულში უკუპროცესი დაიწყო, გაჩნდა სურვილი, ამ თითქმის მოტიტვლებულ ადგილას ადამიანებს თუ არა, ლექსებს მაინც ეარსებათ ერთად. და ეს შესანიშნავია! ცალ-ცალკე, ძველ, გაყვითლებულ გაზეთებსა თუ ჟურნალებში გაპნეულ მის ლექსებს ფაქტიურად უკვე დაკარგული ჰქონდათ აქ, ამ ალაგას, ანუ თბილისში, საქართველოში, მკითხველ საზოგადოებაზე ზემოქმედების უნარი. ახლა კი ის სამყარო, ის ესთეტიკა, ერთ კონად შეკრული, კვლავ იქცევა ძლიერ პოეტურ პულსაციად ჩვენს ლიტერატურულ არტერიაზე.
დავით ჩიხლაძე აქამდე ეულად არსებულ ფენომენად ჩანდა, მაგრამ ბოლო პერიოდის ლიტერატურული პუბლიკაციები თანდათანობით ადასტურებს, რომ იგი, როგორც პოეტური მოვლენა, ტანდემში არსებობდა. მისი მეგობარი და მისი ლექსების პერსონაჟი, ხელოვნებათმცოდნე და მხატვარი კარლო კაჭარავა, რომელიც, მაგალითად, ლექსში "კარლო კაჭარავა დაბრუნებული პარიზიდან", აი, ასეთია:
"ის მოვიდა - მან ნახა გაზაფხულის წაქცეული წვიმები
ნეილონის ბურუსში ამერიკელების ვარდები
ის ჰგავდა პატარა ბაღს
სადაც ზაფხულში მხოლოდ ორი ბეღურა ზის მერხზე",
როგორც პოეტი, ნაკლებად იყო აქამდე ცნობილი. 2002 წლამდე მისი 15-20 ლექსი თუ იყო გამოქვეყნებული, მაგრამ გაზეთ "ალტერნატივას" წამოწყებამ: მისი არქივის ბეჭდვამ, შესაძლებლობა მოგვცა სულ სხვა მასშტაბებში დაგვენახა ამ უნიჭიერესი ადამიანის პოეტური მემკვიდრეობა. ამ წერილში პარალელური ანალიზის დრო და ადგილი ნამდვილად არ არის და ეს არც ერთი-ორი დღის საქმეა, მაგრამ თავს უფლებას მივცემ გამოვთქვა ჰიპოთეზა, რომ გარკვეული თვალსაზრისით დავით ჩიხლაძის და კარლო კაჭარავას პოეტური შემოქმედება მათი ერთობლივი პროდუქტია. ისინი აშკარად ერთმანეთს ეხმარებოდნენ, ერთმანეთისგან სწავლობდნენ, ერთი და იგივეთი იყვნენ ინსპირირებულნი. ერთი სიტყვით, თავიანთი თაობის ავტორთაგან ყველაზე ახლოს დგანან ერთმანეთთან, რაც სულაც არ ნიშნავს, რომ ეს რომელიმე მათგანის ინდივიდუალობას ვნებს. მაგალითად, მიუხედავად ასეთი პარალელებისა, კარლო კაჭარავას შემოქმედებას დავით ჩიხლაძის შემოქმედებისათვის ახლახან გამოგონილ ჩემს ტერმინს "რიტუალურ სენტიმენტალობას" ვერანაირად ვერ მივუყენებ.
კიდევ რა შეიძლება ითქვას დავით ჩიხლაძის პირველ წიგნზე? იგი, რა თქმა უნდა, არანაირად სრული არ არის და მე მახსენდება არაერთი ლექსი, რომლის ხილვასაც ამ კრებულში ვისურვებდი. მაგალითად, "რასაც ვერ შეძლებ, შეგიძლია წარმოიდგინო"-ს, "ყოველდღიურობის სიცხადეს", ანდა "8 ჰაიკუს", რომელიც მან ადრე 8-გვერდიან პაწაწუნა წიგნუკადაც კი შეკრა მცირე ტირაჟით. სხვათა შორის, თუკი მაინცდამაინც ფართობის უკმარისობის პრობლემა იყო, მე კრებულიდან ამ ლექსებისათვის შევწირავდი "ლექსიკონის ლექსებს", რომელიც მექანიკურობისა და შემთხვევითობის პრინციპითაა დაწერილი, საინტერესოა მხოლოდ იმით, რომ დავით ჩიხლაძის ფორმალური ძიებების ჩიხს გვაჩვენებს და პოეტური ღირებულება უკვე აღარ გააჩნია.
აღსანიშნავია, რომ წიგნის სათაური "მოხეტიალე წვეთები" გამომცემლობის ვარიანტს წარმოადგენს (ავტორს ერთ ლექსში აქვს "მოხეტიალე წვეთი") და ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ყდის გაფორმებასთან ერთად, საკმაოდ წარმატებულ, კარგად გააზრებულ დასახელებად უნდა ჩაითვალოს, თუმცა მე მაინც მინდა გავიხსენო სათაურის პირვანდელი, ავტორისეული ვარიანტი: "ჩინეთი არ არსებობს". დიახ, სწორედ ასე - ჩინეთი არ არსებობს! ამ უცნაურ, ჯერჯერობით ვერშემდგარ სათაურს ზოგიერთმა შეიძლება ვერანაირი ახსნა ვერ მოუძებნოს, ზოგიერთმა კი ინტერპრეტაციათა მთელი წყება დაალაგოს ერთ წუთში. საქმეც მაგაშია! დავით ჩიხლაძეს ორივე აწყობს! იმაზე მეტად, ვიდრე ის ვარიანტი, რომელიც მხოლოდ ცალსახა ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა.
მეც, ოდნავ თუ სული წამძლევს, ვიტყვი, რომ ამ ფრაზაში არის დასავლელი ობივატელის ცხოვრებისეული თუ პოლიტიკური შეხედულებების მეტაფორაც, არის ძენ-იუმორიც, არის საერთოდ, აღმოსავლეთთან, მის კულტურასთან სიახლოვის ჩვენების სურვილი, ყველაზე მეტად კი, ჩემი აზრით ის ჩანს, რომ დავით ჩიხლაძის პოეზია არსებობა-არარსებობის დილემის სენტიმენტალობასა და სასტიკ ბუნებაზე საუბარია. და ჩვენ, მატერიალურ სამყაროს მიჯაჭვულ ადამიანებს, უკეთ როგორ დაგვანახოს ავტორმა ეს მარადი დილემა, თუ არა იმის თქმით, რომ მილიარდიანი "ჩინეთი არ არსებობს"...
ისე კი, თავად დავით ჩიხლაძის ლექსებში ჩინეთი ნამდვილად არსებობს, ისევე როგორც საქართველო, რუსეთი, ამერიკა... არსებობს თვით სოროსის ფონდი და მას არც მეტი, არც ნაკლები, სონეტი აქვს მიძღვნილი, არსებობს 100 000 ბერი, რომელიც გასასვლელს ეძებს, არსებობს პასპორტის შემმოწმებელი სერბი სამხედრო ოფიცერი ბულგარეთისა და იუგოსლავიის საზღვარზე, არსებობს ძვირფასი დაბნეულობა, ძვირფასი გაურკვევლობა და ძვირფასი ზურა რთველიაშვილი, რომელიც ნიუ-იორკსა და "მერანის" რედაქციას შორის საგამომცემლო პროცესის მოგვარებასა და წარმართვაში ეხმარებოდა თავის მეგობარს და ამისათვის მადლობა უნდა ეთქვას, არსებობენ შავი სანიტრები, რომელთაც ყვითელი ჯვრები აქვთ ზურგზე და რომელთაც არ უნდა გაუღო კარი, არსებობენ ბუდა, კრიშნა, სულების დედა კალი და ბოლო-ბოლო არსებობს მეგობარ მონაზონ გოგონა ნინოსადმი მიძღვნილი სტრიქონები, სადაც არის "ქადაგებაი წმიდისა ილია მეორისა, სრულიად კათალიკოს-პატრიარქისა სიონსა შინა"...

© “წიგნები – 24 საათი”