რა განსხვავებაა წიგნსა და ქათმის ბარკალს შორის

ნანა კობაიძე

რა განსხვავებაა წიგნსა და ქათმის ბარკალს შორის

ანუ საგადასახადო ინსპექტორების ლიტერატურული გასაჭირი

ამ წერილის დაწერისკენ ჩემმა ყოფილმა ლექტორმა, დამანა მელიქიშვილმა, უფრო სწორად, მასთან შეხვედრამ მიბიძგა. წიგნის ბაზრობაზე რამდენიმე მისთვის საინტერესო გამოცემა შეეძინა და კმაყოფილი ჩანდა. ვთხოვე, ბაზრობის შესახებ თავისი შთაბეჭდილება გაეზიარებინა. ქვეყანაში არსებულ საერთო ფონთან შედარებით გაოცებული ვარ საგამომცემლო საქმიანობაში მომხდარი ძვრებითო, – მითხრა მან. წინა დღეს ფესტივალის საპატიო სტუმრებს, აზერბაიჯანელ გამომცემელთა ასოციაცია "ნაშირის" წარმომადგენლებს ვესაუბრე. მათმა პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ აზერბაიჯანთან შედარებით საგამომცემლო საქმე საქართველოში გაცილებით უკეთ არის განვითარებული. ჩვენთან ძალზე მცირეა მკითხველთა რაოდენობა, რომ არაფერი ვთქვათ მყიდველებზეო. ფაქტია, რომ წლევანდელი ბაზრობა აშკარად სჯობდა შარშანდელს - გაიზარდა მონაწილეთა რაოდენობა, გაუმჯობესდა წიგნების ხარისხი, იმატა მყიდველთა რიცხვმა. და ბუნებრივად დაიბადა შეკითხვა – რა ხდება დღეს საგამომცემლო საქმეში, მართლა ასე კარგად არის ყველაფერი? ამ და სხვა საინტერესო კითხვებით რამდენიმე ქართველ გამომცემელს მივმართე.
თამრიკო ლებანიძე, გამომცემლობა "დიოგენე": - ¨პროგრესი მხოლოდ საგამომცემლო საქმეში კი არა, ნებისმიერ სფეროში იგრძნობა. როგორც ჩანს, ქვეყანა დაიღალა ხანგრძლივი დეპრესიებით და ნელ-ნელა, მაგრამ მაინც წინ მიიწევს.
საგამომცემლო საქმისადმი ინტერესი ბოლო წლებში საგრძნობლად გაიზარდა. ალბათ იმიტომ, რომ ძალზე კეთილშობილური პროფესიაა. ეს არის ბიზნესიც და ხელოვნებაც. საგამომცემლო საქმიანობას ხშირად რეჟისორისა და დირიჟორის პროფესიას ვადარებ, რადგან ბევრ სხვადასხვა სპეციალობის ადამიანთან გიწევს ურთიერთობა და მათთან ერთად ერთობლივი პროდუქციის შექმნა¨.
შეუძლია თუ არა ნებისმიერ ადამიანს გახდეს გამომცემელი? შეუძლია, თუ მას უყვარს წიგნი. მართალია, ეს არის ბიზნესი თავისი მკაცრი კანონებით, მაგრამ თუ წიგნი გიყვარს, ამ ყველაფერს ისწავლი – მიიჩნევს თამრიკო ლებანიძე. ამ პროფესიაში ყველაზე მეტად მას ის ხიბლავს, რომ გამომცემელი არ ბერდება. ანუ, დარწმუნებულია, რომ 40 წლის შემდეგაც ისეთსავე საინტერესო წიგნებს გამოსცემს, როგორსაც დღეს.
არის კიდევ ერთი მომენტი, რაც ამ სფეროსადმი ინტერესს იწვევს. კერძოდ, ფინანსური ინტერესი. ის, რომ საქართველოში გაიხსნა წლების განმავლობაში მონოპოლიზებული სახელმძღვანელოების ბაზარი და ნებისმიერ გამომცემელს შეუძლია ტენდერში მონაწილეობა და გამარჯვება, საკმაოდ დიდი ფინანსური სტიმულია. საგამომცემლო საქმიანობის განვითარებას ხელს უწყობს ისიც, რომ წინა წლებთან შედარებით, საგრძნობლად გაიზარდა მოსახლეობის მყიდველობითუნარიანობა, რასაც ასე უჩიოდნენ წლების მანძილზე ქართველი გამომცემლები. ერთი სიტყვით, მიზეზთა ზემოთჩამოთვლილი გამა საბოლოოდ აუმჯობესებს საგამომცემლო სფეროში არსებულ ვითარებას.
გამომცემელ ბაკურ სულაკაურს ჩემი შეკითხვა ცოტა არ იყოს, გაუკვირდა – ვინ გითხრა, რომ საქართველოში საგამომცემლო საქმე კარგ მდგომარეობაშიაო. შევახსენე ქვეყანაში არსებული საერთო ფონი და აზერბაიჯანელ გამომცემელთა შეფასებაც მოვიშველიე.¨ჰო, ეგ არის, რომ ცუდი ფონია¨ - დამეთანხმა. რაც შეეხება აზერბაიჯანსა და სომხეთს, თურმე ისინი სულ ცოტა, 5-6 წლით ჩამოგვრჩებიან.
"იმისათვის, რომ განსაზღვრო, რამდენად კარგია თუ ცუდი საგანი, მეორეს უნდა შეადარო. რა თქმა უნდა, გასულ წლებთან შედარებით წინსვლა საგრძნობია და ამ თვალსაზრისით ყველაფერი კარგად არის, მაგრამ თუ საქართველოს ჩვენხელა, თუნდაც არცთუ ისე განვითარებულ ქვეყნებს შევადარებთ, ჩამორჩენა საგრძნობია. ასე მაგალითად, საქართველოში არსებული გამომცემლობებისა და ორგანიზაციების რიცხვი, რომლებიც რაღაცას გამოსცემენ, 70-ს არ აღემატება, მაშინ როცა, შორს რომ არ წავიდეთ,
ლიტვაში მათი რაოდენობა 1400-ია. გარდა ამისა, ჩვენთან არ არსებობს სტატისტიკური მონაცემები იმის შესახებ, რამდენი წიგნი გამოდის წელიწადში. ეს არის წიგნის ბაზრის არარსებობისა და განუვითარებლობის პირველი ნიშანი.
1995 წელს საქართველოში წელიწადში 400 დასახელების წიგნი გამოდიოდა, დღესდღეობით ეს ციფრი 1000-1200-ია, ე.ი. გვაქვს სამმაგი ზრდა. 1995 წლის შემდეგ საქართველოში ეკონომიკის ზრდა სამმაგი არ ყოფილა. ეს უკვე ნიშნავს, რომ საგამომცემლო საქმემ განვითარებით ყველა დარგს გაუსწრო. მაგრამ უბედურება ის არის, რომ ჩვენ ვამბობთ – გამოდის 1000-1200 წიგნი, მაშინ, როცა ყველა განვითარებულ ქვეყანაში ეს ციფრი ერთეულის სიზუსტით არის ცნობილი. იქ ნებისმიერმა დისტრიბუტორმა იცის გამოცემული წიგნების ზუსტი რაოდენობა, ჩვენთან კი ვერ გეუბნებიან, იმდენად ქაოტურია ბაზარი და იცით, რა უშლის ამას ხელს? ეგრეთ წოდებული თვითგამოცემები. მაგალითად, გამოსცემს რომელიმე პროფესორი საკუთარ წიგნს და მერე მიჰყიდის თავის სტუდენტებს, ან რომელიმე გრაფომანი დაწერს 30 ლექსს და წიგნად გამოსცემს. მიდი და ითვალე. ეს ხომ აღურიცხავი "საქონელია".
საგამომცემლო საქმიანობას საგრძნობ პრობლემებს უქმნის ის ფაქტორიც, რომ საქართველო არ არის მიერთებული "ფლორენციის შეთანხმებისა" და "შეთანხმების პროტოკოლის" ქვეყნებს. ძალზე მარტივად რომ ვთქვათ, ეს აქტები გულისხმობს წიგნის შესაქმნელად საჭირო ნედლეულზე გარკვეული სახის გადასახადების გაუქმებას. უპირველეს ყოვლისა, იგულისხმება ქაღალდი, რომელიც სანამ წიგნის სახეს მიიღებს, სამჯერ იბეგრება – საბაჟოზე, ყიდვის დროს და უშუალოდ გამოცემისას. "თუ გვინდა, რომ აღარ იყოს შავი ბაზარი და წიგნის წარმოება საქართველოში პრიორიტეტული გახდეს, ეს საკითხი უნდა მოგვარდეს. როდესაც ვითხოვთ ქაღალდის დაბეგვრის გაუქმებას, გვეუბნებიან – ეს არის ჩვეულებრივი ბიზნესი და შემოსავლის საკმაოდ დიდი წყარო. რატომ უნდა გავათავისუფლოთ ბეგარისგან ქაღალდი და არა მაგალითად, ქათმის ბარკალიო" - ამბობს გამომცემელი ლევან თითმერია და დასძენს, რომ ეს ყველაფერი საბოლოოდ წიგნის ფასზე აისახება, რომელიც იმის მიუხედავად, რომ გამომცემლები მაქსიმალურად დაბლა სწევენ (წინააღმდეგ შემთხვევაში, წიგნი არ გაიყიდება), მოსახლეობისთვის მაინც მაღალია. ეს პრობლემა, ანუ ქაღალდზე გადასახადის გაუქმება პარლამენტმა უნდა გადაწყვიტოს, თუმცა, ჯერჯერობით ამ საკითხის მოგვარება ძალზე არარეალურია. როგორც ჩანს, იქაც მრავლად სხედან ადამიანები (რასაკვირველია, ყველას შეურაცხყოფას ვერ მივაყენებთ), რომლებიც წიგნსა და ქათმის ბარკალს შორის განსხვავებას ვერ ხედავენ, თუმცა, გამოუსწორებელი ოპტიმისტი (როგორც თავად ამბობს) თამრიკო ლებანიძე იმედს არ კარგავს, რომ ადრე თუ გვიან საქართველო ამ დოკუმენტებს მიუერთდება, რადგან ევროპული სტრუქტურები მაქსიმალურად ცდილობენ აიძულონ ადგილობრივი ხელისუფლება მიუერთდეს თანამედროვე "კარგ" დოკუმენტებს. თამრიკოს პროგნოზით, ასეთ შემთხვევაში წიგნის ფასი დაიწევს, თუმცა მკვეთრად არა. ასე მაგალითად, თუ ქაღალდი 20 პროცენტით გაიაფდა, წიგნი 20 პროცენტით არ გაიაფდება. უბრალოდ, გამომცემლები გამდიდრდებიან, რაც თავისთავად ძალზე მნიშვნელოვანია. თუნდაც იმ თვალსაზრისით, რომ მათ აღარ მოუწევთ ეძებონ მხოლოდ კომერციულად მომგებიანი გამოცემები და მეტი საშუალება ექნებათ ნაკლებმომგებიანი, მაგრამ მაღალმხატვრული ლიტერატურის გამოსაცემად.
დღეს საქართველოში საგამომცემლო საქმიანობის უფლებას ადამიანს საქართველოს კონსტიტუცია ანიჭებს და ეს უფლება 100 პროცენტით გარანტირებულია. ანუ ნებისმიერს, ვინც წიგნის გამოცემას მოისურვებს და ექნება გარკვეული თანხა, შეუძლია დაბეჭდოს ის, რაც მას სურს (სომხეთსა და აზერბაიჯანში საგამომცემლო საქმიანობის დაწყებას ლიცენზია სჭირდება) და ქართველი გამომცემლებიც მაქსიმალურად იყენებენ ამ უფლებას, შეიძლება ითქვას, გადაჭარბებითაც. ვგულისხმობ საავტორო უფლებებს, რომელთან მიმართებაში დღეს ჩვენთან სრული განუკითხაობაა. განსაკუთრებით ეს ნათარგმნ სტატიებსა და უცხოურ წიგნებს შეეხება. გამომცემელთა უმეტესობა მიიჩნევს, რომ ეს არც ისე კარგია, თუმცა, პირატული გამოცემები ამის მიუხედავად არ მცირდება. ისევე, როგორც საქართველოს ტელეარხებზე პირატული ფილმების ჩვენება. ეს, ალბათ, დროის ნიშანია და იმიტომ არის ასე ფესვგადგმული, რომ დაზარალებული მხარე არ არის დაინტერესებული საკუთარი უფლებების დაცვით. რა თქმა უნდა, არცერთი უცხოელი ავტორი არ დაიწყებს სასამართლოში ჩივილს იმის გამო, რომ სადღაც საქართველოში საავტორო უფლებების სრული დარღვევით გამოიცა მისი რომელიმე რომანი. ეს საკითხი არ მოგვარდება მანამ, სანამ არ შეიქმნება ერთი პრეცედენტი მაინც. ასეთი პრეცედენტისთვის იბრძვის ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. იგი სასამართლოში უჩივის ჟურნალ "დილას", რომელმაც ახალგამოცემულ საბავშვო ენციკლოპედიაში ბაკურ სულაკაურის მიერ ნაყიდი ფოტოები გადაბეჭდა. გამომცემლისთვის, როგორც თავად გვითხრა, ის კი არ არის მთავარი, რომ სასამართლო ჟურნალს არ გაამართლებს (ეს ისედაც ცხადია), არამედ ის, რა ჯარიმას დაადებს მას. თუ საჯარიმო თანხა იქნება, დავუშვათ, 200 ლარი, საავტორო უფლებების დაცვის შესახებ საქართველოში კარგა ხანს არ უნდა ვიოცნებოთ, რადგან ყველასთვის ცხადი გახდება, რომ რომ აზრი არა აქვს საავტორო უფლებაში 1000 დოლარის გადახდას, როცა შეგიძლია, სასამართლოზე ჯარიმის სახით 200 ლარი გადაიხადო.
საავტორო უფლებების შესახებ ბაკურ სულაკაურთან საუბრისას ერთ თავშესაქცევ საკითხს შევეხეთ, რომელიც არ შემიძლია არ გაგიზიაროთ. საქმე ის არის, რომ საგამომცემლო საქმეს საქართველოში საქართველოს კონსტიტუცია, კანონი საავტორო უფლებათა შესახებ და საგადასახადო კოდექსის რამდენიმე მუხლი არეგულირებს. ამ მუხლების თანახმად საბავშვო, სამეცნიერო და მხატვრული ლიტერატურა თავისუფლდება დამატებითი ღირებულების გადასახადისაგან. მაგრამ არის ერთი სახალისო მომენტი – ვინ უნდა გადაწყვიტოს, მხატვრულია თუ არა ლიტერატურა. ზოგადად, რა თქმა უნდა, ლიტერატურათმცოდნემ. თუმცა, გადაჭრით არც მას შეუძლია ჟანრებს შორის ზუსტი ზღვარის გავლება. საგადასახადო კოდექსი კი ამ რთული პრობლემის მოგვარებას საგადასახადო ინსპექტორს ავალებს. დღეს არსებული კანონის თანახმად, სულხან საბას "სიტყვის კონა" უნდა დაიბეგროს, რადგან იგი არც მხატვრული ლიტერატურის ჩარჩოებში ჯდება, არც საბავშვო და არც სამეცნიერო. თუმცა, გარკვეული თვალსაზრისით, იგი სამივე ჟანრის მოთხოვნებს აკმაყოფილებს. ახლა წარმოიდგინეთ საგადასახადო ინსპექტორის გაჭირვება: თუ ერთხელ მაინც ჩაუხედავს "სიტყვის კონაში" და იცის, რასთანაც აქვს საქმე, ფინანსური დაინტერესება არ მისცემს ნებას აღიაროს, რომ "სიტყვის კონა" საბავშვოცაა, მხატვრულიც და სამეცნიეროც. თუ არც ცოდნა აქვს და არც სინდისი, მაშინ მთლად წასულია საქმე. ნაკლები სატანჯველი რომ მიეცათ საგადასახადო ინსპექტორებისთვის და მათი სინდისიც სუფთა დაეტოვებინათ, ქართველმა გამომცემლებმა პარლამენტს "მხატვრული, სამეცნიერო და საბავშვო ლიტერატურის" ნაცვლად შესთავაზეს ჩაისვას უბრალოდ "წიგნი." ამით გამომცემლებსაც ეშველებათ და ინსპექტორების ლიტერატურული ინტუიციაც დაისვენებს. ჰოდა, ვნახოთ, რას გადაწყვეტს პარლამენტი, ქართველი გამომცემლები გაიმარჯვებენ თუ ისევ საგადასახადო ინსპექტორებს მოუწევთ კონსულტაციები ლიტერატურათმცოდნეობაში.

© “წიგნები – 24 საათი”