დათო ბარბაქაძე – ერთგვარი წინასიტყვა

წინამდებარე წერილი, უმნიშვნელო შემოკლებით, ამოღებულია დათო ბარბაქაძის წიგნიდან “მცირე პროზა 1990-2010”, რომელიც სულ ახლახანს გამოიცა 2 ეგზემპლარად (მიმდინარე წლის ბოლომდე კიდევ ერთი ეგზემპლარი გამოიცემა).

1.

თვალს თუ გადაავლებთ ქართულ ლიტერატურულ პრესაში გამოქვეყნებული ინტერვიუების იმ მონაკვეთებს, რომლებშიც პოეტებს და პროზაიკოსებს მათი გავლენის წყაროებზე და უშუალო ლიტერატურულ იმპულსებზე ეკითხებიან, არ გამოგეპარებათ ერთი უსიამოვნო გარემოება: რა სახელებს და კონტინენტებს არ შეხვდებით რესპოდენტთა პასუხებში, ჰომეროსით დაწყებულს და თანამედროვე საზღვარგარეთული ბესტსელერების ავტორებით და მათი ქვეყნებით დამთავრებულს, ოღონდ კი გულწრფელ პასუხს თავი აარიდონ. ერთნაირად იქცევა პოპულარობის ჟინით ატანილი და ბევრ უხეშობაზე წამსვლელი ოცდახუთი წლის ტიტანიც და სამოცდაათი წლის ლოკალური კლასიკოსიც. უფრო საინტერესო ის არის, რომ ამ დროს, როგორც წესი, ჟურნალისტმა კარგად იცის მსგავსი შეკითხვის მიმართ რესპოდენტის წინასწარი მზაობა და პასუხის შესაძლო ვექტორები, რაც სიტუაციას კიდევ უფრო გულისამრევს ხდის.
საერთოდ, ფარულ ტერიტორიებზე გატანილი კონკურენციის მთელ მზაკვრობას თუ ყურადღებას არ მივაქცევთ, ძალიან სახალისოდ და სასაცილოდაც კი გამოსჩანს ქართული მწერლობისთვის დამახასიათებელი აგრესიული ინფანტილიზმი. რაღაც ისეთი ხდება, გაქექილ ხელოსანს ხელობის ფასს რომ ეკითხები, ის კი სანაცვლოდ ჯიქურ საქმის დაწყებას ცდილობს და დამაიმედებლად შთაგაგონებს, მოვრიგდებით, მოვრიგდებითო, თანაც ამას ისე აკეთებს, რომ კლიენტის ინტელექტს ანგარიშს არ უწევს და მაშინვე, როცა წინააღმდეგობას აწყდება, თავს შეურაცხყოფილად გრძნობს. ჩვენს სამწერლო ცხოვრებაში, ვფიქრობ, გარკვეული და გამჭვირვალე კომუნიკაციები არავის აწყობს, ყველას არაზუსტი და ლიტერატურულად გაურკვეველი ატმოსფერო სჭირდება. ფონი კი ერთმანეთის ისტერიული და სასოწარკვეთილი ქება-დიდება ან ანგარიშსწორებებია ანუ – ისეთი კეთილშობილება, რომლისაც მე არ მჯერა და ამას, უბრალოდ, ჩარჩობის ხელოვნებას ვუწოდებ. ვაჭრობისაც კი – არა, უბრალოდ – ჩარჩობის. გასაგებია, რომ ყველა ისე ჩალიჩობს, როგორც შეუძლია.
ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში, მაგალითად ფიზიკაში, ისეთივე ვითარების შექმნა რომ შეიძლებოდეს, როგორიც ქართულ მწერლობაშია გაბატონებული. ვთქვათ, რომელიღაც ფიზიკოსი წლობით მუშაობს რაღაც პრობლემაზე, მიღებულ შედეგებს და ფორმულებს სტატიაში აყალიბებს, მერე ამ სტატიას სამეცნიერო ჟურნალში გზავნის, ჟურნალი კი სამეცნიერო საზოგადოებას მის მიერ მიღებულ შედეგებს აცნობს. თუ ეს ფიზიკოსიც ფიქრობს და სამეცნიერო საზოგადოებაც აღიარებს, რომ მის მიერ მიღებული შედეგები მნიშვნელოვანია, რას მოელის ფიზიკოსი სამეცნიერო საზოგადოებისგან? ქართული ლოგიკა, რომელიც კონტექსტის გრძნობასაც და ცოდნასაც მოკლებულია, ასე უნდა ჟღერდეს: “ჰქმენ სიკეთე, ქვაზე დადე, გაიარე, წინ დაგხვდება”, ან – ასე: “სანთელ-საკმეველი გზას არ დაჰკარგავს”. ანუ, მოცემულ შემთხვევაში, ქართული ლოგიკა ფიზიკოსის ფიქრების ნებისმიერ გადახრას გასაგები ადამიანური ოცნებისკენ, რომ მისი უძილო ღამეების ნაყოფი დაფასდეს, მაშინვე ამპარტავნებად და ქედმაღლობად გამოაცხადებს და ასეთ მეოცნებეს ყველა არსებული თუ არარსებული მორალური და რელიგიური მცნების დაცვისკენ მოუწოდებს. რაც ფიზიკის შემთხვევაში ანომალიად გამოიყურება, ქართულ მწერლობაში ნორმაა. არადა, ტექნიკურ მეცნიერებაშიც, ჰუმანიტარულ მეცნიერებაშიც და ხელოვნებაშიც შედეგი შედეგია და როცა ასეთი შედეგის ანალიზი არ ხდება, საათის ისრები მიმართულებას იცვლიან.
ლიტერატურის ისტორია შედეგების ისტორიაა. შედეგების მიმართ აგდებული დამოკიდებულება ან მათი იგნორირება მწერლობაში უფრო იოლიც არის და სულიერ ცხოვრებაში უფრო მეტ ქაოსსაც წარმოშობს, ვიდრე – ფიზიკაში ან მათემატიკაში (მითუმეტეს – საქართველოში, სადაც უკიდურესად პოლიტიზებულ სახელოვნებო ცხოვრებაში განუსაზღვრელობებისა და გაურკვევლობების გახანგრძლივების მოსურვე მოკალმეთა ხმაურიანი უმრავლესობა ყოველთვის არის სახელმწიფოს მხრიდან პირდაპირი ან ირიბი მხარდაჭერის იმედად). სალიტერატურო კრიტიკის ერთი მთავარი ფუნქცია კი სხვა არაფერია, თუ არა – ახალი შედეგების დაფიქსირება და შეფასება, განურჩევლად იმისა, შენთვის სასურველი მწერალი ღებულობს ამ შედეგებს თუ – შენთვის არასასურველი მწერალი (შოთა ჩანტლაძის მიერ მიღებული შედეგები რომ თავის დროზე შეფასებულიყო და დაფასებულიყო, გასული საუკუნის სამოცდაათიანი წლების პოეზიაში იმ კლოუნადას არ მივიღებდით, რომელიც დღემდე გრძელდება. ეს კი, ერთი მხრივ, სწორედ კრიტიკის არარსებობის გამო მოხდა, ხოლო მეორე მხრივ – “ვერლიბრისტების” კოგნიტურ ძალებში და პიროვნულ კულტურაში არსებული სერიოზული ხარვეზების გამო, რასაც ასეთი დაბეჯითებით ვერ ვიტყოდი თხუთმეტი თუ ოცი წლის წინ, ახლა კი ამაში ეჭვი არ მეპარება. ხოლო საღი აზრის არარსებობის გამო ის მოხდა, რომ არავის გაუანალიზებია, თუ რას იწონის ის დანაკარგი, რომელიც ამ და ბევრი ხვა კლოუნადის, არაფრისმომცემი დისკუსიის, ურთიერთობებში მოზეიმე ფარისევლობის, საკუთარი წიგნების გამოცემისა და გაპიარებისთვის, ბინებისა და ბევრი სხვა სარგებლის მისაღებად დახარჯული სამათხოვრო ფუსფუსის შედეგად, მორიგ თაობებს უსაჩუქრეს ჩვენმა მეტად თუ ნაკლებად სახელოვანმა მოკალმეებმა).

2.

ჩვენში კრიტიკოსის ამბიციით გამოსულ მოკალმეთა სიმპათია-ანტიპატიები რიგითი მკითხველის ან ლიტერატურის ჟურნალისტის ინტენციებს არ სცილდება. მაშინ, როცა რიგითი მკითხველი თავისი ემოციებით და კოგნიტური შესაძლებლობებით საკუთარ სულიერ სამყაროში რჩება, მოკალმეები თავიანთი უკუღმართობით, ან არცოდნით, ან ემოციებს აყოლით და პირადი ინტერესების კარნახით და შეგნებული მანიპულაციებით, უბრალოდ, მავნებლობენ. და ეს ყველაფერი, საბოლოო ჯამში, ყველას ერთად გვტოვებს ყოვლად უკულტურო გარემოში. რეალობა, რომელიც ქართულ მწერლობაშია შექმნილი, მარტო კრიტიკის არარსებობაზე კი არ მეტყველებს, საერთოდ ჩვენი არარსებობის ტოლფასია. თვითკასტრაციაც ასეთი უნდა: ფიზიკურად აწმყოში არსებობდე და ცნობიერების დონით ქვის ხანაში იმყოფებოდე. დღესდღეობით ანგაჟირებულ, პოპულარულ ან სცენაზე აქტიურად მოძრავ მწერლებს შორის ერთი მაინც რომ ფიქრობდეს, ხოლო ამ აქტიური ნაკადიდან მეტ-ნაკლებად განზე მდგომ ინტელექტუალთა შორის მხოლოდ უმცირესობა რომ არ ხედავდეს ამ მიმართულებით მოქმედების აუცილებლობას, მაშინ ჩვენს მწერლობაში სულიერი ატმოსფეროც დადებითად შეიცვლებოდა და სააზროვნო სივრცესა და ლიტერატურული ურთიერთობების კულტურასაც ბევრად უკეთესი სახე ექნებოდა.
სხვათაშორის, ეს რეალობა იმათთვისაც სიკვდილის განაჩენია, ვინც ამ საკითხებში ჩახედულია, მაგრამ დუმს (ან ორაზროვნებს) იმიტომ, რომ მასზე უარესებს შორის ოდნავ უკეთესის სტატუსის შენარჩუნება სურს.

3.

ლიტერატურული კულტურის დაბალი ხარისხის ერთ-ერთ უტყუარ მაჩვენებლად ყოველთვის ითვლებოდა, ითვლება და ჩაითვლება გაბატონებულ ღირებულებებთან ხელოვნების დაახლოება, ხშირ შემთხვევაში კი – გავლენის დომინანტური ცენტრების წინაშე სრული კაპიტულაცია. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვა, კლასიკური წყობის შემოქმედიც და თანამედროვე პოეტი-არტისტიც ყოველთვის საკუთარ თამაშს თამაშობს და თუ რამეს სერიოზულად უწევს ანგარიშს, რათა კონტექსტიდან არ ამოვარდეს, ეს ხელოვნების ტრადიცია და თანამედროვეობაა და არა – პოლიტიკა ან მასობრივი ცნობიერება და პატიოსან რიგით მოქალაქეთა ერთობა, რომელიც ყოველთვის იყო და იქნება პოლიტიკური მანიპულაციების ცოცხალი ასპარეზი. პოეტი თავის თავს ასეთ საზოგადოებაზე მაღლა კი არ აყენებს, მხოლოდ მის მიღმა აღმოჩნდება; მისი თამაში, უბრალოდ, სხვა თამაშია, მისი ცხოვრება სხვა ცხოვრებაა და ამის დანახვა განსაკუთრებულ კულტურას მოითხოვს.
სალიტერატურო კრიტიკა საზოგადოებას სწორედ ასეთი კულტურის გამომუშავებაში ეხმარება. სიტყვასიტყვით რომ გავიმეორო ელიოტის აზრი, კრიტიკა პერმანენტულად არეგულირებს მკითხველის გემოვნებას და მის აღზრდაზე ზრუნავს. ოღონდ ეს ლიტერატურაში მორალური ინსტრუმენტარის შემოტანას არ გულისხმობს, პირიქით, ეს არის მორალური ცნობიერების აგრესიისგან ლიტერატურის საიმედოდ დაცვა.
ახალმა კრიტიკამ სწორედ გასული საუკუნის დიდი ავანგარდული მოძრაობის პარალელურად დააკანონა, რომ კრიტიკის ერთ-ერთი უმთავრესი ამოცანა მკითხველის გემოვნების აღზრდაა, ეს კი მართლაც ბევრისმთქმელია. ელიოტთან “გემოვნების აღზრდა” პედაგოგიური ან მორალისტური კი არა, ფილოსოფიური ტერმინოლოგიის არსენალიდან მკვიდრდება. მაშინ, როცა გემოვნების აღზრდის კონცეპტი თითქოს კარგი და ცუდი კრიტიკის დიხოტომიას უნდა გვკარნახობდეს, ახალ კრიტიკაში ის სასარგებლო და უსარგებლო, ნაყოფიერი და უნაყოფო კრიტიკების დიხოტომიად შემოიქცა. საერთოდ, მორალურიდან პრაქტიკულისკენ და ფუნქციონალურისკენ ეს შემობრუნება განმსაზღვრელი აღმოჩნდა მთელი შემდგომი სალიტერატურო ცხოვრებისთვის, ვიდრე პოსტმოდერნულ-ხალხოსნურ მოძრაობამდე (თუმცა, უნდა აღვნიშნო, რომ ხელოვნების ფილოსოფიაში ჩემი ბიბლია, შილერის “წერილები ადამიანის ესთეტიკური აღზრდის შესახებ”, უღრმეს დონეზე ამ თემის დამუშავების ისეთ ფილოსოფიურ გამოცდილებას შეიცავს, რომლის მასშტაბებს ატომის საუკუნეში შექმნილი ესთეტიკური თეორიებიც კი მოკლებულია).

4.

მხატვრული ნაწარმოების შექმნის პროცესი, ცხადია, ლიტერატურა არ გახლავთ. ლიტერატურულ ფაქტად მას ლიტერატურულ სისტემაში მონაწილეობის პროცესი აქცევს, რაც ტექსტის არსებობის სხვა ეტაპია. მაგრამ ტექსტმა რომ ლიტერატურულ პროცესში მიიღოს მონაწილეობა, ლიტერატურული პროცესი უნდა არსებობდეს. ასეთი პროცესი საქართველოში ჯერჯერობით არ არსებობს, არის მხოლოდ გარკვეული ჩანასახი, ერთგვარი წინარე-ლიტერატურული მდგომარეობა.
ნეგატიური დეფინიციის პრინციპს თუ მოვუხმობთ, შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენი სამწერლო ცხოვრება ჯერჯერობით ლიტერატურული პროცესების აღსაწერად მიღებულ საბაზისო ნიშანთა ინდექსაციასაც კი არ ექვემდებარება, რაც მწერლებისა და მკითხველების ქცევის წესზე, თაობებს შორის ან ერთი თაობის შიგნით მიმდინარე ფსიქოლოგიურ პროცესებზე და მორალზე მკაფიოდ აისახება. სხვა საკითხია, ხდება თუ არა ამ ფსიქოლოგიური მაჩვენებლების თემატიზება (მე ვფიქრობ, რომ არ ხდება).
პირადი გამოცდილება: როცა 2007 წლიდან ჩემი შემოქმედება ქართული საპრეზენტაციო სივრციდან ამოვრთე, ამით, ბევრ სხვა უკეთურობასთან ერთად, ჩვენს ლიტერატურულ ურთიერთობებში გაბატონებული დაბალი კულტურის სიჭარბესაც დავუპირისპირდი. რაღაც მომენტში მივხვდი, რომ ჩემგან უზნეობა იქნებოდა ქართულ კონტექსტში ისე მონაწილეობის გაგრძელება, თითქოს არაფერი მომხდარა იმით, რომ საჯარო პრესაში არაერთხელ მიაყენეს შეურაცხყოფა ჩემს შემოქმედებას, ჩემი პოეზია უაზრობად გამოაცხადეს, მერე ჩემი შემოქმედების დაკნინებისთვის მთელი მოძრაობა გააჩაღეს, და ამაზე არც ერთ იმ ადამიანს, რომელსაც ხმის ამოსაღებად საკმარისი საფუძველი ჰქონდა, ხმა არ ამოუღია (მე ვგულისხმობ შეურაცხყოფაზე რელევანტურ პასუხს და არა საქართველოში ტრადიციულად გავრცელებულ ფოლკლორულ ამოძახილებს ან ჩემდამი კერძო საუბრებში დაფიქსირებულ თანადგომებს). უფრო მეტიც, ჩემი შემოქმედების შეურაცხმყოფლებთან ჰარმონიული ურთიერთობა გააგრძელეს და საკუთარი სინდისის გასათეთრებლად მსგავსი კოლიზიების ჩაფარცხვის საბჭოურ ილეთებს მიმართეს. მე თანადგომა არავისგან არასდროს მითხოვია. ხმის ამოღება ჩემთვის კი არა, იმათთვისვე იყო საჭირო, ვინც განზე გადგა ან დაიმალა, მერე კი ჩემი შეურაცხმყოფლების მხრიდან მათ მიმართ აღვლენილი ოდები ან პატარ-პატარა საჩუქრები შეიფერა ანუ მათ ეშმაკურ მოსყიდვებს დათანხმდა და გაიტრუნა (ამ ფონზე განსაკუთრებით ძვირფასია ჩემთვის ჩემი შემოქმედებისა და პიროვნების მიმართ ყველა იმ ავტორისა და მკითხველის სიყვარული, რომელიც ჩემი დისკრედიტაციისთვის გაჩაღებულმა მდაბიოთა მოძრაობამ ვერ გააცურა).
მაგრამ ეს ყველაფერი მაინც მეორეხარისხოვანია (და არც მე ვარ ერთადერთი, ვისაც შეურაცხყოფენ). არსებითი ის არის, რომ ქართულ სამწერლო გარემოში ურთიერთობების, ქცევების, წარმატებისთვის ბრძოლის, მკითხველის ყურადღების ველში მოხვედრის საბჭოური წესებია შენარჩუნებული და გადამწყვეტი უმრავლესობა ამ ყალიბში თავს კომფორტულად გრძნობს.

5.

ძვირფასო ბატონო ***, გუშინ ერთმა ჩემმა მეგობარმა მაცნობა თქვენი ბლოგის შესახებ, სადაც სხვა ქართველ მწერლებთან ერთად ჩემი პოეტური ტექსტებიც არის თავმოყრილი. ბლოგი არა მხოლოდ ხელოვნების, არამედ საერთოდ პოეტური საწყისის მიმართ იმდენად დიდი სიყვარულით არის გაკეთებული, რომ როგორღაც მერიდება თქვენთვის ჩემი სათხოვრის გაზიარება, მაგრამ მაინც დარწმუნებული ვარ, რომ უმადურობაში არ ჩამომერთმევა ეს ჩემი თხოვნა. საქმე ის გახლავთ, რომ მე უკვე დიდი ხანია უარი ვთქვი ქართულ სივრცეში ჩემი ტექსტების პრეზენტაციაზე და ეს თანაბრად ეხება როგორც ბეჭდურ გამოცემებს, ისე - ინტერნეტს. გარდა ამისა, ინტერნეტში ხელოვნების პრეზენტაციასთან დაკავშირებით ჩემი ურყევი პოზიცია მაქვს და ამ პოზიციის თანმიმდევრული დაცვა მოითხოვს, ჩემს ტექსტებზეც ვრცელდებოდეს ჩემი პოზიცია. სწორედ ამიტომ არ ვაქვეყნებ არაფერს ინტერნეტში. მეორე მხრივ, მე არც ქართულ და არც უცხოურ ინტერნეტფორუმებს არასდროს ვსტუმრობ, საერთოდაც, ინტერნეტშეხვედრებისთვის დრო არ მრჩება და ამიტომ მხოლოდ შემთხვევით თუ ვგებულობ, რომ ჩემი ესა თუ ის ტექსტი მოხვედრილა რომელიმე ფორუმში ან ბლოგზე. ცხადია, უაზრობა იქნებოდა, ჩემს დაუკითხავად ჩემი ტექსტების გამოქვეყნების მოყვარულებს ვდიო, მაგრამ როცა ეს შესაძლებელია, აუცილებლად ვუკავშირდები და თხოვნით მივმართავ, რომ მოხსნან ჩემი ტექსტები. თქვენც ამავე თხოვნით მინდა მოგმართოთ, მითუმეტეს, რომ როგორც ჩემთვის უკვე ცნობილია, თქვენ საავტორო უფლებების უგულებელმყოფელთა ლაშქარს არ განეკუთვნებით და ცდილობთ, ყველა ავტორს თავად დაუკავშირდეთ მათი ტექსტების გამოსაქვეყნებლად უფლების მოსაპოვებლად. რა თქმა უნდა, ეს არ ეხება ჩემს შესახებ ინფორმაციებს, არამედ მხოლოდ ჩემს შემოქმედებას. რომ არა ჩემი სუბიექტური კულტურული პოლიტიკა, რომლის ერთ-ერთი (და არა ერთადერთი) შემადგენელი ნაწილიც არის ინტერნეტის თანამედროვე სუპერდემოკრატიულ სივრცეში ჩემი ნაწარმოებების გამოქვეყნებაზე უარის თქმა, ამ თხოვნით არ შეგაწუხებდით და მხოლოდ მადლობას გადაგიხდიდით. თუ ფიქრობთ, რომ თქვენი ბლოგიდან ჩემი ტექსტების გაქრობა უხერხულობას გამოიწვევს, შეგიძლიათ ჩემი ეს სათხოვარი გამოაქვეყნოთ იმ ადგილას, სადაც ჩემი ლექსები გაქრება. ბოდიშს მოგიხდით, რომ ჩემი პოზიციის შინაარსი არ გაგიზიარეთ. ერთ დეტალს კი აღვნიშნავ: ჩემი საყვარელი მოჭადრაკე ბობი ფიშერი, ყველაფერთან ერთად, იმიტომ არის უდიდესი მოჭადრაკე, რომ მისი კეთილშობილება გამორიცხავდა იმ სამყაროსთვის კოჭის გორებას, რომელშიც მას მოუხდა ცხოვრება. სწორედ ამიტომ უთხრა მან საზოგადოებას, - მე თქვენ გიჩვენებთ, კრივი უფრო მნიშვნელოვანია თუ ჭადრაკიო, და გაიტანა კიდეც თავისი (სპასკი მას ჭადრაკის პროფკავშირს ეძახდა). მაგრამ ეს ეხებოდა ამერიკულ და არა ჩვენს ქართულ "საზოგადოებას", სადაც თუნდაც ჩემი ეს მაგალითი კარგი საბაბი იქნება ნებისმიერი ჯურის ყეყეჩისთვის, რომ რეალურ პრობლემებს თვალი კიდევ ერთხელ დაუხუჭონ და თემა ფიშერთან გატოლების სურვილში ჩემი დადანაშაულებით ამოწურონ. პოეტური სუპერდემოკრატია საქართველოში სწორედ იმან გამოიწვია, რომ აქ კრივი პოეზიაზე (და, საერთოდაც, ყველაფერზე) მნიშვნელოვანია. და ეს, პირველ რიგში, მოლექსეების და ავანტიურისტების წისქვილზე ასხამს წყალს და არა იმათ წისქვილზე, ვინც პოეტურ საწყისს პატივს სცემს და ადამიანის ყოველდღიურ ცხოვრებაში მის მნიშვნელობას კარგად ხედავს.
პატივისცემით და საუკეთესო სურვილებით,
თქვენი დათო ბარბაქაძე
24.06.2009

6.

იქ, სადაც მაღალი ლიტერატურული კულტურა არსებობს, მწერლები თავიანთი ტექსტებით ბევრი მკითხველის დაინტერესებაზე კი არა, მკითხველებში წერის, შემოქმედებითი იმპულსის გაღვივებაზე ზრუნავენ. სხვა ყველაფერი, პირადად ჩემთვის, სპორტია და მეტი არაფერი, სპორტი კი იმის სპორტია, რომ მაყურებელი უნდა გყავდეს, რომლის თვალწინაც მეორე სპორტსმენს აჯობებ ან დამარცხდები.
საერთოდ, პოეზიაც და ფილოსოფიაც ფუფუნებაა; შეიძლება, პოეზია ფილოსოფიაზე დიდი ფუფუნებაც კი იყოს. მიუხედავად ურთულესი შრომისა, რომელიც თან ახლავს ლექსის წერას და რომელშიც ფსიქოპროდუქციების მართვის კულტურა და კოგნიტური გამოცდილებების გადამუშავების კულტურა თითქმის თანაბარ ღირებულებას იძენს, მხოლოდ ლექსის წერა, მხოლოდ ლექსებზე მუშაობა, მხოლოდ პოეზიაში მუშაობა დიახაც ფუფუნებაა.
მე ვიცი, რომ ბევრი პოეტი ოცნებობს ისეთი მდგომარეობის მოპოვებაზე, როცა მას მხოლოდ პოეზიაში მუშაობის შესაძლებლობა მიეცემა (მე ვიცნობ რამდენიმე ასეთ ძლიერ ევროპელ ავტორს). პირადად ჩემთვის ეს უმაღლესი ნეტარება იქნებოდა. მითუმეტეს, რომ, დიდი ხანია, ჩემთვის სამყარო პოეზიად და პოეზიის ნაკლებობად არის გაყოფილი. მაგრამ მხოლოდ ლექსის წერა მართლაც არის ისეთი ფუფუნება, როგორიც, სულ მცირე, ფინანსურად უზრუნველყოფილ ცხოვრებას მოითხოვს.
ამასწინათ ერთი ფილოსოფოსის ბოლოდროინდელ ესსეს ვკითხულობდი და კიდევ ერთხელ გავიმეორე გულში ის, რაშიც დიდი ხანია ეჭვი არ მეპარება: ყველა დიდი ტექსტი, პირველ რიგში კი პოეტური ტექსტი (მათ შორის თუნდაც პოსტსტრუქტურალისტების ესსეისტიკის ერთი ნაწილი, ეპიკური ლირიკის ეს დღემდე არნახული სახეობა, ფილოსოფიური კონცეპტებით და სამეცნიერო ტერმინოლოგიებს შორის ინტიმური ურთიერთობების დამყარების გენიალური უნარით შექმნილი ლირიკა), გარკვეული აზრით, ბოლოვადი, ამოწურული ტექსტია, რომლის უმაღლესი მორალიც მასზე წერისა და მასზე სამეცნიერო რეფლექსიებისკენ კი არა, საკუთარი პოეტური ხმის გაძლიერებისკენ უნდა გიბიძგებდეს. მე ვფიქრობ, ასეთია ყველა დიდი ტექსტი, რომელსაც დღესდღეობით – პოსტ-პოსტმოდერნულ ეპოქაში – ქმნის კულტურა. უბრალოდ, ვერ წარმომიდგენია (მიუხედავად იმისა, რომ ფაქტობრივი რეალობა ჯერ კიდევ საპირისპიროს მეტყველებს) ფილოსოფიაში თავისუფალი სინდისით, ყოფითი თუ აკადემიური გეგმებისგან დამოუკიდებელი, შინაგანი ხმის ძახილით დაწერილი სადოქტორო შრომები უკვე თუნდაც შელინგზე და პლატონზე. აღარაფერს ვამბობ თანამედროვე პოეზიაზე ან, ვთქვათ, თანამედროვე ფილოსოფიურ ესსეისტიკაზე და ისეთ ფილოსოფიურ რომანებზე, როგორებიც ჰაიდეგერის “ყოფიერება და დრო”, გადამერის “ჭეშმარიტება და მეთოდი”, ბაშლარის პენტალოგია და ურიცხვი სხვა ფილოსოფოსის ტექსტებია. ამ ყველაფერზე მთელი სერიოზულობით ტრადიციული ყაიდის დისერტაციების წერა ხომ, სულ მცირე, საშინლად მოსაწყენია (თუ ის წერითი კულტურის გამომუშავების მიზნით წარმოებული ახალგაზრდული ვარჯიში ან ბიოგრაფიული პროზა არ არის, რაც, ესეც უნდა ითქვას, ზოგჯერ ემთხვევა აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად ჩატარებულ სამუშაოს).
არასდროს დამავიწყდება, როგორი ირონიული მიმტევებლობით ლაპარაკობდა ექვსი-შვიდი წლის წინ ჰანს მაგნუს ენცენსბერგერი, რომელზე ფილოსოფოსების და კულტურის თეორეტიკოსების მიერ დაწერილი დისერტაციებიც ასობით კილოგრამს იწონის (და რომელიც თავად არის მშვენიერი სადოქტორო დისერტაციის ავტორი!), - თუ კარგი ლექსი რამეს არ უნდა აღძრავდეს მკითხველში, პირველ რიგში – პოეტზე დისერტაციის წერის მოთხოვნილებას, მაგრამ მეცნიერებსაც უნდა გავუგოთ, ისინი ხომ პურს ამით ჭამენო.

7.

უნდა ვაღიარო, რომ ბოლო ათწლეულის საქართველოს პუბლიცისტურ (ასევე – მხატვრულ) აზრს ცუდად ვიცნობ, მაგრამ შემთხვევიდან შემთხვევამდე ჩემს ხელთ მოხვედრილი ტექსტების გადამწყვეტი უმრავლესობა, რომელშიც ქართული ყოფის, ეკლესიის, სახელმწიფოს, ჩვენი შორეული თუ უახლესი ისტორიის და სხვა ნათესაური საკითხები “ახლებურად” არის პრობლემატიზებული, სტანდარტული ლიბერალური სააზროვნო ტრადიციის სახესხვაობებია და მეტიც არაფერი. ამ მიმართულების ქართული მასალა, როგორც ჩანს, მსგავსი სტანდარტული კლიშეებით ქართული კონტექსტის „გადაწერას“ ემსახურება და აუცილებლად დემოკრატიულ ფასეულობებზე სწორების სულისკვეთებით არის გაჟღენთილი. ასეთი ტექსტების ავტორებს ნაივურობაში ბრალს ნამდვილად ვერ დავდებ, რასაც მათი ეშმაკობაც მიდასტურებს: მათი იდეოლოგიური ბაზის სიღარიბე ყოველთვის პოსტმოდერნული რიტორიკით და მაგიურ-კონცეპტუალური სიტყვათშეთანხმებებით არის გასაიდუმლოებული. მოკლედ, მათ ხელში ყველაფერი მომხმარებლური და გამომყენებლური ფილოსოფიის ნაწილად გადაქცეულა.
არის უფრო უსიამოვნო საერთო ნიშანიც: თითქოს, ყველა ეს ტექსტი ინსტიტუციონალური ან სამოხელეო პოზიციებიდან არის დაწერილი და საშინლად უსიცოცხლოა; თითქოს, ამ ტექსტებიდან სახელმწიფო აპარატის მომავალი იდეოლოგი ან ვინმე ასეთი გელაპარაკება. მე მსგავსი ანალიტიკა საბჭოთა მარქსისტულ-ლენინური იდეოლოგიის მეორე მხარედ წარმომიდგენია. დღეს მთელი მონდომებით ცდილობენ, ძველი იდეოლოგიის ადგილი ახალი, ლიბერალურ-დემოკრატიული იდეოლოგიით ამოავსონ. მიჩნდება განცდა, რომ დღეს სახელმწიფო ასე მუშაობს, ლიბერალიზმის სოფისტიკით გამართლებულ თავის კონფორმიზმს კარიერის მკეთებელი და თბილი მომავლის მისაღებად მოფუსფუსე პუბლიცისტების ხელით შენიღბულს გვაწვდის (ამაში არც ახალი და არც მხოლოდ ჩვენი ღარიბი ქვეყნისთვის დამახასიათებელი არაფერია). სამწუხარო ის არის, რომ მსგავსი წყობის ანალიტიკოსები, როგორც წესი, ან უკვე არიან ან მომავალში აუცილებლად ხდებიან ხოლმე უსახო სახელმწიფო მანქანის ადეპტები და თავისუფალ, არანორმირებულ აზრს და შემოქმედებით ენერგიას, ნონკონფორმისტულ დინებებს მერე ყველა ხელმისაწვდომი იარაღით ბლოკავენ, თავიანთ საქციელს კი სახელმწიფო აზროვნების აუცილებლობის მითოლოგიით ამართლებენ (საბჭოთა კავშირში „ანალიტიკურ“ აქტივისტებს ანალოგიური ფუნქციებით კომპარტიის ცეკა და კომკავშირის ცეკა ანაწილებდნენ). ჩემი ღრმა რწმენით, კულტურის გაძლიერებისთვის საკვანძო სტრატეგიულ ადგილებზე გამაგრებულ არაპროფესიონალებთან და წერა-კითხვის უცოდინარ არსებებთან ერთად, ასეთ მოხელეთა მავნებლობის ლომის წილია იმაში, რომ საქართველოში ადამიანები, რომლებიც თავიანთი ინდივიდუალური აქტივობით ძლიერ, გენერაციული ფუნქციებით აღჭურვილ კულტურულ კოდებს ქმნიან, სახელმწიფოს მიერ გლადიატორებად აღიქმებიან, რომელთა ბრძოლასაც ეს სახელმწიფო დემორალიზებული ხალისით ადევნებს თვალს, მეორე მხრივ კი, მათი გამოცდილების გამოყენებას (უკეთ, მითვისებას და ამ ინდივიდუალურ ძალისხმევათა განიარაღებას) მხოლოდ მათი ანალოგების შექმნით ცდილობს, რაც სახელმწიფოს იძულებულს ხდის, დაუფარავად დაუჭიროს მხარი მეორეულს და არა პირველადს, თაღლითს და არა პატიოსან მშრომელს, დილეტანტს და არა პროფესიონალს.
ეს ცნობილი კანონის ერთ-ერთი გავრცელებული გამოვლინებაა: ადამიანს, რომელიც არაფერს ქმნის და შემოქმედებითი ძალისხმევის ველს გარეთ არის დარჩენილი, ყოველთვის უჩნდება აგრესია იმის მიმართ, ვინც ქმნის და იმისთვის შრომობს, რომ მისი ფიზიკური არსებობა მის მიერ შექმნილმა სამყარომ გააგრძელოს. ასეთი აგრესია შეიძლება იყოს ფარული ან “დაბმული” და უწყინარი ქცევებით გამოხატული, მაგრამ შეიძლება აღმოჩნდეს საკმაოდ უხეში და მეთოდურად დამანგრეველიც კი, ადამიანის და საზოგადოების სოციალურ და ფსიქოლოგიურ პორტრეტს გააჩნია.

8.

და ბოლოს: ჩემი - როგორც პოეტის - მხატვრული და თეორიული პროზა ყოველთვის ჩემი სისტემური პოეტური ძიებების თანამდევი არასისტემური რეფლექსიების ხასიათს ატარებდა, და ეს კარგად “შემოინახა” თუნდაც სხვადასხვა მიმართულებით დასახსრული ამ ტექსტების თემატიკამ და ლოგიკამ: მიუხედავად ერთიანი შინაგანი ესთეტიკური და ეთიკური ხაზისა, ეს მაინც ერთგვარი კონცეპტუალური ინიციატივებია, თითქოს საგულდაგულოდ დაწყებული, განვითარების რაღაც ეტაპამდე მიყვანილი და მერე ყოველთვის მოულოდნელად შეწყვეტილი სამუშაოები (როგორც, მაგალითად, ორიოდე რეცენზია ცალკეულ პოეტებზე, რომელთა რიცხვი, წინასწარი ჩანაფიქრით, ოცდაათამდეც კი უნდა გაზრდილიყო).
ასეთი სურათის ერთ მიზეზად ჩემს მიერ ლოკალური კონტექსტის ცვალებადობის პერმანენტულ გათვალისწინებას დავასახელებდი, მეორე მიზეზი გასული საუკუნის 90-იან წლებში ჩემი სარედაქციო-საგამომცემლო ლიტერატურული აქციონიზმი იქნებოდა, მესამე – ჩემი მთარგმნელობითი საქმიანობა, მეოთხე და უპირველესი კი - ჩემს პოეტურ შემოქმედებაზე ინტენსიური კონცენტრაცია და ჩემი ცხოვრების მთავარი საქმიდან სახიფათოდ დაშორების წინაშე თუ ჩემგან დამოუკიდებელ მიზეზთა გამო ჩემი პოეტური ძიებების შესაძლო დაბრკოლებაზე ფიქრებით გამოწვეული შიში. ამ უკანასკნელს ყოველთვის განსაკუთრებული კორექტივები შეჰქონდა და შეაქვს ჩემს საკონტექსტო აქტივობაში (უკანასკნელი რვა-ათი წლის განმავლობაში ახალგაზრდული ენთუზიაზმის გაქრობამ და კურტნის მუშად ყოფნის სახალისო როლზე უარის თქმამ, ფიზიკური არსებობის შენარჩუნებისა და სულიერი არსებობისთვის განუწყვეტელმა ბრძოლამ და, აქედან გამომდინარე, მთლიანად ჩემს საკუთარ შემოქმედებაზე და რამდენიმე საგამომცემლო პროექტზე კონცენტრირებამ ავტომატურად შეამცირა ჩემი ცხოვრების მთავარი საქმის თანამდევი ეს პარალელური აქტივობები, მაგრამ არა – მკაფიო პოზიციები). ისევ კეთილ ელიოტს თუ მივმართავ და მის ერთ გამონათქვამში მცირეოდენ ცვლილებას შევიტან, ასეთი თავხედობით ჩემთვის უმნიშვნელოვანესი, აი, როგორი მაქსიმა მიიღება: კონტექსტის გრძნობა აუცილებელია ნებისმიერისთვის, ვისაც გადაუწყვეტია – პოეტად დარჩეს მას მერეც, როცა თავის სიცოცხლის პირველ ოცდახუთ წელს უკან მოიტოვებს.
თავს უფლებას ვაძლევ, აქვე ხაზგასმით აღვნიშნო, რომ ჩემს წარმოდგენაში მკითხველი მხოლოდ იმ ადამიანს გულისხმობს, რომელიც თავად წერს ანუ აქვს მოთხოვნილება – წარმავლობის წინაშე ხმა აღიმაღლოს, როგორც ავტორმა.

თბილისი
მარტი-აპრილი, 2010