მალხაზ ხარბედია

წუხილი B 612-ის გამო


ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერი. პატარა პრინცი. ავტორის ილუსტრაციებით, ფრანგულიდან თარგმნა გიორგი ეკიზაშვილმა. თბ. "სანი", 2004.


ერთ მშვენიერ დღეს, უფრო ზუსტად კი 1998 წლის 7 სექტემბერს, ფრანგმა მეთევზემ ჟან-კლოდ ბიანკომ და მისმა კოლეგებმა, ხომალდ "ჰორიზონტის" გემბანზე თევზით სავსე ბადე ამოათრიეს და როგორც ყოველთვის, გულმოდგინეთ შეუდგნენ მუშაობას, თევზის დახარისხებას. ერთი თევზი თურმე ძალზე უცნაურად გამოიყურებოდა და ჟან-კლოდს თევზის მოშორება უბრძანებია. მეზღვაურებმა დიდი ხანი "იჩალიჩეს" და ბოლოს, აღმოჩნდა, რომ წყალმცენარეებში გახვეული ეს "თევზი", თევზი კი არა, სამაჯური იყო, ვერცხლის ძეწკვიანი სამაჯური, ფირფიტაზე კი მკაფიოდ იკითხებოდა წარწერა: "Antoine de Saint-Exupery (Consuelo) - c/o Reynal and Hitchcock Inc. - 386 4th Ave N.Y. City - USA". ასე დაიწყო ისტორია, რომელიც 2003 წელს ეგზიუპერის დაკარგული თვითმფრინავის ნარჩენების პოვნით დასრულდა, თვითმფრინავის, რომლის სერიული ნომერიც იყო 2734-L. აშშ-ს საჰაერო ძალებში ეს თვითმფრინავი 42-68223 ნომერს ატარებდა, ანუ ეს სწორედ ის Lockheed Lightning P-38 იყო, რომელსაც სენტ-ეგზიუპერი მართავდა სიცოცხლის ბოლო დღეს.
ფირფიტა ძალიან ადვილად გაშიფრეს: Consuelo მწერლის ცოლს ერქვა, Reynal and Hitchcock-მა პირველმა გამოსცა "პატარა პრინცი" ფრანგულ და ინგლისურ ენებზე, 386 4th Ave N.Y. City - USA კი ზემოხსენებული გამომცემლობის მისამართი ყოფილა.
ამ უცნაურ ისტორიაზე შარშანწინ ძალიან ბევრი დაიწერა, ბევრს წერენ ახლაც და ცდილობენ გამოარკვიონ ავარიის მიზეზები. თვითმფრინავის ნარჩენებზე საერთოდ არ აღმოჩნდა ტყვიის კვალი და სამხედრო არქივებზე დაყრდნობითაც, 1944 წლის 31 ივლისს (დაღუპვის დღეს) საფრანგეთის რივიერაზე არანაირი საჰაერო საომარი მოქმედებები არ მიმდინარეობდა. ბოლოს ყველანი ერთ რამეზე შეთანხმდნენ; ამბობდნენ, როგორც ჩანს, ძრავის დაზიანების გამო მოხდა ეს ავარიაო.
აქ მთავრდება პირველი, ნამდვილი ისტორია და იწყება მეორე, გამოგონილი. იდუმალებათა მოყვარული ამ ორ ისტორიას მამა-პაპური ჯაჭვებით შეკრავდა და რაღაც მისტიკურ მიზეზ-შედეგობრიობაზე მოჰყვებოდა საუბარს. საქმე ის გახლავთ, რომ "პატარა პრინცის" მეორე თავში მოთხრობილი ამბავი ძალიან წააგავს მწერლის დაღუპვის ამბავს. გახსოვთ ალბათ, მთხრობელს (ავტორს) ავარია შეემთხვევა საჰარის უდაბნოში, თვითმფრინავის ძრავაში რაღაც მოიშლება და ანტუანიც იძულებული გახდება თავად მიხედოს მექანიზმს. სწორედ ამ დროს გამოჩნდება ბურანიდან პატარა პრინცი და თითქოს დიდ საიდუმლოს ეუბნებაო, ბატკნის დახატვას მოსთხოვს მფრინავს.
ასე იწყება ლიტერატურის ისტორიაში ყველაზე უცნაური ამბავი, ამბავი, რომელიც ერთნაირად უყვართ ბავშვებსაც და უფროსებსაც, ლიტერატურათმცოდნეებსაც და პარლამენტარებსაც.
ვიღაცა იტყვის, პარლამენტარები რაღა შუაშიაო. საქმე ის გახლავთ, რომ ორიოდე თვის წინ საქართველოს პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის თავჯდომარემ თავისი გამოსვლა "პატარა პრინციდან" მოხმობილი მსუქანი ციტატით დააგვირგვინა. "არაფერია სრულყოფილი", თქვა ბოლოს კომიტეტის თავმჯდომარემ, კომიტეტისა, რომელიც ძირითადად რაოდენობითა და დათვლითაა დაკავებული, ანუ "დიდების საქმით" - როგორც ეგზიუპერი იტყოდა.
გაიხსენეთ, რას წერდა სენტ-ეგზიუპერი, როცა პატარა პრინცის მშობლიურ პლანეტაზე (თუ ასტეროიდზე) მოგვითხრობდა: "თუკი ასტეროიდ B 612-ის შესახებ ასე წვრილად მოგახსენეთ და მისი ნომერიც გაგიმხილეთ, ეს დიდების საყურადღებოდ გავაკეთე. დიდები ჭკუას კარგავენ ციფრებზე. როდესაც მათ ახალშეძენილ მეგობარზე ესაუბრები, მთავარს არასოდეს ჩაგეძიებიან. არც იმას იკითხავენ, როგორი ხმა აქვს, თამაში თუ უყვარს ან პეპლებს თუ აგროვებს. არა, სულ იმას გეკითხებიან, რამდენი წლისაა, რამდენი ძმა ჰყავს, რამდენს იწონის და რამდენ ფულს შოულობს მამამისი".
ეტყობა სწორედ ამ დიდების გამოსაჯავრებლადაა ასე დაკონკრეტებული ყველაფერი "პატარა პრინცში". თურმე პლანეტა B 612-ზე შესაძლებელია დღეში ორმოცდაოთხჯერ იხილო მზის ჩასვლა, მეფარნის პლანეტაზე კი სულაც ათასოთხასორმოცჯერ შეგიძლია დატკბე ამ სანახაობით. თურმე მილიონი წელია ყვავილები ეკლებს ისხამენ და მილიონი წელია ბატკნები ყვავილებს ჭამენ, დედამიწაზე კი ასთერთმეტი მეფე ყოფილა (შავკანიანი მეფეების ჩათვლით), შვიდიათასი გეოგრაფი, ცხრაასიათასი ბიზნესმენი, შვიდნახევარიმილიონი ლოთი, სამასთერთმეტიმილიონი ყოყლოჩინა და იქვე იმასაც ვიგებთ, რომ პატარა პრინცს სამასოცდამეხუთე, სამასოცდამეექვსე, სამასოცდამეშვიდე, სამასოცდამერვე, სამასოცდამეცხრე და სამასოცდამეათე ასტეროიდებიც მოუხილია. ხოლო ვისაც გაინტერესებთ, თუ რაში გამოიყენებდა პატარა პრინცი ორმოცდაცამეტ წუთს, ანდა რას ნიშნავს ხუთასიმილიონი ზანზალაკი და ამდენივე შადრევანი, გირჩევთ წიგნი წაიკითხოთ, იქ კიდევ მრავლად ნახავთ ასეთ ხუმრობებს. როგორც ჩანს, სწორედ ამ ანცობებმა მონუსხა ჩვენი პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის თავჯდომარეც.
კიდევ ბევრი რამითაა უცნაური ეს წიგნი, პირველ რიგში კი იმით, რომ ეგზიუპერი ყირაზე აყენებს ტრადიციულ "კოგიტოს" და ნაცვლად იმპერატივისა "ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ", შემდეგს გვთავაზობს: "ბატკანი თუ გსურს, მაშასადამე არსებობ", რაც, ჩვენებურად რომ მოვთარგმნოთ, ნიშნავს "ოცნებობ, მაშასადამე არსებობ", რადგან აქ საუბარია დახატულ ბატკანზე, რომელზეც განუწყვეტლივ უნდა ვიფიქროთ და საკუთარ თავს შევეკითხოთ, "ნეტავ, რა მოხდა იმ პლანეტაზე? იქნებ, ბატკანმა ყვავილი შეჭამა?", შემდეგ თავი იმით უნდა დავიმშვიდოთ, რომ "ყოველ ღამე პატარა პრინცი მინის ხუფს აფარებს ყვავილს და ბატკანს თვალს არ აშორებს...", ბოლოს კი ავტორის სიტყვები გავიმეოროთ, "შეხედეთ ცას, ჰკითხეთ საკუთარ თავს, შეჭამა თუ არა ბატკანმა ყვავილი და თქვენ დაინახავთ, როგორ შეიცვლება სამყარო... დიდები ჩვენს წუხილს ვერ გაიგებენ".
წიგნში კიდევ ერთი ქრესტომათიული ფრაზაა, "ყველა დიდი ოდესღაც პატარა იყო". სწორედ ასე თარგმნის გიორგი ეკიზაშვილი უხსოვარი დროიდან აკვიატებულ სიტყვებს "ყველანი ბავშვობიდან მოვდივართ", რასაც XX თავის კიდევ ერთი მაქსიმა ეხმიანება: "ყველა გზა ადამიანებისკენ მიდის".
ახლა კი მთარგმნელზეც ვთქვათ ორიოდე სიტყვა. გიორგი ეკიზაშვილი ერთ დროს ჩემი ლექტორი იყო, საზღვარგარეთის ლიტერატურის ისტორიას მიკითხავდა. მაშინ მისი მხოლოდ ერთი თარგმანი მქონდა წაკითხული, სარტრის "ცხრაკლიტული", ახლა კი სრული კამიუსა და რამდენიმე კონა სხვა ფრანგი მწერლების შემდეგ "პატარა პრინციც" გვითარგმნა. მის თარგმანში ბევრ გემრიელ ლუკმას იპოვის ლიტერატურის მოყვარული. ბოდლერულ-გალაკტიონური "ტაძარივით ვეებერთელა ხით" დაწყებული და "თვალისთვის უხილავი და გულით დასანახი" რამეების შესანიშნავი ვარიაციებით.
როგორც მელა ამბობს, "სრულყოფილი არაფერია", მითუმეტეს ეს წერილი, მაგრამ ყველაფრის მიუხედავად, ერთ სურვილს მაინც ავისრულებ და ამ პატარა რეცენზიას სენტ-ეგზიუპერის ყაიდაზე, მიძღვნით დავამთავრებ. გახსოვთ ალბათ, ფრაზა წიგნის პირველ გვერდზე: "ლეონ ვერტს, როდესაც ის პატარა ბიჭი იყო". ჰოდა მეც ავდგები და ბოლო წინადადებას ასე დავწერ:
"გიორგი ეკიზაშვილს, როდესაც ის ჩემი ლექტორი იყო"


© “წიგნები - 24 საათი”