უისტან ჰიუ ოდენი

Table Talk


ჩა­ი­წე­რა ალ­ან ან­სენ­მა

თარგმნა მიხო ხარაძემ

8 იან­ვა­რი, 1947 წ.
ოდ­ე­ნი. შე­ლი ერ­თა­დერ­თი ინგ­ლი­სე­ლი პო­ე­ტია, რო­მე­ლიც მარ­თ­ლა არ მიყ­ვარს. შე­სა­ნიშ­ნა­ვი რიტ­მით ხა­სი­ათ­დე­ბა, მაგ­რამ აუტ­ა­ნე­ლი დიქ­ცია აქვს, პირ­და­პირ კოშ­მა­რუ­ლი. ბრა­უ­ნინ­გი არაა ჩე­მი პო­ე­ტი, მაგ­რამ მი­სი ლექ­სე­ბი სი­ა­მოვ­ნე­ბას მა­ინც მა­ნი­ჭებს. სა­ში­ნე­ლი ლი­რი­კა აქვს, მაგ­რამ გრძელ პო­ე­მებს არა უშ­ავს. “ეპ­ის­კო­პოს ბლუგ­რა­მის აპ­ო­ლო­გია” უდ­ი­დე­სი ნა­წარ­მო­ე­ბია. ბრა­უ­ნინ­გი სა­შუ­ა­ლო­ზე ცო­ტა­თი და­ბა­ლი დო­ნის პო­ე­ტია. დრა­მის “ბე­ჭე­დი და წიგ­ნი” სა­ფუძ­ველ­ში მი­თი არ დევს და სა­ერ­თო­დაც, დოს­ტო­ევ­ს­კი გა­ცი­ლე­ბით უკ­ეთ და­წერ­და ყვე­ლა­ფერ ამ­ას. კითხუ­ლობ ბრა­უ­ნინგს და ტკბე­ბი პრო­სო­დი­ით, იგი შე­სა­ნიშ­ნა­ვია, მაგ­რამ რა­ღაც მა­ინც აკ­ლია.
ბლე­ი­კის დი­დი პო­ე­მე­ბიც მო­ი­კოჭ­ლე­ბენ, მთე­ლი თა­ვი­სი ფან­ტას­ტი­კუ­რი შიგ­თავ­სით. ვორ­დ­ს­ვორთს არა უშ­ავს. მომ­წონს მი­სი დი­დი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი. “პრე­ლუ­დია” შე­სა­ნიშ­ნა­ვია. მეც იგ­ი­ვე მხა­რე­ე­ბი მი­ტა­ცებს, რაც ვორ­დ­ს­ვორთს, უბ­რა­ლოდ მას სხვა ად­გი­ლე­ბი მოს­წონს. ჩე­მი პე­ი­ზა­ჟე­ბი გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა ვორ­დ­ს­ვორ­თის­გან. ეს პე­ი­ზა­ჟე­ბი - მე მგო­ნი, ამ­ის შე­სა­ხებ ჯერ არ­ას­დ­როს მით­ქ­ვამს - პირ­ვე­ლად წიგ­ნე­ბი­დან ავ­ი­ღე.
სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში ინგ­ლი­სუ­რი პო­ე­ზი­ი­სად­მი სიყ­ვა­რუ­ლი ალ­ექ­სანდრ პო­უ­პით იზ­ო­მე­ბა. იგი ღრმა აზ­როვ­ნე­ბით არ გა­მო­ირ­ჩე­ვა, მაგ­რამ შე­სა­ნიშ­ნა­ვი, უმშ­ვე­ნი­ე­რე­სი ენა აქვს. “კუ­ლუ­ლის მო­ტა­ცე­ბა” ინგ­ლი­სურ ენ­ა­ზე და­წე­რი­ლი იდ­ე­ა­ლუ­რი ლექ­სია.
სხვა­თა შო­რის, ვინ თარ­გ­მ­ნი­და ყვე­ლა­ზე კარ­გად კა­ტუ­ლუსს? მე მგო­ნი, კა­მინ­გ­სი.
ან­სე­ნი. ვი­თომ რილ­კე ვერ გა­არ­თ­მევ­და თავს?
ოდ­ე­ნი. რილ­კე ზედ­მე­ტად schongeistik-აა. იგი ვე­რას­დ­როს თარ­გ­მ­ნი­და “Paedicabo ego vos et irrumabo“.
ან­სე­ნი. იგი მხო­ლოდ “Odi et amo“-ს თარ­გ­მ­ნი­და კარ­გად.
ოდ­ე­ნი. დი­ახ, თუმ­ცა პა­უნდს რომ არ გა­ეფ­რი­ნა, მარ­ცი­ალს კარ­გად თარ­გ­მ­ნი­და. მი­სი კა­ტუ­ლუ­სი კი რა­ღაც ბან­ჯ­გ­ვ­ლი­ან ტორსს და­ემ­ს­გავ­სა.
ვერ­დი და მო­ცარ­ტი სა­უ­კე­თე­სო კომ­პო­ზი­ტო­რე­ბი არ­ი­ან. ორ­ი­ვეს ხუ­თი­ანს და­ვუ­წერ­დი პლუ­სით. ბა­ხი, ბეთ­ჰო­ვე­ნი და ჰა­იდ­ნიც ხუ­თი­ან­ზე ქა­ჩა­ვენ. ვერ­დის სა­უ­კე­თე­სო ქმნი­ლე­ბა - “რექ­ვი­ე­მია”. მე მგო­ნი, მო­ცარ­ტის რექ­ვი­ემ­საც სჯო­ბია. ამ­ბო­ბენ, რომ “რექ­ვი­ე­მი” სიკ­ვ­დილ­ზე მოგ­ვითხ­რობს, მაგ­რამ იგი ხომ ცოცხალ ად­ა­მი­ან­თა სმე­ნის­თ­ვი­საა გან­კუთ­ვ­ნი­ლი. რო­გორც სიმ­ფო­ნის­ტი, ჰა­იდ­ნი მო­ცარ­ტ­ზე ძლი­ე­რია. მო­ცარ­ტ­თან სა­უ­კე­თე­სო ოპ­ე­რე­ბი და კონ­ცერ­ტე­ბია. მე მაქვს “ფი­გა­რო”, “დონ ჟუ­ა­ნი”, “ჯა­დოს­ნუ­რი ფლე­ი­ტა” და “კო­ზი”. “კო­ზი” სრუ­ლი სა­ოც­რე­ბაა.
უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი ხუ­თი წე­ლი ვერ­დის აღ­მო­ჩე­ნას მო­ვუნ­დი. მი­სი სა­მი უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი ოპ­ე­რის გარ­და “ბალ-მას­კა­რა­დიც” ძა­ლი­ან მიყ­ვარს. “ტრა­ვი­ა­ტა” სო­ცი­ა­ლუ­რი იდ­ე­ე­ბის მიღ­მა და­მა­ლუ­ლი დი­დი ნა­წარ­მო­ე­ბია. “პარ­სი­ფა­ლის” მე­ო­რე აქ­ტი შე­სა­ნიშ­ნა­ვია, მეყ­ვა­ვი­ლეს სცე­ნის გა­მოკ­ლე­ბით. არ მიყ­ვარს “ნი­ურ­ნ­ბერ­გე­ლი მა­ის­ტერ­ზინ­გე­რე­ბის” სი­უ­ჟე­ტი - ხე­ლოვ­ნე­ბი­სა და სხვა რა­ღა­ცე­ბის ქა­და­გე­ბის გა­მო. თა­ვი­დან ბო­ლომ­დე მხო­ლოდ “ვალ­კი­რია”, “ღმერ­თე­ბის და­ღუპ­ვა” და “ტრის­ტან და იზ­ოლ­და” მიყ­ვარს. სა­ერ­თოდ, “ნი­ბე­ლუნ­გე­ბის” ციკ­ლ­შიც “ვალ­კი­რი­ა­სა” და “ღმერ­თე­ბის და­ღუპ­ვას” ვამ­ჯო­ბი­ნებ… შე­სა­ნიშ­ნა­ვია შუბ­ზე ფი­ცის და­დე­ბის სცე­ნა, ას­ე­ვე ბრუნ­ჰილ­და­სა და ვალ­ტ­რა­ტის დუ­ე­ტი. სა­ინ­ტე­რე­სო რა­მეა, სოპ­რა­ნო მაღ­ლა-მაღ­ლა რომ მი­ი­წევს: “Das ist kein Mann“. “პარ­სი­ფალ­ში” მხო­ლოდ ერ­თი რამ არ მომ­წონს - ქალ­წუ­ლო­ბა­ზე აქ­ცენ­ტი. გარ­შე­მო ყვე­ლამ რომ უბ­ი­წო­ე­ბის აღთ­ქ­მა და­დოს, ერ­თა­დერ­თი და­ო­ჯა­ხე­ბუ­ლი მოკ­ვე­თი­ლი რო­დი აღ­მოჩ­ნ­დე­ბა სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­დან. მთე­ლი ეს სპექ­ტაკ­ლი “პარ­სი­ფალ­ში”, თა­ვი­სი დი­დი პა­რას­კე­ვით, უბ­რა­ლოდ სა­ში­ნე­ლე­ბაა. ნამ­დ­ვი­ლად არა ვარ ხე­ლოვ­ნე­ბა­ში ეკ­ლე­სი­ის წი­ნა­აღ­მ­დე­გი (იტ­ა­ლი­ურ ოპ­ე­რებ­ში ზა­რებს ისე არ­ის­ხე­ბენ, სამ­ყა­როს და­სას­რუ­ლი გე­გო­ნე­ბა), მაგ­რამ “პარ­სი­ფალ­ში” ყვე­ლა­ფე­რი ძა­ლი­ან სე­რი­ო­ზუ­ლია. აპ­ლო­დის­მენ­ტე­ბის აკრ­ძალ­ვა და ა.შ. ძა­ლი­ან ცუ­დი რა­მეა. სა­ინ­ტე­რე­სოა, თავ­და­პირ­ვე­ლი ჩა­ნა­ფიქ­რით “ტრის­ტა­ნი” რა­ღაც უბ­რა­ლო და ყვე­ლას­თ­ვის მი­საწ­ვ­დო­მი ნა­წარ­მო­ე­ბი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო.
იც­ით, სა­ერ­თოდ, “ტრის­ტა­ნი” მე მგო­ნი, უნ­და შე­ას­რუ­ლოს ორ­მა ლეს­ბო­სელ­მა, რო­მელ­თაც სამ­ყა­რო ვერ გა­უყ­ვი­ათ. იზ­ოლ­და - ინგ­ლი­სე­ლი პრან­ჭია ქალ­ბა­ტო­ნი იქ­ნე­ბა, ტრის­ტა­ნი კი სპორ­ტუ­ლი აღ­ნა­გო­ბის აქ­ტი­უ­რი გო­გო­ნა.
სა­ო­პე­რო “დონ-ჟუ­ა­ნი” ჰო­მო­სექ­სუ­ა­ლის­ტი მა­მა­კა­ცის ტი­პია. შე­უძ­ლე­ბე­ლია ტრის­ტა­ნი­სა და დონ-ჟუ­ა­ნის წარ­მოდ­გე­ნა ჰე­ტე­რო­სექ­სუ­ა­ლურ სიყ­ვა­რულ­ში.
კარ­გი იქ­ნე­ბო­და, კირ­კე­გო­რი “ტრის­ტანს” რომ მოს­წ­რე­ბო­და. შე­საძ­ლოა, არც მოს­წო­ნე­ბო­და, მაგ­რამ შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბას ნამ­დ­ვი­ლად მო­ახ­დენ­და. ამ­ის შემ­დეგ რა­ღაც ძალ­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო­საც და­წერ­და.
სი-მი­ნო­რულ მე­სა­ში არ­ის რა­ღაც არ­ა­მი­წი­ე­რი, მაგ­რამ საკ­მა­ოდ მო­საწყე­ნი­ცაა. ბახ­თან თა­ვი­დან ბო­ლომ­დე მხო­ლოდ “მა­თეს ვნე­ბა­ნი” მომ­წონს. ბახ­ზე გა­ვი­ზარ­დე, მთე­ლი ბავ­შ­ვო­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში მი­სი მუ­სი­კა მეს­მო­და. უკ­ვე მა­შინ მივ­ხ­ვ­დი, რომ “ჩა­კო­ნა” მო­საწყე­ნი რა­მეა. უკ­ე­თე­სია, ბახს თა­ვად უკ­რავ­დე, ვიდ­რე უს­მენ­დე. 48 პრე­ლუ­დია და ფუ­გა, მა­გა­ლი­თად.
მე მგო­ნი, ბეთ­ჰო­ვე­ნის “სად­ღე­სას­წა­უ­ლო მე­სა” გე­ნი­ა­ლუ­რი ქმნი­ლე­ბაა. მი­უ­ხე­და­ვად იმ მო­ნაკ­ვე­თი­სა, “აღდ­გო­მას” რომ მოს­დევს. ერთხელ, თა­ვი­სი კა­რი­ე­რის და­სას­რულს, ვაგ­ნერ­მა თქვა: “ძა­ლი­ან მიყ­ვარს რო­სი­ნი, მაგ­რამ გთხოვთ, ნუ ეტყ­ვით ამ­ას ჩემს თაყ­ვა­ნის­მ­ცემ­ლებს”-ო.
ან­სე­ნი. მე “კარ­მე­ნით” და­ვიწყე. შემ­დეგ კი უკ­ვე გერ­მა­ნე­ლებ­ზე გა­და­ვე­დი.
ოდ­ე­ნი. “კარ­მე­ნი” უდ­ი­დე­სი ნა­წარ­მო­ე­ბია. უბ­რა­ლოდ შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი ვარ ლის­ტ­ში, ჰოფ­მან­ს­ტა­ლი კი ერ­თა­დერ­თი ლიბ­რე­ტის­ტია, რომ­ლის ლიბ­რე­ტო­საც უბ­რა­ლოდ წა­ი­კითხავ, მუ­სი­კის გა­რე­შე. მარ­შა­ლი­ნის მო­ნო­ლო­გი, მა­გა­ლი­თად.
სა­ინ­ტე­რე­სოა, რო­გორ გა­ნიც­დი­ან ხოლ­მე ამ­ე­რი­კე­ლი კრი­ტი­კო­სე­ბი, რო­ცა აღ­მოჩ­ნ­დე­ბა, რომ რო­მე­ლი­მე ბრწყინ­ვა­ლე მწე­რა­ლი სა­ში­ნე­ლი ად­ა­მი­ა­ნია. იგ­ი­ვე და­ე­მარ­თა კურ­ციო მა­ლა­პარ­ტეს და მის რო­მანს “კა­პუტ”. აქ­ა­ო­და, თუ ფა­შის­ტი არ იყო, სა­ი­დან მო­ი­ტა­ნა მა­სა­ლა თა­ვი­სი რო­მა­ნის­თ­ვი­სო?
სე­მუ­ელ ჯონ­სონს შტა­ტებ­ში არ სწყა­ლო­ბენ. არ­ა­და, ჯონ­სო­ნი სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში დი­დი რო­მან­ტი­კო­სი და მე­ლან­ქო­ლი­კი იყო და მის კა­ლამს რამ­დე­ნი­მე შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ნა­წარ­მო­ე­ბი ეკ­უთ­ვ­ნის. რაც შე­ე­ხე­ბა ბენ ჯონ­სონს, მას­თან გან­სა­კუთ­რე­ბით მომ­წონს “ალ­ქი­მი­კო­სი” და “ბარ­თ­ლო­მეს ბაზ­რო­ბა”. “ვილ­პი­ნე, ანუ მე­ლა” ნაკ­ლე­ბად მომ­წონს. ახ­ლა მე ნიღ­ბებ­ში ვარ გა­და­ვარ­დ­ნი­ლი.
15 იან­ვა­რი, 1947 წ.
ოდ­ე­ნი. რენ­დალ ჯა­რელს უნ­და, რო­მის პაპს აჯ­ო­ბოს. ფაქ­ტობ­რივ დო­ნე­ზეც კი ცდე­ბა! კარ­გია, ასე მო­ხერ­ხე­ბუ­ლად რომ გა­მო­ი­ჭი­რეთ “არ­ჩე­ვა­ნის მო­მენ­ტ­ზე”. იგი ხომ არ­სე­ბი­თად, ძა­ლი­ან კარ­გი ად­ა­მი­ა­ნია, ამ­ი­ტო­მაც მი­სი შეც­დო­მე­ბი ას­ე­თი გა­მა­ღი­ზი­ა­ნე­ბე­ლია. თქვენ სწო­რად გა­ი­გეთ ლექ­სი “მითხა­რი სი­მარ­თ­ლე სიყ­ვა­რულ­ზე”. ჩემ­თ­ვის ეს ლექ­სი ძალ­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია, ხმელ­თა­შუა ზღვა­ზე მოგ­ზა­უ­რო­ბი­სას დავ­წე­რე, 1938 წელს, ჩი­ნეთ­ში რომ მივ­დი­ო­დი. კრის­ტო­ფე­რი მა­შინ­ვე მიხ­ვ­და, რომ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ლექ­სი დავ­წე­რე. სა­ინ­ტე­რე­სოა, რო­გო­რი წი­ნას­წარ­მეტყ­ვე­ლუ­რი შე­იძ­ლე­ბა აღ­მოჩ­ნ­დეს ესა თუ ის ნა­წარ­მო­ე­ბი. ეს ლექ­სი მცი­რე ხნით ად­რე დავ­წე­რე, მა­ნამ, სა­ნამ შევ­ხ­ვ­დე­ბო­დი ად­ა­მი­ანს, ვინც მთელ ჩემს სამ­ყა­როს ყი­რა­ზე და­ა­ყე­ნებ­და.
იგ­ი­ვე და­ე­მარ­თა ჩემს სხვა ლექ­სებ­საც, რო­ცა ჯერ კი­დევ ოც­და­ა­თი­ან წლებ­ში ვსა­უბ­რობ­დი არ­ამ­ხო­ლოდ ჰიტ­ლერ­ზე, მუ­სო­ლი­ნი­ზე და რუზ­ველ­ტ­ზე, არ­ა­მედ ჩერ­ჩილ­ზეც. არ­ა­და, მა­შინ იგი მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვან როლს თა­მა­შობ­და პო­ლი­ტი­კურ არ­ე­ნა­ზე, თუმ­ცა უკ­ვე გა­ე­მარ­ჯ­ვე­ბი­ნა და­მა­ტე­ბით არ­ჩევ­ნებ­ში.
სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში მე სან­გ­ვი­ნი­კი ვარ. ყო­ველ­თ­ვის ვტკბე­ბო­დი ცხოვ­რე­ბით. შე­საძ­ლოა სა­ში­ნელ ტკი­ვილს გა­ნიც­დი­დე, სიმ­წ­რის­გან ღრი­ა­ლებ­დე, მაგ­რამ არ­სე­ბი­თად მა­ინც გა­გი­მარ­თ­ლა, რად­გა­ნაც ჯერ კი­დევ შე­გიძ­ლია ღრი­ა­ლი.
საკ­მა­რი­სი ფუ­ლი რომ მქო­ნო­და, ამ­ე­რი­კა­ში არ ვიცხოვ­რებ­დი. აქ სა­ში­ნე­ლი კლი­მა­ტია. სად­ღაც სამ­ხ­რეთ ევ­რო­პა­ში დავ­სახ­ლ­დე­ბო­დი. ად­რე ძა­ლი­ან მომ­წონ­და ბალ­კა­ნე­ბი, კარ­პა­ტე­ბი, რო­მე­ლი­მე ცი­ხე-სი­მაგ­რე ტრან­სილ­ვა­ნი­ა­ში. ბევრს ვი­მოგ­ზა­უ­რებ­დი. არა, სა­ბერ­ძ­ნეთ­ში ძა­ლი­ან სა­ხი­ფა­თოა ცხოვ­რე­ბა და თა­ნაც ცხე­ლა. სი­ა­მოვ­ნე­ბით გავ­ლევ­დი ჩემს უკ­ა­ნას­კ­ნელ დღე­ებს ჰა­მერ­ფეს­ტ­ში… მაგ­რამ მე ხომ არ­ას­დ­როს მყოფ­ნის ამ­ის­თ­ვის ფუ­ლი. რას არ ვას­წავ­ლი­დი: არ­ით­მე­ტი­კას (სა­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ე­ბის წე­რაც და­ვა­პი­რე), ხატ­ვას, ფრან­გულ ენ­ას, ლა­თი­ნურს, ის­ტო­რი­ას. სამ­სა­ხურ­ში რომ და­წი­ნა­ურ­დე, სკო­ლის დი­რექ­ტო­რის ცოლს უნ­და ეარ­ში­ყო, გოლ­ფი უნ­და ეთ­ა­მა­შო ხოლ­მე, თან სულ უნ­და აგ­ებ­დე და ა.შ. ერ­თი სიტყ­ვით, სკო­ლის მას­ხა­რად უნ­და იქ­ცე. მი­უ­ხე­და­ვად იმ­ი­სა, რომ მას­წავ­ლებ­ლო­ბა ძა­ლი­ან ბევრს მო­ითხოვს ად­ა­მი­ა­ნის­გან, მა­ინც ვნა­ნობ, რომ მი­ვა­ტო­ვე სა­შუ­ა­ლო სკო­ლა, თორ­მე­ტი წლის ბი­ჭუ­ნე­ბი ხომ ყვე­ლა­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო თა­ნა­მო­სა­უბ­რე­ე­ბი არ­ი­ან. ეს გამ­ჭ­რი­ა­ხი ყმაწ­ვი­ლე­ბი შე­იძ­ლე­ბა ხუ­თი წუ­თით გა­ი­ტა­ცო, მაგ­რამ ცო­ტა ხან­ში სა­ერ­თოდ და­ა­ვიწყ­დე­ბათ, რა­ზე ეს­ა­უბ­რე­ბო­დი.
ჩვენს დრო­ში მშობ­ლებ­მა ან ფი­ზი­კა უნ­და ას­წავ­ლონ შვი­ლებს, ან სა­ბა­ლე­ტო ხე­ლოვ­ნე­ბა. სხვაგ­ვა­რად ფულს ვერ იშ­ო­ვი. მეც­ნი­ე­რე­ბი აბ­სო­ლუ­ტუ­რად უპ­რინ­ცი­პო­ე­ბი გახ­დ­ნენ, მა­გარ მა­ყუთ­საც ღუ­ნა­ვენ, ერთ მხა­რე­ზეც მუ­შა­ო­ბენ და მე­ო­რე­ზეც. პო­ე­ტო­ბა ძა­ლი­ან სა­ხი­ფა­თოა. მუ­სი­კო­სებ­საც უჭ­ირთ.
პო­ე­ზი­ის დი­დი პრო­ფე­სო­რე­ბი მე­ტიუ არ­ნოლ­დი და ვ.პ.კე­რი იყვ­ნენ. დე სე­ლინ­კუ­რი კარ­გი მკვლე­ვა­რი იყო. ყო­ველ­თ­ვის პა­ტივს ვცემ­დი მეც­ნი­ე­რებს. მათ ხომ ამ­დე­ნი რა­მე იც­ი­ან თა­ვი­ანთ სფე­რო­ში. ზოგ­ჯერ, რო­ცა მარ­თა­ლი ვარ და სხვა ცდე­ბა, სა­ჭი­რო სიტყ­ვებს ვერ ვპო­უ­ლობ ხოლ­მე, რა­თა სი­მარ­თ­ლე და­ვა­სა­ბუ­თო. ცუ­დია, რომ მათ ელ­ი­ოტს არ მის­ცეს ნო­ბე­ლი, მარ­თ­ლაც რომ სა­ერ­თა­შო­რი­სო რე­პუ­ტა­ცი­ის ად­ა­მი­ანს. ვგიჟ­დე­ბი, რო­გორ მის­ცეს პრე­მია იმ ვი­ღაც პერლ ბაკს. არ ვი­ცი. სინ­კ­ლერ ლუ­ი­სი რა­ღა­ცას მა­ინც წარ­მო­ად­გენს. შე­საძ­ლოა არ იყო პრე­მი­ის ღირ­სი, მაგ­რამ ხომ და­წე­რა “ბე­ბი­ტი”, “დოდ­ს­ვორ­დი”, “ერ­ო­უს­მი­ტი”. პერლ ბაკ­მა კი…
ელ­ი­ო­ტი აც­ნო­ბი­ე­რებ­და სხე­უ­ლის მა­ნი­ქე­ვე­ლუ­რი გმო­ბის სა­შიშ­რო­ე­ბას. მაგ­რამ პო­ე­ზია ხომ ჩვე­ნი გრძნო­ბე­ბის პრო­დუქ­ტია. არ­სე­ბობს შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ან­ეკ­დო­ტი ელ­ი­ო­ტის შე­სა­ხებ. ერთ­მა ქალ­ბა­ტონ­მა, რო­მე­ლიც მის გვერ­დით იჯ­და მა­გი­დას­თან, ჰკითხა ელ­ი­ოტს: “შე­სა­ნიშ­ნა­ვი სა­ღა­მოა, არა?” “დი­ახ, გან­სა­კუთ­რე­ბით, თუ გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებთ იმ სა­ში­ნე­ლე­ბას, რაც მის მიღ­მაა და­ფა­რუ­ლი” - უპ­ა­სუ­ხა ელ­ი­ოტ­მა.
ამ­ე­რი­კა­ში ჩა­მო­ვე­დი, რად­გან აქ უფ­რო ად­ვი­ლია ფუ­ლის კე­თე­ბა, სა­კუ­თა­რი ნი­ჭი­თა და უნ­ა­რით ცხოვ­რე­ბა. ბე­ნეტ ცერ­ფი მიყ­ვე­ბო­და, ერთხელ, ოც­ი­ან წლებ­ში, რო­გორ წა­რად­გი­ნა სა­დილ­ზე პლა­ზა­ში ერ­თი ევ­რო­პე­ლი მწე­რა­ლი. სა­დი­ლამ­დე ცერ­ფ­მა რა­ღაც აქ­ცია იყ­ი­და, სა­დი­ლის შემ­დეგ გა­ყი­და, მე­ო­რე დღეს კი სა­მა­სი დო­ლა­რის ქვი­თა­რი გა­უგ­ზავ­ნა იმ ევ­რო­პელ მწე­რალს. კარ­გია არა, რო­ცა არ მუ­შა­ობ და ფუ­ლი გაქვს. თუნ­დაც ის ად­ა­მი­ა­ნი ავ­ი­ღოთ, 1923 წელს სა­მა­სი დო­ლა­რით რომ და­იწყო საქ­მე და 10 მი­ლი­ო­ნი გა­ა­კე­თა. შემ­დეგ, რა თქმა უნ­და, მი­სი საქ­მე კრა­ხით დამ­თავ­რ­და, მა­გამ 3 მი­ლი­ო­ნი მა­ინც და­ი­ტო­ვა. სა­მი ყელ­ში ამ­ო­მი­ვი­დო­და. მა­შინ ბევრს ეშ­ი­ნო­და, რომ კრი­ზი­სი და­იწყე­ბო­და და ფულს იშ­ო­ვიდ­ნენ თუ არა, უც­ებ ამ­თავ­რებ­დ­ნენ საქ­მეს. კა­პი­ტა­ლის ჩა­დე­ბის მე­ქა­ნიზ­მი უბ­რა­ლოდ სა­ოც­რე­ბაა. არ­ა­ნა­ირ ბალ­ზაკს არ მო­ა­ფიქ­რ­დე­ბა ას­ე­თი რამ. ახ­ლა მეც კა­პი­ტა­ლის­ტი ვარ. სახ­ლის გი­რავ­ნო­ბის სი­გე­ლი მაქვს სიკ­ლიფ­ში, ჩრდი­ლო­ეთ სა­ნა­პი­რო­ზე.
მეცხ­რა­მე­ტე სა­უ­კუ­ნე­ში, იბ­სე­ნის გა­მოკ­ლე­ბით, დრა­მა არ არ­სე­ბობ­და. სა­მა­გი­ე­როდ, ოპ­ე­რა ყვა­ო­და! ვერ­დი, დო­ნი­ცე­ტი, ვაგ­ნე­რი. ახ­ლა­ხან ვი­ყი­დე “დონ პას­კუ­ა­ლეს” ფირ­ფი­ტა. სა­ოც­რე­ბაა… ცუ­დია, რომ მას ძალ­ზე იშ­ვი­ა­თად დგა­მენ. შე­საძ­ლოა დო­ნი­ცე­ტი იაფ­ფა­სი­ან რა­ღა­ცე­ებს წერ­და მა­სე­ბის­თ­ვის, მაგ­რამ მე ეს არ მა­ინ­ტე­რე­სებს. რა სჯო­ბია “ლუ­ჩი­ა­სა” და “დონ პას­კუ­ა­ლეს”.
ორი იდეა-ფიქ­სი მაქვს: ად­გი­ლი და­ვიმ­კ­ვიდ­რო ინგ­ლი­სუ­რი პრო­სო­დი­ის ის­ტო­რი­ა­ში და ინგ­ლი­სუ­რი ენ­ის ოქს­ფორ­დის ლექ­სი­კონ­ში მოვ­ხ­ვ­დე, ანუ ახ­ა­ლი სიტყ­ვე­ბის გან­სა­მარ­ტა­ვად ჩე­მი ცი­ტა­ტე­ბი მოჰ­ყავ­დეთ. ჩემ­და სა­მარ­ცხ­ვი­ნოდ, ინ­ვერ­სი­ებს ისე კარ­გად ვერ ვი­ყე­ნებ, რო­გორც ეს ფლექ­სი­ურ ის­ლან­დი­ურ­შია შე­საძ­ლე­ბე­ლი.
ოდ­ეს­ღაც კრის­ტო­ფერ­თან ერ­თად პი­ე­სა დავ­წე­რე და თა­ვის დრო­ზე არ გა­მოგ­ვიქ­ვეყ­ნე­ბია. მე­რე რა, რომ კრის­ტო­ფე­რი ახ­ლა ჰო­ლი­ვუ­დის მწე­რა­ლია - სა­მა­გი­ე­როდ, მა­გა­რი ბი­ჭია. მე უფ­რო მი­სი თა­მა­შე­ბი მა­დარ­დებს ვე­დან­ტას­თან. ამ­ის თა­ო­ბა­ზე მივ­წე­რე კი­დეც, მაგ­რამ წე­რილ­ში ყვე­ლა­ფერს ხომ არ იტყ­ვი. ახ­ლა ჩვენ დავ­შორ­დით ერთ­მა­ნეთს და ისე გან­ვ­ს­ხ­ვავ­დე­ბით, რო­გორც სტო­ი­კო­სი და ეპ­ი­კუ­რე­ლი. კი­დევ ერ­თი პი­კან­ტუ­რი დე­ტა­ლი - კრის­ტო­ფე­რი ახ­ლა ოპ­ო­ზი­ცი­ა­ში ჩა­უდ­გა ყვე­ლა­ფერ ინგ­ლი­სურს.

მარ­ტი, 1947 წ.
ოდ­ე­ნი. რო­გორც იც­ით, ყვე­ლა­ფე­რი “ფრან­გუ­ლი” მე­ზიზ­ღე­ბა. ბოდ­ლე­რი აბ­სო­ლუ­ტუ­რად მარ­თა­ლი იყო, რო­ცა “l‘esprit de Voltaire“-ზე ლა­პა­რა­კობ­და. რა თქმა უნ­და, ვოლ­ტერ­მა და სხვებ­მა თა­ვი­სი ის­ტო­რი­უ­ლი რო­ლი ით­ა­მა­შეს, მაგ­რამ ნა­ხეთ, რო­გო­რი ვულ­გა­რუ­ლე­ბი არ­ი­ან ის­ი­ნი! საფ­რან­გე­თი სხვა ქვეყ­ნებ­ზე მე­ტად ჰგავს რომს. არა ვა­ტი­კანს, არ­ა­მედ რო­მის იმ­პე­რი­ას. ბი­ზან­ტია კი­დევ მეს­მის, მაგ­რამ რო­მი…
რა­ტომ ვერ ვი­ტან ფრან­გებს? იმ­ი­ტომ, რომ ომ­ის დროს იმ­ა­ლე­ბოდ­ნენ და დამ­თავ­რ­და თუ არა ომი, გა­აფ­თ­რე­ბუ­ლე­ბი შუ­რის­ძი­ე­ბას ით­ხოვ­დ­ნენ. ინგ­ლის­ში ხალ­ხი შო­კი­რე­ბუ­ლი იყო საფ­რან­გე­თის კა­პი­ტუ­ლა­ცი­ით. ის­ი­ნიც, ვინც მათ ამ­არ­თ­ლებ­და. რა თქმა უნ­და, ფრან­გებ­მა იმ­ი­ტომ წა­ა­გეს ომი, რომ ძა­ლი­ან სექ­სუ­ა­ლუ­რე­ბი იყვ­ნენ. გახ­სოვთ პა­რი­ზი ომ­ის წინ? სა­ში­ნე­ლი სა­ნა­ხა­ვი იყო! ამ ხალხს უბ­რა­ლოდ სწყუ­რო­და გერ­მა­ნე­ლე­ბი, ერ­თი სუ­ლი ჰქონ­დათ, რო­დის და­იპყ­რობ­დ­ნენ - არ­ა­ფე­რია უფ­რო სა­ზიზ­ღა­რი, ვიდ­რე ფრან­გუ­ლი petit bourgeois. შემ­დეგ კი გერ­მა­ნელ ტყვე­ებს მო­ნე­ბი­ვით ექ­ცე­ოდ­ნენ. ინგ­ლის­ში ას­ეთ რა­ღა­ცე­ებ­ზე პრო­ტესტს მა­ინც გა­მოთ­ქ­ვამ­დ­ნენ.
ეგ­ზის­ტენ­ცი­ა­ლის­ტე­ბი კაი თაღ­ლი­თი ხალ­ხი აღ­მოჩ­ნ­და… ინგ­ლის­ში მათ ძალ­ზე ცო­ტა მიმ­დე­ვა­რი გა­მო­უჩ­ნ­დათ. საფ­რან­გეთ­ში კი ეგ­ზის­ტენ­ცი­ა­ლის­ტე­ბი ან და­ბერ­დ­ნენ, ან­და სა­ერ­თოდ, მოკ­ვ­დ­ნენ. სულ ფე­ხებ­ზე მკი­დია ელ­უ­ა­რი. კა­მიუ სარ­ტ­რ­ზე ათი თა­ვით მაღ­ლა დგას. სა­ერ­თოდ, ინგ­ლის­ში რე­აქ­ცი­ო­ნე­რე­ბი ის­ე­თი გამ­ძ­ლე­ე­ბი ვერ არ­ი­ან, რო­გორც საფ­რან­გეთ­ში. რო­ცა გარ­დაქ­მ­ნე­ბი და­იწყე­ბა, ცო­ტას გა­იბ­რ­ძო­ლე­ბენ, მაგ­რამ შემ­დეგ მა­ინც შე­ე­გუ­ე­ბი­ან სი­ტუ­ა­ცი­ას. საფ­რან­გეთ­ში კი გარ­დაქ­მ­ნე­ბი და­სას­რულს ნიშ­ნავს. მათ, უბ­რა­ლოდ, არ შე­უძ­ლი­ათ წარ­მო­იდ­გი­ნონ სა­კუ­თა­რი მო­მა­ვა­ლი და არც იუმ­ო­რის­ტე­ბი ჰყავთ. საფ­რან­გეთ­ში არ­ა­ვი­ნაა სმი­ტის ან შო­უს მსგავ­სი. მა­გა­ლი­თად, ან­ა­ტოლ ფრან­სი ვერ გა­დავ­ხარ­შე, რაბ­ლეც ნაკ­ლებ სა­ინ­ტე­რე­სოა. მათ არ ჰყავთ თა­ვი­სი ნიც­შე, რო­მე­ლიც ხან­და­ხან ძა­ლი­ან სა­სა­ცი­ლო იყო, - ერ­თა­დერ­თი სა­სა­ცი­ლო მწე­რა­ლი მთელ გერ­მა­ნი­ა­ში. მონ­ტე­ნი ძა­ლი­ან პირ­ქუ­ში ვინ­მეა, ჟი­დიც. მონ­ტე­ნი არ მომ­წონს. საქ­მე იმ­ა­შია, რომ თქვენ საფ­რან­გეთს ის­ე­ვე უყ­უ­რებთ, რო­გორც მე ირ­ლან­დი­ას - ანუ, ესაა ბუ­კო­ლი­კუ­რი მომ­ხიბ­ვ­ლე­ლო­ბის მქო­ნე ქვე­ყა­ნა.
ახ­ლა ლექ­ცი­ებს ვკითხუ­ლობ ძი­ე­ბის მო­ტი­ვის შე­სა­ხებ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში, მაგ­რამ არა ბარ­ნარ­დ­ში, არ­ა­მედ კო­ლუმ­ბი­ის უნ­ი­ვერ­სი­ტეტ­ში. არ­გო­ნავ­ტე­ბით ვიწყებ, შემ­დეგ მო­დის ოდ­ი­სევ­სი (პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის ძი­ე­ბა), “ენ­ე­ი­და”. ხვალ გრა­ა­ლის შე­სა­ხებ ვკითხუ­ლობ. მა­ლე დონ-კი­ხოტ­ზე გა­და­ვალ. სტუ­დენ­ტებს კი ძი­რი­თა­დად ფე­ხებ­ზე კი­დი­ათ ყვე­ლა­ფე­რი ეს.
კა­თო­ლი­კებ­მა კარ­გად ვერ გა­ნა­ვი­თა­რეს ქრის­ტი­ა­ნო­ბის ეს­თე­ტი­კა. მათ არ­ის­ტო­ტე­ლეს მე­ტა­ფი­ზი­კაც ვერ აით­ვი­სეს, წარ­მარ­თო­ბის ეს­თე­ტი­კა­ზე რომ არ­ა­ფე­რი ვთქვათ. თუმ­ცა ხე­ლოვ­ნე­ბის ნა­წარ­მო­ე­ბი მათ მა­ინც არ მი­აჩ­ნი­ათ არ­აქ­რის­ტი­ა­ნულ ობ­ი­ექ­ტად. თო­მა აქ­ვი­ნე­ლიც კი არ­ის­ტო­ტე­ლეს ეს­თე­ტი­კას ეფ­უძ­ნე­ბა. ზოგ­ჯერ თავს ვე­კითხე­ბი ხოლ­მე - იყო კი თო­მა ქრის­ტი­ა­ნი? სა­ო­ცა­რია, სი­ცოცხ­ლის ბო­ლოს მთე­ლი თა­ვი­სი summa-ს შე­სა­ხებ უთქ­ვამს: “სი­სუ­ლე­ლეა ეს ყვე­ლა­ფე­რი”-ო. გახ­სოვთ, რა თქვა კირ­კე­გორ­მა ჰე­გე­ლის შე­სა­ხებ? “ჰე­გელს რომ თა­ვი­სი ნაშ­რო­მე­ბი თაღ­ლი­თო­ბად და ოინ­ბა­ზო­ბად მო­ე­ნათ­ლა, ყვე­ლა­ზე დი­დი ად­ა­მი­ა­ნი იქ­ნე­ბო­დაო კა­ცობ­რი­ო­ბის ის­ტო­რი­ა­ში”.
იც­ით, რაც დრო გა­დის, მგო­ნია, რომ დან­ტეც არაა მთლად ქრის­ტი­ა­ნი ავ­ტო­რი. იგი სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში უდ­ი­დე­სი პო­ე­ტია. სა­ინ­ტე­რე­სოა, რო­გორ უჭ­ირს ად­ა­მი­ანს, რო­ცა საგ­ნებს ძალ­ზე სე­რი­ო­ზუ­ლად აღ­იქ­ვამს. მა­ნამ, სა­ნამ მორ­წ­მუ­ნე გავ­ხ­დე­ბო­დი, უფ­რო ად­ვი­ლი იყო მი­მე­ღო დან­ტეს თე­ო­ლო­გია. ახ­ლა კი ეჭ­ვი მე­პა­რე­ბა… იყო კი იგი სა­ერ­თოდ ქრის­ტი­ა­ნი? იგი ვერ აც­ნო­ბი­ე­რებ­და, რომ ღმერ­თი იტ­ან­ჯე­ბა. დან­ტეს ჯო­ჯო­ხეთ­ში ცოდ­ვი­ლებს გა­რე­გა­ნი ძა­ლა სჯის და არა მა­თი ცოდ­ვი­ლო­ბა, რო­გორც ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი დოგ­მა გვე­უბ­ნე­ბა. სხვა მხრივ კი, არ ვი­ცი, რო­გორ გა­ი­გებს არ­აქ­რის­ტი­ა­ნი “დონ კი­ხო­ტის” საზ­რისს. თუ­კი ქრის­ტეს ორ­ბუ­ნე­ბოვ­ნე­ბა ნონ­სენ­სი გგო­ნია, მა­შინ დონ კი­ხო­ტი­სა და სან­ჩოს წყვი­ლი შენ­თ­ვის არ­ა­ფერს ნიშ­ნავს. სა­ერ­თო­დაც, ეჭ­ვი მე­პა­რე­ბა, სა­ჭი­როა თუ არა რე­ლი­გი­უ­რი პო­ე­ზია. რო­ცა რო­მან­ტი­ულ სა­სიყ­ვა­რუ­ლო ლი­რი­კას წერ, გეს­მის მი­სი უპ­ა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბა, ხო­ლო რო­ცა რე­ლი­გი­ურ ლექ­სებს თხზავ, არა ხარ დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი ამ­ა­ში, ამ­ი­ტო­მაც, ძა­ლი­ან დიდ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას ან­ი­ჭებ მას. აუც­ი­ლე­ბე­ლი არაა, მე­სამ ემ­ო­ცი­უ­რად შეგ­ძ­რას. თე­ო­ლო­გი­უ­რი გრძნო­ბა, რო­გორც ნე­ბის­მი­ე­რი სხვა გრძნო­ბა, არაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი რე­ლი­გი­ურ პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბას­თან. არა, მე არ ვფიქ­რობ, რომ რე­ლი­გი­უ­რი ლექ­სე­ბის წე­რას აზ­რი არა აქვს. უბ­რა­ლოდ, ამ ლექ­სე­ბის წე­რი­სას იმ­დე­ნად დი­დია და­ძა­ბუ­ლო­ბა, რომ სა­კუ­თა­რი თა­ვის გიკ­ვირს ხოლ­მე…


© “არილი”