ჩარლზ სიმიკი

­­­­"ღამის მატარებელ­ში"

მარკ სტრენდის პოეზიის შესახებ

უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი 30 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ის არ­ა­ერ­თხელ მი­ა­კუთ­ვ­ნეს ხან სი­ურ­რე­ა­ლის­ტებს, ხან კი - მო­დერ­ნიზ­მის ნა­ცად კა­ლა­პოტ­ში მო­მუ­შა­ვე პო­ე­ტებს. სტრენ­დი "არ­ა­თა­ნა­მედ­რო­ვეა", რად­გან იგი ღრმა­დაა დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი, რომ მთე­ლი პო­ე­ზია (ბერ­ძ­ნე­ბი­დან და რო­მა­ე­ლე­ბი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი), ნე­ბის­მი­ე­რი თა­ნა­მედ­რო­ვე ბრუკ­ლი­ნე­ლი ან კან­ზა­სე­ლი შე­მოქ­მე­დის­თ­ვი­საა აქ­ტუ­ა­ლუ­რი. ეს­ე­ე­ბის ახ­ალ წიგ­ნ­ში იგი გან­მარ­ტავს: "ჩე­მი აზ­რით, ნე­ბის­მი­ე­რი პო­ე­ზია ფორ­მა­ლუ­რია იმ გა­გე­ბით, რომ ის გარ­კ­ვე­ულ ჩარ­ჩო­ებ­ში არ­სე­ბობს, იქ­ნე­ბა ეს ტრა­დი­ცი­ე­ბი­სად­მი ერთ­გუ­ლე­ბა თუ ენ­ის კა­ნო­ნე­ბი. თა­ვის მხრივ, ეს ჩარ­ჩო­ე­ბი ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბენ იმ ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი პო­ე­ტუ­რი კონ­ცეფ­ცი­ის საზ­ღ­ვ­რებ­ში, რო­მე­ლიც ააშ­კა­რა­ვებს, რა არ­ის, და რა არ არ­ის ლექ­სე­ბი". პო­ე­ზი­ის თვით­რეფ­ლექ­სი­რე­ბა­დი ბუ­ნე­ბა - სტრენ­დის მთა­ვა­რი თე­მაა. მო­მა­ვა­ლი მკითხ­ვე­ლი პო­ე­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში თით­ქ­მის ვერ იპ­ო­ვის თა­ნა­მედ­რო­ვე ამ­ე­რი­კას. მი­სი ლექ­სე­ბი ჩა­კე­ტი­ლია, აბ­სო­ლუ­ტუ­რად ჩა­კე­ტი­ლი.

უიტ­მე­ნით დაწყე­ბუ­ლი, ამ­ე­რი­კე­ლი პო­ე­ტე­ბი ყო­ველ­ნა­ი­რად ცდი­ლობ­დ­ნენ, თა­ვი­დან აეც­ი­ლე­ბი­ნათ ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლო­ბა. მკითხ­ვე­ლის წი­ნა­შე პირ­მოთ­ნე­ო­ბა აიძ­უ­ლებ­და მათ, ეხ­ელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლათ ემ­ერ­სო­ნის იდ­ე­ით იმ­ის შე­სა­ხებ, რომ პო­ე­ტი ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ად­ა­მი­ა­ნია. "ჩვენც თქვენ­ნა­ი­რე­ბი ვართ" - წერ­და უიტ­მე­ნი 1855 წელს "ბა­ლა­ხის ფოთ­ლე­ბი­სად­მი" წამ­ძღ­ვა­რე­ბულ წი­ნა­სიტყ­ვა­ო­ბა­ში. სტრენ­დი მას არ და­ე­თან­ხ­მე­ბო­და.

ის უაღ­რე­სად ელ­ი­ტა­რუ­ლი და ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლია. მი­სი მკითხ­ვე­ლი - ესაა მა­ვა­ნი იდ­ე­ა­ლუ­რი და სრუ­ლი­ად იდ­უ­მა­ლი მკითხ­ვე­ლი, რო­მე­ლიც, შე­საძ­ლოა, ჯერ არც და­ბა­დე­ბუ­ლა. სტრენ­დის ნე­ბის­მი­ე­რი წიგ­ნი წა­ა­გავს ღა­მის მა­ტა­რე­ბელს, რომ­ლის ერ­თა­დერ­თი მგზავ­რი პა­ტა­რა ფარ­ნის შუქ­ზე კითხუ­ლობს თა­ვი­სი ცხოვ­რე­ბის წიგნს. ის რა­ღა­ცას ლუღ­ლუ­ღებს და, ამ­ას­თან, იმ­ე­დოვ­ნებს, რომ ვინ­მე ფა­რუ­ლად მი­ა­ყუ­რა­დებს მის სიტყ­ვებს:

ვე­ლად

ვე­ლის არ­არ­სე­ბო­ბა ვარ

და ყო­ველ­თ­ვის

სა­დაც არ უნ­და ვი­ყო

ის ვარ, რაც არ არ­სე­ბობს

ვკვეთ სივ­რ­ცეს

რო­მელ­შიც მივ­დი­ვარ

და ის ყო­ველ­თ­ვის

იკვ­რე­ბა

ზურგს უკ­ან

მოძ­რა­ო­ბის მი­ზა­ნია

მიზ­ნობ­რი­ო­ბა

მარკ სტრენ­დი და­ი­ბა­და 1934 წელს კა­ნა­და­ში, პრინც ედ­ვარ­დის კუნ­ძულ­ზე, სა­მარ­სა­იდ­ში, ამ­ე­რი­კელ­თა ოჯ­ახ­ში. მა­მა­მი­სი "პეპ­სი-კო­ლას" კომ­პა­ნი­ის თა­ნამ­შ­რო­მე­ლი გახ­ლ­დათ და ოჯ­ახ­თან ერ­თად ბევრს მოგ­ზა­უ­რობ­და. ის­ი­ნი ცხოვ­რობ­დ­ნენ ჰა­ლი­ფაქ­ს­ში, მონ­რე­ალ­ში, ნიუ-იორკ­ში, ფი­ლა­დელ­ფი­ა­ში, პე­რუ­ში, კო­ლუმ­ბი­ა­სა და მექ­სი­კა­ში. 1960-61 წლე­ბი მან (ფულ­ბ­რა­ი­თის სტი­პენ­დი­ის მი­ღე­ბის შემ­დეგ) იტ­ა­ლი­ა­ში გა­ა­ტა­რა და, ამ­ას­თან, მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ი­ღო აიოვ­ა­ში გა­მარ­თულ მწე­რალ­თა სე­მი­ნარ­ში, შემ­დეგ კი იქ­ვე პე­და­გო­გი­ურ მოღ­ვა­წე­ო­ბას ეწ­ე­ო­და (1965 წლამ­დე). მომ­დევ­ნო წლებ­ში სტრენ­დი ცხოვ­რობ­და ბრა­ზი­ლი­ა­ში, ირ­ლან­დი­ა­ში, იტ­ა­ლი­ა­ში, ნიუ-იორკ­ში, ნიუ-ჰე­ვენ­ში, შარ­ლოტ­ს­ვილ­ში, კემ­ბ­რიჯ­ში, ბალ­ტი­მორ­სა და ჩი­კა­გო­ში, სა­დაც ას­წავ­ლი­და ლი­ტე­რა­ტუ­რა­სა და სამ­წერ­ლო ოს­ტა­ტო­ბას. ამ­ე­რი­კელ პო­ეტ­თა­გან ალ­ბათ მხო­ლოდ ელ­ი­ზა­ბეტ ბი­შოპ­მა მო­ი­ა­რა უფ­რო მე­ტი ქვე­ყა­ნა და ქა­ლა­ქი, ვიდ­რე სტრენ­დ­მა და ამ­ი­ტომ ის მო­ხე­ტი­ა­ლე პო­ე­ტის იშ­ვი­ათ მა­გა­ლითს წარ­მო­ად­გენს. იტ­ა­ლო კალ­ვი­ნოს "უჩ­ი­ნა­რი ქა­ლა­ქე­ბის" გმი­რის, მარ­კო პო­ლოს მსგავ­სად (რო­მე­ლიც აზ­ი­ის ყო­ველ საზ­ღაპ­რო ქა­ლაქ­ში მშობ­ლი­ურ ვე­ნე­ცი­ას ეძ­ებ­და), სტრენ­დი ყველ­გან სა­კუ­თარ თავს აწყ­დე­ბა. ესაა პო­ე­ტი, რო­მე­ლიც შინ, ხა­ლათ­სა და ფლოს­ტებ­ში გა­მოწყო­ბი­ლი, მა­ინც ტრან­ზი­ტულ მგზავ­რად რჩე­ბა.

სტრენდს პირ­ვე­ლად 1967 წელს შევ­ხ­ვ­დი, ნიუ-იორკ­ში, პო­ე­ტურ სე­მი­ნარ­ზე, რომ­ლის ორ­გა­ნი­ზა­ტორ­მა, პოლ ქე­როლ­მა წარ­მო­ად­გი­ნა ან­თო­ლო­გია "ახ­ალ­გაზ­რ­და ამ­ე­რი­კე­ლი პო­ე­ტე­ბი". მა­ღა­ლი, ლა­მა­ზი, ძალ­ზე ელ­ე­გან­ტუ­რი სტრენ­დი სუ­ლაც არ ჰგავ­და პო­ეტს. მე­ო­რე მხრივ, პო­ე­ტე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა სწო­რედ ას­ე­თია. უფ­რო სა­ვა­რა­უ­დოა, რომ ამგ­ვარ ტიპს აღ­მო­ა­ჩენთ დამ­კ­რ­ძა­ლა­ვი ბი­უ­რო­ე­ბის მფლო­ბელ­თა ან ყვა­ვი­ლე­ბის მა­ღა­ზი­ის თა­ნამ­შ­რო­მელ­თა შო­რის.

სტრენ­დი და მე მი­ვე­კუთ­ვ­ნე­ბით იმ ამ­ე­რი­კელ პო­ეტ­თა თა­ო­ბას, რომ­ლებ­მაც სა­კუ­თა­რი თა­ვის­თ­ვის აღ­მო­ა­ჩი­ნეს რო­გორც ევ­რო­პუ­ლი, ას­ე­ვე სამ­ხ­რე­თა­მე­რი­კუ­ლი პო­ე­ზია. 60-იანი წლე­ბი მთარ­გ­მ­ნე­ლო­ბი­თი მუ­შა­ო­ბის გა­ფურ­ჩ­ქ­ვ­ნის პე­რი­ოდს წარ­მო­ად­გენ­და. თვით სტრენ­დი თარ­გ­მ­ნი­და ეს­პა­ნუ­რი და პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რი ენ­ე­ბი­დან. გა­თა­ვი­სე­ბულ იქ­ნა პაბ­ლო ნე­რუ­დას, სე­ზარ ვა­ლი­ე­ჰოს, ვას­კო პო­პას, პა­ულ ცე­ლა­ნის, რა­ფა­ელ ალ­ბერ­ტის, რა­ი­ნერ მა­რია რილ­კეს, ფერ­ნან­დო პე­სო­ას, ზბიგ­ნევ ჰერ­ბერ­ტის და სხვა­თა შე­მოქ­მე­დე­ბა. ამ­ე­რი­კე­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რათ­მ­ცოდ­ნე­ე­ბი (რო­მელ­თაც, უკ­ე­თეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ზე­და­პი­რუ­ლი წარ­მოდ­გე­ნა აქვთ საზ­ღ­ვარ­გა­რე­თუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის შე­სა­ხებ) ჩვე­უ­ლე­ბი­სა­მებრ, არ ით­ვა­ლის­წი­ნე­ბენ მათ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ზე­მოქ­მე­დე­ბას ჩვენ­ზე. ნე­ბის­მი­ე­რი ას­ა­კის პო­ე­ტის­თ­ვის აქ­ტუ­ა­ლუ­რი მა­რა­დი­უ­ლი პრობ­ლე­მა - რო­გორ უნ­და მი­ვა­ნი­ჭოთ ცხო­ველ­მ­ყო­ფე­ლო­ბა ლექსს - იძ­ლე­ო­და ურ­თი­ერ­თ­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი, იმდ­რო­ინ­დე­ლი ამ­ე­რი­კუ­ლი პო­ე­ზი­ის­თ­ვის უც­ნო­ბი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბის მი­ღე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას. უპ­ირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა, აღგ­ვაფ­რ­თო­ვა­ნებ­და ზე­მო­ჩა­მოთ­ვ­ლი­ლი პო­ე­ტე­ბის ექს­ტ­რა­ვა­გან­ტუ­რი შე­და­რე­ბე­ბი და მე­ტა­ფო­რე­ბი, მა­თი "ვე­ლუ­რი" წარ­მო­სახ­ვა. "ის ყო­ფი­თო­ბის კოს­მე­ტო­ლო­გიაო", ამ­ბობს ნე­რუ­დას შე­სა­ხებ სტრენ­დი ეს­ე­ე­ბის ახ­ალ წიგ­ნ­ში.

ამ­ას­თან, თუ ამ­ე­რი­კე­ლი პო­ე­ტე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა, ნე­რუ­დას კვა­ლო­ბა­ზე, კმა­ყო­ფილ­დე­ბო­და მე­ტა­ფო­რე­ბის დახ­ვა­ვე­ბით, სტრენ­დ­მა თა­ვის პირ­ველ წიგ­ნ­ში "მი­ზე­ზე­ბი გა­და­ად­გი­ლე­ბე­ბის­თ­ვის" (1968) სხვა გზა აირ­ჩია. ის იღ­ებ­და ერ­თა­დერთ ხატს და თხრო­ბას მის სა­ფუძ­ველ­ზე აგ­ებ­და, ისე, სიზ­მ­რად რომ ხდე­ბა ხოლ­მე. გან­წყო­ბი­ლე­ბა ახ­ერ­ხებს სიზ­მარ­ში ხა­ტის გა­მოჩხ­რე­კას, შემ­დეგ კი ეს ხა­ტი ჰყვე­ბა თა­ვის ამ­ბავს. სტრენ­დიც ას­ე­ვე იქ­ცე­ო­და.

ლექ­სე­ბის მომ­დევ­ნო კრე­ბულ­მა "უფ­რო ბუნ­დოვ­ნად" (1970) გა­მო­ა­აშ­კა­რა­ვა, რომ სტრენ­დი გა­ტა­ცე­ბუ­ლი იყო ამ­ე­რი­კე­ლი პო­ე­ტე­ბით - უოლ­ეს სტი­ვენ­სი­თა და ელ­ი­ზა­ბეტ ბი­შო­პით. მას ხიბ­ლავ­და ამ შე­მოქ­მედ­თა სწრაფ­ვა სი­ურ­რე­ა­ლიზ­მი­სა და ბუნ­დო­ვა­ნე­ბი­სად­მი. სტრენ­დი წერს: "სტი­ვენ­ს­თან ლო­გი­კა წყვე­ტი­ლია, ფა­რუ­ლი, იდ­უ­მა­ლი, ან ის, უბ­რა­ლოდ, არ შე­იმ­ჩ­ნე­ვა. მთა­ვა­რი რამ, რაც სტი­ვენ­სის ქმნი­ლე­ბებს ახ­ა­სი­ა­თებს, ესაა სიტყ­ვის ან ფრა­ზის ჯა­დოს­ნუ­რი ძალ­მო­სი­ლე­ბა". სტრენ­დიც ამ­ის­კენ მი­ის­წ­რა­ფის. ყო­ველ წიგ­ნ­ში ის მიზ­ნად ის­ა­ხავს სრულ­ყო­ფი­ლი მოკ­ლე ლი­რი­კუ­ლი ლექ­სის შექ­მ­ნას.

რო­დე­საც ვსა­უბ­რობ "ლი­რი­კუ­ლი ლექ­სე­ბის" შე­სა­ხებ, ვგუ­ლის­ხ­მობ ის­ეთ ქმნი­ლე­ბებს, რო­მელ­თა სა­ფუძ­ველს მუ­სი­კა წარ­მო­ად­გენს, მაგ­რამ ის­ი­ნი გან­კუთ­ვ­ნი­ლია სა­კითხა­ვად ან სა­წე­რად და არა - სამ­ღერ­ლად. ჩვე­უ­ლებ­რივ, ესაა მოკ­ლე ლექ­სე­ბი, რომ­ლე­ბიც იშ­ვი­ა­თად მო­ი­ცა­ვენ გვერდს ან ორ გვერდს და გამ­ს­ჭ­ვა­ლუ­ლი არ­ი­ან იმ ემ­ო­ცი­უ­რი გზნე­ბით, რო­მე­ლიც ამ ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბის გარ­და­უ­ვა­ლი შექ­მ­ნის სა­ფუძ­ვე­ლია. მათ შო­რის სა­უ­კე­თე­სო­ნი ას­ა­ხა­ვენ აზ­რი­სა და გრძნო­ბის შე­უმ­ჩ­ნე­ველ, ხში­რად კი - ეფ­ე­მე­რულ ცვლი­ლე­ბებს, რო­მელ­თაც ენ­ობ­რივ სიცხა­დე­სა და გა­სა­გე­ბო­ბას ან­ი­ჭე­ბენ, ეს კი მო­უწ­ვ­დო­მე­ლია ჩვე­ნი ყო­ველ­დ­ღი­უ­რი გა­მოც­დი­ლე­ბის­თ­ვის. ლექ­სე­ბი, ამგ­ვა­რად, გვარ­წ­მუ­ნე­ბენ მათ ღი­რე­ბუ­ლე­ბა­სა და სი­მარ­თ­ლე­ში. ლი­ტე­რა­ტუ­რულ ჟან­რ­თა შო­რის ლი­რი­კა ყვე­ლა­ზე ნაკ­ლე­ბად ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა ცვლი­ლე­ბებს. მი­სი თე­მე­ბი ემ­ყა­რე­ბა ად­ა­მი­ა­ნის არ­სის მდგრა­დო­ბას და, ან­ტი­კუ­რი ეპ­ო­ქი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, ურ­თი­ერ­თ­თან აკ­ავ­ში­რებს სუ­ბი­ექ­ტურ-პი­რა­დულ­სა და უნ­ი­ვერ­სა­ლურ საწყი­სებს.

"უფ­რო ბუნ­დოვ­ნად" - წიგ­ნია ჭა­ბუ­კი­სა, რო­მე­ლიც სა­ოც­რად შეპყ­რო­ბი­ლია სიკ­ვ­დილ­ზე ფიქ­რით. ავ­ტო­რი მარ­თე­ბუ­ლად შე­ნიშ­ნავს, რომ სიკ­ვ­დი­ლი - ლი­რი­კუ­ლი პო­ე­ზი­ის მთა­ვა­რი თე­მაა. დედ-მა­მის ად­რე­უ­ლი გარ­დაც­ვა­ლე­ბა და ამ სა­მუ­და­მო და­ნა­კარ­გის გან­ც­და არ ას­ვე­ნებს პო­ეტს. სტრენ­დის აზ­რით, ლი­რი­კა - იმ მო­მავ­ლის ამ­სახ­ვე­ლი ელ­ე­გიაა, რო­მე­ლიც წარ­სულს დას­ტი­რის. "ლექ­სე­ბი ზე­ი­მო­ბენ მწუ­ხა­რე მო­მენტს, რო­დე­საც ჩვენ ის­ტო­რი­ად ვიქ­ცე­ვით" - ამ­ბობს სტრენ­დი ჩარლზ რა­ი­ტის ლექ­სი­სად­მი მიძღ­ვ­ნილ ეს­ე­ში, მაგ­რამ ეს პა­თო­სი სა­მარ­თ­ლი­ა­ნია მის მი­მარ­თაც. სტრენ­დი - სა­კუ­თარ თავ­ში დევ­ნი­ლია. მი­სი ლექ­სე­ბი მა­გო­ნებს იმ­იგ­რან­ტის ძვე­ლი სა­ო­ჯა­ხო ფო­ტო­სუ­რა­თე­ბით გა­ტე­ნილ ჩე­მო­დანს, რო­მელ­საც დრო­დად­რო ათ­ვა­ლი­ე­რე­ბენ, სა­ნამ არ პო­უ­ლო­ბენ ახ­ალ, ად­რე შე­უმ­ჩ­ნე­ველ, გუ­ლის ამ­ა­ჩუ­ყე­ბელ დე­ტა­ლებს. უც­ნა­უ­რია, მაგ­რამ ალ­ბათ სწო­რედ ამ­ა­ში მდგო­მა­რე­ობს საქ­მის არ­სი: წარ­სუ­ლი­სად­მი ნოს­ტალ­გია ჭეშ­მა­რი­ტად ის იდ­უ­მა­ლი სა­შუ­ა­ლე­ბაა, რო­მე­ლიც მეტ შთამ­ბეჭ­და­ო­ბა­სა და რე­ა­ლო­ბას ან­ი­ჭებს აწმ­ყოს. ლექ­ს­ში "წი­ნას­წარ­მეტყ­ვე­ლე­ბა" ვკითხუ­ლობთ:

ამ ღა­მით მთვა­რე მი­ე­ხე­ტე­ბო­და ტბო­რის თავ­ზე,

რძედ აქ­ცევ­და წყალს, ხო­ლო ტო­ტებ­ქ­ვეშ

ხე­ე­ბი­სა, ცის­ფე­რი ხე­ე­ბი­სა,

სე­ირ­ნობ­და ქალ­წუ­ლი, და წა­მი­ე­რად

მან გან­ჭ­ვ­რი­ტა თა­ვი­სი მო­მა­ვა­ლი:

აწ­ვიმს ქმრის საფ­ლავს,

ბა­ლახ­ში მო­თა­მა­შე ბავ­შ­ვებს,

ქა­ლი კი ღრმად ის­უნ­თ­ქავს ცივ ჰა­ერს,

უც­ნო­ბი ად­ა­მი­ა­ნე­ბი მკვიდ­რ­დე­ბი­ან მათ სახ­ლ­ში.

მის ოთ­ახ­ში ვი­ღაც წერს ლექ­სებს,

რომ­ლებ­შიც შე­მო­ე­ხე­ტე­ბა მთვა­რე,

ქა­ლი სე­ირ­ნობს ხე­ებ­ქ­ვეშ,

და ფიქ­რობს სიკ­ვ­დილ­ზე,

ფიქ­რობს იმ კაც­ზე, ვინც მას­ზე ფიქ­რობს,

და იწ­ყე­ბა ქა­რი, და მი­აქვს მთვა­რე,

ეს ფურ­ცე­ლი კი ბნელ­ში რჩე­ბა.

სტრენ­დის მე­ო­რე თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა ისაა, რომ პო­ე­ტი ერთ­გ­ვა­რად ან­ე­ლებს დრო­ის დი­ნე­ბას. ეს-ესაა დაწყე­ბუ­ლი ლექ­სი უილ­ა­ჯოდ ყუჩ­დე­ბა ისე, თით­ქოს ან­ტო­ნი­ო­ნის რო­მე­ლი­მე ფილმს ვუ­ყუ­რებ­დეთ. სტრენ­დის მი­ხედ­ვით, უს­ას­რუ­ლო სამ­ყა­რო­ში და­საწყი­სი ის­ე­ვე აზრ­ს­მოკ­ლე­ბუ­ლია, რო­გორც - და­სას­რუ­ლი. ორ­ი­ვე მათ­გა­ნი ჩქმა­ლავს სა­გან­თა არ­სის ღრმა სი­ჩუ­მეს. გა­ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვე­ბუ­ლი, მოვ­ლე­ნე­ბი­სა­გან დაც­ლი­ლი აწმ­ყო, რო­მე­ლიც გა­ჯე­რე­ბუ­ლია მხო­ლოდ წი­ნას­წა­რი ნიშ­ნე­ბი­თა და ინ­ტუ­ი­ცი­ე­ბით - აი პო­ე­ტის წარ­მოდ­გე­ნა სა­მოთხის შე­სა­ხებ. მის­ტი­კო­სია თუ არა ის? დი­ახ, მაგ­რამ მე­ტად თა­ვი­სე­ბუ­რი. სტრენდს აინ­ტე­რე­სებს არა მო­მენ­ტის მე­ტა­ფი­ზი­კა, არ­ა­მედ - მი­სი ეს­თე­ტი­კა.

ის იმ­ე­დოვ­ნებს, რომ შეძ­ლებს ამ დი­დე­ბუ­ლი გა­მოც­დი­ლე­ბის თან­მ­ხ­ლე­ბი მშვე­ნი­ე­რე­ბის ას­ახ­ვას.

სტრენ­დის მომ­დევ­ნო წიგ­ნი, "ჩვე­ნი ცხოვ­რე­ბის ის­ტო­რია" (1973) სრუ­ლი­ად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ხა­სი­ა­თი­საა. აქ წარ­მოგ­ვიდ­გე­ბა ვორ­დ­ს­ვორ­თის "პრე­ლუ­დი­ით" გა­ტა­ცე­ბუ­ლი პო­ე­ტი, რომ­ლის ლექ­სე­ბის ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლო­ბა კი­დევ უფ­რო თვალ­სა­ჩი­ნოდ ვლინ­დე­ბა. ზო­გი­ერ­თი მათ­გა­ნი საკ­მა­ოდ ვრცე­ლია და თით­ქ­მის ყვე­ლა ნა­წარ­მო­ე­ბი თხრო­ბი­თი ხა­სი­ა­თი­საა, მაგ­რამ ეს თხრო­ბა უჩ­ვე­უ­ლო, არ­ა­პირ­და­პი­რი ხერ­ხით ხორ­ცი­ელ­დე­ბა. ლექ­სებ­ში კვლავ და კვლავ ცოცხ­ლ­დე­ბა მო­გო­ნე­ბის ერ­თი და იგ­ი­ვე ფრაგ­მენ­ტი. სტრენ­დი წა­ა­გავს კრი­მი­ნა­ლისტს, რო­მე­ლიც ად­ი­დებს ფო­ტო­სუ­რათს ამა თუ იმ პი­როვ­ნე­ბის ამ­ო­საც­ნო­ბად ან არ­სე­ბი­თი დე­ტა­ლე­ბის და­სა­ზუს­ტებ­ლად. ნე­ტავ შე­მეძ­ლოს, თით­ქოს ფიქ­რობს ის, ხე­ლახ­ლა და­ვუბ­რუნ­დე იმ და­კარ­გულ წამს. მა­შინ თა­ვი­დან და­ვიწყებ­დი ჩე­მი ცხოვ­რე­ბის ის­ტო­რი­ას, თით­ქოს ის ჯერ არ იყ­ოს და­წე­რი­ლი. "გა­ნუ­მარ­ტა­ვი", "ელ­ე­გია მა­მას", "ზე­ი­მი", "ოთ­ა­ხი" და ლექ­სი, რომ­ლის სა­თა­უ­რი ემთხ­ვე­ვა წიგ­ნის სა­ხელ­წო­დე­ბას, - სტრენ­დის ყვე­ლა­ზე შთამ­ბეჭ­დავ ქმნი­ლე­ბებს გა­ნე­კუთ­ვ­ნე­ბა.

წიგ­ნ­ში "გვი­ა­ნი სა­ა­თი" (1976) ის უბ­რუნ­დე­ბა უფ­რო მოკ­ლე, თა­ვი­სუ­ფა­ლი ფორ­მის ნა­წარ­მო­ე­ბებს, მაგ­რამ მა­თი დი­ა­პა­ზო­ნი კვლავ შეზ­ღუ­დუ­ლია. "დე­და­ჩე­მი ზაფ­ზუ­ლის მი­წუ­რუ­ლის სა­ღა­მოს" ძალ­ზე ამ­ა­ღელ­ვე­ბე­ლი ქმნი­ლე­ბაა, ის­ე­ვე, რო­გორც ლექ­სი მე­თევ­ზე­ე­ბის მი­ერ მოკ­ლუ­ლი ვე­შა­პე­ბის შე­სა­ხებ. ამ­ა­ვე ნა­ყო­ფი­ერ წელს სტრენ­დ­მა გა­მო­აქ­ვეყ­ნა თა­ვი­სი ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რი წიგ­ნი - "ძეგ­ლი"; ის შედ­გე­ბა ფრაგ­მენ­ტე­ბის­გან, შე­ნიშ­ვ­ნე­ბის­გან პო­ე­ზი­ის, მუ­ზე­ბის, რე­ლი­გი­ის შე­სა­ხებ, აგ­რეთ­ვე - ან­ეკ­დო­ტე­ბის­გან, რაც პრო­ზა­უ­ლი ფორ­მით გად­მო­ცე­მულ ლექ­სებს წა­ა­გავს.

"ად­ა­მი­ა­ნის სი­ცოცხ­ლის სა­ი­დუმ­ლო, - ამ­ბობს სტრენ­დი, - უნ­ი­ვერ­სა­ლუ­რი, ძი­რე­უ­ლი სა­ი­დუმ­ლო, ესაა სი­ცოცხ­ლის გა­ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვე­ბი­სად­მი ლტოლ­ვა". პო­ეტ­მა იც­ის, რომ ეს შე­უძ­ლე­ბე­ლი რა­მაა. "საბ­რა­ლო ძეგ­ლო! სიზ­მ­რად აღ­მარ­თუ­ლო ვე­ე­ბა არ­ა­რა­ო­ბავ.." - წერს ის. "ო, ბედ­ნი­ე­რო ძეგ­ლო! ვე­ე­ბა არ­ა­რა გან­გ­რევს!"

წიგ­ნებ­ში "სი­ცოცხ­ლე გრძელ­დე­ბა" (1990) და "ბნე­ლი ნავ­სა­ყუ­დე­ლი" (1993) სტრენ­დი ცდი­ლობს, გა­ა­ფარ­თო­ოს თა­ვი­სი რე­პერ­ტუ­ა­რი. კო­მი­კუ­რი ელ­ე­მენ­ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც გვხვდე­ბა "ძეგ­ლ­ში" და კრე­ბულ­ში "მის­ტერ და მი­სის ბე­ბი და სხვა ის­ტო­რი­ე­ბი" (1985), ახ­ლა უკ­ვე ბევრ ლექ­ს­ში შე­იმ­ჩ­ნე­ვა. ერ­თი მხრივ, პო­ე­ტი კვლავ სრულ­ყოფს ფი­ლო­სო­ფი­ურ ლი­რი­კას, რომ­ლის კვლე­ვის საგ­ნებს დრო და მეხ­სი­ე­რე­ბა წარ­მო­ად­გენს, მე­ო­რე მხრივ კი - წერს იუმ­ო­რის­ტულ ლექ­სებს, ფარ­სულ ბა­ლა­დებ­სა და სა­ტი­რებს. უნ­და ვა­ღი­ა­რო, რომ უპ­ი­რა­ტე­სო­ბას ვა­ნი­ჭებ სტრენ­დის პირ­ქუშ ქმნი­ლე­ბებს, თუ მათ­ში პო­ე­ტი არ მი­მარ­თავს მას­ხ­რულ ან თვით­გან­მა­ქი­ქე­ბელ კი­ლოს - დი­დი რა­ო­დე­ნო­ბით ეს ძნე­ლად ას­ა­ტა­ნია.

"რა­ტო­მაა, რომ გა­მუდ­მე­ბით ცდი­ლობ სა­კუ­თა­რი თა­ვის შეც­ნო­ბას?" - კითხუ­ლობს სტრენ­დი. მარ­თ­ლაც, რა­ტომ? ვფიქ­რობ, ის მი­პა­სუ­ხებ­და, რომ სხვა არ­ა­ფე­რი დაგ­ვ­რ­ჩე­ნია. ემ­ი­ლი დი­კინ­სონ­მა სა­გულ­და­გუ­ლოდ გა­მო­იკ­ვ­ლია თა­ვი­სი სუ­ლი­ე­რი ცხოვ­რე­ბა (რაც აის­ა­ხა მის მი­ერ და­წე­რი­ლი 1775 ლექ­სის უმ­ე­ტეს ნა­წილ­ში) და ამ­ის შემ­დეგ და­ტო­ვა სა­ა­ქაო. შენ თვი­თონ ხარ უზ­ე­ნა­ე­სი გა­მო­უთ­ქ­მე­ლო­ბა ორ­ი­ვეს­თ­ვის.

სტრენ­დის უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი წიგ­ნი "ქა­თა­მი, ჩრდი­ლი, მთვა­რე და სხვა" ხან ერთ­ტა­ე­პი­ა­ნი ლექ­სე­ბის კრე­ბულს წა­ა­გავს, ხან კი - ეპ­იგ­რა­მა­თა კრე­ბულს. წიგ­ნის თი­თო­ე­უ­ლი კა­რი გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლია რო­მე­ლი­მე გან­მე­ო­რე­ბა­დი მარ­ტი­ვი სიტყ­ვით. მა­გა­ლი­თად, "სა­მოთხი­სე­უ­ლი" გვერ­დი შე­ი­ცავს იმგ­ვარ გა­მო­ნათ­ქ­ვა­მებს, რო­გო­რი­ცაა: "სა­მოთხე­ში სა­თა­მა­შო­ე­ბი თვი­თონ იქ­ო­ქე­ბი­ან" და "სა­მოთხე­ში უბ­ე­დუ­რე­ბა ფრთა­შეკ­ვე­ცი­ლია", ხო­ლო "ხე­ლი­სად­მი" მიძღ­ვ­ნილ გვერ­დ­ზე ვკითხუ­ლობთ: "თოვ­ლის ცი­ვი ხე­ლი ბორ­ც­ვის კალ­თა­ზე" და "ხე­ლი, რო­მე­ლიც აკ­ა­ვებს ბან­ქოს ქა­ღალ­დე­ბის­გან აგ­ე­ბულ სახ­ლაკს". ბევ­რი გა­მო­ნათ­ქ­ვა­მის არ­სის წვდო­მა ძნე­ლია, მაგ­რამ სა­თა­ნა­დოდ გა­აზ­რე­ბი­სას ის­ი­ნი გვატ­კ­ბო­ბენ პო­ე­ტუ­რი ფან­ტა­ზი­ი­თა და მჭევ­რ­მეტყ­ვე­ლუ­რო­ბით. თა­ვის ლექ­სებ­ში სტრენ­დი მი­მარ­თავს არ­ა­რეგ­ლა­მენ­ტი­რე­ბულ სა­სა­უბ­რო მეტყ­ვე­ლე­ბა­საც და დახ­ვე­წილ პო­ე­ტურ ფორ­მა­საც. ეს ორი ურ­თი­ერ­თ­სა­პი­რის­პი­რო სწრაფ­ვა (ერ­თი - წეს­რი­გის­კენ, მე­ო­რე - წარ­მო­სახ­ვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­კენ) გან­საზ­ღ­ვ­რავს მი­სი, რო­გორც პო­ე­ტის, იერ­სა­ხეს. "ქა­ო­სის ჩრდი­ლი - წეს­რი­გია", - წერს სტრენ­დი, და გა­ნაგ­რ­ძობს: "დაბ­რუნ­დი, ჩრდი­ლო ჩე­მი სიყ­რ­მი­სა, შე­მი­ფა­რე და მითხარ, სად ვი­ყა­ვი".

© ”არილი”