დენისა ლევერტოვი

დი­ა­დი მო­ნა­პო­ვა­რი


თარგმნა მიხო ხარაძემ


ლექ­ცია 1970 წლის იან­ვარს წა­ვი­კითხე ნიუ-იორ­კის სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თ­ვის "ხე­ლოვ­ნე­ბა, რე­ლი­გია და თა­ნა­მედ­რო­ვე­ო­ბა". ლექ­ცი­ის წინ "ჯე­ფერ­სონ ეირფ­ლე­ი­ნის" სიმ­ღე­რა ჩავ­რ­თე, სა­ხელ­წო­დე­ბით "ჩვენ შეგ­ვიძ­ლია ერ­თად ვი­ყოთ".
"სიმ­ღე­რე­ბი აღ­მომ­ხ­და­რი აზ­რე­ბია; რო­ცა ად­ა­მი­ან­ში დი­ა­დი ძა­ლე­ბი ჩქე­ფენ, სიტყ­ვე­ბი უკ­ვე აღ­არ გვყოფ­ნის", - უთხ­რა რას­მუ­სენს ეს­კი­მოს­მა პო­ეტ­მა ორ­პინ­გა­ლიკ­მა.
ჩვენ სევ­დი­ა­ნი ში­ში­სა და მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ­ლი აღ­ტა­ცე­ბის ეპ­ო­ქა­ში ვცხოვ­რობთ, სა­დაც იშ­რი­ტე­ბა და კვლავ იფ­ეთ­ქე­ბენ ხოლ­მე იმ­ე­დე­ბი, ჩვენს სი­ხა­რულს დღე­მოკ­ლე ყვა­ვი­ლის მწუ­ხა­რე­ბა ას­აზ­რ­დო­ებს და ნამ­დ­ვი­ლი კმა­ყო­ფი­ლე­ბა ის­ე­ვე იშ­ვი­ა­თად გხვდე­ბა, რო­გორც ჰი­მა­ლა­ის რო­მე­ლი­მე სამ­კურ­ნა­ლო ფეს­ვი. ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი სიტყ­ვე­ბი უკ­ვე აღ­არ კმა­რა.
და მა­ინც, ის, რა­საც ასე ხმა­მაღ­ლა გა­ნაცხა­დებს თა­ნა­მედ­რო­ვე პო­ე­ზია (ის­ე­ვე რო­გორც პრო­ზა), ვე­რაფ­რით აღ­წევს თავს აბ­სო­ლუ­ტუ­რად უს­ი­ცოცხ­ლო, ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი სიტყ­ვე­ბის "ხიბლს". თა­ნა­მედ­რო­ვე ლექ­სებს ამ­ე­რი­კუ­ლი პუ­რი­ვით, უფ­ე­რუ­ლი, გა­მო­ფი­ტუ­ლი ხორ­ბ­ლის­გან ამ­ზა­დე­ბენ (რო­მელ­საც ვი­თომ­და ვი­ტა­მი­ნებს ურ­თა­ვენ და სრუ­ლი­ად უს­არ­გებ­ლო ფქვილს თით­ქოს სი­ცოცხ­ლეს სძე­ნენ). ამგ­ვა­რი ლექ­სე­ბი მხო­ლოდ ცნო­ბი­ე­რე­ბას ამ­ძი­მე­ბენ და არ­ა­ფერს გვმა­ტე­ბენ. "რა ღი­რე­ბუ­ლე­ბას უნ­და წარ­მო­ად­გენ­დეს დო­კუ­მენ­ტუ­რი რე­ა­ლიზ­მი, - წერ­და პრუს­ტი "მო­პო­ვე­ბულ დრო­ში" - თუ­კი სწო­რედ იმ არ­ა­არ­სე­ბით დე­ტა­ლებს მიღ­მა, რომ­ლებ­საც იგი ამჩ­ნევს, იფ­ა­რე­ბა რე­ა­ლო­ბა - შო­რე­უ­ლი თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვის სა­ა­მო გუ­გუ­ნი, სენტ-ილ­ე­რის ტა­ნა­დი შპი­ლე­ბის სი­დი­ა­დე ან წარ­სუ­ლი, ღვე­ზე­ლის გე­მომ რომ გაგ­ვახ­სე­ნა - და ყვე­ლა­ფერ ამ­ას აზ­რი არ ექ­ნე­ბა, თუ­კი მზის სი­ნათ­ლე­ზე არ ამ­ო­ვი­ტანთ. ჩვე­ნი აზ­რე­ბი და ცხოვ­რე­ბა, მთე­ლი რე­ა­ლო­ბა, არ­ა­ზუს­ტი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბე­ბის ჯაჭ­ვად იკვ­რე­ბა, რომ­ლე­ბიც რგო­ლი-რგოლ გროვ­დე­ბო­და ჩვენს მეხ­სი­ე­რე­ბა­ში და სა­დაც უკ­ვე აღ­ა­რა­ფე­რი დარ­ჩა ნამ­დ­ვი­ლი გან­ც­დე­ბი­დან; მთელ ამ სიც­რუ­ეს კი უბ­რა­ლოდ აღ­ად­გენს ე.წ. "ცხოვ­რე­ბის ამ­სახ­ვე­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბა", ხე­ლოვ­ნე­ბა გა­ლე­უ­ლი და მწი­რი, ის­ე­ვე რო­გორც თა­ვად ცხოვ­რე­ბა, მოკ­ლე­ბუ­ლი ყო­ველ­გ­ვარ მშვე­ნი­ე­რე­ბას (ზე­და­პი­რულ, ცრუ ცხოვ­რე­ბას ვგუ­ლის­ხ­მობ). ეს ხე­ლოვ­ნე­ბა მხო­ლოდ გა­მე­ო­რე­ბაა იმ­ის, რა­საც ჩვე­ნი თვა­ლი ხე­დავს, გო­ნე­ბა ამჩ­ნევს (და ეს­ეც გო­ნე­ბის ზე­და­პი­რულ მუ­შა­ო­ბად მეს­მის, გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით ღრმა გა­აზ­რე­ბის­გან) და იგი ისე მო­საწყე­ნი და უს­არ­გებ­ლოა, რომ გა­უ­გე­ბა­რია, სა­ი­დან ჩნდე­ბა შე­მოქ­მედ­ში ენ­ერ­გი­ის ის ხა­ლი­სი­ა­ნი ნა­პერ­წ­კა­ლი, რო­მე­ლიც აიძ­უ­ლებს მას, არ მი­ა­ტო­ვოს სა­მუ­შაო, შე­ას­რუ­ლოს თა­ვი­სი ამ­ო­ცა­ნა. არ­ა­და, პი­რი­ქით, ჭეშ­მა­რი­ტი ხე­ლოვ­ნე­ბის სი­დი­ა­დე... იმ­ა­ში მდგო­მა­რე­ობს, რომ კვლავ ჰპო­ვო, მო­ი­ხელ­თო, გა­ა­ცოცხ­ლო ის რე­ა­ლო­ბა, რო­მელ­საც სულ უფ­რო ხში­რად ვკარ­გავთ და წიგ­ნი­დან ამ­ო­კითხულ, ვი­თომ­და უც­ი­ლო­ბელ ცოდ­ნას ვა­ნაც­ვა­ლებთ; არ­სე­ბობს სა­შიშ­რო­ე­ბა, რომ ისე მოკ­ვ­დე­ბით, ამ რე­ა­ლო­ბას ვერც ვნა­ხავთ, არ­ა­და, იგია ჩვე­ნი ნამ­დ­ვი­ლი ცხოვ­რე­ბა".
რილ­კეც სა­უბ­რობ­და ამ სე­რი­ო­ზუ­ლი სა­შიშ­რო­ე­ბის შე­სა­ხებ: "სი­ცოცხ­ლის მო­მაკ­ვ­დი­ნე­ბე­ლი უს­ი­ცოცხ­ლო­ბა" - ასე უწ­ო­დებ­და იგი მას.
ის პო­ე­ზია, რო­მე­ლიც, ჩე­მი აზ­რით, არ პა­სუ­ხობს ჩვენს მოთხოვ­ნებს (და რო­მელ­საც მე ხან­და­ხან, შე­საძ­ლოა უს­ა­მარ­თ­ლო­დაც, "შუ­ა­და­სავ­ლურ სტი­ლის­ტურ შტამპს" ვუ­წო­დებ), რა პა­რა­დოქ­სუ­ლიც არ უნ­და იყ­ოს, ერთ-ერ­თი უდ­ი­დე­სი თა­ნა­მედ­რო­ვე პო­ე­ტის, უილ­ი­ამ კარ­ლოს უილ­ი­ამ­სის "დო­კუ­მენ­ტურ რე­ა­ლიზმს" მი­მარ­თავს. ბევ­რ­მა პო­ეტ­მა - ისე, რომ სიტყ­ვაც არ დას­ც­დე­ნი­ათ ამ ად­ა­მი­ა­ნის შე­სა­ხებ - გა­ა­მარ­ტი­ვა და ვულ­გა­რუ­ლი გა­ხა­და ყვე­ლა­ფე­რი, რაც უილ­ი­ამ­ს­მა თქვა გა­მო­ხატ­ვის ამ­ე­რი­კუ­ლი მა­ნე­რის გა­მო და მი­სი აუც­ი­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლის თა­ნახ­მა­დაც, პო­ე­ზი­ამ ფორ­მა ად­გი­ლობ­რივ კი­ლო­თა ინ­ტო­ნა­ცი­ებ­სა და რიტ­მებ­ში უნ­და ეძ­ი­ოს. მათ არ­ას­წო­რად გა­ი­გეს უილ­ი­ამ­სის შე­მოქ­მე­დე­ბაც, რო­მელ­მაც აქ­ამ­დე უხ­ი­ლა­ვი და უც­ნო­ბი სამ­ყა­რო­ე­ბი აღ­მოგ­ვა­ჩე­ნი­ნა. ის, რაც ჯან­მ­რ­თე­ლი რე­აქ­ცია და უნ­ა­ყო­ფო აკ­ა­დე­მი­ურ რი­ტო­რი­კა­ზე უარ­ის თქმა გვე­გო­ნა, "შე­ნიშ­ვ­ნე­ბის" არ­ნა­ხულ წარ­მო­ე­ბა­ში გა­და­ი­ზარ­და, ანუ და­ნა­ხუ­ლი­სა და თავს გა­დამ­ხ­და­რის უბ­რა­ლო აღ­წე­რად იქ­ცა. ეს ლექ­სე­ბი იმ ენ­ერ­გი­უ­ლი, თა­ნამ­ლ­მო­ბე­ლი და აღტ­კი­ნე­ბუ­ლი სუ­ლის გა­რე­შე არ­სე­ბო­ბენ, რომ­ლე­ბიც უილ­ი­ამ­სის ყვე­ლა­ზე ფრაგ­მენ­ტულ ლექ­სებ­საც კი მსჭვა­ლავ­და. ეს ლექ­სე­ბი არც და­ნა­ხუ­ლი­სა და მომ­ხ­და­რის თა­ნა­გან­ც­დის სა­შუ­ა­ლე­ბას იძ­ლე­ვა და არც ამ გრძნო­ბა­თა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას გვაც­ნო­ბი­ე­რე­ბი­ნებს. ის­ი­ნი სი­ცოცხ­ლის არც იმ მწვა­ვე შეგ­რ­ძ­ნე­ბებ­ზე გვა­უწყე­ბენ რა­მეს, რო­მე­ლიც, უოლ­ეს სტი­ვენ­სის სიტყ­ვით, პო­ე­ზი­ის ერთ-ერთ უმ­თავ­რეს ფუნ­ქ­ცი­ას წარ­მო­ად­გენს.
ამ "შე­ნიშ­ვ­ნებ­ში" არ ჩანს ყოვ­ლის­გა­მა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ლი გო­ნი, უხ­ი­ლა­ვი, მაგ­რამ მრავ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი სუ­ლი და ეს იმ­ი­ტომ, რომ მათ­ში მუ­სი­კა არაა. მუ­სი­კა­ში უბ­რა­ლოდ კე­თილ­ხ­მო­ვა­ნე­ბას რო­დი ვგუ­ლის­ხ­მობ, არ­ა­მედ ენ­ის მუ­სი­კას, რო­მე­ლიც ბგე­რი­დან და რიტ­მი­დან იშ­ვე­ბა, სიტყ­ვის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას­თან მა­თი თან­ხ­ვედ­რის წყა­ლო­ბით. უილ­ი­ამ­სი ამ­ე­რი­კუ­ლი ენ­ის რიტ­მუ­ლი სტრუქ­ტუ­რის აღ­ი­ა­რე­ბის­თ­ვის იღვ­წო­და და მი­სი უს­უ­სუ­რი მიმ­დევ­რე­ბი ცდე­ბი­ან, რო­ცა ჰგო­ნი­ათ, რომ უილ­ი­ამ­სი გა­მე­ო­რე­ბას, ზე­რე­ლე ბაძ­ვას ქა­და­გებ­და. არა, იგი სა­თა­ვე­ებს ეძ­ი­ებ­და, წყა­როს სი­ცოცხ­ლი­სას, მას სურ­და წარ­მო­სახ­ვის სიღ­რ­მე­ე­ბის­თ­ვის მი­ეგ­ნო (სა­დაც არ უნ­და მომ­ხ­და­რი­ყო ეს აღ­მო­ჩე­ნა - ენ­ა­ში თუ მოვ­ლე­ნა­ში), რო­მე­ლიც პირ­ვე­ლად ქმნი­და და იმ­ა­ვე დროს წვდე­ბო­და, ცნობ­და ახ­ალს ახ­ალ სამ­ყა­რო­ში, თუმ­ცა ყო­ველ ჯერ­ზე იგი ჩა­ნა­სახ­ში­ვე კვდე­ბო­და, მას ახ­შობ­დ­ნენ, ფა­რავ­დ­ნენ ძვე­ლი ჩვე­უ­ლე­ბე­ბი­სა და ში­შის მიღ­მა. წა­ი­კითხეთ მი­სი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი: ად­რე­უ­ლი მოკ­ლე ლექ­სე­ბი, "პა­ტერ­სო­ნი", უფ­რო მოზ­რ­დი­ლი, გვი­ან­დე­ლი პე­რი­ო­დის ლექ­სე­ბი, დაწყე­ბუ­ლი "უდ­აბ­ნოს მუ­სი­კი­დან" და პრო­ზა, მა­გა­ლი­თად, "ამ­ე­რი­კულ მი­წა­ზე" და ის­ე­თი ნარ­კ­ვე­ვე­ბი, რო­გორც "ამ­ე­რი­კის სუ­ლი"; სპე­ცი­ა­ლუ­რი "ლი­ტე­რა­ტუ­რათ­მ­ცოდ­ნე­ო­ბი­თი" ეს­ე­ე­ბი პა­უნ­დის, სენ­დ­ბერ­გი­სა და სტა­ი­ნის შე­სა­ხებ; ას­ე­თი­ვეა "უწ­ეს­რი­გო­ბის სი­მარ­ტი­ვეც", შე­უძ­ლე­ბე­ლია იგი რო­მე­ლი­მე ჟანრს მი­ა­კუთ­ვ­ნო. ყვე­ლა­ფე­რი, რა­ზეც ზე­მოთ ვსა­უბ­რობ­დით, ამ ნა­წარ­მო­ე­ბებ­შია მო­ცე­მუ­ლი, თუმ­ცა კი სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვა­რა­დაა გა­მოთ­ქ­მუ­ლი. უილ­ი­ამ­სი ხაზ­გას­მით ამ­ბობს, რომ პო­ე­ტის­თ­ვის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია კონ­კ­რე­ტუ­ლო­ბა, მან მთა­ვა­რია თა­ვი­სი ად­გი­ლი გან­საზ­ღ­ვ­როს ის­ტო­რი­ა­ში, მაგ­რამ ეს არ­ამც და არ­ამც არ უნ­და გა­ა­კე­თოს წარ­მო­სახ­ვის ხარ­ჯ­ზე. "მათ აღ­მო­ა­ჩი­ნეს, - წერ­და იგი პირ­ველ­მო­სახ­ლე­თა შე­სა­ხებ "ამ­ე­რი­კის სულ­ში", - რომ არ­ამ­ხო­ლოდ ინგ­ლი­სი და­ტო­ვეს, არ­ა­მედ ახ­ალ ად­გი­ლა­საც მი­ვიდ­ნენ და გა­დარ­ჩე­ნის­თ­ვის მხო­ლოდ ფი­ზი­კუ­რი ძა­ლის­ხ­მე­ვა აღ­არ კმა­რო­და, სა­ჭი­რო იყო - და ეს, ალ­ბათ უფ­რო არ­სე­ბი­თია - დი­დი მონ­დო­მე­ბა შე­გუ­ე­ბის­თ­ვის, რა­თა ახ­ა­ლი პი­რო­ბე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად მთლი­ა­ნად გარ­და­ექ­მ­ნათ თა­ვი­ან­თი კულ­ტუ­რუ­ლი იერი".
იგი წა­რუ­მა­ტებ­ლო­ბას გა­ნიც­დის შე­გუ­ე­ბი­სას, მწუ­ხა­რე­ბა იპყ­რობს ახ­ა­ლი პი­რო­ბე­ბით ნა­კარ­ნა­ხევ ფორ­მებ­თან ჭი­დილ­ში; და მხო­ლოდ იშ­ვი­ა­თი ნახ­ტო­მი ახ­ალ აუც­ი­ლებ­ლო­ბა­ში აღ­ავ­სებს მას სი­ხა­რუ­ლით. სენ­დ­ბერ­გის 1948 წლის პო­ე­ტუ­რი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბის კრე­ბუ­ლი უილ­ი­ამ­ს­მა მი­წას­თან გა­ას­წო­რა ფორ­მი­სა და გა­მომ­გო­ნებ­ლო­ბის უქ­ონ­ლო­ბის გა­მო. თუ­კი იგი მა­ღალ შე­ფა­სე­ბას არ აძ­ლევ­და უიტ­მენს (არ­ა­და, ხში­რად ხდე­ბო­და ასე), მხო­ლოდ იმ­ი­ტომ, რომ უიტ­მე­ნი, მი­სი აზ­რით, არც ისე შორს წა­ვი­და, არ შე­უქ­მ­ნია სტრუქ­ტუ­რუ­ლი მო­დე­ლი, რო­მელ­საც მომ­დევ­ნო პო­ე­ტე­ბი გა­მო­ი­ყე­ნებ­დ­ნენ, რაც მათ ზრდას შე­უწყობ­და ხელს; ამგ­ვა­რად, უილ­ი­ამ­სი თვლი­და, რომ უიტ­მენ­მა ამ­ე­რი­კუ­ლი პო­ე­ზია უკ­ან დას­წია. უილ­ი­ამ­სი უიტ­მენ­სა და სენ­დ­ბერგს ამ­ე­რი­კუ­ლი "ში­ნა­უ­რუ­ლი" ში­ნა­არ­სი­სა და აშ­კა­რად ამ­ე­რი­კუ­ლი მხატ­ვ­რუ­ლი მა­ნე­რე­ბის გა­მო აკ­რი­ტი­კებ­და და პოს, კა­მინგსს, პა­უნ­დ­სა და მა­რი­ა­ნა მურს ად­ი­დებ­და, რომ­ლე­ბიც სა­ერ­თოდ ვერ და­იკ­ვეხ­ნი­ან გა­მო­ხატ­ვის ამ­ე­რი­კუ­ლი მა­ნე­რით, ან მა­თი მი­ბაძ­ვით; ეს პო­ე­ტე­ბი არ აღ­ად­გენ­დ­ნენ ამ­ე­რი­კას იმ სა­ხით, რო­გო­რა­დაც იგი უილ­ი­ამ­სის ცრუ მიმ­დევ­რებს ეს­მით, მიმ­დევ­რებს, რომ­ლე­ბიც დი­დი პო­ე­ტის ჩრდილ­ქ­ვეშ სა­კუ­თარ ტრი­ვი­ა­ლო­ბას მა­ლა­ვენ.
პო­ე­ზია, რო­მელ­ზეც აქ ვსა­უბ­რობ, ფარ­თო­დაა გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი, ხო­ლო მი­სი შე­მოქ­მედ­ნი, ახ­ალ­გაზ­რ­დე­ბი არ­ი­ან, შე­საძ­ლოა მათ დაძ­ლი­ონ კი­დეც ეს სი­ტუ­ა­ცია და იქ­ნებ იგი აუც­ი­ლე­ბელ ფა­ზა­დაც მი­ვიჩ­ნი­ოთ ზრდის პრო­ცეს­ში. ამ­ი­ტო­მაც მე თავს არ და­ვეს­ხ­მი რო­მე­ლი­მე მათ­განს, არც ცი­ტა­ტებს მო­ვიყ­ვან კონ­კ­რე­ტუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი­დან, არ­ა­მედ შე­ვეც­დე­ბი ორ­ნი­თო­ლო­გი­ვით, "სა­ვე­ლე წიგ­ნაკ­ში" ჩა­ვი­ნიშ­ნო თა­ვად ტი­პი ლექ­სი­სა.
ჩვე­უ­ლებ­რივ ას­ე­თი ლექ­სი (ლექ­სი, რო­მე­ლიც არ აკ­მა­ყო­ფი­ლებს ჩვენს მოთხოვ­ნებს) პი­რის ნაც­ვალ­სა­ხე­ლით იწ­ყე­ბა, ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ნაც­ვალ­სა­ხე­ლი აუც­ი­ლებ­ლა­დაა, პირ­ველ, რო­გორც წე­სი, მოკ­ლე წი­ნა­და­დე­ბა­ში. შე­უძ­ლე­ბე­ლია იმ­ის თქმა, რომ ამ­ის ქმნა და­უშ­ვე­ბე­ლია ნე­ბის­მი­ერ სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში; პო­ე­ზი­ა­ში არ­ა­ფე­რია და­უშ­ვე­ბე­ლი, მთა­ვა­რია, ლექ­ს­ში ყვე­ლა­ფე­რი ცოცხ­ლობ­დეს და თა­ვის ფუნ­ქ­ცი­ას ას­რუ­ლებ­დეს. მაგ­რამ იმ პო­ე­ზი­ა­ში, რო­მელ­ზეც მე ვსა­უბ­რობ, "მე"-თი დაწყე­ბა ავ­ტო­რის გა­უც­ნო­ბი­ე­რე­ბელ ეგ­ო­იზმს ააშ­კა­რა­ვებს და იგი ჩვენს ინ­ტე­რესს მი­სი პი­როვ­ნე­ბი­სად­მი კა­ნონ­ზო­მი­ე­რე­ბად აღ­იქ­ვამს, თუმ­ცა ლექ­სის გან­ვი­თა­რე­ბით ვე­ღარ ახ­ერ­ხებს ამ ინ­ტე­რე­სის კონ­ტექ­ს­ტუ­ა­ლურ და­სა­ბუ­თე­ბას. რო­მან­ტი­კულ ტრა­დი­ცი­ა­ში პი­რის ნაც­ვალ­სა­ხე­ლი ყო­ველ­თ­ვის გა­მარ­თ­ლე­ბუ­ლია, რო­ცა პო­ე­ტი გუ­ლახ­დი­ლად და სირ­ცხ­ვი­ლის გა­რე­შე თა­ვის გრძნო­ბებს გად­მოგ­ვ­ცემს ლექ­ს­ში, მაგ­რამ ამ მე­თო­დის ქმე­დი­თო­ბა ეჭვ­ქ­ვეშ დგე­ბა, რო­გორც კი პო­ე­ტი ობ­ი­ექ­ტუ­რო­ბა­ზე აც­ხა­დებს პრე­ტენ­ზი­ას. იმ ლექ­სებს, რომ­ლე­ბიც მხედ­ვე­ლო­ბა­ში მაქვს, უპ­ირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა ბა­ნა­ლუ­რი, რუ­ხი და სა­გა­ზე­თოც კი უნ­და ვუ­წო­დოთ და მე­ო­რე მხრივ, რო­ცა ერთ­ნა­ი­რი პრო­პორ­ცი­ით აერ­თი­ა­ნებს სა­კუ­თა­რი თა­ვის მი­მართ სიბ­რა­ლულ­სა და ამ­პარ­ტავ­ნე­ბას, ამ­ით მხო­ლოდ პო­ე­ტის პი­როვ­ნე­ბის წი­ნა პლან­ზე წა­მო­წე­ვას უწ­ყობს ხელს; ამ­ას მი­უ­მა­ტეთ ცო­ტა­ო­დე­ნი რო­მან­ტიზ­მიც, რო­მელ­საც თა­ვად პო­ე­ტი ვი­თომ თა­ვი­დან იშ­ო­რებს (ესაა არ­ას­წო­რად გა­გე­ბუ­ლი რო­მან­ტიზ­მი და ამ­ის გა­მო დამ­ცი­რე­ბუ­ლი). შემ­დეგ პო­ე­ტი რო­მე­ლი­ღაც მოვ­ლე­ნას აღ­წერს და ხან­და­ხან გვა­უწყებს ხოლ­მე, რომ იგი უკ­ვე ოც­და­ა­თის გახ­და და რომ მას­წავ­ლე­ბე­ლია, ან დო­ცენ­ტი და საკ­მა­ოდ ხში­რად სვამს ხოლ­მე ლუდს სხვა დო­ცენ­ტებ­თან და მას­წავ­ლებ­ლებ­თან ერ­თად, რომ ცო­ლი ჰყავ­და, ან ოდ­ეს­ღაც იყო ცო­ლი­ა­ნი და ახ­ლა ნა­ნობს მას­თან გან­შო­რე­ბას. აღ­წე­რი­ლი მოვ­ლე­ნა ტრი­ვი­ა­ლურ-ნოს­ტალ­გი­ურ ხა­სი­ათს ატ­ა­რებს და ავ­ტო­რი სრუ­ლი­ად ბუ­ნებ­რი­ვად ამჟ­ღავ­ნებს აქ არა ვნე­ბას, არ­ა­მედ ე.წ. "მშრალ იუმ­ორს" (მჟა­ვე ცი­ნიზ­მის ევ­ფე­მის­ტუ­რი სა­ხელ­წო­დე­ბა). რად­გა­ნაც სიმ­ღე­რი­სა და პო­ე­ტუ­რი სა­ხის სიღ­რ­მი­სე­უ­ლი, ქვეც­ნო­ბი­ე­რი სა­თა­ვე­ე­ბი ღრმა მი­წის­ქ­ვე­შეთ­შია მოქ­ცე­უ­ლი, აზ­რე­ბი და შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბე­ბი არა და არ იქ­ცე­ვი­ან სიმ­ღე­რე­ბად, სა­ხე­ებს კი ვე­რა­ფე­რი აღ­ან­თებს, ის­ი­ნი მხო­ლოდ გაქ­რო­ბის­თ­ვის ჩნდე­ბი­ან.
ამგ­ვარ ბა­ნა­ლო­ბა­ზე რე­აქ­ცი­ას წარ­მო­ად­გენს სხვა, არ­ა­ნაკ­ლებ პო­პუ­ლა­რუ­ლი და ას­ე­ვე უხ­ა­რის­ხო პო­ე­ზია, რო­მელ­საც "მე­ქა­ნი­კურ სი­უ­რე­ა­ლიზმს" ვუ­წო­დებ, რად­გა­ნაც აქ სი­უ­რე­ა­ლის­ტუ­რი ფორ­მის მიღ­მა არაა ნამ­დ­ვი­ლი სი­უ­რე­ა­ლის­ტუ­რი ში­ნა­არ­სი: შა­ვი დღის­თ­ვის წიგ­ნაკ­ში ნაგ­რო­ვე­ბი შემ­თხ­ვე­ვი­თი შე­ნიშ­ვ­ნე­ბის­გან შემ­დ­გა­რი ეს ლექ­სე­ბი არ­ა­ფერს იკვ­ლე­ვენ, თუმ­ცა ჭეშ­მა­რიტ ხე­ლოვ­ნე­ბად გვი­სა­ხა­ვენ თავს; ის­ი­ნი ნა­ყალ­ბე­ვი არ­ი­ან, ცნო­ბი­ე­რი ირ­ა­ცი­ო­ნა­ლიზ­მი; მათ წარ­მო­სახ­ვა და ფან­ტა­ზია კი არ ქმნის - მომ­ხიბ­ლა­ვი გუ­ლახ­დი­ლო­ბა რომ ახ­ა­სი­ა­თებთ - არ­ა­მედ ფსევ­დო­წარ­მო­სახ­ვა.
მი­უ­ხე­და­ვად ში­ნა­არ­ს­თა გა­რეგ­ნუ­ლი გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბი­სა, პო­ე­ზი­ის ეს ორი სა­ხე­ო­ბა სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში ძა­ლი­ან ჰგავს ერთ­მა­ნეთს, რა­ზეც მათ შო­რის მკვეთ­რი ფორ­მა­ლუ­რი სხვა­ო­ბის არ­არ­სე­ბო­ბა მოწ­მობს. ლუ­დის ბოთ­ლებ­ზე წერს პო­ე­ტი, საკ­ვი­რაო კო­მიქ­სებ­ზე, პრო­ვინ­ცი­ულ სევ­და­სა თუ უჩ­ვე­უ­ლოდ და­ძა­ბუ­ლი და ბუნ­დო­ვა­ნი ფან­ტას­მა­გო­რი­ის შე­სა­ხებ, მი­სი კომ­პე­ტენ­ტუ­რი შე­ნიშ­ვ­ნე­ბი რჩე­ბა... მხო­ლოდ და მხო­ლოდ კომ­პე­ტენ­ტურ შე­ნიშ­ვ­ნე­ბად, უფ­ე­რულ ლექ­სე­ბად, რომ­ლე­ბიც არ­აფ­რით გა­მო­ირ­ჩე­ვი­ან არც რიტ­მუ­ლი და არც ბგე­რი­თი თვალ­საზ­რი­სით.
მაშ, ვინ გვჭირ­დე­ბა ჩვენ? გვჭირ­დე­ბა ახ­ა­ლი ჰი­პოს­ტა­სი, შე­მოქ­მე­დი - მთარ­გ­მ­ნე­ლი. ვგუ­ლის­ხ­მობ მკითხ­ვე­ლის "თარ­გ­მ­ნას", "გა­დაყ­ვა­ნას" სხვა სამ­ყა­რო­ებ­ში. ნე­ბა მო­მე­ცით, კი­დევ ერ­თი ცი­ტა­ტა მო­ვიყ­ვა­ნო პრუს­ტი­დან: "გა­ვაც­ნო­ბი­ე­რე, რომ ამ შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა­თა აღ­წე­რი­სათ­ვის - უმ­თავ­რე­სი, ერ­თა­დერ­თი მარ­თა­ლი წიგ­ნის და­სა­წე­რად - ნამ­დ­ვილ, დიდ მწე­რალს არ სჭირ­დე­ბა გა­მომ­გო­ნებ­ლო­ბა (ამ სიტყ­ვის თა­ნა­მედ­რო­ვე გა­გე­ბით), რად­გა­ნაც იგი უკ­ვე ჩა­დე­ბუ­ლია ყო­ველ ჩვენ­თა­გან­ში; მან მხო­ლოდ უნ­და თარ­გ­მ­ნოს ეს წიგ­ნი. მწერ­ლის ვა­ლი და ამ­ო­ცა­ნა მთარ­გ­მ­ნე­ლის ვა­ლი და ამ­ო­ცა­ნა­ცაა". რა უნ­დო­და პრუსტს ამ­ით ეთქ­ვა? მო­დით, თა­ვად სიტყ­ვა გა­ვა­ა­ნა­ლი­ზოთ. იგი ლა­თი­ნუ­რი ზმნის transferre (გა­და­ტა­ნა, გა­დაყ­ვა­ნა სხვა ნა­პირ­ზე)-ს წარ­სუ­ლი დრო­ის მიმ­ღე­ო­ბი­დან მო­დის. ის, რა­საც პრუს­ტი დო­კუ­მენ­ტურ რე­ა­ლიზმს უწ­ო­დებს, უკ­ე­თეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში იმ­ის შე­სა­ხებ მოგ­ვითხ­რობს, რაც იყო, ანუ უკ­ან გა­დავ­ყა­ვართ და არა წინ; ამ­ას კი იგი სწო­რედ იმ "ფო­ტოგ­რა­ფი­უ­ლი" სი­ზუს­ტით აკ­ე­თებს, რო­მე­ლიც პრუსტს არ­ა­საკ­მა­რი­სი ეჩ­ვე­ნე­ბო­და გა­მოც­დი­ლე­ბის მთე­ლი სირ­თუ­ლის გად­მო­სა­ცე­მად. თით­ქ­მის ყო­ვე­ლი მო­გო­ნე­ბა წა­მი­ე­რია, ჩვე­ნი ცნო­ბი­ე­რე­ბა მას ძალ­ზე სწრა­ფად და ზე­და­პი­რუ­ლად აღ­იქ­ვამს, ამ­ი­ტო­მაც ყვე­ლა­ზე მე­ტად გვჭირ­დე­ბა არა ის, რომ კვლავ შე­ვიგ­რ­ძ­ნოთ მი­სი გე­მო (ას­ე­ვე ზე­და­პი­რუ­ლად), არ­ა­მედ აუც­ი­ლე­ბე­ლი ხდე­ბა ახ­ლი­დან, პირ­ვე­ლად გა­ვუ­სინ­ჯოთ გე­მო მის სრულ­ფა­სო­ვან არ­სე­ბას. 1865 წელს გმო­ცე­მუ­ლი ჩე­მი ვებ­ს­ტე­რის ლექ­სი­კო­ნი სიტყ­ვა თარ­გ­მანს (traslation) გან­საზ­ღ­ვ­რავს, რო­გორც "ერ­თი ად­გი­ლი­დან მე­ო­რე­ში გა­და­ტა­ნას, სი­ცოცხ­ლე­ში­ვე ზე­ცად ამ­აღ­ლე­ბას". ჩვენ ზუს­ტად ის ხე­ლოვ­ნე­ბა გვჭირ­დე­ბა, რო­მე­ლიც ნამ­დ­ვი­ლი რე­ა­ლო­ბის ზე­ცა­ში აგ­ვიყ­ვანს მა­ნამ, სა­ნამ "მოვ­კ­ვ­დე­ბით ისე, რომ ვერ შე­ვი­მეც­ნებთ მას"; ესაა ხე­ლოვ­ნე­ბა, რო­მე­ლიც არ მოგ­ვაწ­ვ­დის ინ­ფორ­მა­ცი­ას, მაგ­რამ თა­ვად ჩვენ კი გა­დაგ­ვიყ­ვანს მოვ­ლე­ნა­თა ცენ­ტ­რ­ში, თა­ნაც ამ­ის შემ­დეგ ცოცხ­ლე­ბი დავ­რ­ჩე­ბით. ინგ­ლი­სუ­რი ზმნა transmit, ის­ე­ვე, რო­გორც სიტყ­ვე­ბი mission და missive იმ­ა­ვე ლა­თი­ნუ­რი ძი­რი­დან (mittere - გაგ­ზავ­ნა) მო­დის, სა­ი­და­ნაც ფრან­გუ­ლი mettre ან იტ­ა­ლი­უ­რი mettere და ის­ი­ნი "და­ყე­ნე­ბას" აღ­ნიშ­ნა­ვენ. ისე გა­მო­დის, რომ ინგ­ლი­სურ სიტყ­ვა­ში transmit ძი­რი­თა­დი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა გაგ­ზავ­ნას­თა­ნაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი, იტ­ა­ლი­უ­რი transmettere კი მი­ღე­ბას­თან; მე სწო­რედ ახ­ლა ვი­ყე­ნებ ინგ­ლი­სურ სიტყ­ვას იტ­ა­ლი­უ­რი აზ­რით, თით­ქოს იგი "გა­და­ნაც­ვ­ლე­ბას" ნიშ­ნავ­დეს. თუ­კი პო­ე­ტუ­რი თარ­გ­მა­ნი (ან თარ­გ­მა­ნის მცდე­ლო­ბა) სუს­ტი და გა­მო­გო­ნი­ლია, ანუ ყალ­ბი, იგი არ­ამ­ხო­ლოდ "არ აძ­ლი­ე­რებს ყო­ფი­ე­რე­ბის აღქ­მას", არ­ა­მედ პი­რი­ქით, აძ­ნე­ლებს სწორ ხედ­ვას, გვა­შო­რებს რე­ა­ლო­ბას, სამ­ყა­როს, ყვე­ლა­ფერს - ეს კი გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად სიკ­ვ­დილს უტ­ოლ­დე­ბა. ჩვენ გვჭირ­დე­ბა ლექ­სე­ბი, რომ­ლე­ბიც და­შორ­დე­ბი­ან დის­კუ­სი­ებ­სა და აღ­სა­რე­ბებს, აღ­წე­რებ­სა და ფო­ტოგ­რა­ფი­ებს, და­ი­ვიწყე­ბენ ცრუ­სი­უ­რე­ა­ლის­ტურ ფან­ტა­ზი­ებს და და­ძა­ბულ გა­მოკ­ვე­თი­ლო­ბამ­დე მივ­ლენ, წინ გა­იჭ­რე­ბი­ან, ჯა­დოქ­რო­ბის­კენ - და ამ ლექ­სე­ბის წა­კითხ­ვი­სას, კარ­ლე­ი­ლის კვა­ლად აღ­მოგ­ვ­ხ­დე­ბა "ო, ის­ი­ნი მღე­რი­ან!"
პო­ე­ზია, რო­მე­ლიც უბ­რა­ლოდ აღ­წერს ან პირ­ველ პლან­ზე ავ­ტო­რის წვრილ­მა­ნი ეგ­ო­იზ­მი გა­მოჰ­ყავს (ეგ­ო­იზ­მი, რო­მე­ლიც ხელს უშ­ლის სიღ­რ­მი­სე­ულ თვით­დაკ­ვირ­ვე­ბას), არაა დაზ­ღ­ვე­უ­ლი შემ­თხ­ვე­ვი­თო­ბე­ბის­გან და არ ას­რუ­ლებს ხე­ლოვ­ნე­ბის ერთ უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს პი­რო­ბას, ანუ რო­გორც დე­ვიდ ჯონ­სი უწ­ო­დებს, sine qua non-ს (აუც­ი­ლე­ბე­ლი პი­რო­ბა); ერ­თი სიტყ­ვით, იგი "არ უგ­ებს სამ­ს­ხ­ვერ­პ­ლოს უხ­ი­ლავ ღმერ­თებს". "ეს პა­რა­დოქ­სი იმ­ას ნიშ­ნავს, - დას­ძენს იგი, -- რომ მხო­ლოდ ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბა ან­ი­ჭებს ქმე­დე­ბას თა­ვი­სუფ­ლე­ბას. თუ­კი ად­ა­მი­ა­ნი რწმე­ნას კარ­გავს... მას მხო­ლოდ სარ­გებ­ლო­ბის მო­ტა­ნა შე­უძ­ლია და მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბა ტერ­მი­ტის სა­მუ­შა­ოს ემგ­ვა­ნე­ბა". სა­ბო­ლო­ოდ, პო­ე­ზია, რო­მე­ლიც მხო­ლოდ "თვით­გა­მო­ხატ­ვას" (ამ სიტყ­ვის თნა­მედ­რო­ვე გა­გე­ბით) წარ­მო­ად­გენს, სა­სარ­გებ­ლოც კი ვერ იქ­ნე­ბა, იმ­ი­ტომ, რომ მხო­ლოდ დრო­ე­ბით "შვე­ბას გვრის გრძნო­ბებს", სი­ა­მა­ყით აღგ­ვავ­სებს, მაგ­რამ არ ან­ი­ჭებს - და არც შე­უძ­ლია მი­ა­ნი­ჭოს - მწე­რალს, მი­თუ­მე­ტეს მკითხ­ველს იმ ღრმა კმა­ყო­ფი­ლე­ბას, რო­მელ­საც თა­ვი­სუ­ფა­ლი, ლა­ღი პო­ე­ზია გვაძ­ლევს.
...ამ ათწ­ლე­ულ­ში ისე მოხ­და, რომ პო­ე­ტე­ბი, ვი­სი ლექ­სე­ბიც ყვე­ლა­ზე ნაკ­ლე­ბად უფ­ე­რუ­ლია და რომ­ლებ­მაც ყვე­ლა­ზე დი­დი წარ­მა­ტე­ბით და­აღ­წი­ეს თა­ვი "დო­კუ­მენ­ტურ რე­ა­ლიზმს" და "ზე­ბუ­ნებ­რი­ვამ­დე" ამ­აღ­ლ­დ­ნენ პო­ე­ზი­ა­ში, იმ­ავ­დ­რო­უ­ლად პო­ლი­ტი­კუ­რად ყვე­ლა­ზე შეგ­ნე­ბუ­ლე­ბიც აღ­მოჩ­ნ­დ­ნენ და ამ­ი­ტომ მათ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში არაა მკვეთ­რი ზღვა­რი "პო­ლი­ტი­კურ" და "ლი­რი­კულ" ში­ნა­არ­სებს შო­რის. ორი გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სფე­როს ას­ე­თი ურ­თი­ერ­თ­კავ­ში­რის ნა­თელ მა­გა­ლი­თე­ბად შე­იძ­ლე­ბა გა­მოდ­გეს გინ­ს­ბერ­გის, დან­კე­ნის, გე­რი სნა­ი­დე­რის, რო­ბერტ ბლა­ის (უკ­ა­ნას­კ­ნელ ნა­წარ­მო­ე­ბებ­ში), გო­ლუეი კი­ნე­ლი­სა და ჰე­იდნ კე­რე­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბა, მაგ­რამ იგ­ი­ვე შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას ბევ­რი სხვა პო­ე­ტის შე­სა­ხე­ბაც, რომ­ლე­ბიც, ჩე­მი აზ­რით, აუც­ი­ლე­ბელს გვაწ­ვ­დი­ან და ეს მხო­ლოდ იმ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში ხდე­ბა, რო­ცა "ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი სიტყ­ვე­ბი უკ­ვე აღ­არ კმა­რა". ჩვენს დრო­ში პო­ე­ტი, "ვის­შიც დი­ა­დი ძა­ლე­ბი ჩქე­ფენ", ის­ე­თი­ვე აქ­ტი­უ­რი ფი­ზი­კუ­რი ცხოვ­რე­ბით უნ­და ცხოვ­რობ­დეს, რო­გო­რი­თაც ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი ცხოვ­რე­ბა გა­მო­ირ­ჩე­ვა; იმ­ის­თ­ვის, რა­თა "მო­ნა­წი­ლე­ე­ბად ვიქ­ცეთ პრობ­ლე­მის გა­დაწყ­ვე­ტი­სას და არა თა­ვად პრობ­ლე­მის ნა­წი­ლად", პო­ეტ­მა უნ­და ის­წავ­ლოს მოქ­მე­დე­ბა იქ, სა­დაც მას ეს ძა­ლუძს და ყვე­ლა­ფე­რი გა­ა­კე­თოს სიკ­ვ­დი­ლის მსოფ­ლიო ფე­დე­რა­ცი­ის და­სამ­ხო­ბად. თუ­კი იგი არ იბრ­ძო­ლებს ომ­ი­სა და ჩაგ­ვ­რის წი­ნა­აღ­მ­დეგ, იგი თა­ვად უარ­ყოფს ყვე­ლა­ფერს, რა­საც თა­ვი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბით გვი­ამ­ბობს. შემ­დეგ კი აღ­არც კა­ცობ­რი­ო­ბა იქ­ნე­ბა, რო­მელ­საც ყვე­ლა­ფერ ამ­ას უამ­ბობ­და.
მაგ­რამ პო­ე­ტის ინ­ტე­რე­სი საგ­ნე­ბი­სა და ად­ა­მი­ა­ნე­ბის, წა­მი­ე­რე­ბის, წარ­სუ­ლით, აწმ­ყო­თი და მო­მავ­ლით აღვ­სი­ლი დრო­ის მი­მართ, ნამ­დ­ვი­ლი ცხოვ­რე­ბის, ჩვე­ნი დი­ა­დი მო­ნა­პოვ­რი­სად­მი ინ­ტე­რე­სი თა­ვის­თა­ვად გუ­ლის­ხ­მობს ენ­ი­სად­მი და ფორ­მი­სად­მი ინ­ტე­რეს­საც. მან უნ­და გა­აც­ნო­ბი­ე­როს, რომ პო­ე­ზია რე­ვო­ლუ­ცი­უ­რია თა­ვი­სი არ­სით და არ­ამ­ხო­ლოდ იმ­ი­ტომ, რომ ერთ რო­მე­ლი­მე სა­განს აკ­ვირ­დე­ბა და არა მე­ო­რეს (თუმ­ცა, თუ­კი პო­ეტს აქვს პო­ლი­ტი­კის­კენ მიდ­რე­კი­ლე­ბა, ამ­ას ვერ და­მა­ლავ, პო­ლი­ტი­კუ­რად არ­ა­ან­გა­ჟი­რე­ბუ­ლო­ბა კი - ამ სიტყ­ვის ფარ­თო და სიღ­რ­მი­სე­უ­ლი გა­გე­ბით - XX სა­უ­კუ­ნის უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი მე­ოთხე­დის ად­ა­მი­ა­ნის­თ­ვის, უბ­რა­ლოდ, შე­უძ­ლე­ბე­ლია). თუმ­ცა, იმ­ის მი­უ­ხე­და­ვად, თუ რო­გო­რია ში­ნა­არ­სი - ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი თუ კერ­ძო, სა­ხა­ლი­სო თუ მწუ­ხა­რე, გან­რის­ხე­ბუ­ლი თუ მხი­ა­რუ­ლი - ლექ­სი მარ­თ­ლაც შე­იძ­ლე­ბა იყ­ოს ღრმად რე­ვო­ლუ­ცი­უ­რი, ნამ­დ­ვი­ლი პო­ე­ზია, "სიმ­ღე­რა, რო­მე­ლიც ჩვენს მოთხოვ­ნი­ლე­ბებს აკ­მა­ყო­ფი­ლებს" და ეს მხო­ლოდ იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში მოხ­დე­ბა, თუ­კი თა­ვის არს­ში - ბგე­რა­სა და ხედ­ვა­ში - იგი აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბულ სწრაფ­ვად, სი­ცოცხ­ლის წყა­როდ იქ­ცე­ვა.

© “არილი”