ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა 2002

საყვირი და ტაში
ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა 2002
ანა კორძაია-სამადაშვილი
ოქტომბრის დასაწყისში "24 საათის" დანართის, "წიგნების" გამოსვლა სწორედ ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობის დღეებს დაემთხვა, და ჩვენ ვეცადეთ მკითხველისთვის ამ ზეიმის ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენების შესახებ მოგვეთხრო. 13 ოტომბერს კი 2002 წლის ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა დასრულდა და ჩვენ კვლავ მას ვუბრუნდებით. თუმცა გერმანული პრესა ერთსულოვნად ამტკიცებს, წლევანდელ ბაზრობას აშკარად დეკადანსის ნიშნები ეტყობოდაო, გამომცემლები და დამთვალიერებლები მაინც ძალიან კმაყოფილები დარჩნენ - ფრანკფურტი მაინც ფრანკფურტია…
ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობის დასრულებას სტუმრებს, ტრადიციულად, ორი რამ ამცნობს: ჯერ საყვირის ხმა ისმის, შემდეგ კი უზარმაზარ დარბაზებში დარჩენილი ხალხი, რომელიც, ძირითადად, ბოლო დღეს უფასოდ დარიგებული წიგნების მოპოვებითაა დაკავებული, ტაშს უკრავს. სიმბოლურად ეს ორი ქმედება შესანიშნავად ეთავსება ერთმანეთს: წლევანდელი ბაზრობის დამთავრება მომავალი ბაზრობის დასაწყისის ნიშანია.
გერმანელმა ჟურნალისტებმა 2002 წლის ბაზრობის დასკვნით საყვირს "ეკონომიკური თვალსაზრისით ყმუილი" უწოდეს – მაინც წაკბინეს ევროს: "კრიზისი, რომელშიც წიგნის ბაზარი აღმოჩნდა, ეკონომიკური კრიზისითაა განპირობებული… თუმცა სტატისტიკური მონაცემები თითქოს პოზიტიური იყო, წიგნის კრიზისი აშკარად დაწყებულია, და ამის მიზეზი არამარტო საერთო ეკონომიკური მდგომარეობაა, არამედ საზოგადოებრივი განწყობაც – მაგალითად, 11 სექტემბრის მოვლენების შედეგად მიღებული შოკიც," განაცხადა "შპიგელმა".
სად წიგნი და სად 11 სექტემბერი… მაგრამ, როგორც ჩანს, უბრალოდ ვერაფერი გამიგია, "შპიგელის" ავტორიტეტი ხომ ნამდვილად არაა ხელწამოსაკრავი.
"ფრანკფურტის წლევანდელ წიგნის ბაზრობაზე ამერიკელი და ევროპელი ლიტერატორები ერთად გლოვობენ 11 სექტემბერს დაღუპულებს. დიდი დრო გავიდა, მაგრამ ეს განწყობა მაინც ყველა დარბაზში მძაფრად იგრძნობა," წერს "შპიგელი" ბაზრობის დასრულების შემდეგ გამოქვეყნებულ ანგარიშში (ციტირებული ქვეთავის სახელწოდებაა "ახალგაზრდა და მუნჯი?" – თურმე ახალგაზრდა ავტორებს პოლიტიკური თემები ნაკლებად აღელვებთ). სტატია ძირითადად ამერიკულ-ევროპული ერთობის ფრიად საორჭოფო საკითხებს ეძღვნება: რამდენად ევროპულია გერმანული გზა, რამდენად დასავლურია ამერიკული? რა აქვთ მათ საერთო? ამ საკითხებზე დაფიქრებას სთავაზობენ გერმანელი ინტელექტუალები ახალგაზრდა მოაზროვნეებს.
11 სექტემბრის თემა გერმანიაში საერთოდ დიდ პრობლემად იქცა. დღეს ის დაახლოებით ისეთივე სიმძაფრისაა, როგორიც გონებაჩამორჩენილებსა და ებრაელებთან დაკავშირებით "ეროვნული ცოდვის" განცდა. ეს უკანასკნელი კი უკვე კომიკურ ხასიათს იღებს. თავად განსაჯეთ:
12 ოქტომბერს, ბაზრობაზე, დარბაზში "დიმენზიონ", გაიმართა საუბარი მარსელ რაიხ-რანიცკისთან, სწორედ იმ ლიტერატურულ კრიტიკოსთან, რომლის "დაჩაგვრის" გამოც მშვიდობის პრემიის ლაურეატი მარტინ ვალზერი ანტისემიტად და ერის შემარცხვენლად იქნა წოდებული. საუბრის თემა იყო "კანონი – გერმანული ლიტერატურა. რომანები", ანუ "რა უნდა ვიკითხოთ".
თავად "კანონი" შემდეგში მდგომარეობს: სექტემბერში, მას შემდეგ, რაც მარტინ ვალზერის "კრიტიკოსის სიკვდილთან" დაკავშირებული სკანდალი ოდნავ მიწყნარდა, რაიხ-რანიცკი კი ერთიათად პოპულარული გახდა, წიგნის მაღაზიებში გაჩნდა "ყველაზე მნიშვნელოვანი გერმანული რომანების" ოცტომეული, გამოცემული მარსელ რაიხ-რანიცკის მიერ. ეს სიამოვნება სულ რაღაც 149,90 ევრო ღირს.
ფრანკფურტში შეკრებილი საზოგადოება ავტორს შემდეგი კითხვებით მიმართავდა: რა კრიტერიუმებით შეარჩიეთ ეს რომანები? რამდენად მისაღებია სადღეისოდ ასეთი ნორმატიული ნუსხის არსებობა? რაიხ-რანიცკი ერთობ მჭერმეტყველია და, ცხადია, მსმენელთა ნაწილის თავის სიმართლეში დარწმუნება შეძლო. ნაწილი კი კვლავ იმ აზრისა დარჩა, რომ გოეთესა და კაფკას გარდა სხვა, არანაკლებ ფასეული ლიტერატურაც არსებობს. მაგალითად, ლიტვური.
არამარტო გამომცემლები, არამედ "ჩვეულებრივი მოკვდავებიც" აღფრთოვანებით მიყვებოდნენ მსოფლიო წიგნის ბაზარზე ნაკლებად ცნობილი ლიტვური ლიტერატურის შესახებ - წელს ლიტვა ბაზრობის სტუმარი ქვეყანა იყო და ამიტომ მეტ-ნაკლებად სრულად შეძლო თავისი კულტურის და თანამედროვე ლიტერატურის წარდგენა. ჩემი "ინფორმატორები" კადნიერად ირწმუნებიან, რომ რაიხ-რანიცკის მიერ შემოთავაზებული წიგნების გარდა ამ ნაწარმოებების წაკითხვაც ღირს.
ლიტვური ლიტერატურის შესახებ უმჯობესია თავად იმსჯელოთ. თუმცა ქართველები თარგმანების სიმრავლეს ვერ დავიკვეხნით, ზედაპირული გაცნობისათვის ჟურნალ "არილის" ორი წლის წინანდელ ნომერს შემოგთავაზებდით, სადაც წლევანდელი ფრანკფურტის ბაზრობის სტუმრების ნაწარმოებებიცაა გამოქვეყნებული. ხოლო რაც ლიტვაში წიგნის საქმის განვითარებას შეეხება, თავად იმსჯელეთ:
პაწაწინა ლიტვაში, რომლის სახელმწიფო ენაც ლიტვურია (ანუ მომხმარებელი მხოლოდ ლიტველი შეიძლება იყოს), წიგნები არნახული რაოდენობით იყიდება. ბესტსელერების ტირაჟი 12-დან 20 ათასამდე აღწევს. ლიტვაში არსებობს 200-მდე "რეალური" გამომცემლობა (შედარებისთვის: საქართველოში – არაუმეტეს ათისა). მოკლედ, ლიტველებმა ფრანკფურტში დიდი შთაბეჭდილება მოახდინეს. პირად საუბარში ამის შესახებ ქართველმა გამომცემელმა, ბაკურ სულაკაურმა მიამბო.
ბაკურის აზრს წლევანდელი ბაზრობის შესახებ სავსებით ვენდობი: 1996 წლიდან, მას შემდეგ, რაც ფრანკფურტში სოროსის ფონდის დახმარებით პირველი ქართული გამომცემელთა ჯგუფი გაემგზავრა (ირინა აბულაძე, ბაკურ სულაკაური, ოთარ ყარალაშვილი და გიორგი ბაგრატიონი), ის შემდგომაზე ყოველწლიურად მიემგზავრება ხოლმე ფრანკფურტში, არამარტო იმის გამო, რომ იქ ყოფნა მოსწონს (მაგალითად, ჩემსავით), არამედ იმის გამოც, რომ ბაზრობის მნიშვნელობა ზუსტად გაიგო – აქ საუკეთესო კონტაქტების დამყარების საშუალება არსებობს.
ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახდა ქართული წიგნის განვითარების საქმეში: ჩვენც ვისწავლეთ, ასე თუ ისე, სტრუქტურა შევქმენით, მიუხედავად იმისა, რომ თბილისის გარდა საგამომცემლო საქმიანობა საქართველოში ფაქტობრივად არსად ვითარდება – სხვა თუ არაფერი, წიგნის მაღაზიები არ არსებობს. ჩვენს ქვეყანაში გაყიდული წიგნების რაოდენობა ყოველწლიურად 100-150 პროცენტით იზრდება. თავად ბაკურის თქმით, თუ მომავალშიც ამ ტემპით განვაგრძეთ განვითარება, შესაძლოა, ათიოდე წლის შემდეგ ჩვენც მივცეთ თავს იმის უფლება, რომ ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობის სტუმარი ქვეყანა გავხდეთ.
მართლაც, სულ რაღაც ხუთი წლის წინათ წარმოუდგენელი იყო, რომ საქართველოში ოთხი თვის განმავლობაში (თან ზაფხულში) წიგნის 5000 ეგზემპლარი გაიყიდებოდა. ბაკურმა სიცილით მითხრა, ვიცოდი, რომ ადრე თუ გვიან ასე იქნებოდა, თორემ ამ საქმეს ხელს ნამდვილად არ მოვკიდებდიო. თუმცა, ასეთ სწრაფ წარმატებას არც ის ელოდა. ერთადერთი პრობლემა ალბათ ისაა, რომ ბაზრის გაძლიერებისთვის მრავალი, თუნდაც პატარა გამომცემლობების არსებობაა საჭირო, რადგან ძნელი დასაჯერებელია, რომ სულ რამდენიმე გამომცემელი წელიწადში ათასობით დასახელების წიგნის გამოცემას შეძლებს.
ასე, წელს ქართულ სტენდზე მხოლოდ 100-მდე დასახელების წიგნი იყო გამოფენილი. 12 კვ. მეტრიანი სტენდი საკმაოდ უჩვეულო სანახავი ყოფილა – ორად გაყოფილი. ერთ ნაწილზე წიგნებს "ქართველ გამომცემელთა ასოციაცია" წარმოადგენდა, მეორეზე კი, რომელსაც "საქართველო" ეწერა – "ქართველ წიგნის გამომცემელთა ასოციაცია". ქართველები ხომ ერთობას ვერ ვუძლებთ. იქნებ ამიტომაცაა, რომ ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობამ ორი წლის წინათ ჩვენთვის არცთუ ხელსაყრელი გადაწყვეტილება მიიღო: სხვა განვითარებადი ქვეყნებისაგან განსხვავებით, ჩვენ ბაზრობის ხარჯებით არცერთი გამომცემლის გამგზავრება არ შეგვიძლია. რატომ მოხდა ასე, დანამდვილებით ვერ გეტყვით, სამწუხარო კია.
წელს ფრანკფურტში ჩვენგან მხოლოდ სამი გამომცემელი იყო ჩასული – თინათინ დიდებულიძე, ლაშა ბერაია და ბაკურ სულაკაური. გამომცემელთა სიმცირე მათი პასიურობით განპირობებული არ ყოფილა – ზოგს ვიზის აღება გაუჭირდა, ზოგს პასპორტის გაკეთება დაუგვიანდა. ერთ-ერთი მიზეზი კი ყველას, ვინც ფრანკფურტს ბაზრობის დროს არ სწვევია, სასაცილოდაც შეიძლება ეჩვენოს: წლების განმავლობაში ქართველ გამომცემელთა "შემკედლებელი", მშვენიერი და იაფიანი პანსიონის მფლობელი ქ-ნი მარია-ელიზაბეტ რაინვალდი ავად გაგვიხდა და ლამის გამგზავრების წინა დღეს აღმოჩნდა, რომ ბაზრობის გამო სტუმრებით სავსე ფრანკფურტში სხვა თავშესაფრის შოვნა პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო…
მიუხედავად ყველაფრისა, ქართველები კვლავ ვიყავით მსოფლიოს უდიდეს წიგნის ბაზრობაზე და, იმედია, კვლავ წარმატებით. გარდა სხვა გამომცემლებისაგან ამა თუ იმ წიგნზე საავტორო უფლებების მიღებისა, ბაკურ სულაკაური ახლა ჩვენი ავტორების "გაყიდვის" თაობაზეც აწარმოებს მოლაპარაკებებს. ვისზე ან რაზეა საუბარი, არ დაუკონკრეტებია. მე კი ვისურვებდი, რომ ყველაფერი საუკეთესოდ წარიმართოს: ეს მხოლოდ ბაკურის კი არა, ალბათ მთელი საქართველოს გამომცემლების წარმატება იქნებოდა.
P.S. ცნობისთვის: გერმანული მედიები ერთხმად იძახიან, რომ წელს წიგნის ბაზარი ლიტერატურულმა აგენტებმა საბოლოოდ დაიპყრეს. ამ პროფესიის ხალხი სულ უფრო ძლიერდება და სულ უფრო მეტ ძალაუფლებას იძენს. გამომცემლობებს დაუფარავად ეშლებათ ნერვები: ლიტერატურული აგენტების ძირითადი სიხარული ხომ გამომცემლების ერთმანეთზე გადაკიდებაა. სამაგიეროდ, ავტორები ხარობენ – აგენტების წყალობით, ისინი გამომცემლებს ბევრად უფრო ძვირი უჯდებათ. კარგი პროფესიაა. იქნებ საქართველოშიც განვითარებულიყო?!

სტატია გამოქვეყნდა 2002 წელს

© “წიგნები – 24 საათი”