Sunday, May 30, 2010

გიორგი კაკაბაძე – გრიგოლ რობაქიძე და ნიკო ფიროსმანი


1916 წლის 10 ივლისს გაზეთ “სახალხო ფურცლის” სურათებიან დამატებაში დაიბეჭდა კარიკატურა. მასზე გამოსახული იყო ფეხშიშველი ნიკო ფიროსმანაშვილი, რომლის გვერდითაც იდგა გრიგოლ რობაქიძე და ეუბნებოდა:
“უნდა ისწავლო ძმობილო! შენს ხანში მყოფს კიდევ ბევრის შექმნა შეუძლია... ორფიულის... ერთი ათი-ოცი წლის შემდეგ კარგი მხატვარი გამოხვალ... აი, მაშინ გაგზავნით ახალგაზრდათა გამოფენაზე...”.
სხვადასხვა წყაროებიდან ვიცით, თუ როგორ გააღიზიანა ამ კარიკატურამ მხატვარი. მან ახლად ჩამოყალიბებულ “ქართველ მხატვართა საზოგადოებსთან” ყველანაირი კავშირი გაწყვიტა. თავისი მეგობრის, მხატვარ გიგო ზაზიაშვილის მეუღლეს კი დაუბარა:
“- ძალოჯან, მაშ გიგოსთან ორ სიტყვას დაგაბარებ. ესე უთხარი: შენ გენაცვალე გიგოჯან, როგორც იმ ხალხს ჩემი სახელი უჩვენე და გადამკიდე, ისე მომაშორე. მაგათი არც ქება-დიდება მინდა და არც არაფერი. გაზეთში გამომიშვეს, გამლანძღეს, კატად გამომხატეს. ბევრს რამეს, დიდ სასახლეებს მპირდებოდნენ... ერთად შევგროვდეთ, ერთად დავსხდეთ და “ზაკონებით” ვხატოთო... მაგრამ როგორც აქამდის მიხნავს და მითესავს, ისე უნდა ვხნა და ვთესო. თავის დღეში ბატონი არა მყოლია და არც მინდა. ძალოჯან, გიგოს შემახვეწე, ჩამომაშოროს ის ხალხი, ჩამომაშოროს, არაფერი მინდა მაგათი”1.
კიდევ ერთი საყურადღებო ცნობაა შემორჩენილი ვასო ჩაჩანიძის მოგონებაში “ვაჟა ფშაველა და ფიროსმანი”, რომელიც როგორც ჩანს უყურადღებოდ დაუტოვებია მაშინდელ ცენზურას. როგორც მონათხრობიდან ირკვევა, ჩაჩანიძეების ოჯახში დაუმშვიდებიათ კარიკატურის გამო შეწუხებული ნიკალა:
“ჩვენ ყველანი ვაიმედებდით, რომ იქნებ გრიგოლ რობაქიძემ ინამუსოს და დაგეხმაროსო”.
მაგრამ ისმის შეკითხვა, რა შუაშია საერთოდ გრიგოლ რობაქიძე?
რა როლი ეკისრება მას ფიროსმანის ბიოგრაფიაში?
მართალია 1922 წლის გაზეთ “ბახტრიონში” გამოქვეყნებულია საყურადღებო ინფორმაცია, რომელიც გვაუწყებს, თითქოს პირველი პუბლიკაცია ფიროსმანზე გრიგოლ რობაქიძეს ეკუთვნოდეს, მაგრამ ეს ინფორმაცია შეკითხვებს ბადებს. რამდენადაც ვიცით, პირველიცა და მეორე პუბლიკაციაც ფიროსმანის შესახებ ილია ზდანევიჩს ეკუთვნის, თუ არაფერს ვიტყვით უფრო ადრინდელ, რუსულ პრესაში გამოქვეყნებულ ნარკვევებზე და მიშელ ლე-დანტიუს მიერ ფრანგულ გაზეთში დაბეჭდილ სტატიაზე.
იქნებ ამ შემთხვევაში სიტყვა “პირველს” სრულიად სხვა მნიშვნელობა აქვს?
გაზეთ “ბახტრიონის” ამავე ნომერში დაბეჭდილია გრიგოლ რობაქიძის წერილი: “ნიკო ფიროსმან”, მაგრამ რობაქიძის ამაზე ადრინდელ წერილს ფიროსმანის მკვლევარებმა ვერ მიაგნეს.
მიუხედავად ამისა ასეთი წერილი არსებობს და იგი 1916 წლის 15 მაისის გაზეთ “კავკაზში” რუსულ ენაზე დაიბეჭდა. მას ხელს აწერს ვინმე გარრი გოლლენდი. ამ ფსევდონიმში ზმის პრინციპის მოშველიებით ადვილად იკითხება რობაქიძის სახელი “გარრი გოლენდი”. ამასთანავე არ შეიძლება არ გაგვახსენდეს, რომ ერთი პერიოდი გრიგოლ რობაქიძე გაზეთ “საქართველოში” გივი გოლენდის ფსევდონიმით ათავსებდა პუბლიკაციებს.
“კავკაზის” ამ წერილის შესახებ წლების მანძილზე დუმდა როგორც გრიგოლ რობაქიძის, ასევე ფიროსმანის შესახებ დაწერილი სამეცნიერო თუ პოპულარული ლიტერატურა. გაზეთ “კავკაზის” ეს ნომერიც ბიბლიოთეკაში ბოლო დრომდე ამოღებული იყო ხმარებიდან. ამის მიზეზები ალბათ ბევრია და ახლა მათ ვერ გავარკვევთ. მთავრი ისაა, რომ ამ წერილის გამოქვეყნებიდან 93 წლის შემდეგ პირველად გვეძლევა საშუალება გავეცნოთ გრიგოლ რობაქიძის რეაქციას ნიკო ფიროსმანაშვილის ნახატების იმ ერთდღიან გამოფენაზე, რომელიც 1916 წლის 5 მაისს ილია ზდანევიჩის ატელიეში მოეწყო:


“ქართველი პრიმიტივისტი”
ნიკო ფიროსმანაშვილის ნახატების გამოფენის გამო


“თანამედროვე ესთეტიკური ცოდნის ერთ-ერთი შესანიშნავი შენაძენი გახლავთ ის მდგომარეობა, რომ ყოველი ჭეშმარიტად მხატვრული ცნობიერება თავის თავში შეიცავს ავტონომიურ ფასეულობას, დამოუკიდებელს იმ “სკოლისგან”, რომლის ფარგლებშიც იგი წარმოიქმნა. ამ თვალსაზრისით ერთნაირად ფასეულია სხვადასხვა სკოლისა და მიმართულების ნაწარმოებები. მხოლოდ მათში უნდა იგრძნობოდეს ნამდვილი შემოქმედებითი სული. სეზანი არ ხატავდა ისე, როგორც რაფაელი და არც რაფაელი ხატავდა ისე, როგორც სეზანი. მიუხედავად ამისა მხატვრობის საგანძური ვერ შეელევა ვერც რაფაელს და ვერც სეზანს. ჭეშმარიტად მხატვრული შთაგონების სფეროში არ არის წინააღმდეგობა და უარყოფა. იქ, სადაც ჩვეულებრივ წინააღმდეგობასა და უარყოფას ვხედავთ, მხატვრული ხედვისათვის იხსნება მხოლოდ ზრდა და შევსება. მხატვრულ ქმნილებაში იხსნება მარადიული შემოქმედებითი ენერგია და ამ ენერგიის ყოველი გამოცხადება თავისთავად ფასეულია. ამ თვალსაზრისით ყოველი მხატვრული ნაწარმოები მარადიულობის საკუთრებაა. ამავე დროს აუცილებელია ვაღიაროთ, რომ მხატვრული ნაწარმოები თავისი გამოვლინებით “ისტორიულია”; მარადიული მხატვრული ენერგიის ნიღაბია. მხატვრული ნაწარმოები იმავდროულად ისტორიის მოცემული მომენტის “ხორცშესხმაა”. აქედან გამომდინარეობს სკოლებისა და მიმდინარეობების განსხვავება, სტილთა და კულტურათა განსხვავება. მხატვრული აზრის თვალსაზრისით ყველა სტილი ერთნაირად ფასეულია, მხოლოდ მათში უნდა ცოცხლობდეს მხატვრული შთაგონების ჭეშმარიტი “სტილი”, ისტორიული “სახე”.
დღეს შეუძლებელია ისე წერა, როგორც ჰომეროსი წერდა და მიუხედავად ამისა, უფრო სწორად, ამის წყალობით, უსასრულოდ ვტკბებით ჰომეროსის ქმნილებებით. მათში გვაოცებს სწორედ “ადგილობრივი” კოლორიტი, რომელმაც მარადიულობის არომატი გაგვიმხილა.
მხოლოდ ასეთი გზით შეგვიძლია მივუახლოვდეთ თანამედროვე მხატვრულ ძიებებს. პრიმიტივიზმი ერთ-ერთი ასეთი ძიებაა. მხატვრული თვალი დაიღალა ფილიგრანულობითა და დახვეწილობით, მაქმანური სირთულით და დეტალური დასრულებულობით. და აი, მის წინაშე დადგა “პირველადქმნილი ბუნების” ხატი. ამ პირველქმნილებაში არის რაღაც უსასრულოდ უბრალო და იმავდროულად უსასრულოდ უხეში, არის რაღაც დაუსრულებელი და იმავდროულად მოულოდნელი – გენიალურობის შტრიხი. და ყოველივე ეს ახლებურად ელამუნება მხატვრულ მზერას. და მართლაც, როგორ არ მივეცეთ ამ მომხიბვლელობას, როდესაც ყველაზე მარტივისა და ჩვეულებრივის ფონზე მოულოდნელად გაიბრწყინებს “ბუნების გენიალურობა”: ყოვლის მპყრობელი და ყოვლის დამამარცხებელი! ამ თვალსაზრისით შეიძლება დავტკბეთ მხატვრული ლაფნით2, რამეთუ ლაფანშიც შეიძლება გამოანათოს გენიალურობამ. ვისაც არ უნდა ამას დაეთანხმოს მას შეუძლია პირველყოფილი ხალხების სკულპტურულ გამოსახულებებს გაეცნოს. მათში ზოგჯერ ისეთი გამომსახველობითი ძალაა, რომ რომელიმე ბავშვურად გამოკვეთილ რელიეფში მთელი საუკუნეა მომწყვდეული. ხელოვნებაში პრიმიტივიზმი, არის სწრაფვა, რომ ბავშვურად უბრალო გამოსახულებაში, ბუნების გენიალურობის “გამომსახველობითი ძალა” აჩვენოს. არსებითად, ასეთია ფრანგული პრიმიტივიზმის უპირატესობა.
ნიკო ფიროსმანაშვილიც პრიმიტივისტია. თანამედროვე პრიმიტივისტებისაგან მას მხოლოდ ის განასხვავებს, რომ იგი თანამედროვეობის რომელიმე შეგნებული ძიებების თანაზიარი არ გახლავთ. იგი უბრალოდ “მღებავია” რომელიც აბრებს წერს. მისი მხატვრული ნიჭის აღმოჩენა ეკუთვნის ი.მ. ზდანევიჩს. იგი რამდენიმე წელი აგროვებდა თბილისის სხვადასხვა დუქნებში გაფანტულ ფიროსმანაშვილის ნახატებს. ამ დღეებში კი ამ ნახატების გამოფენა მოაწყო. ამ გამოფენამ მხატვრული ენერგიის ის უზარმაზარი ძალა დაგვანახა რომელიც ქართველი ხალხის შემოქმედებით ნიჭშია ჩადებული. ფიროსმანი, საღებავებით მოთხრობილი ზღაპრების ჭეშმარიტი სახალხო მთქმელია. მისი ქმნილებები ისეთივე მშვენიერია როგორც ხალხური ზღაპრები. მათში უამრავი “ბავშურობაა”, უბრალოება, უშუალობა, სადა. იმავდროულად მათში უზარმაზარი გამომსახველობითი ძალა იგრძნობა. ამ თვალსაზრისით საინტერესოა მისი “ჟირაფი”. თუკი ვეინინგერი მართალია და ასეთი ცხოველი სიმბოლურად თავის თავში სამყაროს მეტაფიზიკურ განსაზღვრებას ატარებს. ფიროსმანაშვილის “ჟირაფში” ასეთი განსაზღვრების პოვნა ნამდვილად შეიძლება. ჟირაფის თვალები ისეთი ძალითაა გამოსახული, რომ მათი ყურების დროს უკვე გავიწყდებათ, რომ თქვენს წინაშე უბრალოდ ცხოველია და ლამის მისტიკური შიში გიპყრობთ. ასეთივე სიძლიერითაა დახატული მისი “ირემი”. “ირემი” თითქოს თიხისაა, მაგრამ ისეთი თვალები აქვს, რომ მისი სიმკვირცხლე ეჭვს არ იწვევს. კარგია “ქეიფი ბალახზე”3. ეს სამი ფიგურა “ორთაჭალის თბილისის” მთელი პოემაა. ისე ძლიერად იგრძნობა მათში “ადგილობრივი” არომატი. ძალიან კარგი ნახატებია, მხრებზე მტრედებიანი ორი ქალის ფიგურა, აქაც ორთაჭალის თავისებური კოლორიტულობა იგრძნობა. ფიროსმანაშვილის Nature-morte –კი პირდაპირ შედევრია და მხოლოდ შემიძლია აქ ერთი მხატვრის სიტყვები მოვიყვანო რომელიც ჩემთან ერთად ათვალიერებდა გამოფენას: “ეს ნამუშევარი სეზანსაც პატივს დადებდა”.
ასეთია ფიროსმანი. მისი ბედი ყველასათვის უცნობია. ამბობენ გალოთდა და კახეთში გარდაიცვალაო, მაგრამ მართალია თუ არა, უცნობია. ი.მ. ზდანევიჩმა დიდი საქმე გააკეთა, ახლა ქართველი საზოგადოების ჯერი დადგა. მან მთლიანად უნდა შეაგროვოს ფიროსმანაშვილი და მას განსაკუთრებული ადგილი დაუთმოს ქართულ მუზეუმში”.

* * *
ეს უბრალო წერილზე მეტი გახლავთ, ეს მთელი სამოქმედო პროგრამაა და საზოგადოების კონსერვატიულად განწყობილი ნაწილი ამას მშვენივრად მიხვდა.
საქმე ისაა, რომ ამ წლებში საქართველოში დაიწყო ევროპული ცივილიზაციის საფუძვლის, ინდივიდუალისტური ცნობიერების დამკვიდრება. გრიგოლ რობაქიძე კი მისი სულისჩამდმელი და მამოძრავებელი ძალა გახლდათ. ევროპიდან დაბრუნებულმა გრიგოლ რობაქიძემ თვალნათლივ დაინახა ის უზარმაზარი განსხვავება, რომელიც ცივილიზებულ ევროპასა და ფეოდალურ ტრადიციებში ჩარჩენილ საქართველოს შორის არსებობდა, სადაც ყველაფერი ისევე იყო გაყინული როგორც წლების წინ, როდესაც მან სამშობლო დატოვა და ევროპაში სასწავლებლად გაემგზავრა. ქვეყანაში აშკარად იგრძნოდა, ცვლილებების აუცილებლობა, აუცილებელი იყო არა მხოლოდ ქართული ლიტერატურის, არამედ ქართული აზროვნების მოძველებული ფორმების და კოლექტიური ცხოვრების წესის შეცვლა. ამიტომ საგაზეთო სტატიებით, ლიტერატურული მოღვაწეობით, საჯარო ლექციებით თუ აშკარად გამომწვევი, ხშირად ვიღაცისთვის გამაღიზიანებელი პირადი ცხოვრების წესით გრიგოლ რობაქიძე ცდილობდა ცვლილება შეეტანა, გარდატეხა გამოეწვია ქართველ საზოგადოებაში და პიროვნების ინდივიდუალიზაციისთვის შეეწყო ხელი.
ახალი დრო საზოგადოებისაგან სითამამეს, გულმოდგინებას და ახლებურად აზროვნებას მოითხოვდა.
ერთ-ერთი პირველი ასეთი გალაშქრება პოეზიაზე მოხდა.
ზედმეტი არ იქნებოდა გვეთქვა, რომ თითქმის XIX-ე საუკუნის ბოლომდე ქართული საერო ლიტერატურა ძირითადად არისტოკრატთა გასართობი იყო. ამიტომ მკითხველ აუდიტორიას ავტორის ნათესავები და ახლობელთა წრე შეადგენდა. ფართო საზოგადოება ლიტერატურას რამდენიმე მიზეზის გამო ვერ ეცნობიდა: ზოგი ავტორი საერთოდ არ დაბეჭდილა და მათი ტექსტები, როგორც უკვე ვთქვით, მხოლოდ ხელნაწერთა სახით მეგობართა ვიწრო წრეში ვრცელდებოდა; დაბეჭდილი წიგნების შეძენა საკმაოდ ძვირი სიამოვნება იყო საშუალო კლასის ხელმოკლე მკითხველისთვის; მაგრამ ყველაზე მთავარი ის გახლდათ, რომ მოსახლეობის ძირითადმა ნაწილმა წერა-კითხვა საერთოდ არ იცოდა. მავანი მწერალი დიდი გულისტკივილით წერდა დაბალი კლასის აუტანელ მდგომარეობაზე, მაგრამ ეს სრულიადაც არ ნიშნავდა, რომ ეს ტექსტები დაბალი კლასისათვის იყო განკუთვნილი. შესაბამისად, აქა-იქ გაზეთებში გაბნეული ლიტერატურული ოპუსები საზოგადოების პირადი განცდის ნაწილი არ ხდებოდა და ისინი ქვეყანაში ფასეულობათა სისტემას ვერ ცვლიდნენ.
ამის საპირისპიროდ საზოგადოების მნიშვნელოვან ნაწილზე უზარმაზარი გავლენა ჰქონდა ხელოსან პოეტთა და ყარაჩოღელთა იაფფასიან წიგნაკებს, მათ კოლექტიური ცხოვრების წესს, აზიური ფატალიზმისა და სუფიური მსოფლმხედველობის რაღაც სინთეზს, რომელიც ძალინ გავრცელებული იყო XIX-ე საუკუნის ბოლოს და XX-ე საუკუნის დასაწყისში საქართველოში.
გაკვირვებული ზაქარია ჭიჭინაძე წერდა:
“ბაყალი ავეტიკაც პოეტი იყო, ბაყალი არუთინაც, ბაღდასარა კალავიც, მიკიტანი გეურქაც, სირაჯი ანტონაც. ერთი სიტყვით ბუდაღ ოღლიც, სკანდარნოვიც, ხარაზი პავლე, მეჩუსტე ნიკოლა, მირზაანა მადათოვიც, ოჰანეზაც, ამიროვიც, გივიშვილიც, ჰაზირაც”...
აღარაფერს ვამბობთ ქართული სალიტერატურო ენის გარყვნაზე, მის გასომხებასა და გათათრებაზე.
ამიტომ ქართველმა სიმბოლისტებმა დაიწყეს ლექსის რეფორმა.
ნელ-ნელა შეავიწროვეს ის აზიური საარშიყო მოტივები, რომელთაც სიმართლე რომ ითქვას, არც ქართველი არისტოკრატები თაკილობდნენ: რედიკი, გაფი, ბეითი, რუბაია, თეჯლისი, ყასიდა, მუსტაზადი, შიქასტი და შემოიტანეს ევროპული ლექსის ფორმები: სონეტი, ტრიოლეტი, სექსტინა, რონდო, ტრიპტიქი, ეკლოგა, კანცონა.
ყველანაირ ბრძოლას თავისი სულიერი დასაყრდენი და საფუძველი სჭირდებოდა, ასეთი დასაყრდენი კი მხოლოდ ის პიროვნება უნდა გამხდარიყო, რომელსაც გაცნობიერებული ჰქონდა თავისი ავტონომიურობა.
ლიტერატურაში ასეთი დასაყრდენი ვაჟა-ფშაველა აღმოჩნდა.
გრიგოლ რობაქიძე ერთ-ერთ წერილში ვაჟა-ფშაველას ჰომეროსს ადარებს. ეს კარგად გააზრებული შედარებაა, რადგან ქართველი სიმბოლისტებისთვის ვაჟა-ფშაველა დემიურგია, ყოველგვარი აზიური გავლენებისაგან თავისუფალი, სრულიად ავტონომიური შემოქმედი, რომელმაც საკუთარი მითოლოგია და საკუთარი კოსმოსი შექმნა. ამიტომ როგორც ევროპული ლიტერატურა იწყებოდა ჰომეროსით, ისევე ახალი ქართული ლიტერატურა უნდა დაწყებულიყო ვაჟა-ფშაველას სახელით.
“ჭეშმარიტად ვაჟა-ფშაველა მისტიური ნიშანია საქართველოს მეათეჯერ გაახალგაზრდავების. ყოველი ერი ვაჟა-ფშაველასთანა გენიით იწყებდა თავის ისტორიულ ცხოვრებას: ბერძნებში ჰომერი, რომში ვერგილი; საქართველოში კი გამოდის რომ ევრიპიდეც ყოფილა როგორც რუსთაველი და მეცხრამეტე საუკუნეში ხელმეორედ იწყებს ჰომერის ხაზს ვაჟა-ფშაველა”.
სწორედ ასეთივე ფუნდამენტური როლი ეკისრებოდა ფერწერაში ნიკო ფიროსმანის შემოქმედებასაც.
“წარმოუდგენელია ვაჟა-ფშაველა მეცხრამეტე საუკუნეში, შეიძლებოდა ეს ფენომენი აუხსნელი დარჩენილიყო და საქართველოს ბედს მისწეროდა, რომ ამას არ ამართლებდეს მეორე ვაჟას კონგენიალი ნიკო ფიროსმანი. ეს ორი ის ვეშაპებია, რომელთაც შეუძლიათ დაეყრდნოს კიდევ რამდენიმე საუკუნით საქართველო”. წერდა ტიციან ტაბიძე წერილში “ვაჟა-ფშაველა”.
თბილისის ინტელიგენციაში ნიკო ფიროსმანის გამოფენამ დიდი ინტერესი გამოიწვია, მას ოთხი საათის მანძილზე 80 კაცი დაესწრო, მაგრამ ფიროსმანის შემოქმედების შესახებ საზოგადოებრივი აზრი ორად გაიყო: ერთ მხარეს დადგნენ “აკადემისტები” და მათი მიმდევრები, რომელთაც “მაყურებელთა მოტყუებისთვის” გამოფენის ორგანიზატორები სასტიკად გაკიცხეს. ხოლო მეორე მხარეს ახალგაზრდა ავანგარდისტები და ქართველ სიმბოლისტთა ორდენი “ცისფერყანწელები”. აკადემისტების შეხედულება ტრადიციული გახლდათ და იგი ძირითადად რუსი “პერედვიჟნიკი” მხატვრების ესთეტიკურ ფასეულობებს ემთხვეოდა, რომლის თანახმადაც რეალისტური მხატვრობის მიზანია: შინაარსი, სახე, ადამიანის ცხოვრებისეული დრამა, ბუნებისაგან მიღებული შთაბეჭდილება, ქვეყნის ისტორიული ხასიათი, მისი ნაციონალური სული და კიდევ ის უამრავი ტექნიკური საკითხი, რომელსაც მათ პეტერბურგის აკადემიაში ასწავლიდნენ.
მათ შეამჩნიეს, რომ ნიკო ფიროსმანისთვის უცნობი იყო პერსპექტივის ძირითადი კანონები, ადამიანის სხეულის პროპორციები, მისი ანატომიური თავისებურება, დამატებითი ფერების კანონები, საგნების ურთიერთ მიმართება, ჩაღრმავება, პლასტიკა, შუქის ეფექტები და სხვა.
მაგრამ სრულიად შეუმჩნეველი დარჩათ მთავარი - პიროვნების შინაგანი გარღვევა თავისუფლებისაკენ.
ფიროსმანის მსოფლმხედველობა რა თქმა უნდა ბიძგს იღებს რეალიზმისაგან, მაგრამ იმ განსხვავებით, რომ მასში ვერ შეხვდებით რეალიზმისთვის დამახასიათებელ ფოტოგრაფიულ სიზუსტეს, ობიექტურობას, დიდაქტიზმსა და დოკუმენტალიზმს. ფიროსმანი არ ცდილობს ყოველი წვრილმანის დეტალურ გამოყოფას და მათ დამუშავებას. მისი ნახატები მხატვრის შთაბეჭდილებაზეა აგებული, ფიროსმანი ყურადღებას ამახვილებს მინიშნებაზე. იმაზე, რაც თითქოს დაუსრულებელია და ბოლომდე უთქმელი. იგი გვიჩვენებს, რომ რეალობა შეიძლება არსებობდეს ჩვენს მიღმა, ჩვენს გარეშე, იგი სუბიექტურია და ეფუძნება მხატვრის, როგორც ნათელმხილველის, შინაგან სამყაროს.
ამგვარად, ფიროსმანის შემოქმედება საზოგადოებას ძველი ტრადიციების შენარჩუნებისკენ კი არა ახალი ტრადიციების შექმნისაკენ უბიძგებდა.
მომწიფდა მამათა და შვილთა ახალი კონფლიქტი. უფრო ზუსტი იქნებოდა გვეთქვა, შვილთა სულებისთვის გაჩაღებული ბრძოლა, რადგან აქ პირველ რიგში ასაკობრივი განსხვავება არ იგულისხმება: ნიკო ფიროსმანიც, გიგო გაბაშვილიც, გიგო ზაზიაშვილიც, მოსე თოიძეც, ალექსანდრე მრევლიშვილიც, იაკობ ნიკოლაძეც და სხვებიც თითქმის ერთი თაობის წარმომადგენლები იყვნენ. აქ ბრძოლა იმის გამო დაიწყო, თუ ვის კვალს უნდა გაჰყოლოდნენ ახალგაზრდა თაობის მხატვრები. შემოქმედების რომელი გზა აერჩიათ : აკადემიზმი თუ მოდერნიზმი. ახალგაზრდა თაობას თავისი საკუთარი ხედვა გააჩნდა, ისინი თავისუფლად მსჯელობდნენ და ეს უკვე გარკვეულ საფრთხეს წარმოადგენდა, რადგან მათი ყოველი ნაბიჯი აღიქმებოდა როგორც უკვე დამკვიდრებული ეროვნული ფასეულობების, ეროვნული საფუძვლებისა და აღიარებული ავტორიტეტების წინააღმდეგ გალაშქრება.
ამ დაპირისპირების შესახებ საკმაოდ მცირე ფრაგმენტებია შემონახული, მაგრამ რაც შემორჩა, ვფიქრობ, საილუსტრაციოდ ესეც გამოდგება:
“ფიროსმანაშვილი არის დიდი უსწავლელი, მისი სურათები არავითარ ღირებულებას არ წარმოადგენს და ასეთი ზრუნვის გამოჩენა ფიროსმანაშვილის მიმართ არის დიდი შეცდომა”. გიგო გაბაშვილი4.
“ქართული აკადემიური მხატვრობა მას (ფიროსმანს გ.კ.) გულცივად ხვდებოდა და ტექნიკას უწუნებდა, რაც რასაკვირველია, ასეც უნდა ყოფილიყო, რადგან ოფიციალური მხატვრობა უთუოდ ვერ მიიღებდა ნიკო ფიროსმანს, რადგან ის იყო მისი სრულიად საპირისპირო რამ...”. დიმიტრი შევარდნაძე5.
“ისინი ყვირიან მაღალ ხელოვნებაზე და ერთის მხრივ ემხრობიან საგნის ფორმალისტირ-კუბისტურ დეფორმაციას, მეორეს მხრივ პრიმიტივიზმს მხატვრული შემოქმედების მწვერვალად მიიჩნევენ... მათი აზრით ფიროსმანი კულტურის შედევრია. მისი ნახატები ყველაფერია და მეტი აღარაფერი არაა საჭირო. აღარაა საჭირო არც რემბრანტი, არც ლეონარდო და ვინჩი, არც ველასკესი...”. მოსე თოიძე6.
“შევარდნაძის მეგობრები განცვიფრებულნი და აღშფოთებულნი იყვნენ იმის გამო, რომ დიტომ ერთის ნახვით შეიყვარა არაჩვეულებრივი ფიროსმანაშვილი! “აკადემიკოსები” თავს დაატყდნენ ახალგამოჩეკილ “ფიროსმანისტს” მთელი თავისი ენამჭევრობით, რაც მათ ძალიან ეხერხებოდათ, მაგრამ შევარდნაძის სიყვარული მტკიცე აღმოჩნდა”. კირილე ზდანევიჩი7.
“თვითნასწავლი მხატვრების ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენელს, ძველი თბილისის ლიტერატურულ-მხატვრული ბოჰემის ნამდვილ ავანჩავანს ნიკო ფიროსმანს ბევრი პატივისმცემელი და დამფასებელი გამოუჩნდა ჯერ კიდევ სიცოცხლეში. ეს გასაგებიცაა, მაგრამ მისი სახელის ზენიტამდე აყვანა, ფიროსმანის სახით რაღაც განუმეორებელი ვირტუოზის წარმოდგენა, ჩემი აზრით სინამდვილეს მაინც არ შეეფერება, ამაში მთავარი როლი ქართველი სიმბოლისტების ახირებამ ითამაშა. ცისფერყანწელებს უყვარდათ გადაჭარბება პოეზიაშიც და კრიტიკაშიც”. ივანე ვეფხვაძე8 .
“ჩვენ გვახსოვს მტრობა, დაცინვა და პროტესტი იმ ყურადღების გამო, რომელიც მიიქცია ამ საუცხოო მხატვარმა”. იაკობ ნიკოლაძე, სერგეი სუდეიკინი, ილია ზდანევიჩი, ალექსანდრე წუწუნავა, ტიციან ტაბიძე9.
აქედან გამომდინარე, თუ დავაკვირდებით, ეს კარიკატურა ფიროსმანის კი არა, გრიგოლ რობაქიძისა და შესაბამისად სიმბოლისტების წინააღმდეგ უფროა მიმართული. რა თქმა უნდა თავისთავად იგულისხმება, რომ ფიროსმანი სუსტი მხატვარია, მაგრამ მთავარი დარტყმა საზოგადოების იმ მეამბოხე ნაწილზეა გადატანილი, რომელმაც ფიროსმანი ახალი ქართული ფერწერის ფუძემდებლად აღიარა.
კარიკატურის ტექსტში შემთხვევით არ ყოფილა ნახსენები, რომ ფიროსმანს კიდევ ბევრი “ორფიული” ნაწარმოების შექმნა შეუძლია. ეს სიტყვა საკმაოდ ბევრ ნაშრომში და პუბლიკაციაში გამოტოვებულია, რადგან იგი ზოგისთვის გაუგებარია, ზოგიც მას ტექსტის ზედმეტ სხეულად მიიჩნევს. დასანანია, რომ მას ასეთი ნაკლები ყურადღება ექცეოდა, რადგანაც სწორედ მისი საშუალებით ხდება ამ კარიკატურის დაფარული აზრის ამოცნობა.
ორფეოსი ძველი ბერძენი ლეგენდური მუსიკოსი და წინასწარმეტყველი გახლდათ. მას ყველაზე ხშირად სწორედ ცხოველების გარემოცვაში გამოსახავდნენ, რადგან ითვლებოდა, რომ მის ჯადოსნურ მუსიკას ველური ცხოველების დამორჩილება შეეძლო. მისი იდეების საფუძვლად აპოლონისა და დიონისეს კულტის თაყვანისცემას მიიჩნევენ, მაგრამ ყველაზე მთავარი ის გახლავთ, რომ ამ ორიგინალური მსოფლმხედველობის საფუძველზე ანტიკურ სამყაროში შეიქმნა თეოგონიური პოემები და “ორფიული ჰიმნები”, რომლებმაც საბოლოოდ ორფიულ ღვთისმეტყველებას ჩაუყარა საფუძველი. ორფეიზმს როგორც ახალ რელიგიურ დოქტრინას ანტიკურ სამყაროში ყოველთვის უამრავი თაყვანისმცემელი და მიმდევარი ჰყავდა.
ახლა გასაგები ხდება, რომ ფიროსმანი ლეგენდური ორფეოსივით ბერძნულ ხიტონშია გამოწყობილი. წინ მის მიერვე “დამორჩილებული” ცხოველი - ჟირაფი ჰყავს. გვერდით კი “ახალი კულტის” თაყვანისმცემელი, ან იქნებ შემქმნელი, გრიგოლ რობაქიძე უდგას.
კარიკატურის აზრი ძალიან გამჭვირვალეა: იგი გვაუწყებს, რომ გრიგოლ რობაქიძემ და მისმა თანამოაზრეებმა ბოგანო ნიკო ფიროსმანაშვილის სახით თავიანთი ორფეოსი და ახალი თაყვანისცემის ობიექტი იპოვეს.
მართალია ქართველი კაცი ამბობს: “დაცინვას კაცი არ მოუკლავსო”, მაგრამ იმასაც ამბობს, “სანამ ხმალი მოვიდა, სიტყვამ თავი გააგდებინაო”. მითუმეტეს ჩვენს ქვეყანაში, სადაც დაუმსახურებელი კრიტიკა და უსაფუძვლო ქილიკი ყოველთვის პირველი ნაბიჯი იყო, რომელიც პიროვნების დევნასა და შევიწროვებას უსწრებდა წინ.
ამიტომაც გასაკვირი არაა, რომ საქართველოში საზოგადოებრივი ცნობიერების მეტამორფოზა ვერ მოხდა და ევროპულმა ინდივიდუალიზმმა აქ ფესვი ვერ გაიდგა.
სამაგიეროდ, ქართული აზროვნების ფეოდალური ფორმები და კოლექტიური ცხოვრების წესი საოცრად ხელსაყრელი ნიადაგი აღმოჩნდა ახალი, სოციალისტური იდეოლოგიის დასამკვიდრებლად.
სულ რამდენიმე წელიწადში საზოგადოების ტრადიციულად განწყობილ ნაწილს მხარში კოლექტიური ცნობიერების ციტადელი, საბჭოთა სისტემაც ამოუდგა და ინდივიდებზე ნადირობის სეზონი უკვე ოფიციალურად გაიხსნა.
ამ უთანასწორო ბრძოლაში დამარცხებული და იმედგაცრუებული გრიგოლ რობაქიძე 1931 წელს გერმანიაში გაემგზავრა და იქედან აღარ დაბრუნებულა. დარჩენილებიდან ამ დაპირისპირებას ბევრი შეეწირა. ზოგიერთი მაშინდელი მოდერნისტისთვის კი პიროვნული ინდივიდუალიზმი და თავისუფლება იმთავითვე ნიღაბი და თვალთმაქცობა იყო, ამიტომ ეს ნიღბები მალე გადაყარეს და საბჭოთა ეპოქის დიადი მომღერლები გახდნენ.
საქართველოში ფეოდალიზმის ახალი ეპოქა დაიწყო.


1. გიორგი ლეონიძე, “ცხოვრება ფიროსმანისა”.
2. იგულისხმება საბაზრო ნახატები.
3. იგულისხმება “სამი თავდის ქეიფი”,
4. გიგო გაბაშვილის სიტყვები მოყვანილია მ. ლობჟანიძის მოგონებებიდან
5. “ბახტრიონი”, 1922წ.
6. არსებობს მოსე თოიძის გამოუქვეყნებელი ჩანაწერები, რომლის ფრაგმენტებიც დაიბეჭდა ჟურნალში “ლიტერატურნაია გრუზია”, 1972წ.
7. “ბახტრიონი”, 1922წ
8. ი. ვეფხვაძე, “მოგონებები და პორტრეტები”.
9. “ბახტრიონი” 1922წ.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

შოთა იათაშვილი – ლექსები


ვაკური ჭლექი

მასპინძელს ყელზე მარგალიტი უკეთია და
განუწყვეტლივ ახველებს,
კედლებზე თაბაშირის ანგელოზები კიდია,
ზიხარ და ტკბილეულს მიირთმევ.
უკვე იმდენი შესანსლე,
გგონია, რომ
ფესვი გაიდგი ამ გაპრანჭულ სახლში,
სადაც ერთხელ რატომღაც და
სამუდამოდ დაგპატიჟეს.
ჰაეროვანი, ინტელექტუალი მასპინძელი
მარგალიტის ყელსაბამით
მდიდრულად გაწყობილ სახლში მიმოდის და ახველებს,
ჭირხლი ფანჯარაზე გახსენებს,
თუ როგორი ტანჯვით მოისწრაფვოდი
გაყინული გარუბნებიდან
მისი თბილი ბუდუარისკენ –
ავტობუსის, სამარშრუტო ტაქსისა თუ
მეტროს გამოცვლით, –
მარგალიტის ყელსაბამიანი მასპინძელი კი
კვლავაც ახველებს და ფიჭას წუწნის,
"ფიჭა ძალიან, ძალიან მიყვარს" –
გეუბნება, შუქს აქრობს და მაშხალებს ანთებს –
ერთს შენ გაწვდის,
მეორეს ხელში თავად იჭერს, –
ის უცნაურია,
მარგალიტის ყელსაბამი უკეთია,
ხშირად ახველებს,
მოციგურავესავით დასრიალებს
თავის გალაკულ იატაკზე,
ზოგჯერ ჰაერშიც შეხტება ხოლმე და დაბზრიალდება –
მაშხალები ამ დროს მგზნებარე ნაპერწკლებს ყრიან,
მონუსხული უყურებ მის ჯადოქრულ ცეკვას,
ის შუქს ანთებს,
ცოცხს და აქანდაზს იღებს ხელში და
ბალანჩინური მოძრაობებით
მონდომებით ხვეტავს ბინას,
რათა ახალი სტუმარი მიიღოს და დაიტოვოს,
სადღაც რადიოს სულ სხვადასხვა FM-ები
ვაკურ შელოცვებს ბუტბუტებენ,
ის კი ახველებს
ყელზე შებმული მარგალიტებით,
მომაკვდავია (როგორც ყველა ჭლექიანი)
და უკვდავია...

ევრიდიკე

დიანა ანფიმიადის და
ქეთი თუთბერიძეს


ვინ ვის სად სდია,
კუდში ვინ ვის მიჰყვებოდა,
ვინ ჩაეშვა მიწის ქვეშ
ან ვინ რას მღეროდა –
ან სად გაჩერდა,
სად გაშეშდა,
ნარნარი ხმა სად ჩაიწყვიტა –
აღარაფერი მახსოვს ზუსტად,
ამერია დავთრები და
ამემღვრა ტვინი –
ვიღაც მიყვარდა,
ჰო, იყო რომ ვიღაც მიყვარდა
და ვიღაცას თითქოს ვუყვარდი,
სიბნელეში ერთიმეორეს
დინჯი ნაბიჯით დავდევდით და
ვთამაშობდით გაშეშობანას...
სრული წკვარამი ჩვენთვის ხანდახან ინტიმი იყო,
მერე აღარ,
მერე ისევ,
და ისევ აღარ...
„ამო ზემოთ!“ – დავძახოდით,
კარგად მახსოვს,
ერთიმეორეს...
და მე ვიყავი მასზე უფრო ჯიუტი და
იგი იყო ჩემზე უფრო აუტანელი...
ხან მე სიმებს ჩამოვკრავდი ჩემს თლილ თითებს
და ხანაც ის აჟღერებდა ქნარს ახალ ხმაზე...
რამ დაგვათრო,
ნეტა ასე რამ დაგვათრო,
რომ აღარ გვახსოვს,
სად წავედით,
ვინ ვის სდევდა,
ვინ გაჩერდა,
ვინ რას მღეროდა...
...................................
ევრიდიკე ვარ,
გაყინული ვდგავარ და ვფიქრობ:
მთელი ცხოვრება ქნარზე ვუკრავდი
და ვმღეროდი მატკბობელა ხმით,
სანამ სისხლი უსაშველოდ არ ამიჩქროლდა
და ერთ ჭაბუკს მოუსავლეთში არ გავეკიდე...
პირმშვენიერი ეს ჭაბუკი კი
ხან ჰაეროვან კოცნებს გზავნიდა,
ხან იქედნურად იღიმოდა,
ხან ჩერდებოდა,
ხან გარბოდა ან
უკან მომდევდა...
………………………………………………….......................................
ბნელა, თითთან თვალს ვერ მიიტან
და ვერც თვალს თითთან,
ვდგავარ და ვფიქრობ,
ის სად არის –
მაღლა, მზის ქვეშ,
კიდევ უფრო დაბლა, სულმთლად ყიამეთში თუ
აქვე, ჩემს გვერდით...
........................................
ბნელა და ვმღერი...
........................................
და შორიდან მელოდია მესმის ნაცნობი...


ავტობიოგრაფია

იყო დრო,
ის ფიქრობდა ასე:

გაუგებარია – ღმერთი
გასაგებია – კუბიკი
ზუსტია – პარალელეპიპედი
ძნელია – სახლი
სახლშია – კუბიკი
კუბიკშია – ღმერთი
ღმერთშია – გასაგები და ა.აშ.

მერე იყო დრო,
როცა თხზავდა ასეთ კუპლეტებს:

გამოვდიოდი გარეთ,
ამოდიოდა მზე,
მიღებდნენ ლუდის ბარებს,
ასფალტს უგებდნენ გზებს.

შემდეგ ასე დაიწყო წერა:

მე შენ მიყვარხარ,
ისე, როგორც სულ არავის დედამიწაზე...
მე შენ მიყვარხარ,
და ყოველ დილით ველოდები,
როდის ამოვა მზე, ჩემი სახლის
მძიმე კარი როდის, როდის გაიღება
და ღმერთო, როდის
დავიძვრები შენი გულისკენ...

ეს დროც გავიდა,
და დაჯღაბნა:

ამის კარგიც,
ფუ, ამის კარგიც!..

იყო მომენტი, გაიფიქრა:

რა არის ნეტა
ეს კარგადყოფნა ან ცუდადყოფნა...

ხოლო მერე:

ქარი ხან ჰქრის და ხან არა ჰქრის,
ფოთლები კი სულ მიჰქრიან თურმე ქარდაქარ..

აი, ბოლოს კი
მწოლიარემ ლოგინში, თავის
მწვანე კედლებს შეხედა და გაახსენდა:

პარალელეპიპედი,
კუბიკი,
სახლი,
ცხოვრება,
ღმერთი... – მარტივია, რთულია, ზუსტი...


მტვრის რადიუსი

მტვრის რადიუსს ვანგარიშობდი:
15 308 წიგნი
გავამრავლე 718 პურის ნამცეცზე.
გამოვაკელი ჩემს ეზოში ჩამოცვენილი
წითელ-ყვითელ-მწვანე ფოთლები
და გავყავი გაფუჭებული ონკანიდან
ერთი საათის განმავლობაში
გამოჟონილი წვეთების რიცხვზე.
ჩემი შუბლის 2 ნაოჭი
ჩემი კანის 100 უჯრედს სჯობდა,
და მე, ბრძენი,
მტვრის რადიუსს ვანგარიშობდი:
15 308 წიგნს
ვამრავლებდი 718 პურის ნამცეცზე.


ნუკრიანის ტეტრაპტიქი

ნაირა გელაშვილს

1.
მიწას ჩაჰყურებდე.
ფოთლებს გაჰყურებდე.
ზეცას აჰყურებდე.
გიხაროდეს.

2.
ზეცას აჰყურებდე.
ფოთლებს გაჰყურებდე.
მიწას ჩაჰყურებდე.
ნაღვლობდე.

3.
მიწას ჩაჰყურებდე.
ზეცას აჰყურებდე.
ფოთლებს გაჰყურებდე.
თვლემდე...

4.
მიწას,
ფოთლებს,
ზეცას უყურებდე,
ფურცელს დაჰყურებდე,
ცხოვრობდე, წერდე...


ბაბუაწვერა, მე, ნიავი და უფალი

1.
ბაბუაწვერა.

2.
მე.

3.
ნიავი ქრის.

4.
უფალო შეგვიწყალე.


სამი კითხვა

რა მინდა?-ს მერე
აქ რა მინდა? –
მოდის შეკითხვა,
რასაც მოჰყვება
იქ რა მინდა? –
გაურკვეველი...

პარტიტურა

გული იგი – ხან შავი ხვრელი,
ხანაც კიდევ ორკესტრის ორმო –
ორივეგან ბნელა, მაგრამ
შავი ხვრელის მძიმე წყვდიადის უკუპირია
ორკესტრის ორმოს მსუბუქი მრუმე:
სულ რომ არ ელი, სწორედ მაშინ
საკუთარი უცნაური ინსტრუმენტების
აწყობას იწყებენ შიგ ჩამსხდარი
შენი ნაცნობ-მეგობრები, ნათესავები...
შენი პირადი, ზეციური ფოსტალიონი კი მათკენ მირბის
თავგადაკლული,
ნაკვერჩხლებივით შუქნიშნებთანაც კი არ ჩერდება,
რათა გულის ნაინფარქტალი პარკუჭიდან –
ორკესტრის ორმოს კბოდედან დროზე ისკუპოს დაბლა
და ნოტები მოკრძალებით დაურიგოს
ლეგენდარულ მუსიკოსებს შენი ცხოვრების –
ერთის ნოტებში ჭიქის ჭახუნის საოცარი მელოდიაა,
მეორისაში – კალმის წრიპინის,
მესამისაში – ბავშვის ღნავილის...
გულს აყურადებ და იწყება უვერტიურაც.
გულს აყურადებ და გულს გეშვება.
შენი პირადი, ზეციური ფოსტალიონი
კი გულის ორმოდან ამობობღდა
და დირიჟორს ხელში აჩეჩებს პარტიტურას –
ასტრონომიის სახელმძღვანელოს –
რომელშიაც წერია, რომ
შენი გული – შავი ხვრელია.

ფანქარი ცაში
კონვენციური


წვერწათლილი ჩემი ფანქრის
მოძრაობა ცაში ნელი
ხან ნაზია, ხან ლამაზი,
ხანაც კიდევ საშინელი.

ყველა ჩიტი იქ თავს იხრჩობს
ან-ბან-განით, განა ბაწრით,
და პოეტის ნაკვალევს ჰგავს
თვითმფრინავის განაკაწრი.

მოედება ფანქრის წვეტი
მზეს ან მთვარეს, როგორც მერანს,
წეროს, ჯღაბნოს როგორც უნდა,
მიწაზე ვარ, მერე მე რა...

ღრუბლის ქულა საშლელივით
უკან დასდევს ამცდარ ფრაზებს,
თუ დაბნელდა, გაგრძელდება
ლექსის წერა მთვარის ბრაზე.

ჩემი ფანქრის მოძრაობა
დაბლა სწრაფი, მაღლა ნელი,
ყველაფერზე ლაპარაკობს
ცისარტყელის საქანელით.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ახალი წიგნები – 2009 – მაისი


თეონა დოლენჯაშვილი, მემფისი (რომანი), თბ. "სიესტა", 2008

"ჩვენ ვცხოვრობთ მემფისში - უძველეს და მაგიურ ქალაქში, სადაც თავმოყრილია მასალის, ფორმისა და ფაქტურის პარადოქსალური ნაზავი, სადაც არ შეიძლება წინასწარგანზრახულ ხატებს და სქემებს მივეჯაჭვოთ, სადაც რეალობა მუდმივ განახლებას გვაიძულებს". თანამედროვე მემფისი ახალი ტიპის ადამიანებითაა დასახლებული. ესენი არიან ადამიანი-მანქანები, ადამიანი-ავტომატები, რომლებიც გამოგონილი, ილუზიური ცხოვრებით ცხოვრობენ. ცხოვრებით, სადაც ადამიანურ შეგრძნებებსა და ურთიერთობებს წარმატებით ენაცვლება საგნები და ნივთები. ნივთები კომფორტს ქმნის. კომფორტი სასიამოვნოა, თუმცა, ამასობაში იკარგება მთავარი - გული, რომელსაც შეუძლია განცდა, ტკივილი, დაღლა. ამას კარგად აცნობიერებს ანა, ახალგაზრდა მხატვარი, რომელსაც ბედისწერა თბილისის ძველი, აივნიანი სახლიდან ციურიხის ზეპურ საზოგადოებაში გადაისვრის. ექიმები მისი პატარა გოგონას ხსნას ხელოვნური გულის გადანერგვაში ხედავენ, ანას კი არ სურს შვილი-რობოტი, რადგან საგნები ირგლივ ისედაც ბევრია. დონორის სანახავად სამშობლოში დაბრუნებული შემზარავ ამბებს აწყდება. რეალობა ამაზრზენია: მდიდარი ავადმყოფის სიცოცხლეს ღარიბი, ხშირად, უპატრონო ადამიანების ორგანოები ეწირება. მათ შორის მაწანწალა ბავშვებიც არიან. შემზარავია იმის აღმოჩენაც, რომ წლების წინ უკვალოდ გამქრალი დედა ანას გამოსაკვებად გაყიდული თირკმელის ოპერაციას შეეწირა.

ზაზა ბურჭულაძე, ფონოგრამა (მოთხრობები). თბ. "სიესტა", 2008.

ზაზა ბურჭულაძემ თანამედროვე ქართულ რეალობაში უკვე დაიმკვირა სკანდალური მწერლის იმიჯი. "სიმფსონები," "მინერალური ჯაზი," "ხსნადი კაფკა", "სახარება ვირისა...",მისი თითოეული ახალი ნაწარმოები საზოგადოებრივი განსჯის საგანი ხდება. ზაზა ბურჭულაძეს ლანძღავენ ან ადიდებენ, თუმცა, ინტერესი მის მიმართ ყოველთვის დიდია. ცოტა ხნის წინ მსახიობის ამპლუაშიც მოგვევლინა და დათო ჯანელიძის "ჯაყოს ხიზნებში" თეიმურაზ ხევისთავის როლი ითამაშა. კრებულში სამი ახალი მოთხრობაა, რომლებიც ბოლო დროს გამოქვეყნდა ლიტერატურულ პერიოდიკაში: "ფონოგრამა", "შვიდი ბრძენი" და passive attack. სხვათა შორის, ამ უკანასკნელს ზოგმა შედევრიც კი უწოდა. შედევრობის რა მოგახსენოთ, ხომ იცით, ზოგს მღვდელი მოსწონს და ზოგსაც მღვდლის ცოლი, თუმცა, ფაქტია, რომ ზაზა ბურჭულაძე ნიჭიერი და გამორჩეული ავტორია. მისი ნაწარმოებების დაგემოვნებას ინტელექტის გარკვეული მარაგი სჭირდება. სტრიქონებს შორის კითხვაც უნდა შეგეძლოთ, რადგან ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ყველაფერი ზედაპირზე არ დევს და აუცილებელად მოგიწევთ ჩაყვინთვა. მაშ ასე, მოთხრობები მათთვის, ვისაც ჩაყვინთვის არ ეშინია.

მაკა მიქელაძე. წეროს ჯვარი, თბ. "სიესტა", 2008.

მაკა მიქელაძე მოთხრობების რამდენიმე კრებულის ავტორია, მათ შორისაა "ფლეში," "ბარათი," "ნარჩენი მოვლენები." გარდა ამისა, ბესო ხვედელიძესთან ერთად დაწერა ექსპერიმენტული რომანი "იხვის ტოლმა," სადაც ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟის, ექიმი-ფსიქიატრის სახე შექმნა. მაკა მიქელაძე პროფესიით ფსიქოლოგია და ეს ფაქტორი ძალიან ეხმარება პერსონაჟთა პორტრეტების ძერწვაში. მისი მოთხრობები ადამიანებისადმი თანაგრძნობითაა გამსჭვალული და შენც გაიძულებს თითოეული მათგანის ტკივილი და სიხარული გაზიარო. პროზაული კრებული "წეროს ჯვარი" ბოლო წლების პერიოდიკაში გამოქვეყნებული მოთხრობებით აიკინძა. რა ფერისაა საავადმყოფოს სევდიანი სინაზის სინათლე, რა ვნებები ამოძრავებს ახალგაზრდა მწერალ ქალს, როგორია მკვლელობა იტალიურად და რა ჯვარს ატარებს წერო, ამ კრებულიდან შეიტყობთ.

შარლ ბოდლერი, "სევდა და იდეალი", ფრანგულიდან თარგმნა, წინათქმა და კომენტარები დაურთო მერაბ მიქელაძემ, რედაქტორი ბერნარ უტიე, დიზაინი, მაია სუმბაძე. თბ. "GAMS პრინტი", 2008.

"პოეზია არის ის, რაც ყველაზე მეტად ნამდვილია - ჭეშმარიტება, რომელიც სამყაროს მიღმა დგას" - ასე ფიქრობდა შარლ ბოდლერი და მთელი ცხოვრება ამ ჭეშმარიტების ძიებას შესწირა. მართალია, თანამედროვეებმა ვერ დააფასეს მისი ნოვატორული, მძაფრი შეგრძნებებით გაჯერებული და ექსპერსიული პოეზია, თუმცა, გენიოსების ხვედრი, როგორც ამბობენ, ასეთია. 1861 წელს პარიზის ოპერის თეატრში ხომ ვაგნერსაც დაუსტვინეს. თუმცა, ყველას თავისი ბედისწერა აქვს. ვაგნერს უსტვენდნენ, ბოდლერს კი ასამართლებდნენ. "მეამბოხე" პოეტის ქმნილებები ორჯერ წარდგა ძლიერთა ამა ქვეყნისათა სამსჯავროზე: 1857 წელს გამოიცა "ბოროტების ყვავილები." წიგნს მორალურ და რელიგიურ უპატივცემულობაში დასდეს ბრალი და ავტორს სოლიდური ფულადი ჯარიმა დააკისრეს. 1868-ში კი ლილის სასამართლომ "ბოროტების ყვავილების" ბოლო ქვეთავის სრულად განადგურება მოითხოვა. დევნის, ცენზურისა და მძიმე ცხოვრების მიუხედავად, ბოდლერს ეჭვი არ ეპარებოდა, რომ მის ქმნილებებს აუცილებლად დააფასებდნენ. ამის დასტურია წინამდებარე გამოცემაც, რომელიც მკითხველს საშუალებას აძლევს კიდევ ერთხელ, ორიგინალების თანხლებით გადაიკითხოს ფრანგული პოეზიის მეფის ქმნილებები.

რეიმონ კენო, "ქალი არ უნდა გაანებივრო", ფრანგულიდან თარგმნა მაია ქაცანაშვილმა. თბ. "ააფ-მენეჯმენტი", 2008.

XX საუკუნის ფრანგი მწერლის, პოეტისა და ესეისტის, რაიმონ კენოს პირველი რომანი 1933 წელს გამოქვეყნდა, თუმცა, წარმატებული მხოლოდ 1942 წელს გამოცემული "ჩემი მეგობარი პიერო" აღმოჩნდა. ნამდვილი აღიარება მწერალს 1947-ში, "სტილისტური სავარჯიშოები"-ს გამოსვლის შემდეგ ერგო. ეს იყო ენობრივი ვარიაციები ერთსა და იმავე თემაზე, რომელთა შექმნაც კენოს ბახის ნაწარმოებებმა შთააგონა. ლიტერატურის გარდა, კენო სერიოზულად იყო გატაცებული მათემატიკით და თავის შემოქმედებაში მოახერხა კიდეც ამ ორი საპირისპირო პოლუსის შერწყმა. ლექსების კრებული "ასი ათასი მილიარდი ლექსი" მკითხველს საშუალებას აძლევს სხვადასხვა სონეტის სასურველი კომბინაციით უთვალავი ახალი ლექსი შექმნას. რომანი "ქალი არ უნდა გაანებივრო" - 1947 წელს დაიწერა მიშელ პრეისა და სალი მარას ფსევდონიმით. მისი სახელწოდება, ცოტა არ იყოს, პროვოკაციულია და შესაძლოა, ქალთა უფლებების დამცველთა რისხვაც დაიმსახუროს, სინამდვილეში, ეს არის ერთი ამბოხის ისტორია, შეზავებული ეროტიკითა და შავი იუმორით.

პოლ ოსტერი, "ნიუ-იორკული ტრილოგია", ინგლისურიდან თარგმნა ქეთი ქანთარიამ. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2008.

თანამედროვე ამერიკელი მწერალი, პოლ ოსტერი იმ მცირერიცხოვან ავტორთა შორისაა, რომელთაც ერთნაირად სწყალობენ მკითხველებიც და კრიტიკოსებიც, მის წიგნებს კი მაღაზიის თაროებიდან იპარავენ.
ბრუკლინში, ოსტერის სახლთან, ხშირად იკრიბებიან მასთან შეხვედრის მსურველები, რადგან დიდი ალბათობაა, ფეხით მოსეირნე მწერალს გადაეყარონ. საინტერესოა ისიც, რომ ციფრული ტექნოლოგიების საუკუნეში ცნობილი ამერიკელი მწერალი საბეჭდი მანქანის ერთგული რჩება. "ნიუ-იორკული ტრილოგია" ოსტერის ყველაზე პოპულარული ნაწარმოებია, რომელიც ოცი წლის წინათ დაიწერა (რომანები 1985, 1986 და 1987 წლებში გამოიცა) და ძალიან დიდი ხმაური გამოიწვია ლიტერატურულ სამყაროში. რა არ უწოდეს მას: "რომანი-ექსპერიმენტი", "რომანი თავსატეხი", "პოსტმოდერნისტული დეტექტივი"... ავტორი მკითხველს სიუჟეტის თანამონაწილედ ხდის და უსასრულო ინტერპრეტაციის საშუალებას აძლევს. XX საუკუნის 80-იანი წლებისთვის ეს საინტერესო სიახლე იყო. ტრილოგიის სამი ნაწილი - "შუშის ქალაქი," "აჩრდილები" და "დაკეტილი ოთახი", ერთი შეხედვით, დამოუკიდებელი რომანებია, მაგრამ სიუჟეტური პარალელები, განმეორებადი ლიტერატურული სახეები და სიგიჟის ზღვარზე მყოფი პერსონაჟები მეტაფიზიკურ სამყაროს ქმნის, რომლის ცენტრიც ნიუ-იორკია.

ირმა რატიანი "ჟანრის თეორია", თბ. “ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობა”, 2009.

რა არის ლიტერატურული ჟანრი? რის საფუძველზე შეიძლება მისი დეფინიცია? როგორია ჟანრის მიმართება არსებულ კულტურულ გარემოსთან? ამ და ბევრ სხვა კითხვებზე პასუხს ირმა რატიანის სამეცნიერო ნაშრომში იხილავთ, რომელიც პირველ რიგში, ლიტერატურის თეორეტიკოსებს დააინტერესებს. ჟანრთა კლასიფიკაციაზე დავა ჯერ კიდევ ანტიკური პერიოდიდან იწყება და დღემდე გრძელდება. ავტორის მიზანია იმ ძირითადი მეთოდოლოგიური კონცეფციების გამოკვეთა, რომელთაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს ჟანრის, როგორც ლიტერატურული ფენომენის განსაზღვრებისა და ინტერპრეტაციის საქმეში. ნაშრომში მიმოხილულია ჟანრის თეორიის სხვადასხვა მოდელი, მათ შორის, ანტიკური, რენესანსული, ნეოკლასიკური, რომანტიზმის ეპოქის, პოსტრომანტიკული და თანამედროვე. ჟანრის თეორიის წარმოშობის და განვითარების გარდა, ნაშრომი ამკვიდრებს ფართო და აქტუალურ ტერმინოლოგიურ აპარატსაც.

რეზო ესაძე "კინორეჟისურის შესახებ".

ამ წიგნს თავფურცელს კი აწერია, სახელმძღვანელოაო, მაგრამ, ვეჭვობ, რეზო ესაძის ნააზრევი სახელმძღვანელოს კლასიკურ ჩარჩოებში ჯდებოდეს. ეს უფრო გასეირნებაა რთულ და საინტერესო სამყაროში, რომელსაც კინემატოგრაფი ჰქვია. აკი თავადაც წერს, დიდხანს ვიფიქრე და დავასკვენი, რომ კინოსახელმძღვანელოს დაწერა მართლაც შეუძლებელი ყოფილაო. ამიტომ ადგა და ნაფიქრალი ქაღალდზე გადაიტანა. "მაპატიე, რომ გთავაზობ ფიქრებს კინოს შესახებ, მასში თავის დაკარგვისა და პოვნის ვნებააშლილი სურვილით," - უბოდიშებს ავტორი მკითხველს შესავალში, თუმცა, საბოდიშო ნამდვილად არაფერი აქვს. ეს საინტერესო გამოცემა დამწყებ რეჟისორთათვის ალბათ სამაგიდო წიგნად იქცევა. კინემატოგრაფი საგნებისა და სივრცეების ხელოვნებაა, ხელოვნებაში კი, როგორც რეზო ესაძე წერს, "არ არსებობს ცუდი და კარგი საგანი. ცუდი და კარგი სიტყვა. არსებობს ცუდი და კარგი მთქმელი. ცუდი და კარგი გამკეთებელი. თქვენი ვალია: საგანს, სიტყვას თავისი ადგილი მოუნახოთ, ისევე, როგორც თავის ნაწარმოებში ამას აკეთებს კარგი მწერალი, პოეტი, მხატვარი და ა.შ." წიგნში დეტალურად არის განხილული კინემატოგრაფის, კამერასთან მუშაობის, კინოენის, კინოჟანრების, მონტაჟის, სცენარზე მუშაობის ძირითადი მიმართულებები და უამრავი სხვა საინტერესო დეტალი, რომლის ცოდნაც ამ სფეროთი დაინტერესებული ნებისმიერი ადამიანისთვის წყალივით აუცილებელია.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

გიორგი ბუნდოვანი – ლექსები


* * *
გ.ბუნდოვანი /როცა ჩვენ.../

როცა შენ კვდები, მე არ ვდარდობ ამას,
როცა შენ იხდი, მე არ მაქვს ერექცია,
როცა შენ პოზიორობ, მე გულგრილი ვარ,
როცა შენ ეწევი, მე ვყლაპავ შენს ამონაბოლქვს,
როცა შენ წევხარ, მე მკვდარი მგონიხარ,
როცა შენ მასტურბირებ, მე არ აგყვები,
როცა შენ ჭამ, მე გული მერევა,
როცა შენ გძინავს, მე ცოცხალი მგონიხარ,
როცა შენ მკოცნი, მე თავს გაცილებ,
როცა შენ სუნთქავ, მე ცხვირს ვიხშობ,
როცა შენ ჩემს ლექსებს კითხულობ, მე მათ ვხევ,
როცა შენ ტანსაცმელს მიუთოვებ, მე ვჭმუჭნი მას, როცა შენ ინაზები მზის სხივებში, მე ღამეზე ვოცნებობ,
როცა შენ ივარცხნი, მე ვიპარსავ მაშინ,
როცა შენ ნერვიულობ, მე წყნარად ვარ,
როცა შენ წყნარად ხარ, მე ვგიჟდები,
როცა შენ იფურთხები, მე ნერწყვებს ვყლაპავ,
როცა შენ იფხან ტანს, მე ვიბან მაშინ,
როცა შენ სუნამოს იცხებ, მე ქერტლს ვიცვენ,
როცა შენ სახლიდან გადიხარ, მე შემოვდივარ,
როცა შენ მუშაობ, მე ვმუქთახორობ,
როცა შენ ისვენებ, მე ვირჯები,
როცა შენ ხატავ, მე გაქანდაკებ,
როცა შენ ხვრინავ, მე მეცხრე სიზმარს ვნახულობ, როცა შენ იღვიძებ, მე ვემზადები დასაძინებლად,
როცა შენ იბადები, მე ვუკიდებ ცეცხლს სამშობიაროს, როცა შენ ჭიპლარს გაჭრიან, მე ვკლავ გინეკოლოგს, როცა შენ ქადაგებ, მე ვყრუვდები,
როცა შენ იმუხტები, მე ვეშვები,
როცა შენ გიყვარვარ, მე მეზიზღები,
როცა მე მიყვარხარ--შენ მიცდი...
როცა მე, შენ გეუფლები, შენ არ გამირბიხარ...
როცა ჩვენ ერთნი ვართ, სხვები ცალკევდებიან...
როცა ჩვენ ვჩერდებით, სამყარო ჩქარდება...
როცა ჩვენ ვისწრაფვით...
როცა ჩვენ...
როცა...
რო.........

მინანქრებს ედარე

დაყარე ხელები,
დაყარე თითები,
მიიღე მეხები
ვით საღვთო ხიბლები.

დაშალე მეწყრებად,
დაშალე ზვავებად,
აზრების შეძლება
რითმების ფანდებად!

მოშანთე ეს გზები
მინანქრებს ედარე...
წვიმებად ბერდები,
ავდრებად, მეტადრე;

დაგცვივდეს ფიფქებად,
დაქცვივდეს ქარვებად,
ის, რაც დაფიქრებად-
არც ღირდეს, წამებად...

იტევდე კოსმოსთა
ორბიტულ ოზონებს,
თვალებით, ჰომოსთა
ითვლიდე ეონებს...

დაჰკიდე მკლავები,
დაჰკიდე ტერფები,
ფერფლიდან აღდგები
მესიად შედგები!

ინაზე გვირისტით
ნახუნძლი ფითრებით,
დე, სულის მიყიდვით
დაფეთდნენ ნიმფები.

გაიძრე მანტია,
გაიხსენ ჩადრები...
фორტუნა-ლანდია,
თუ არ განათდები!


არც არაფერი...

განსაკუთრებული არაფერი----მხოლოდ სიტყვები,
ხმალშემართული და ალისფერი...
განსაცვიფრებელიც არაფერი---მხოლოდ ფრაზები...
მეწამული და მრღვევი!

შემაშფოთებელი არაფერი---მხოლოდ საქციელი,
ვერმოქცევადი ვერცერთ ფარგლებში...
შემაძრწუნებელიც არაფერი---მხოლოდ იერი,
მგლის, საშოვარზე გამოსულის,
ღამით!..

დამაფიქრებელი არაფერი---მხოლოდ აზრები,
არეული, უწესრიგო, უტოპიური...
გადამეტებულიც არაფერი---მხოლოდ ქმედება,
ბარიკადების ჯვრებზე გართხმული--შემოქმედება!..

შემაყოვნებელი არაფერი---მხოლოდ განზრახვა,
თვითგანმწირავი, ჯიუტი და უკომპრომისო...
შესაგუებელიც არაფერი--მხოლოდ პრინციპი,
შეუქცევადი, ერთად-ერთი, თავისთავადი!

გასანადგურებელი არაფერი---მხოლოდ სიცოცხლე,
ყორნის ან კრავის, ანდა ქვემძრომის...
შესაცვლელიც არაფერი---მხოლოდ ფაქტორი--
--ბრძოლის, თავისუფლების და სინდისის!
სულის სინდისის...

შესაქმნელი არაფერი---მხოლოდ ლექსები,
ფარად, რომ სხვისთვის მოსარგები გახდნენ, ნიადაგ...
დასაწერიც არაფერი---აღსარებები,
სტატუსი შენი, ხელოვანის, მონანიებით!...

უძვირფასესი არაფერი---მხოლოდ რომ ზოგჯერ
თვითამოძირკვით შეყვარება სუფთა ჰაერის...
უღაღადესიც არაფერი---მხოლოდ ლოცვები,
მიახლოვება შემომქმედთან, არსით, მანერით!!!

დამტოვეთ ყველამ, მე რადგანაც ვუარყოფ იმას,
რაც რომ სამყარომ დამანათლა, რითმებად, თვისად...
დამკარგეთ ყველამ, მომიტევეთ, რომ სასიკვდილო--
ასი ათასი, უთვალავი ცოდვები მიმაქვს...

შერწყმა

დაალაგე შენი ნივთები, ისე,
რომ ლაბირინთს გავდეს ეგ საგნობრივი კაკაфონია...
დაყარე შენი ალმასის თმები ისე,
რომ უსაშველოდ გრძელი გზები, ბრილიანტის
წვიმამ დაფაროს...
დალაშქრე შენით, ეს გარემო, ისე,
რომ სხვა გაგიჟებისთვის ადგილი აღარ დამრჩეს..
დაასველე ღაწვებით სამყარო, ისე,
რომ ეს სისველე--ოკეანედ გადავაქციო...
დამღალე გრძნობებით, ისე,
რომ სულ დავიხარჯო, ერთ ჯერზე, შენთვის...
მიმოაბნიე თვალების ნაპერწკლები, ირგვლივ, ისე,
რომ ამ ნაპერწკლებიდან მსოფლიო ხანძარმა იფეთქოს!..
მიერთგულე ნიადაგ, ისე,
რომ ამ ერთგულებას ბადალი არ ჰყავდეს...
მიმისაკუთრე დაუკითხავად ისე,
რომ არავიში გაგცვალო, რადგანაც კაცი მქვია...
მიანდერძე შენი სული, ისე,
რომ ანდერძში ვერავინ შემომეცილოს...
---მე კი მოგართმევ, ვერცხლის ლანგრით
ჩემს ფერმკრთალ სიყვარულს, რათა შენ,
იგი უსასრულობად გადააქციო.....
დააფრქვიე სუნთქვა ხელებზე და ისე გამომიწოდე,
რომ გაზაფხული ნაადრევად დამიდგეს,
მჭირდები, რადგან!..

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

Thursday, May 27, 2010

ჯეიმს გიბონსი – მისი ბოლო გვერდები


იქნებ პოლ ოსტერი არც არსებობს. ამის თქმის დროს იმ წინადადებას კი არ ვიმეორებ, რომლის მსგავსსაც სულ იოლად ამოვიღებდი მისი ერთ-ერთი გროტესკულ-ფანტასტიკური რომანიდან, არამედ უბრალოდ ამ ავტორის გამორჩეულ ადგილს აღვნიშნავ თანამედროვე ამერიკულ მწერლობაში. მან ხომ წარმოუდგენელ წარმატებას მიაღწია რეფლექსური რომანებით, რომლებშიც შემთხვევითობისა და ბედისწერის, ხსოვნისა და დავიწყების, იღბლისა და იდუმალების ცნებებს საგულდაგულოდ განიხილავს. საკუთარი თავის ციტირებითა და ინტელექტუალური ალუზიებით მის გატაცებას თუ გავითვალისწინებთ, შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ იდეალურ შემთხვევაში, პოლ ოსტერს მხოლოდ თაყვანისმცემელთა ვიწრო წრის შემოკრება და უნივერსიტეტის მასწავლებლის ადგილის შოვნა შეეძლო, თავისი წიგნების დასაფინანსებლად. ამის ნაცვლად კი მან შესანიშნავი კარიერა გაიკეთა, როგორც ამერიკის ერთ-ერთმა ყველაზე ბრწყინვალე რომანისტმა. საზღვარგარეთ მას კიდევ უფრო მეტად აფასებენ, ნამდვილი როკ-ვარსკვლავივით აღმერთებენ. ბიოგრაფიულ ჩანახატებში ჟურნალისტები ხშირად აღნიშნავენ მის მსახიობურ გარეგნობასა და დახვეწილ ელეგანტურობას. პარკ სლოუპში კი - ბრუკლინის უბანში, სადაც ის ცხოვრობს - შესაძლოა დღეს უფრო მეტი მწერალი ბინადრობდეს, ვიდრე დედამიწის სხვა რომელიმე ურბანულ ტერიტორიაზე, მაგრამ ოსტერი მაინც იქაურობის გამორჩეულად კაშკაშა ვარსკვლავად ითვლება. იგი მეორეხარისხოვან პროექტებშიც მონაწილეობს: იყო რადიო-წამყვანი (რამდენიმე წლის წინ ხელმძღვანელობდა საზოგადოებრივი რადიოს (NPR) ეროვნული მოთხრობის პროექტს და მთელი ერის მასშტაბით სთხოვდა მსმენელებს ცხოვრებისეული ამბების თხრობას, რომლებსაც მოგვიანებით თავი მოუყარა ანთოლოგიაში “მამაჩემი ღმერთი მეგონა” (2001)). ის სცენარისტი და რეჟისორიც არის: ამ მხრივ ყველაზე კარგად იცნობენ, როგორც 1995 წელს გადაღებული ფილმის, “კვამლის” (რეჟისორი უეინ უონგი) სცენარის ავტორს. ოსტერმა მოიგონა ამბავი და გადაიღო საკმაოდ გადაპრანჭული ფილმი “ლულუ ხიდზე” (1998) და ასევე, სულ ახლახანს (2007) დასრულებული “მარტინ ფროსტის შინაგანი ცხოვრება”, რომელიც მისი რომანის “ილუზიების წიგნის” (2002) ეკრანიზაციაა. ამ მწერლის ნაწარმოებები მედიაშიც უკიდურესად თანამედროვე ფორმით შეიჭრა: 1994 წელს პოლ კერესიკმა და დევიდ მაცუჩელიმ ოსტერის “ნიუ-იორკული ტრილოგიის” პირველი წიგნი “შუშის ქალაქი” (1985) გრაფიკულ რომანად აქციეს, ხოლო მიმზიდველმა და მეტად თავნება ფრანგმა ხელოვანმა სოფი კალმა მისი ნაწარმოებები კონცეპტუალური ინსტალაციებისთვის გამოიყენა. ეს მეტა-ლიტერატურული მანიფესტაციები ხელს უწყობს საკმაოდ მოქნილი, მრავალმხრივ განვითარებული კულტურული პიროვნების იმიჯის შექმნას და მოდას აყოლილ ახალგაზრდა ლიტერატორთა თვალში ავტორიტეტს უმაღლებს ავტორს, რომელსაც ეს მუდამ სჭირდებოდა თავისი უსწორმასწორო კარიერის მანძილზე.
ოსტერის ფენომენს ჩვეულებრივ ვერ განვიხილავთ, თუმცა სწორედ ახლა იქნებოდა შესაფერისი დრო, რადგან თვითონ მწერალმაც მიმართა ერთგვარ რეტროსპექტულ ანალიზს. მის ბოლო რომანში (“სკრიპტორიუმში მოგზაურობა”) შევხვდებით პერსონაჟებს ამ ავტორის სხვა წიგნებიდან, თვით “ნიუ-იორკული ტრილოგიიდანაც” კი - 80-იან წლებში გამოქვეყნებული ერთმანეთთან მეტ-ნაკლებად დაკავშირებული რომანებიდან, რომლებიც მის ბრწყინვალე მოგონებათ წიგნთან, “მარტოობის გამოგონებასთან” (1982) ერთად მწერლის ყველაზე თვალსაჩინო მიღწევად რჩება. ოსტერის ყურადღებიან თაყვანისმცემლებს ემახსოვრებათ, რომ სათაური “სკრიპტორიუმში მოგზაურობა” პირველად “ილუზიების წიგნში” გამოჩნდა, როგორც რეჟისორ ჰექტორ მანის ერთ-ერთი ფილმის სახელწოდება, ზოგადად ეს ბოლო რომანი კი მკაფიოდ, თუმცა ერთგვარი მიზანმიმართული უზუსტობით აირეკლავს ოსტერის მთელს შემოქმედებას. რადგან ნამდვილად არიან ისეთი მკითხველები, რომლებიც სიამოვნებით დაძებნიდნენ კავშირებს მწერლის სხვა რომანებთან, გამოდის, რომ იგი ფანების ნამდვილი წიგნი ყოფილა, ხოლო ოსტერს თავგადაკლული თაყვანისმცემლები უდავოდ ჰყოლია. “სკრიპტორიუმში მოგზაურობას” მოგვიანებით დავუბრუნდები, ახლა კი მინდა, პოლ ოსტერის კარიერა უფრო ფართოდ მიმოვიხილო. 70-იან წლებში მან საყურადღებო, თუმცა ნაკლებად ხმაურიანი პირველი ნაბიჯები გადადგა, როგორც პოეტმა, კრიტიკოსმა და მთარგმნელმა, რის შემდეგაც მართლაც პოპულარულ რომანისტად და სუპერვარსკვლავის კულტურულ ექსპორტად მოგვევლინა - მისი ამბავი კიდევ ერთხელ აბათილებს სკოტ ფიცჯერალდის გამონათქვამს, რომ ამერიკელების ცხოვრებას მეორე მოქმედება არა აქვს. წიგნში “სიღარიბე: ადრეული მარცხის ქრონიკა” (1997) მწერალი მოგვითხრობს, რომ პირველი მოქმედება მზარდი სასოწარკვეთის დრამა იყო, როცა იგი კანიდან ძვრებოდა, რათა იმ მწერლად ჩაეთვალათ, ვისი გემოვნებაც მაცდური ფრანგული პოეზიისა და ლორა რაიდინგის მსგავსი რთული ავტორებისკენ იხრებოდა. მოგონება ირონიით მთავრდება: როცა ფინანსურმა გასაჭირმა აიძულა, ფულის საშოვნელად მისტიკური რომანი დაეწერა (“ზეწოლა”, რომელიც 1990 წელს პოლ ბენჯამინის ფსევდონიმით გამოაქვეყნა), აღმოჩნდა, რომ მან ვერანაირი შემოსავალი ვერ მოუტანა. მატერიალური სირთულეების დაძლევასთან ერთად, კარიერის დასაწყისში ოსტერი ინტელექტუალ ლიტერატორად დამკვიდრებასაც ცდილობდა, კოსმოპოლიტური, ინტერკულტურული ინტონაციებით - სუზენ ზონტაგის სტილში. მისი მთავარი დასაყრდენი საფრანგეთი იყო, სადაც 70-იან წლებში ცხოვრობდა და ასევე, ფრანგულ კულტურასთან კავშირი კრიტიკისა თუ თარგმანების გზით. “შიმშილის ხელოვნებაში” (1991) შესული ესეები იმ პროექტის ნაწილს წარმოადგენს, რითიც მას ყველაზე კარგად იცნობდნენ, სანამ რომანისტი გახდებოდა, ანუ მეოცე საუკუნის ფრანგული პოეზიის თარგმანების ანთოლოგიით, რომელიც მან შეადგინა და 1982 წელს “რენდომ ჰაუსმა” გამოსცა.
ოსტერის, როგორც კრიტიკოსის საქმიანობა (რაც საგრძნობლად შემცირდა, მაგრამ მთლიანად არ შემწყდარა) პირველ მცდარ ნაბიჯებად კი არ უნდა ჩავთვალოთ, არამედ ერთგვარ შესავლად, რომელსაც რომანისტის სერიოზული კარიერა მოჰყვა. მისი ესეებისა თუ განსჯებისთვის დამახასიათებელი გულწრფელობისა და ინტელექტუალური კეკლუცობის ნაზავი “ნიუ-იორკული ტრილოგიის” რომანების (“შუშის ქალაქი”, “მოჩვენებები” (1986), “ჩაკეტილი ოთახი” (1986)) განუმეორებელ ხმაშიც შეინიშნება. მიუხედავად იმისა, რომ ეს წიგნები პოსტმოდერნული თამაშის ხელოვნებას გვიჩვენებენ, ნარატიული უფსკრულების პირას სიარულით და თავბრუდამხვევი გადასვლებით საკუთარი თავიდან სხვაში და პირიქით, მათ ირონიას მაინც ავტორის მუდმივი სიფხიზლე აწონასწორებს. ზედაპირზე ნაჩვენები გულგრილობა ხელს არ უშლის სიღრმისეულ სერიოზულობას და ისიც ნათელია, რომ ოსტერს სურს, ამ რომანებში ისევე მძაფრად აღვიქვამდეთ იდენტურობისა და თვითშემეცნების დრამებს, როგორც “ოიდიპოსსა” და შუასაუკუნეების ინგლისურ პიესებში. ჩვენ, უმეტესწილად, ასეც ვიქცევით. ამ წიგნებში ავტორმა სრულყოფილებამდე მიიყვანა უკიდურესად დახვეწილი ტონალობები, რომლითაც მთელი მისი შემოქმედებაა გაჟღენთილი, სადაც ტექნიკის სიმშრალეს მისი ფილოსოფიურ-ლიტერატურული კვლევების სიღრმე უპირისპირდება. ოსტერს უყვარს წერა ყველაზე მთავარი სურვილებისა და დაუკმაყოფილებლობის შესახებ - მისი ერთ-ერთი საყვარელი სიტყვა შიმშილია. მას დიდი ინტერესით ვკითხულობთ, როგორც იმ მწერალს, ვინც უმნიშვნელოვანესი კონცეპტებითა და ყოფიერების ძირითადი ფორმებით მანიპულირების უფლება მოიპოვა.
ტრილოგიის წიგნები იოლადამოსაცნობ ოსტერისებურ პერფორმანსს გვთავაზობს: მათ ცენტრში უმთავრესად მწერლის ფიგურაა, რომელიც ძალიან ჰგავს ავტორს და რვეულებისა და ხელნაწერების – ამ აშკარად ტექსტუალური იარაღების გამოყენებით მისი რომანები მეტაფიქციური და ფილოსოფიური მწერლობის ტრადიციაში საკუთარი ადგილის დაკავებას თავისებურად ესწრაფვიან. ეს ყველაფერი კი სათავეს იღებს ედგარ პოს უფრო სპეკულაციურ მცდელობებში, ვინც ოსტერისთვის ერთ-ერთ ავტორიტეტს წარმოადგენს. როცა ამ უკანასკნელის რომანს კითხულობთ, თითქმის გესმით კიდეც როგორ უკაკუნებს იგი ანაქრონისტულ, მაგრამ მაინც გამძლე “ოლიმპიას” – ხელის საბეჭდ მანქანას, რომელსაც ასეთი სიყვარულით ასხამდა ხოტბას და მწერლის უერთგულეს მეგობარს უწოდებდა (“ჩემი საბეჭდი მანქანის ამბავი” (2002), მხატვარ სემ მესერთან თანაავტორობით). თუმცა მხოლოდ იმას კი არ გრძნობთ, რომ ავტორი მთელს მოქმედებას თავად დირიჟორობს, თქვენ მისი გონების ლაბირინთში ხეტიალსაც გთხოვენ. აბა, სხვაგან სად უნდა შეისხას ხორცი ოსტერის სქემატურმა ნარატივმა? უბრალო დაკვირვებაც კი საკმარისია, რომ მათში აღწერილი რეალური გარემო მუყაოს დეკორაციას დაემსგავსოს. თუ “ნიუ-იორკულ ტრილოგიას” გადაშლით, გაკვირვებული დარჩებით, სათაურის მიუხედავად, იმდენად მცირედ აისახება ქალაქის ნამდვილი სახე და დეტალები ამ ამბების ქსოვილში: “ორიენტაცია არ დაუკარგავს, ისე გაუყვა ბროდვეის აღმოსავლეთ ნაწილს. რამდენიმე წუთით ქუინი სრულიად ირაციონალურ აზრს წაეთამაშა, თითქოს სტილმანი მისი სახლისკენ მიემართებოდა მე-10 ქუჩაზე. თუმცა სანამ მას სრული პანიკა შეიპყრობდა, სტილმანი 99-ე ქუჩის კუთხეში გაჩერდა, დაელოდა, როდის შეცვლიდა წითელ შუქს მწვანე და ბროდვეის მეორე მხარს გადავიდა”. ურბანული გარემო ძირითადად სახელებითა და ციფრებით არის ნაჩვენები. რამდენიმე სათანადო ცვლილება და შესაძლოა ტრილოგიის ამბები სულაც ჩიკაგოში ან მონრეალში გადაგვეტანა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მათი მოქმედების ნამდვილი ადგილი – არც მეტი, არც ნაკლები – მხოლოდ ოსტერის წარმოსახვაა.
იმ რომანებშიც კი, რომლებშიც მან მეტანარატიული სტარატეგიები თხრობის უფრო კონვენციური მანერით ჩაანაცვლა, გარე სამყარო საკმაოდ უფერულად გამოიყურება, თითქოს მზა კონსტრუქციებით იყოს აგებული. “მისტერ ვერტიგოში” (1994), ამ საოცრად კომიკურ სათავგადასავლო წიგნში, რომელშიც 20-30-იანი წლების ამერიკაა აღწერილი, ჰაერში მოლივლივე ბიჭი თავის ამბებს ხალხური ენით მოგვითხრობს, რაც უდავოდ ტვენსა და ლარდნერს გვახსენებს. იგი წმინდა ამერიკულ სანახაობებს ნახავს – ჩიკაგოელ განგსტერებს, ბაზრობის გლეხუჭებს, იაფფასიან სასტუმროებს, კუ კლუქს კლანის სისასტიკეებს. შესაძლოა ალაგ-ალაგ საკმაოდ პირქუშ სურათსაც გადავაწყდეთ, მაგრამ ეს ყველაფერი მაინც ხელოვნურად მოჩანს. ბევრად უკეთეს რომანში “ილუზიების წიგნში” კი, როგორც სოლ ბელოუს “ჰერცოგში”, მთავარი მოქმედი პირი ემოციურ კრიზისში მყოფი ლიტერატურის მასწავლებელია (ვინც ჰერცოგივით ნიუ ინგლენდის მივარდნილ მხარეს შეაფარებს თავს). თუმცა ოსტერის მშრალ თხრობაში ბელოუს ენობრივი სიმდიდრის კვალიც არ ჩანს და არც უფროსი თაობის ამ მწერლის ნერვული ლინგვისტური ენამახვილობა გვხვდება. ოსტერის მთავარი მოქმედი პირი დევიდ ზიმერია, რომელიც ამ ფრაზით გვეცნობა: “შვებულება ავიღე და შემოდგომის სემესტრი გავაცდინე, მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ სადმე წავსულიყავი ან ფსიქოლოგი მომეძებნა, სახლში გამოვიკეტე და ბოლომდე ჩავეშვი”. ეს წინადადება საკმაოდ უფერული მოგვეჩვენება, თუ მას ჰერცოგის პირველ სიტყვებს შევადარებთ: “თუ ჭკუიდან გადავედი, მაშ, მართლაც არა მიშავს, - გაიფიქრა მოზეს ჰერცოგმა”.
რასაკვირველია, რომანისტებს გარემომცველი რეალობის დაწვრილებით აღწერას არავინ ავალდებულებს, ასე რომ, ოსტერის წიგნების აბსტრაქტულ გარემოზე მითითებით უმთავრესად იმაზე ვამახვილებ ყურადღებას, რამდენად ანომალურია მისი წარმატება. მარტივად რომ ვთქვათ, არც ამერიკელ მწერლებს, არც ამერიკელ მკითხველებს დიდად არ აღაფრთოვანებთ ისეთი რომანები, როგორსაც ოსტერი წერს. არც ის უნდა გაგვიკვირდეს, რომ მას უფრო მეტი მკითხველი ჰყავს და ასევე, გაცილებით დიდი ავტორიტეტი აქვს მოპოვებული უცხოეთში, განსაკუთრებით საფრანგეთში, ვიდრე შეერთებულ შტატებში, სადაც ამ ავტორის რეპუტაციას ეჭვის თვალით უყურებენ. გავლენას რაც შეეხება, მისი ამერიკელი წინამორბედების უმრავლესობა მე-19 საუკუნის მწერალია, რომელთა შორის გამორჩეული ადგილი ჰოთორნს უჭირავს. შედარებით თანამედროვეთა გავლენებს კი ის განზრახ არიდებს თავს, ანუ არა მხოლოდ პანორამული რეალისტური რომანის, არამედ ამერიკული პოსტმოდერნიზმის ცენტრალური ხაზის კომიკურად მრავალსახოვან, მაქსიმალისტურ ტენდენციებსაც. შეიძლება უმნიშვნელო რამ არის, მაგრამ დააკვირდით, როგორ ახსენებს ოსტერი ბეისბოლს თავის წიგნებში (ამას საკმაოდ ხშირად აკეთებს). განსხვავებით რობერტ კუვერის ექსტაზისგან (“ბეისბოლის საერთაშორისო ასოციაცია”), ფილიპ როთის საშინელი ფარსისგან (“დიდი ამერიკული რომანი”) და 1951 წლის ლეგენდარული ჯაიანტს-დოჯერსის ფინალური თამაშის დონ დელილოსეული ავტორიტეტული ვიზუალიზაციისგან (“სამყაროსქვეშეთი”), ოსტერი განზრახ ამბობს უარს იმ მსუბუქ თავხედობაზე, მძაფრ სატირასა თუ სანახაობით აღფრთოვანებაზე, რაც სპორტის მიმართ ამ მწერლების დამოკიდებულებას ახასიათებდა. ეს განსხვავება მგრძნობელობის სისუსტეზე მიგვანიშნებს. მწერლისთვის მოტივების გამოკვეთა უფრო მნიშვნელოვანი გამხდარა, ვიდრე ძარღვიან გამოთქმებზე ზრუნვა. მაგალითად, “მთვარის სასახლეში” (1989) ყველაფერი მთვარის სიმბოლიკით არის გაჯერებული - ოსტერი ის მწერალია, ვინც თემებსა და სიუჟეტებს ხელის ერთი მოსმით ქმნის და დამაბრმავებელი ფოიერვერკების მოწყობას სულაც არ ცდილობს. მისი წიგნების წაკითხვის შემდეგ ბუნდოვანების განცდა რჩება, მაგრამ მათში მაინც ნათლად ჩანს ავტორის მიზნებისა და ტექნიკის სისუფთავე. ოსტერის ტომებში ვერ ნახავთ “მარცხით დასრულებულ ამბიციურ ჩანაფიქრებს”, მოდერნისტი და პოსტმოდერნისტი მწერლების საუკუნეს რომ ახასიათებდა - იმ წიგნებს ვგულისხმობ, რომელთა ხარვეზებსაც მათივე ავტორების უზომოდ დიდი, დონ-კიხოტური მიზნები აქარწყლებდა. მისი რომანები, მიუხედავად იმისა, წარმატებით შემდგარია თუ არა, მაინც ბოლომდე შეკრულია.
ოსტერმა სრულიად გამორჩეული ადგილი დაიმკვიდრა თანამედროვე მწერლებს შორის, თუმცა მისი რომანების გასაღები მაინც გასული საუკუნის ბოლო მეოთხედის სულისკვეთებაში უნდა ვეძებოთ. მას ისეთი პოპულარული ჟანრები იზიდავს, როგორიც დეტექტივი და სამეცნიერო ფანტასტიკაა (“უკანასკნელი ნივთების ქვეყანა” (1987)). ნამდვილად არ მგონია, ამ ჟანრების გამოყენება სრულად განაპირობებდეს მის მომხიბვლელობას, მაგრამ მიღწეულ წარმატებას დიდწილად ის მაინც მათ უნდა უმადლოდეს (“მთვარის სასახლეში” არა მხოლოდ კრიმინალური რომანის, არამედ ვესტერნის ელემენტებიც გვხვდება). ის არ ყოფილა პირველი ექსპერიმენტატორი მწერალი, რომელმაც ჟანრულ რომანს მიმართა – დიდი ევროპელი ავანგარდისტები მიშელ ბიუტორი და პეტერ ჰანდკე სწორედ ამას აკეთებდნენ 50-60-იან წლებში, ატლანტიკის ოკეანის მეორე მხარეს კი დევიდ მარკსონი მსუბუქ კრიმინალურ საკითხავებსა და ვესტერნის ჟანრის რომანს წერდა. თუმცა ნამდვილად იყო რაღაც ახალი “ნიუ-იორკული ტრილოგიის” მეტად ნატიფ, იდუმალებით სავსე წიგნებში, როცა ისინი პირველად გამოქვეყნდა. განსაკუთრებულ სიახლეს წარმოადგენდა ის, თუ როგორ ორგანულად ერწყმოდა ოსტერის თეორიული განაზრებანი დეტექტივისთვის დამახასიათებელ სწრაფ რიტმს, ნაწყვეტ-ნაწყვეტ დიალოგებს და სხვა კარგად ნაცნობ თავისებურებებს. მწერლის მიერ ჟანრული რომანის არჩევა დღეს წინასწარმეტყველურად მოჩანს, რადგან ორი ათწლეულის წინ ასეთ ლიტერატურას სულ სხვა თვალით უყურებდნენ. მაშინ არც ისე დიდი დრო იყო გასული იმ ეპოქიდან, როცა პოპულარული რომანის ედმუნდ უილსონისეულ თავზარდამცემ კრიტიკას ყველა ერთხმად ეთანხმებოდა ლიტერატურულ წრეებში. დღეს კი, მაგალითად, ნუარის ჟანრის წიგნები თუ ფილმები ისევეა ეროვნული სიამაყის წყარო, როგორც ჯაზი.
მიუხედავად იმისა, რომ ოსტერის მიერ ჟანრული რომანის გამოყენება კულტურული ღირებულებების გადაფასების ნიმუშია, შესაძლოა მისი პოზიცია უფრო ძველმოდურიც კი აღმოჩნდეს, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. რამდენად განაპირობებს ლიტერატურისა და ჟანრული რომანის აღრევა მათ შორის სხვაობის გაქრობას? ძველი ტექსტის გადამუშავება ისევ უმაღლეს ლიტერატურულ ჟესტად აღიქმება, ალეგორიები და ალუზიები კი, როგორც წესი, ავტორის ნაკითხობაზე მიანიშნებს. მიუხედავად იმისა, რომ ოსტერის რომანებს იმ დიდ ხაზს უკავშირებენ, რომელსაც ბორხესსა და ბეკეტთან მივყავართ, მის შემთხვევაში, ჟანრების სესხება მაინც უბრალო ინსტრუმენტად მოჩანს. ავანგარდული რომანის სხვა თაყვანისმცემლებისგან კი მას სწორედ ის განასხვავებს, რომ თითქმის ბოლო ჭეშმარიტი სნობია, უკანასკნელი თაობის შვილი, რომელსაც შეუძლია ჟანრული რომანი და პოპ-კულტურის სხვა გამოვლინებები ისე აითვისოს, რომ რეაქციონერად არ გამოჩნდეს. რასაკვირველია, უფრო ახალგაზრდა მწერლები სხვა პოზიციას ირჩევენ. ოსტერის მიმართება პოპ-კულტურისადმი, რაც ჟანრული რომანის ათვისებით გამოიხატა, სრულიად უპირისპირდება კიდევ ერთი ბრუკლინელის, ჯონათან ლეთემის კომიქსებისადმი დამოკიდებულებას, ძლიერ გატაცებასა და ამავდროულად გულდასმით კვლევას რომ გულისხმობს. ოსტერი ნამდვილად აღფრთოვანებულია დეტექტიური რომანით, მაგრამ როცა საქმე წვრილმანებს ეხება, ის საშინლად ზედაპირულია. მისი არცერთი კრიტიკული ნაშრომი, რომელიც შესულია წიგნში “რჩეული პროზა: ავტობიოგრაფიული ტექსტები, ნამდვილი ამბები, კრიტიკული ესეები, წინასიტყვაობები და ერთობლივი ნამუშევრები” (2003) ჟანრული მწერლისთვის დამახასიათებელ ნიშნებს არ შეიცავს, ხოლო წიგნში “სიღარიბე: ადრეული მარცხის ქრონიკა” იმ პერიოდის გახსენებისას, როცა დეტექტივებით გატაცებამ შვება მოჰგვარა, როგორც “უებარმა წამალმა, სტრესისა და ქრონიკული შფოთვის საწინააღმდეგო მალამომ”, ის წერს: “იმ წელს ბევრი დეტექტიური რომანი წავიკითხე, ძირითადად, რეალისტური ამერიკული სკოლის ნიმუშები და... სრულიად აღვფრთოვანდი ამ ჟანრის ზოგიერთი წარმომადგენლით. მათ შორის საუკეთესოები თავმდაბალი, საქმიანი მწერლები იყვნენ, რომლებსაც არა მხოლოდ მეტი ჰქონდათ სათქმელი ამერიკული ცხოვრების შესახებ, ვიდრე ე.წ. სერიოზულ მწერლებს, არამედ ხშირად უფრო მახვილგონივრულად, ენამოსწრებულადაც კი წერდნენ”. თუ ეს ავტორები მართლაც ასე კარგად იცნობდნენ ამერიკულ ცხოვრებას, ჩნდება კითხვა: ვინ იყვნენ ისინი? დეშილ ჰემეტი (ვისი “მალტური შევარდენის” ერთ-ერთი ეპიზოდიც “ორაკულის ღამეში” (2003) გარკვეულ როლს თამაშობს)? რეიმონდ ჩენდლერი? ჯიმ თომპსონი? ოსტერი თავს არ იწუხებს ამ “თავმდაბალი, საქმიანი მწერლების” ჩამოთვლით (ეს ფრაზა დამამცირებლად ჟღერს, რადგან მას არაერთხელ გაუმეორებია საკუთარი შეხედულებები მწერლურ ცხოვრებაზე, თვით კარიერისტული წვრილმანებიც კი განუხილავს, საიდანაც ჩანს, რომ მისთვის არაფერია უბრალო მწერლის საქმიანობაში). ჩნდება ეჭვი: ისინი რომ მივიწყებული მოდერნისტები ან ფრანგი პოეტები ყოფილიყვნენ, მათ აუცილებლად დაასახელებდა.
რეალისტური რომანის მახვილგონივრულობა თუ ენამოსწრებულობა მაინც შეიჭრა ტრილოგიის წიგნებში და საფუძვლად დაედო ოსტერის სტილს, მის სადა და იოლად აღსაქმელ თხრობის მანერას. მიუხედავად ამისა, წლების მანძილზე ჩანდა ბანალურ ფრაზებთან, თვით აშკარა კლიშეებთან დაბრუნების სამწუხარო ტენდენციის სუსტი ნიშნები. ერთი შეხედვით ვერც კი შეამჩნევთ, რომ ბოლო წიგნში ოსტერი, ჟუბერის მთარგმნელი და ცელანის თაყვანისმცემელი, საკუთარ თავს უფლებას აძლევს, სათვალთვალო კამერის შესახებ დაწეროს: “ყოველ წამს ობიექტივის ჩუმი ჩხაკუნი ისმოდა” და ერთ-ერთი პერსონაჟის მკერდი ასე აღწეროს: “სოფის ოდნავ ჩამოწელილი, მაგრამ მაინც დიდებული ძუძუები”. არც იდეებია ბოლომდე დამუშავებული. მაგალითად, მისთვის ძვირფასი შემთხვევითობის თემა ხშირად უბრალო ფილოსოფიურ საფარველად გვევლინება სიუჟეტის მოულოდნელი შემობრუნებისთვის, სინამდვილეში კი მისი წიგნების ბადისებურად ნაქსოვ ამბებში თითქმის არაფერია შემთხვევითი.
მშრალი და მოსაწყენი სავარჯიშო “სკრიპტორიუმში მოგზაურობა”, რომელიც მას ახალ თაყვანისმცემლებს ვერ შესძენდა, ბერიკაცის, სახელად მისტერ ბლენკის, ცხოვრების ერთი დღის (ან ამ რომანში ცხოვრების ერთი დღის) აღწერაა. იგი შთამბეჭდავი მეტაფორული სახელის მქონე ბოლო პერსონაჟია (როგორც პიტერ სტილმანი, ანა ბლუმი და ჰექტორ მანი). მისტერ ბლენკი ნახევრად ცარიელ ოთახში იღვიძებს, რომელიღაც ჩაბნელებულ დაწესებულებაში, ალბათ ციხეში ან ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში - ყოველ შემთხვევაში, ისეთ ადგილას, სადაც ოფიციალური კონტროლი ხორციელდება და ვიღაცები მასზე ზრუნავენ, თან თვალს არ აცილებენ. ოთახი ხან ჩაკეტილია, ხან – არა, საგნებზე კი იარლიყებია მიწებებული მათივე სახელებით. მისტერ ბლენკი ცდილობს, როგორღაც გამოფხიზლდეს ამნეზიური მდგომარეობიდან – მას არ შეუძლია გაიხსენოს წინა დღის ამბები, მაგრამ ნათლად ახსოვს ხის ცხენი ბავშვობის წლებიდან, პირველი სექსუალური გამოცდილების ამბავსაც სრულიად თავდაჯერებული ჰყვება - საკუთარ მდიდარ ეროტიკულ პოტენციაზე საუბრობს. ფიზიკურად გამოფიტული მოხუცი საკნის კედლებს ბეკეტის პერსონაჟივით აწყდება, ხანდახან სრული სასოწარკვეთა ეუფლება და გულისწყრომით აღმოხდება: “არა, არაფერი გამოვა!”, რომელსაც გულის სიღრმიდან ამოიხავლებს (ბეკეტმა აშკარად მოახდინა გავლენა ოსტერზე, იგი ბეკეტის ახლახანს გამოსული საიუბილეო გამოცემის რედაქტორიცაა). მისტერ ბლენკის ტანჯვა-წამების ამბავს მთხრობელი გვიამბობს, რომელიც მოხსენებას წერს, სავარაუდოდ, დაწესებულების უხილავი ხელმძღვანელების დავალებით, თუმცა მოგვიანებით ირკვევა, რომ აქ სულ სხვა რაღაც ხდება. ბეკეტისებურ გარემოში უხეშად იჭრება ფსიქოლოგიურად დამძიმებული ისეთი ფრაზები, როგორიცაა: “მან მხოლოდ ის იცის, რომ გული დანაშაულის მტანჯველმა განცდამ აუვსო” და “ყოვლისწამლეკავი სიყვარული თავს დაატყდა”.
მისტერ ბლენკი მძიმე მდგომარეობის შემსუბუქებას სტუმრებთან შეხვედრით ცდილობს, რომლებიც მის ოთახში სათითაოდ შემოდიან. ყველა მათგანი პერსონაჟების ასაკოვანი ორეულია ოსტერის რომანების კოსმოსიდან: ყოფილი პოლიციელი, სახელად ჯეიმს ფლადი, რომელიც გაკვრით არის ნახსენები “ჩაკეტილ ოთახში”, “ნიუ-იორკული ტრილოგიის” მესამე წიგნში, როგორც მწერალ ფენშოუს ერთ-ერთი პერსონაჟი; სათნო ანა ბლუმი “უკანასკნელი საგნების ქვეყნიდან”, ვინც კვებავს, აბანავებს და სექსუალურად აკმაყოფილებს მისტერ ბლენკს; სემუელ ფარი, ასევე “უკანასკნელი ნივთების ქვეყნიდან” - ამჯერად ექიმი, რომელიც ჩვენი გმირის კეთილდღეობაზე ზრუნავს; ფენშოუს ცოლი, სოფი, შუახნის ქალი, გულზე რომ არ ეხატება მისტერ ბლენკს - ვინც ანასავით კვებავს მას და მოფერების უფლებასაც აძლევს, და ბოლოს, თვით “შუშის ქალაქის” პროტაგონისტი დენიელ ქუინი, ოსტერის “მთავარი მოქმედი პირი”. ძველი წიგნების სხვა პერსონაჟებს მისტერ ბლენკი საუბრების დროს იხსენებს და ოსტერის საყვარელ საშუალებებსაც იყენებს საკუთარ თავში გარკვევისთვის – ფოტოების გროვას, რომელთაგან ზოგიერთზე მისი სტუმრები არიან აღბეჭდილი და აგრეთვე ორ ნაბეჭდ გვერდზე წარმოდგენილ მოთხრობების მონახაზს. იმ მკითხველისთვის, ვინც ისეთ დასასრულს ელის, რომელიც მთელს რომანს რეტროსპექტულად “აუხსნის”, ალბათ მხოლოდ იმის გამხელა ღირს, რომ ამ ნაბეჭდი გვერდებიდან ერთ-ერთის ავტორი ფენშოუა. თუმცა მისტერ ბლენკის მიერ წაკითხულ პირველივე ფურცელზე ის ამბავია მოთხრობილი, რომელიც “ორაკულის ღამეში” რომანის პერსონაჟმა ჯონ ტრაუზმა (შეჩერდით და გაშიფრეთ ანაგრამა*) “პოლიტიკურ არაკად” შეთხზა. “ორაკულის ღამეში” ტრაუზი მის მოკლე შინაარსს ჰყვება, ამბავს კი იქ “ძვლების იმპერია” ჰქვია: “ეს წარმოსახვით ქვეყანაში ხდება, მეცხრამეტე საუკუნის ოცდაათიან წლებში, თუმცა მეოცე საუკუნის ორმოცდაათიანი წლების დასაწყისი გვახსენდება. მაკკარტი, უშიშროების კომიტეტი, “წითელი საფრთხე” – ყველა ის ავბედითი რამ, რაც მაშინ ისმოდა. მთავარი იდეა ის არის, რომ მთავრობას ყოველთვის სურს მტრები, მაშინაც კი, თუ არავის ეომება. ნამდვილი მტერი თუ არ გყავს, უნდა გამოიგონო და ხმები გაავრცელო. ეს ხალხს აშინებს და როცა ხალხი შეშინებულია, ცდილობს, ზღვარს არ გადავიდეს”. რომანში ჩართული “ძვლების იმპერიის” ამბავი რაღაც უფრო მეტის გაკეთების მცდელობაა, ვიდრე “სკრიპტორიუმის” მარტივი თამაშებია. სავარაუდოდ, ოსტერს დაეზარა ტრაუზის მონახაზის სრულყოფილ ნარატივად გაშლა იმის გამო, რომ ბუშის, ჩეინისა და რამსფელდის მაქინაციები ისედაც იპოვიდა ერთგვარ პარალელებს ადრეული 50-იანი წლების ატმოსფეროსთან. თუმცა ოსტერი ორუელი არ არის და თანამედროვე შიშის პოლიტიკასაც, რომელსაც წარმოუდგენლად რთული ფორმა აქვს, რაღაც უფრო მძაფრი და ეფექტური უნდა დაუპირისპირდეს, ვიდრე ეს ყავლგასული იგავურობაა.
“სკრიპტორიუმში მოგზაურობის” წმინდა ლიტერატურული ატმოსფერო, რომელიც საკმაოდ ახლოსაა საკუთარი თავის პაროდიასთან, მხოლოდ ოსტერის თავგადაკლულ ფანებს თუ აღაფრთოვანებს. წიგნის ყველაზე დიდი ნაკლი კი ის არის, რომ მისი სიუჟეტი კონცეპტუალურად გამართლებული, მაგრამ მაინც თითიდან გამოწოვილია. მეტა-რომანი მუდამ სარისკო რამაა და კრიტიკოსებმაც სტანდარტული დარტყმა აგემეს ავტორს. სამწუხაროდ, ისინი არ ცდებიან. “ნიუ-იორკულ ტრილოგიაში” ოსტერმა სირთულე იოლად გადალახა, რადგან მისი ნარატივი საკუთარი უმწეობის მომქანცველ შეგრძნებას ეფუძნებოდა - განცდას, რომელიც ერთ დღეს შეიძლება ნებისმიერმა ჩვენგანმა აღმოაჩინოს, რომ ცხოვრებაში ცოტა უფრო მეტნი ვართ, ვიდრე უბრალოდ მოაზროვნე აჩრდილები. ასევე, “მარტოობის გამოგონებაში” ოსტერის მიერ დახატული მამამისის სახე, იმ მოჩვენების პორტრეტი, რომელიც არარსებული ყოველდღიურობით ცხოვრობდა, ერთსა და იმავე დროს სევდიანი და დამთრგუნველია. ამ წიგნების დაწერის შემდეგ მრავალი წელი გავიდა, ამასობაში კი მწერალს ნამდვილი თემები შემოეფანტა. “სკრიპტორიუმში მოგზაურობის” პერსონაჟის, მისტერ ბლენკის ილუზორულ არსებობას მხოლოდ ის აზრი აქვს, რომ ოსტერისთვის ძვირფასი ყველა მოტივი კიდევ ერთხელ გაახმოვანოს. მართალია, მის სხეულს მთავარი ფუნქციების შესრულება შეუძლია - ხოხვა, მოსაქმება, თესლდანთხევა – მაგრამ იგი მაინც უსიცოცხლო ქმნილებად რჩება, როგორც მთელი ეს რომანი. კარგი რეტროსპექტივა, რომელიც სწორედ იმას გვიჩვენებდა, რაც მხედველობის არედან გამოგვჩა, ნაწარმოების უფრო ცოცხლად აღქმაშიც დაგვეხმარებოდა. “სკრიპტორიუმში მოგზაურობა” კი სიცოცხლის ყოველგვარ ნიშან-წყალს სპობს ოსტერის გამოგონილ სამყაროში, გარდა საკუთარი თავისადმი მიმართული მზერის სტერილური ვაკუუმისა.

ინგლისურიდან თარგმნა ირმა ტაველიძემ


* Trause – Auster


© Bookforum, 2007


© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

დორის ლესინგი – ტკივილი და ვნება


როცა სტენდალის წიგნს დიდი ხნის შემდეგ ხელახლა შლი, ეს უეცარი სულიერი აღფრთოვანება, ჩემთვის მაინც, ქუჩაში უკან მოხედვას ჰგავს, კარგა ხნის უნახავ ძვირფას მეგობარს რომ დაინახავ, და მისი გამორჩეულობა გაგახსენდება.
სტენდალს ნათქვამი აქვს, რომ მკითხველისაგან მისი ნაწერების გაგებას 1890 წლამდე არ მოელის; მაგრამ მომავალთან ეს შეხვედრა მთლად ზუსტი ვერ იქნებოდა; ასეა თუ ისე, მისი მკითხველები იმ დროს ჯერ ბავშვები იქნებოდნენ, შესაძლოა, ჯერ ამ ქვეყანას არც კი იყვნენ მოვლენილნი, რაც იმას ნიშნავს, რომ საეჭვოა, რომელიმე მათგანი ახლა ცოცხალი იყოს, მაგრამ ჩვენი სიყვარულის და აღიარების მიზეზი არც ასეთი მარტივია; გასაღები სტენდალის იმ შენიშვნაში გვაქვს მოცემული, რომ ამ მოგონებების წერისას თავს არა ოცდათვრამეტი, არამედ ოცი წლის ჭაბუკად გრძნობდა. ისიც მართალია, რომ მის გამომწვევ ეგოცენტრიზმში საკუთარ თავს ვცნობთ, ისეთებად, სიჭაბუკის წლებში რომ ვიყავით. მე თვითონ ,,წითელი და შავი’’ დააახლოებით ოცი წლის ასაკში წავიკითხე, - და მეგობარი შევიძინე.
მისი იდეალური შეყვარებული, ისევე, როგორც თავად სტენდალი, პროვინციული ქალაქის – ამ შემთხვევაში გრენობლის – არაფრით გამორჩეული, პოლიტიკური თუ სოციალური თვალსაზრისით უძრავი, თვითმკმარი და თვითკმაყოფილებას მიცემული, რეაქციული ოჯახიდანაა გამოსული. მის ოჯახში ეს უძრაობა უკუდურესობამდე იყო მისული. საყვარელი დედა შვიდი წლის ასაკში გარდაეცვალა და მისთვის საძულველმა სამმა ადამიანმა აღზარდა. შინაბერა დეიდა სიცოცხლეს უმწარებდა; სტენდალის სწავლა-განათლება დესპოტ იეზუიტს ებარა, რის გამოც ეკლესიისა და მისი ყოველგვარი გამოხატულების სიძულვილი დაჰყვა; და ბოლოს მამამისი, ვექილი, რომელიც არც ერთ რელიგიურ, თუ არისტოკრატიისთვის დამახასიათებელ მიკერძოებულ დამოკიდებულებებას არ იყო მოკლებული, და როგორც თავად მწერალი წერს, ,,ჯიუტად მიკრძალავდა მუსიკის სწავლას’’.
მის აღზრდაში პაპის, დედამისის მამის, სათნო და გონიერი ადამიანის ჩარევა რომ არა, სტენდალის სიყრმე სიფაქიზის ყოველგვარ გავლენას ასცდებოდა. მას ხომ სოციალური წარმოშობით ოდნავ განსხვავებულ ბავშვებთან თამაშიც კი აკრძალული ჰქონდა, მეტიც, ბავშვივით კი არა, უფრო გასაწვრთნელი ცხოველივით ეპყრობოდნენ, თავს ისეთ აკრძალვებს და პირობითობებს ახვევდნენ, რომელთა აზრი არ ესმოდა. ,,წითელი და შავის’’ ბოლო თავების სცენა, როდესაც სასიკვდილო განაჩენის მომლოდინე ჟულიენ სორელს მამა სტუმრობს და საყვედურობს, რომ მის საჭმელ-სასმელსა და შენახვაზე დახარჯული სახსრები წყალში გადაუყრია, მე უცნაური და შეუსაბამო სრულებით არ მეჩვენება. მონსტრი მშობლები და ავტორიტარული ფიგურები სტენდალის ნაწერების მუდმივად თანამდევი პერსონაჟებია. ალბათ არავინ ყოფილა მასავით ბედის მადლიერი, როცა ასაკმა უწია და მამისეული სახლის დატოვების საშუალება მიეცა.
სნობიზმი, რომელსაც ბავშვობიდან უნერგავდნენ, მაინც არ შეეთვისა, მაგრამ ,,უბრალოების’’ ნებისმიერი გამოვლინების მიმართ მგრძნობიარობა კი შესძინა: დაუხვეწაობისადმი ეს ზიზღი იმდენად სოციალური ხასიათისა არ ყოფილა, რამდენადაც ლმობიერებას მოკლებული გულის სიტლანქით იყო წარმოშობილი.
,,ტლანქი ადამიანების მიმართ ლამის წრეგადასული შიში მქონდა. ქონებმოგდებული პროვინციელი ვაჭრის მეტყველებას მოთმინებიდან გამოვყავდი და მთელი დარჩენილი დღე საძაგელ გუნებაზე მტოვებდა.‘’
,,პროვინცია – ან, ჩემს შემთხვევაში, პატარა ქალაქების კოლონიური საზოგადოება... რა თქმა უნდა, ყველაზე გულისგამაწვრილებელი დესპოტია. ხოლო ყველაფერი, რაც ამ მდარე სიტყვის მიღმა იმალება, პატარა ქალაქების მკვიდრთ აუტანელ ქმნილებებად აქცევს მათთვის, ვისაც პარიზის დიად რესპუბლიკაში უცხოვრია’’ (,,წითელი და შავი’’)
მისი ,,ეგოისტის მოგონებები’’ 1821-დან 1830 წლამდე პარიზში გატარებულ წლებს მოიცავს. სტენდალი ამ მოგონებებს ისე წერდა, თითქოს წასაკითხად მისთვის ძვირფას ადამიანს უტოვებდა, ,,ისეთ ადამიანებს, როგორებიც მადამ როლანი ან გეომეტროსი მსიე გრო იყვნენ’’. ამ ნაწერში თავს იჩენს მათემატიკისადმი მისი ვნება და გვერდით თანამგრძნობი ქალის ყოლის სურვილი; ეს ქალი ცოცხლებში უკვე აღარ ეწერა, გილიოტინამ იმსხვერპლა, რომლის ჩრდილი სტენდალის და მისი თანამედროვეების ცხოვრებას და მეხსიერებას მუდმივად ადგა. ზოგ შემთხვევაში მისი მოსაზრებების გაზიარება საკმაოდ ძნელია. ასე მგონია, ტირანი მშობლების ხელში გაზრდილი სტენდალი იმ ინსტრუმენტს უკმევდა, რომელმაც სხვა ტირანებს ქედი დაადრეკინა. ეს ადამიანი წინააღმდეგობებით იყო აღსავსე, და ამას თავადაც აღიარებდა.
იგი საკუთარი რაობის გასაგებადაც წერს. ,,მაინც რანაირი ადამიანი ვარ? გამაჩნია კი საღად განსჯის უნარი და საფუძვლიანობა? გონების სიმახვილით თუ გამოვირჩევი? სიმართლე რომ ვთქვა, ოდნავი წარმოდგენაც არ მაქვს.’’
მისი გონების პრიზმა მისკენვეა მიმართული, ისეთი სიმძლავრით, რომელიც ლამის მძვინვარებას უტოლდება. თავის სულელურ თვისებებსაც ახსენებს და არც ღირსებები ავიწყდება, თუმცა, მისთვის დამამცირებელი ან აბსურდული მომენტების აღწერასაც არ გაურბის. სამაგალითო მოდელად რუსო ჰყავს დასახული, მაგრამ ეჭვი მეპარება, რომ ეს აღმსარებელი პატიოსანი თვითგანჭვრეტის უნარით სტენდალთან ახლოს მოდიოდეს. ეს ის თვისებაა, რომელიც წლების განმავლობაში მჭვრეტელობისა და დაკვირვებების ამარა დარჩენილ ბავშვს ჯილდოდ უნდა რგებოდა; სატირული და ულმობელი ხედვა ბავშვისა, რომელსაც ზრდასრულთა ფარისევლობას და უსამართლობას ვერაფერი გამოაპარებს, რომელსაც თავის გადასარჩენად ისღა დარჩენია, თვალებად იქცეს, ეს კი მწერლისთვის უმთავრესი თვისებაა. მტრებზე – დედაზე, მამაზე, საკუთარი ავტორიტეტის თავსმომხვევ ფიგურებზე დაკვირვება ასეთ უბედურ ბავშვებს მხოლოდ იმას ასწავლის, რომ მათ არ უნდა დაემსგავსონ, ან დუმილი ისწავლონ და... რაც დასანახია, თვალთახედვიდან არ გამორჩეთ.
სტენდალს მილანის და მისთვის ძვირფასი იტალიის დატოვება მოუხდა, რადგან მილანის პოლიციამ ჯაშუშად შერაცხა. მოუხდა სასიყვარულო ურთიერთობაზე, დიდ სიყვარულზე უარის თქმა; ამის გამო თავს ბოლომდე უბედურად გრძნობდა და აღარც უქორწინია, თუმცა, იმის ნიშნებიც არსებობს, რომ ამ დრამის მიზეზი თავად შეიქნა. რა თქმა უნდა, სიყვარულში ბედნიერი რომ გამომდგარიყო, არც მისი წიგნი ,,სიყვარულის შესახებ’’ დაგვრჩებოდა, რომელიც ამ ამბის შემდეგ დაასრულა და პარიზში გამოაცემინა – სიყვარულის, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ამაღლებული სიყვარულის წარმოშობის საფეხურებისა და პროცესის აღწერა ცივი განსჯა-დაკვირვებით.
ეს პატარა წიგნი ჩემთვის ცნობილი თხზულებებიდან სასიყვარულო ციებ-ცხელების საუკეთესო გზამკვლევია. მისი სიბრძნე აბსოლუტურ და სენტიმენტალობას მოკლებულ სიმართლეზე დგას. მაგრამ კაცს, რომელსაც უფაქიზესი განცდის ასეთი ნიჭი გააჩნდა, მარცხიც იმდენივე განუცდია, რამდენიც წარმატება, და ალბათ არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მისი გმირი, ფაბრიციო დელ დონგო (,,პარმის სავანე’’) სხვა რჩეული სულების მსგავსად, სტენდალის იმ შეხედულებას იზიარებდა, რომ სიყვარულის განცდის მდგომარეობა ქორწინების ტლანქ სიამოვნებებზე გაცილებით მაღლა დგას.
ამ ადამიანის პიროვნება არაერთ უკიდურესობას იტევდა და აწონასწორებდა. ყველაზე აღსანიშნავი უკიდურესობა ნაპოლეონით აღფრთოვანება იყო, და თავის ყველაზე გამორჩეულ, ბრწყინვალე პერსონაჟებს, ჟულიენ სორელს და ფაბრიციო დელ დონგოსაც ეს თვისება დაანათლა, რწმენა, რომ ნაპოლეონი სულის არისტოკრატიის, იმ გაბედულების ქომაგი იყო, რომელიც ადამიანს შობით განსაზღვრულ მოცემულობას აძლევინებს (ჟულიენ სორელსაც ხომ არ გაუმართლა და გლეხად დაიბადა), ჩვეული გარემოდან, მაგალითად, პროვინციული ყოფიდან თავს აღწევინებს; გალანტობის, სილამაზის ქომაგი, რომელსაც მწყერის ჰორიზონტებს არწივის სიმაღლეები უჯობს.
ალბათ ყველას გვყავს მეგობარი, რომელსაც ჩვენთვის აუხსნელი სისუსტეები უნდა ვაპატიოთ. ზოგიერთი ძალაუფლებას მოწყურებულ მედია მაგნატებისადმი უგონო და უკრიტიკო აღფრთოვანებას განიცდის. საინტერესო რამაა: ჰორიზონტების მსხვრეველი ნაპოლეონის თანამედროვე შესატყვისის ძიებისას გონებაში დიდ-დიდი ფინანსისტები მიტივტივდება, და არა სახელმწიფოების მმართველები. აბა რომელ ახლანდელ მეფეს, გენერალს ან მმართველს დასდევს ნაპოლეონის დიდება? ვინ იცის, იქნებ ისე დავბრძენდით, რომ დიადი საჭეთმპყრობლების ხსენებაზე ახლა მხოლოდ მთქნარება გვიტყდება?
თუ გავითვალისწინებთ, რომ სტენდალი ნაპოლეონის მოსკოვიდან უკან დახევის თვითმხილველი და მონაწილე იყო, ეს აღფრთოვანება კიდევ უფრო გაუგებარი ხდება. ნაპოლეონი მაინც უყვარდა, და ამ მარცხში არასდროს დაუდანაშაულებია. მაგრამ საკითხავია, მაშ პასუხი ვიღას მოეთხოვება? როგორც ხედავთ, უკრიტიკო სიყვარულის მოწმენი ვხდებით. სტენდალის ნაპოლეონს ნამდვილ ნაპოლეონთან ბევრი არაფერი ჰქონდა საერთო, უფრო სიდიადის და ძლევამოსილების იდეის განხორციელება იყო, რომელიც მისთვის პატარა ადამიანის სიმდარეს უპირისპირდებოდა.
სტენდალის ფიგურა სულ სხვა შედარებების სურვილსაც აღძრავს. ახლა გერმანელი ჯარისკაცის მონათხრობი მახსენდება, რომელიც დიადი გერმანიისთვის მებრძოლი ჰიტლერის არმიის ყველა დანაშაულის შემსწრე შეიქნა. ამ სისასტიკეში მეგობრებთან ერთად თავადაც მოუხდა მონაწილეობა - ,,მაგრამ ძალიან გვიყვარდა”, ამბობდა ჯარისკაცი თავის სადისტ გენერალზე, ,,მისთვის სიცოცხლეს არ დავიშურებდით.’’ სწორედ ასევე აღმერთებდნენ ნაპოლეონს ის ჯარისკაცები, რომლებიც მისი ლაშქრობებიდან ცოცხლები დაბრუნდნენ, და რომელთაც ამ ომმა სიცოცხლე დაუნგრიათ.
ვგონებ, რაღაც ბნელ და არაჯანსაღ თვისებას მივადექით: რაღაც ისეთს, რაც ადამიანში უძველესი დროიდან არსებობს, მაგრამ მაინც ბუნდოვანია. ჟულიენ სორელი, რომელიც ნაპოლეონს, უფრო კი სიცოცხლეზე მეტ იმ ასობით თვისებას ეთაყვანება, რომელთაც ნაპოლეონის სახელი შეაკოწიწეს, ამ ვნების წყალობით გადაურჩა პროვინციული ქალაქის დამანგრეველ ნახევრისნახევრულობას, მამის სისასტიკეს, დევნას. მას შემდეგ ღვთისაგან მივიწყებულ ადგილებში შემორჩენილი ახალგაზრდობა სტენდალის პერსონაჟის სარკასტულ შენიშვნას იმეორებს, რომელიც მან თავის ქალაქში გამეფებული საყოველთაო სიბრიყვის მიმართ წარმოთქვა: ,,პარიზის დირექტორიამ, რომელიც ხელისუფლებაში ფეხმოკიდებული სუვერენის გამომეტყველება მოირგო, წარმოუდგენელი სიძულვილი გამოამჟღავნა ყველაფრის მიმართ, რასაც ნახევრისნახევრულობა არ ეთქმოდა’’ (შეგიძლიათ თქვენი ქვეყნის მთავრობით, საბჭოებით, მმართველით ჩაანაცვლოთ).
ეს ის დრო იყო, როცა სალონის ბანოვნებს ახალგაზრდა ყმაწვილების ბედ-იღბლის წარმართვა შეეძლოთ, ამისთვის მათი საყვარლობაც კი არ იყო აუცილებელი. ,,საზოგადოებაში წინსვლა მხოლოდ ქალების მეშვეობითაა შესაძლებელი’’, აწვეთებდნენ სტენდალს კეთილისმსურველები. სტენდალის გმირებს ქალების მოსახიბლად საკმარისი მოხდენილობა და შარმი აქვთ, და თავადაც ასეთი იყო. მაგრამ სტენდალი მხოლოდ სიყვარულს კი არა, მეგობრობასაც ეთაყვანებოდა, უსაზღვროს, უანგაროსა და თავდადებულს. მას მხოლოდ სულის კეთილშობილების კარნახით შეეძლო ცხოვრება.
პარიზში დასახლებული სტენდალი ბარონ დე ლიუსენჟს უმეგობრდება, რომელსაც მასავით ხელმომჭირნედ უხდებოდა ცხოვრება. მაგრამ ბარონი მალე გამდიდრდა და სტენდალის სიღარიბეს ქედმაღლობით დაუწყო ყურება. სტენდალი ძალიან ფრანგულად მოიქცა: იქ აღარ ჩნდებოდა, სადაც ბარონის, ფულისაგან წახდენილი ადამიანის საზოგადოებას ვერ ასცდებოდა. თავად ამას მტკივნეული მსხვერპლი დაარქვა. მარტივი გზების ძიება ისედაც არ სჩვეოდა. ,,ეგოისტის მოგონებები’’ სავსეა მეგობრობისა თუ სასალონო მიპატიჟებათა მომგებიანი, მაგრამ გამოუყენებელი შესაძლებლობებით. მეტისმეტმა მგრძნობიარობამ, სიამაყემ, გადამტებულმა მოთხოვნებმა, რომელთაც ადამიანებს უყენებდა, საბოლოოდ მარტოსულ ადამიანად აქცია. უკვე ცნობილი მწერალი იყო, მუსიკისა და მხატვრობისადმი მიძღვნილი ნაწერებიც გამოქვეყნებული ჰქონდა, მაგრამ საზოგადოებაში დიდად ვერც კი სცნობდნენ. ხანდახან დაუნდობელი კრიტიკული წერილების გამოც იტანჯებოდა, მაგრამ ამის დამალვას მოსწრებული ფრაზით ცდილობდა, ერთ-ერთი ჩვენთაგანი უთუოდ ცდებაო.
სასიყვარულო ურთიერთობის გაბმაც ბევრჯერ შეეძლო, მაგრამ თავს არიდებდა, მაშინაც კი, როცა მატილდას ხსოვნა ,,ნაზ და სევდიან აჩრდილად იქცა, რომელიც თავის შეხსენებით სიკეთის, სამართლიანობისა და მიტევებისთვის შთააგონებდა.’’
ამ აჩრდილის გამოჩენა ყოველთვის სასიკეთოდ როდი მთავრდებოდა. მეგობრებისაგან საგანგებოდ გაცნობილი გოგონას ამბავი მართლაც სასაცილოა, კიდევ უფრო მეტად იმის გამო, რომ თავად ამ ამბის კომიკურობას ვერ გრძნობდა. სტენდალი გულგრილი დარჩა, გოგონა – მეტისმეტად ახალგაზრდა და გამოუცდელი გამოდგა. მეგობრებმა დასცინეს და გული ატკინეს. მცირე ხნით იმპოტენტის სახელიც კი გაუვარდა; როგორც ლიტერატურიდან და ცხოვრებიდან ვიცით, ქალი მამაკაცის საწოლში ამგვარი რეპუტაციის წყალობითაც შეიძლება მოხვდეს, და ამ დროს მკურნალის, მხსნელის ინსტინქტი ამოძრავებს. მაგრამ სტენდალი გათვლილ ნაბიჯებს არასდროს დგამდა. ის კაცი არ იყო, რომელიც გარემოებებით ისარგებლებდა.
პარიზში, იმ ქალაქში ცხოვრება, რომელიც მისთვის ,,ნაპოლეონის სამკვიდროს ნაწილი’’ იყო, სტენდალისთვის მტკივნეული გამოდგა, არაერთი მტერიც შეიძინა. 1814 წელს პოლიციის უფროსმა სურსათის ხარისხის მეთვალყურის ადგილი შესთავაზა, მაგრამ სტენდალისგან უარი მიიღო. ადამიანმა, რომელიც ამ შეთავაზებაზე დათანხმდა, ოთხი-ხუთი წლის შემდეგ ,,უპარველადაც’’ კი დიდი ქონება დააგროვა. თავისი დროის საფინანსო მორალის შესახებ მოკლედ, სულ ორი სიტყვით გვიქმნის წარმოდგენას. ამგვარი სიმოკლე თუ სიმჭიდროვე მისი, როგორც მწერლის ამოსაცნობი თვისებაა.
,,ვატერლოოსთვის დაჯილდოებულ, სანახევროდ გადამდგარ და ნახევარ ჯამაგირზე მცხოვრებ ოფიცერს, რომელსაც გონების სიმახვილე კი არა, თუ ასეთი რამ შესაძლებელია, წარმოსახვის უნარიც კი არ გააჩნდა, ბრიყვ, თუმცაღა შესანიშნავი მანერების მქონე კაცს იმდენი ქალი ეხვია, რომ ბოლოს ამ საგანზე საუბრისას მეტისმეტად გულწრფელი შეიქნა’’ (კურსივი ჩემია).
ან ეს პასაჟი, რომელიც რომანის ფაბულადაც გამოდგება: ,,ქალბატონი ლავენელი ნაფოტივით გამომშრალი ქალი იყო, გონების სისხარტეს ვერ დააბრალებდი, და ესეც რომ არა, ვნების ნატამალი არ გააჩნდა, მისი გამოცოცხლება ალბათ მხოლოდ ტიუილრის ბაღში აღლუმზე გამოსული გრენადერების თეთრ პანტალონებში გამოკვართულ ფეხებს შეეძლო” ( ამჯერად კურსივი მისია). ვნების, სიცოცხლის ნაკლებობა: სტენდალი ამაზე უარესს ვერაფერს იტყოდა. მართალია, ხმაურიანი პარიზი მისთვის გრენობლის ანტიდოტი იყო, მაგრამ ფრანგები, რომლებსაც ხელოვნურობის, არაგულწრფელობის, უსიცოცხლობის განსახიერებად თვლიდა, არ უყვარდა. ,,ყველაფერზე მაღლა ფულს აყენებენ, სიყვარულის ან სიძულვილის გამო არასოდეს შესცოდავენ’’. სულ სხვგვარად ხედავდა იტალიელებს, გულიანებს, ბუნებრივებს და წრფელებს, რომლებთანაც თავს ისე გრძნობდა, როგორც შინაურებთან:
,,მხოლოდ ისეთი მთავრობაა კარგი, რომელიც თავისი მოქალაქეების უსაფრთხოებას შარაგზებზე იცავს, მათს თანასწორუფლებიანობას – სასამართლოებში, ფულის ბანკნოტებს – მიმოქცევაში, თავად გზებს – მოძველებისას, იმავ მოქალაქეებს კი – უცხო ქვეყნებში ყოფნისას.’’
ადვილი წარმოსადგენია, როგორ გაიჟღერებდა ეს ზუსტი ფრაზა სტენდალისთვის საძულველი ბურბონების დროინდელ არისტოკრატიულ დარბაზებში, მომხვეჭელობის, ლიქნის, კორუფციის გაფურჩქვნის ხანაში, რომელიც დღევანდელ დღესაც გვაგონებს. ეს ფრაზა მისი თანამედროვეებისა და იმდროინდელი რეჟიმის მიმართ ქედმაღალ ღიმილს იწვევს; იტალიაში კი ჯაშუშობაში სდებენ ბრალს; არადა, ძნელი წარმოსადგენია, რომ სტენდალის სახელი პარიზის პოლიციის ქაღალდებში მოხვედრას ასცდენოდა.
ინგლისში მოგზაურობა გუნება-განწყობის გასახალისებლად წამოიწყო, მაგრამ მარტო ამისთვის არა: უნდოდა შექსპირის დადგმები ენახა; შექსპირს, როგორც თავად წერს, ისევე ხშირად კითხულობდა, როგორც რასინს; ალბათ, მათი კონტრასტულობა თუ მოსწონდა; ნახა კინი, ოტელოს როლის შესრულებისას, და გაოცებულმა აღმოაჩინა, რომ თურმე საფრანგეთში და ინგლისში ერთი და იმავე ემოციების გამოსახატად განსხვავებული ჟესტიკულაცია გამოიყენებოდა. შთაბეჭდილება კინის მეტყველებამაც მოახდინა, რომელიც სიტყვებს ისე წარმოთქვამდა, თითქოს მათს მნიშვნელობას პირველად თამაშის დროს იაზრებდა.
რიჩმონდმაც მოხიბლა. ბუნების გამაბეზრებელი აღწერების მოყვარული არ იყო, თავის პროზას, საველე ანგარიშივით, ამგვარ კაზმულობას არ აკარებდა, მაგრამ რიჩმონდის ხედებმა დაატყვევა და ძველი მიდრეკილებები დაავიწყა. ლონდონი ფეხით მოიარა, თეატრებში დადიოდა, მაგრამ იმ ქალბატონის დასახელება დაავიწყდა, რომლისგანც ყველაზე მეტი კეთილგანწყობა ერგო. სამაგიეროდ, ერთ პატარა სახლს ახსენებს, რომელშიც სამმა ღატაკმა და მორცხვმა გოგონამ, წაბლისფერთმიანმა მეძავებმა, სიკეთე და სითბო აჩვენეს.
სტენდალს ქალები უყვარდა; მაგრამ უყვარდა არა იმ გაგებით, რასაც ამ სიტყვაში ვდებთ, არამედ ფართო, ყოვლისმომცველი თანაგრძნობით. ქალისთვის ასე გაგება ძვირფასი დის, პოლინის სიყვარულმა ასწავლა, რომელიც ერთი გიჟმაჟი და მეამბოხე გოგონა იყო (ვინ იცის, იქნებ საზოგადოების მიმართ ძმის დამოკიდებულებამაც იქონია გავლენა?). ერთ-ერთ წერილში პოლინი თავის პატარა ცელქობასაც ახსენებდა: ერთხელ მამაკაცივით ჩაუცვამს და საღამოს თვალისთვის წყალის დასალევინებლად გემოზე უსეირნია. სტენდალი შეშინდა, საპასუხო წერილში დას იმას სწერს, რასაც ქალთა მდგომარეობის შესახებ ფიქრობს, და თხოვს, რომ ასეთი რამე აღაროსოდეს ჩაიდინოს. საბუთად ის მოჰქონდა, რომ თუ ასე ჩაცმულს დაიჭერდნენ, სახელს გაიფუჭებდა, ცოლად აღარავინ შეირთავდა და თავს შინაბერობისთვის ან მონაზვნობისთვის გაიწირავდა. ,,რადაც არ უნდა დაგიჯდეს, გათხოვდი’’, წერდა დას, ,,მერე შეგიძლია, რაც მოგესურვება, ის აკეთო. გათხოვილი ქალი თავისუფალია; ჯერ უქორწინო ქალიშვილები კი – მონები არიან’’
გათხოვების ,,ღირებულებასთან’’ დაკავშირებით ილუზიები არ ჰქონია. ,,წითელი და შავი’’, ქალაქის მერი მსიე დე რენალი გაიხსენეთ – განა სადმე არსებობს ხეპრე და ყეყეჩი ქმრის უკეთესი აღწერა? და მაინც, რენალი მთლად ურიგო ადამიანი არაა, რა თქმა უნდა, ქმრად გამოდგება. განა ვინმეს უწერია საზოგადოების პირობითობების წინაშე უსუსურ ქალებზე ამგვარი თანაგრძნობით? მაგრამ ეს წერილიც რომ მეტისმეტად ცივი გონებითაა დაწერილი? ,,პარმის სავანეში’’ გაკვრით ახსენებს მაღალი წრის ქალს, რომელმაც ქმრის ქონებას მზითევით 800 000 ფრანკი შემატა. ქმარმა ყოველთვიური ხარჯისთვის 80 ფრანკი გამოუყო. რა გასაკვირია, რომ ცოლი ქმარს აღმერთებდა, მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელი დიდი სილამაზით არ გამოირჩეოდა.
,,ეგოისტის მოგონებები’’ ისეთ შთაბეჭდილებას ტოვებს, თითქოს ტექსტს რაღაც მნიშვნელოვანი აკლია, რადგან სტენდალი სწორედ იმაზე არ წერდა, რასაც მისი გონება დაუსრულებლად უტრიალებდა, - მატილდასთან გატარებულ დღეებზე - მისი ხსოვნის შერყვნა არ უნდოდა. მაგრამ ეს მოგონებები დიდი რომანების შესავლის, გასაღების მაგივრობას წევს. ეს ის საბადოა, საიდანაც ,,წითელი და შავი’’ და ,,პარმის სავანე’’ იშვა. ავტობიოგრაფიული ნაწერიც დატოვა, ,,ანრი ბრიულარის ცხოვრება’’ – ასეთი ფსევდონიმი ბევრი ჰქონდა: მისი სახელი კი მარი ანრი ბეილია. ამ წიგნიდან სტენდალზე იმდენს ვერ შეიტყობთ, რამდენსაც ,,მოგონებებიდან’’, რომელიც უმწიფობის და ტკივილის წლებში აქვს დაწერილი. სტენდალი აღიარებს, რომ მოგონებებში ქრონოლოგიური თანმიმდევრობის დაცვა ვერ მოახერხა, მაგრამ მგონი ასე სჯობს კიდეც: ჩვენი მეხსიერებაც ხომ ამგვარად იხსომებს – ნაპოლეონი და მატილდა, რიჩმონდი და რასინი, და სამი წაბლისფეთმიანი ღატაკი, ფერმკრთალი გოგონა.
იმ დროიდან, როცა სტენდალი პარიზში დასახლდა და ,,მოგონებები’’ დაწერა, 200 წლის გასვლას ბევრი აღარაფერი აკლია. ამ წიგნის კითხვისას მისი ხმა ჩაგესმის; ამ ხმით ალბათ მისი საყვარელი იტალიის სალონებში საუბრობდა, ეშხიანი ქალბატონების საზოგადობაში; ერთ-ერთი იმათგანი მისი საყვარელია, ან მალე გახდება, ან უკვე იყო. ქმრების ხსენებაც არაა, ხოლო თუ მათ მაინც ახსენებს, კარგ მეგობრებად მოიხსენიებს. ეს სტენდალის სამოთხეა, სამოთხე, რომელიც მის ოცნებებში განაგრძობდა არსებობას. ვაგლახ, ბედმა ნაკლებ საოცნებო ადგილებში საცხოვრებლად გასწირა.

ინგლისურიდან თარგმნა ქეთი ქანთარიამ


© The Guardian, 2003

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ახალი წიგნები – 2009 - აპრილი


ზაზა თვარაძე, თავგადასავალი. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2008.

"თავგადასავალი" ზაზა თვარაძის რიგით მეორე პროზაული კრებულია და პირველი მისი გარდაცვალების შემდეგ. პროზაული ნამუშევრების გამოქვეყნება 1993 წლიდან დაიწყო, თუმცა, სიცოცხლეში მხოლოდ ერთი კრებულის (1999) გამოცემას მოესწრო. სამწუხაროდ, როგორც ხშირად ხდება, მისი ნიჭის დაფასება სიცოცხლეში ნაკლებად მოხდა. იმის გამო, რომ საჯარო პერსონა არ იყო და არც ლიტერატურულ თავყრილობებზე უყვარდა გამოჩენა, ზაზა თვარაძის შემოქმედება მკითხველთა დიდი ნაწილის თვალთახედვის მიღმა აღმოჩნდა. არადა, მისი ნაწერები ნამდვილად იმსახურებს მეტ ყურადღებას.
როდესაც ავტორი ერთდროულადაა პროზაიკოსიც და პოეტიც, ცოტა არ იყოს, რთულია ამოიცნო, რომელი ჭარბობს მასში. ზაზა თვარაძე, უპირველესად, ალბათ, პოეტი იყო და მისი შინაგანი ტრაგიზმი, საკუთარი თავის შეცნობისა და ცხოვრების საზრისში წვდომის სურვილი, ადამიანების მიმართ სიყვარული და მიტევების უნარი ყველაზე კარგად ლექსებში გამოიკვეთა. იგივე შეიძლება ითქვას მის პროზაულ ტექსტებზეც. ვფიქრობთ, მკითხველს დააინტერესებს წიგნში წარმოდგენილი მოთხრობები და რამდენიმე მცირე ზომის რომანი, რომელთა უმეტესობასაც პირველად გაეცნობა.

ყველა დროის 20 საუკეთესო ქართული მოთხრობა, თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2008.

ეს წიგნი ყველა თქვენგანის საოჯახო ბიბლიოთეკას დაამშვენებს, იმდენად, რამდენადაც ქართული პროზის საუკეთესო ნიმუშებია თავმოყრილი. კრებული ეპოქების მიხედვითაა დაყოფილი და ქართული მწერლობის მთელ სპექტრს მოიცავს: დაწყებული ილია ჭავჭავაძითა და ალექსანდრე ყაზბეგით - კოტე ჯანდიერისა და აკა მორჩილაძის ჩათვლით.
საზოგადოდ, ანთოლოგიის შედგენა მეტად სარიკო და საპასუხისმგებლო საქმეა, მით უმეტეს, საქართველოში, სადაც ყველას თუ არა, ყოველ მეორეს თავი გენიოსი ჰგონია, თუმცა, კრებულის შემდგენლები სირთულეებს არ შეუშინებია. თავდაპირველად თეა ქიტოშვილს, ბაკურ სულაკაურსა და მალხაზ ხარბედიას საუკეთესო ოცეულის საკუთარი ვერსიები ჰქონდათ, საიდანაც საბოლოოდ დარჩა ის, რაც წიგნში ვიხილეთ. მიუხედავად იმისა, რომ ავტორთა კონკრეტული ჯგუფის გემოვნება შეიძლება ყველასთვის მისაღები არ იყოს, ვფიქრობთ, ძალიან კარგი საქმე გაკეთდა, რომლის შედეგითაც გემოვნებიანი ქართველი მკითხველი ისიამოვნებს.

გელა ჩქვანავა, დაუმთავრებელი ამბავი, თბ, "დიოგენე", 2008.

"კოლორიტებისა" და "ტორეადორების" შემდეგ გელა ჩქვანავა "დაუმთავრებელ ამბავს" გვთავაზობს. კრებულს, რომელიც, მისი წინა წიგნების მსგავსად აფხაზეთის ამბებს ეხება.
"ომი სიზმარს ჰგავდა, უსიუჟეტოსა და დამღლელს". ეს სიზმარი გელა ჩქვანავასთვის დიდი ხანია გრძელდება. წლების წინ განცდილი კოშმარი მოსვენებას არ აძლევს და მოგონებათა სიმძიმემ რომ არ გასრისოს, წიგნის ფურცლებზე ცდილობს მათ გადმოტანას. ფურცელი უტყვია და ყველაფერს იტანს, თუმცა, ამბები, რომლებსაც მათი ავტორი მოგვითხრობს, გულისგულამდე აღწევს და ამ ადამიანთა ბედის მოზიარედ გვხდის.
ბოჩოს, ზოროს, კონჭის, სიორდიას, კორკელიას, ჯამბულის, ანაიდას ისტორიები ტრაგიკულია და შემაძრწუნებელი, თუმცა, მსგავსი ამბები აფხაზეთის ომის დროს მრავლად ხდებოდა. გელა ჩქვანავას მოგონებების ხურჯინი ჯერ არ დაუცლია. სათქმელი, ჯერჯერობით, ბევრი აქვს, ამიტომ "დაუსრულებელ ამბავს" გაგრძელება აუცილებლად მოჰყვება.

გიორგი კეკელიძე, ოდები, თბ. "სიესტა", 2008

ვერ გეტყვით, არის თუ არა ძველი ბერძენი პოეტი, პინდაროსი გიორგი კეკელიძის მასწავლებელი ან სულიერი მამა. ვეჭვობ, დიდი ოდების მამისგან ფორმის გარდა რამე აეღო, რადგან მის ლექსებში არც ხოტბაა და არც დიდება, ეს უფრო ფორმებისა და ჩარჩოების მსხვრევაა. როგორც თავად ამბობს, "და მე დავლეწე ლექსებიდან დაწნული ღობე"-ო. მისი პოეტური ენა მეტაფორულია. პოეტური ფიგურები, გრამატიკული სტრუქტურები, ალუზიური პარალელები და წიაღსვლები დაფიქრებისა და ანალიზისაკენ განგაწყობთ. ეს არ არის მარტივი, ადვილად გასაგები პოზია, იგი აღსავსეა ძიებებით, რომელიც მკითხველსაც ითრევს სიტყვათა მორევში.
"გიორგი კეკელიძის ოდები ქართული ვერლიბრის ახალი გზაა. ესაა გზა სცილასა და ქარიბდას შორის – დაუსრულებელ წყალ-წყალა პროზაულ რიტორიკასა და არამოტივირებულ ტოტალურ მეტაფიზიკას შორის. გიორგი კეკელიძის მთავარი დამსახურება ისაა, რომ მან საკუთარი ვერლიბრი "ფოლკლორს" შეუზავა და დაამყნო" - ასე აფასებს პოეტის შემოქმედებას ლიტერატორი ზაზა შათირიშვილი.

რაბინდრანათ თაგორი, "ბენგალია". მთარგმნელები: თამაზ ჩხენკელი, ნუნუ ხომერიკი. თბ. "ინტელექტი", 2008.

მწერლის შესახებ ყველაზე კარგად თავად მწერალი მოგვითხრობს. "ბენგალიაში" რაბინდრანათ თაგორი საკუთარი თავის შესახებ გვიყვება. ეს არ არის ავტობიოგრაფია მისი კლასიკური გაგებით, თუმცა, "ბენგალიის" წაკითხვით ბევრ საინტერესო ფაქტს შეიტყობთ არა მხოლოდ ავტორის ყრმობისა და სიჭაბუკის, ზოგადად, ინდოეთის ყოფისა და კულტურის შესახებაც. თაგორის ლიტერატურული წერილები და მოგონებები ამ საინტერესო და მრავალმხრივი ადამიანის პიროვნულ შტრიხებსაც გვაცნობს და მკითხველისთვის უფრო ახლობელს ხდის.
მას ინდოეთის სინდისს უწოდებდნენ, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ იგი ინდოეთის ღირსების სიმბოლოცაა. როდესაც ინგლისის მთავრობამ საპროტესტო აქციის მონაწილეები დახვრიტა, თაგორმა უარი თქვა მათ მიერ მინიჭებულ "რაინდის" წოდებაზე.
მიუხედავად იმისა, რომ არაერთი პროზაული ნაწარმოებისა და პიესის ავტორია, მისი ნიჭი სრულად მაინც პოეზიაში გამოვლინდა. სწორედ 1912 წელს გამოცემულმა პოეტურმა კრებულმა "გიტანჯალი"-მ გამოიწვია მსოფლიო ლიტერატურული საზოგადოების ინტერესი და ნობელის პრემიაც მოუტანა. კაცი, რომელმაც "დააახლოვა აღმოსავლეთი და დასავლეთი" - ამბობდნენ მასზე თანამედროვენი. თუმცა, ყველაფრის მიუხედავად, მხოლოდ მშობლიური ინდოეთი ხიბლავდა, იზიდავდა და ასაზრდოებდა. სწორედ ინდოეთის სიყვარულით არის აღსავსე ეს კრებულიც.

მარკ ლევი, ეს რომ მართალი იყოს..., ფრანგულიდან თარგმნა გურანდა დათაშვილმა. თბ. "აგორა", 2009.

"რაც ახლა უნდა გითხრათ, მოსასმენად ძნელია, წარმოსადგენად შეუძლებელი, მაგრამ თუ ჩემი ამბის გაგება გსურთ, თუ გინდათ მენდოთ, ალბათ, საბოლოოდ დამიჯერებთ კიდეც" – ასე იწყებს თავისი დაუჯერებელი ამბის მოყოლას ლორენ კლაინი, მარკ ლევის რომანის მთავარი გმირი.
"ეს რომ მართალი იყოს..." ფრანგი მწერლისა და არქიტექტორის, მარკ ლევის პირველი რომანია, რომელიც მწერლის ცოლისდამ მის უჩუმრად გააგზავნა გამომცემლობა რობერ ლაფონში. წიგნი 2000 წელს გამოქვეყნდა და მაშინვე ბესტესელერად იქცა. იმავე წელს სტივენ სპილბერგმა ფილმის გადასაღებად საავტორო უფლებები შეიძინა. ამჟამად ლევი ნიუ იორკში ცხოვრობს და ყოველ წელს ახალ რომანს სთავაზობს მკითხველს. მისი ნაწარმოებები დღეისთვის ოცდაათ ენაზეა ნათარგმნი.
ლორენი ექიმ-ინტერად მუშაობდა საავადმყოფოში. ექვსი თვის წინ მძიმე ავარიაში მოყვა და კომაში ჩავარდა. აპარატზე მიერთებული სხეული ინსტიქტების დონეზე ცოცხლობს, სული კი დამოუკიდებლად არსებობს. ერთადერთი ადამიანი, ვისთანაც კონტაქტში შედის, არტურია, რომელიც ლორენის აჩრდილს შემთხვევით გადააწყდება. როგორ ვითარდება ამ არაორდინარული ნაცნობობის ისტორია, წიგნიდან შეიტყობთ.

თამაზ ლეჟავა, ივანე მარგიანი, ცხოვრება და მოღვაწეობა, "აგორა", 2008.

ეს წიგნი ცნობილ სასულიერო და საზოგადო მოღვაწეს, დეკანოზ იოანეს (ივანე მარგიანს) ეძღვნება. ღირსეულ ქართველს, რომლის ღვაწლის შესახებ პროფესიონალთა ვიწრო წრის გარდა, ფაქტობრივად, არავისთვისაა ცნობილი.
ივანე მარგიანი საქართველოსთვის მეტად მძიმე პერიოდში მოღვაწეობდა. XIX საუკუნის ბოლოსა და XX ს პირველი მეოთხედში, ჯერ მეფის, შემდეგ კი საბჭოთა რუსეთის მიერ ოკუპირებულ ქვეყანაში ეროვნული მუხტის გაღვივება უდიდეს საფრთხესთან იყო დაკავშირებული, თუმცა, საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასად, ივანე მარგიანმა ეს მისია ღირსეულად შეასრულა. ბაბუის საზოგადოებრივი საქმიანობის შესახებ მასალები მისმა შთამომავალმა, თამაზ ლეჟავამ მოიძია. კვლევის პერიოდში აღმოჩნდა, რომ ივანე მარგიანის ღვაწლი გაცილებით დიდი იყო, ვიდრე ფიქრობდნენ. იგი აქტიურად იღვწოდა მშობლიური კუთხის სოციალური მდგომარეობის, სწავლა-განათლების დონის ასამაღლებლად, ქრისტიანული რწმენის განსამტკიცებლად. მის წერილებში თავმოყრილია უნიკალური ეთნოგრაფიული და ისტორიული მასალა სვანეთის შესახებ.
1928 წელს ივანე მარგიანმა ზემო სვანეთის სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი დააარსა. მოიძია, თავი მოუყარა და დაკარგვას გადაარჩინა მრავალი ძველქართული (სვანური) ცეკვა და სიმღერა, მათ შორის, საგალობლები.
წიგნს თან ერთვის 1928 წ. მოსკოვში ჩაწერილი სიმღერები, რომელთა ფონოჩანაწერებს მოსკოვის ცენტრალურ არქივში მიაკვლია ანზორ ერქომაიშვილმა.

კრიტიკა, N 3, ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობა, 2008.

შოთა რუსთაველის სახელობის ლიტერატურის ინსტიტუტი მკითხველს ალმანახ "კრიტიკის" მესამე ნომერს გვთავაზობს. იმ ფონზე, როდესაც ქართული ლიტერატურული პერიოდიკა დიდი მრავალფეროვნებით ვერ დაიტრაბახებს, თითოეულ ასეთ გამოცემას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. განსაკუთრებით რთული ვითარებაა კრიტიკის თვალსაზრისით.
ალმანახის სარედაქციო საბჭო ცდილობს, მრავალმხრივი და საინტერესო მასალა შემოგვთავაზოს. ნომერში გაეცნობით კრიტიკულ და ანალიტიკურ წერილებს თანამედროვე ქართველი პოეტებისა და მწერლების შემოქმედებასთან დაკავშირებით, ასევე, მასალებს XX საუკუნის თეორიული აზრის ისტორიიდან, მოსაზრებებს ჟურნალისტიკისა და ფოტოგრაფიის თანამედროვე პრობლემატიკის შესახებ, ლიტერატურულ წერილებს და ა.შ.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

Monday, May 24, 2010

იტალო კალვინო - სიმსუბუქე


ეს ლექცია იტალო კალვინომ გარდაცვალებამდე მცირე ხნით ადრე წაიკითხა ჰარვარდის უნივერსიტეტში, სახელგანთქმული "ჩარლზ ელიოტ ნორტონის" ლექციათა ციკლის ფარგლებში. 2 წელიწადში ერთხელ ლექციების წაკითხვის ტრადიცია ჰარვარდში 1926 წლიდან არსებობს და კალვინოს გარდა სხვადასხვა დროს ნორტონის ლექციები წაკითხული აქვთ: ტომას ელიოტს, რობერტ ფროსტს, იგორ სტრავინსკის, ერვინ პანოფსკის, სესილ ბოურას, პოლ ჰინდემიტს, ხორხე ლუის ბორხესს, ოქტავიო პასს, ლეონარდ ბერნსტაინს, ნორტროპ ფრაის, ფრენკ კერმოუდს, ჩესლავ მილოშს, ჰაროლდ ბლუმს, ჯონ კეიჯს, ჯონ ეშბერის, უმბერტო ეკოს და სხვ.

ორმოცწლიანი ძიებისა და ექსპერიმენტების შემდეგ, ბოლოს და ბოლოს, დადგა დრო საკუთარი საქმიანობა განვსაზღვრო. მაშ ასე: ჩემი მიზანი, თითქმის ყოველთვის, წონის დაძლევაში მდგომარეობდა. უწონობას ვანიჭებდი ადამიანს, ზეციურ სხეულებსა და ქალაქებს; ყველაზე მეტად კი ვცდილობდი თხრობითი სტრუქტურა და ენა გამეთავისუფლებინა სიმძიმისგან.
პერიოდულად მეჩვენებოდა, რომ სამყარო ქვავდებოდა; ქვავდებოდა ყველაფერი, თანდათანობით და ისეთი შთაბეჭდილება რჩებოდა, რომ ვერაფერი გადაურჩებოდა მედუზას ამ გამაქვავებელ მზერას.
ერთადერთი გმირი, რომელსაც ძალა შესწევს დაამარცხოს მედუზა გორგონა - პერსევსია, გმირი ფრთოსანი სანდლებით, რომელიც გორგონას სახეს კი არა, ბრინჯაოს ფარზე მის ანარეკლს უმზერს. როგორც ხედავთ, პერსევსი ახლაც მეხმარება, როცა ლამისაა დამახრჩოს ქვათა გარემოცვამ, ასე კი მხოლოდ მაშინ ვგრძნობ თავს, როცა რაღაც ისტორიულ-ავტობიოგრაფიულ თემას ვეჭიდები. რა თქმა უნდა, ჩემთვის უკეთესი იქნებოდა, სულ არ გავცდენოდი მითოლოგიური პარალელების წრეს. მაშ ასე: მედუზას რომ თავი მოაჭრას, თავად გაქვავებას გადაურჩეს, პერსევსი ყველაზე მსუბუქს - ქარსა და ღრუბლებს ეყრდნობა; მზერას კი ანარეკლს მიაპყრობს სარკეში; მე ამ მითში პოეტისა და სამყაროს ურთიერთობათა ალეგორია მინდა დავინახო, მწერლობის გაკვეთილი. მაგრამ ვიცი, რომ ნებისმიერი განმარტება დაამცრობს და დაახშობს მითს; როცა მითებთან გვაქვს საქმე, არ უნდა ვიჩქაროთ; იგი მეხსიერებაში უნდა ჩაიბეჭდოს, უნდა შევისისხლხორცოთ დეტალები და მათზე ისე ვიფიქროთ, რომ არ გავცდეთ მათ ხატოვან ენობრივ ქსოვილს. მითების არსი სწორედ იმაში მდგომარეობს, რაზეც იგი მოგვითხრობს და არა იმაში, რასაც ჩვენი ფანტაზიით ვუმატებთ.
პერსევსსა და გორგონას შორის ძალზე რთული ურთიერთობაა: იგი არ დასრულებულა თავის მოკვეთით. მედუზას სისხლიდან ფრთოსანი ცხენი, პეგასი იშვა; ერთი სიტყვით, ქვის სიმძიმე საპირისპირო თვისებად გარდაიქმნა.
ამ მითს სურს გვაუწყოს რაღაც; ის, რაც მის სახეებშია აღბეჭდილი და სხვანაირად არ შეიძლება გამოიხატოს. პერსევსი საზარელი თავით მანიპულირებას იმიტომ ახერხებს, რომ იგი შეფარვით დანახულია, ისევე როგორც ადრე - როცა გმირი სარკეში უმზერდა გორგონას, - როცა მოიპოვა ეს თავი. პერსევსის ძალა სწორედ იმაშია, რომ იგი თვალს არ უსწორებს მედუზას, მაგრამ ეს სრულებით არ ნიშნავს, რომ პერსევსს არ სწამს საზარელ არსებათა რეალობისა, რეალობის, სადაც იგი ცხოვრობს და რომელსაც თან დაატარებს, როგორც ტვირთს.
პერსევსისა და მედუზას ურთიერთობის შესახებ ოვიდიუსის "მეტამორფოზებიდანაც" შევიტყობთ. გმირმა ზღვის მხეცი დაამარცხა, გაათავისუფლა ანდრომედა და ყველაფერ ამის შემდეგ აპირებს (ასევე მოიქცეოდა ნებისმიერი ჩვენთაგანიც) ხელები დაიბანოს. აღწერილ სიტუაციაში სპეციფიური პრობლემა ჩნდება: პერსევსმა არ იცის, სად დადოს მედუზას თავი. და ოვიდიუსი რამდენიმე სტრიქონში (IV, 740-752) ქმნის, ჩემი აზრით, სრულიად გასაოცარ სიტუაციას, საიდანაც ჩანს, თუ სულის როგორი დელიკატურობაა საჭირო იმისთვის, რომ იყო პერსევსი, მხეცთა შემმუსვრელი.
"გველფაფარიანი თავი რომ ქვიშით არ დასვროდა (anguiherumque caput dura ne laedat harena), მან მიწაზე ჯერ ფოთლები და წყალმცენარეები დააფინა და თავი შემდეგ დადო, ისე, რომ სახე ქვეშ მოქცეოდა". მე მგონი, შეუძლებელია ამაზე უფრო სრულად გამომჟღავნდეს სიმსუბუქე, პერსევსის შთაგონების წყარო, ვიდრე ამ თავაზიანი ჟესტით გამოიხატა, რომელიც საშინელ, საზარელ, მაგრამ ამავე დროს, ფაქიზ არსებას მიემართებოდა. და ყველაფერი ეს საოცრად მოულოდნელ განვითარებას პოულობს: წყალმცენარეები, მედუზასთან შეხებისთანავე, მარჯნად გადაიქცევა და ნიმფები უკვე ახალი შტოებითა და წყალმცენარეებით ხელდამშვენებულები მიდიან საზარელ თავთან.
და სახეთა ამგვარი წყობა, როცა მარჯნის ფაქიზ გრაციასთან უხეში და პირქუში გორგონაა შედარებული, იმდენადაა აღსავსე ფარული საზრისებით, რომ არ მინდოდა კომენტარებითა და ინტერპრეტაციებით "დამემახინჯებინა" იგი. ერთადერთი, შემიძლია ოვიდიუსის სტრიქონები თანამედროვე პოეტის ეუჯენიო მონტალეს ლექსებთან დავაკავშირო. "მცირე ანდერძში" ასეთივე უნატიფესი სიმყიფეებია, თითქმის ემბლემები მისი პოეზიისა, რომელიც ჯოჯოხეთის საშინელ ბინადარს, დასავლეთის მეგაპოლისებზე გამეფებულ ასფალტისფრთიან ლუციფერს უპირისპირდება. 1953 წელს დაწერილ ამ ლექსში, მონტალე საოცრად აპოკალიპტურ სახეს ქმნის; ის, რაც მის ლექსებში პირველ პლანზეა გამოსული, მხოლოდ მსუბუქი სინათლის ათინათია, რომელიც კატასტროფის უკუნს უპირისპირდება. ნუთუ შეიძლება გადაგვარჩინოს იმან, რაც ყველაზე მსუბუქია? დიახ, შეიძლება; და მონტალეს ლექსი - ესაა აღიარება იმისა, რომ ყველაზე განწირული და სუსტიც კი საყრდენად შეიძლება იქცეს, ესაა რწმენა იმ სულიერი ღირებულებებისა, რომელიც ყველაზე ეფემერული შტრიხებითაა დახატული.
ხომ ხედავთ, ჩვენი ეპოქის დასახასიათებლად, იძულებული გავხდი, გრძელი გზა გამეარა და გამომეხმო ოვიდიუსის ფაქიზი მედუზა და მონტალეს ასფალტის ლუციფერი. რომანისტისთვის ძნელია გადმოგვცეს სიმსუბუქის შესახებ თავისი წარმოდგენები, რომელიც ყოველდღიურ ყოფასთან იქნება წილნაყარი. ეს მხოლოდ მიუღწეველი ობიექტის დაუსრულებელი ძიებითაა შესაძლებელი. სწორედ ეს განახორციელა და თვალნათლივ დაგვანახა მილან კუნდერამ. მისი რომანი "ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქე" სინამდვილეში არსებობის აუტანელი სიმძიმის მწარე კონსტატაციას წარმოადგენს და ეს არამხოლოდ უიმედო ჩაგვრის გამოა, რომელიც მის სამშობლოშია გაბატონებული, არამედ იმ შედარებით უფრო უდარდელი ცხოვრების გამოც, რომლითაც ჩვენ ვცხოვრობთ. ცხოვრების სიმძიმე კუნდერასთვის ძალადობის ნებისმიერ ფორმით ვლინდება: საზოგადოებრივი და კერძო აუცილებლობათა ქსელი ყველას მოიცავს და იგი თანდათან სულ უფრო და უფრო იხლართება. მისი რომანი გვაჩვენებს, თუ როგორ გადაიქცევა ხოლმე ის, რაც თავიდან სიმსუბუქედ მიგვაჩნია - აუტანელ სიმძიმედ. შესაძლოა, ამ ბედს მხოლოდ ინტელექტის სიმკვირცხლე და მოუსვენრობა არ იზიარებდეს - რომელიც თავად ამ რომანს, კუნდერას პროზას ახასიათებს და რომელიც სულ სხვა, არა ამ ცხოვრებისეულ უნივერსუმს ეკუთვნის.
წუთებში, როცა მთელი კაცობრიობა სიმძიმემისჯილად წარმომიდგება ხოლმე, ხშირად ვფიქრობ პერსევსივით ფრენასა და სივრცეების დაპყრობაზე. მე სიზმარში ან ირაციონალურში გაქცევას არ ვგულისხმობ, არამედ ცვლილებას, რომელიც ახალი თვალით დაგვანახებს სამყაროს, საშუალებას მოგვცემს სხვა ლოგიკით, შემეცნებისა და ვერიფიკაციის განსხვავებული მეთოდებით მივუდგეთ მას. სიმსუბუქის სახეები, ჩემი ძალისხმევა სიზმარივით როდი გაქრება: მას ვერც აწმყოსა და ვერც მომავლის რეალობა ვერ მოერევა.
ლუკრეციუსის "საგანთა ბუნებისათვის" პირველი დიდი პოეტური ნაწარმოებია, რომელშიც სამყაროს შესწავლა მისი სიმკვრივის გაფანტვად იქცევა, შეიმეცნებს იმას, რაც უსასრულოდ მცირეა, მოძრავი და მსუბუქი. ლუკრეციუსის ძირითადი ამოცანა იმაში მდგომარეობს, რომ დაგვიცვას, რათა მატერიამ არ გაგვსრისოს. როცა მკაცრი ფიზიკური კანონების განსაზღვრის დრო დგება (რომელზეც ყოველი ფაქტია დამოკიდებული), იგი გრძნობს იმის აუცილებლობას, რომ დაუშვას ატომების მოულოდნელი გადახრა პირდაპირი ტრაექტორიიდან და უზრუნველყოს როგორც მატერიის, ისე ადამიანების თავისუფლება. უხილავისა და უსასრულოს, მოულოდნელ პოტენციალობათა პოეზია, ისევე როგორც "არარა"-ს პოეზია, ისეთ პოეტში იშვება, რომელსაც ეჭვი არ ეპარება სამყაროს ფიზიკურობაში.
მაშ ასე, მე მგონი სიმსუბუქის ცნების არსი ნელ-ნელა იკვეთება; ყოველ შემთხვევაში, იმედი მაქვს, რომ ორგვარი სიმსუბუქე გაჩვენეთ - ჩაფიქრებული და მოთამაშე; უფრო მეტიც: ჩაფიქრებული სიმსუბუქე ისეთი ლაღი შეიძლება იყოს, რომ მასთან შედარებით თამაშის სიმსუბუქე მძიმედ და ჩახლართულად მოგვეჩვენოს.
ამ იდეის საუკეთესო ილუსტრაციად "დეკამერონის" ნოველა (VI, 9) გამოდგება, სადაც ფლორენციელი პოეტი, გვიდო კავალკანტია გამოყვანილი. ბოკაჩო კავალკანტის გაუღიმარ მოაზროვნედ წარმოგვიდგენს; ჩაფიქრებული, გონებადამძიმებული, იგი აკლდამებსა და მარმარილოს ძეგლებს შორის მიმოდის. ფლორენციული ოქროს ახალგაზრდობა ხროვა-ხროვად დაშლიგინობს სუფრიდან სუფრაზე და სულ დროსტარების ძიებაშია. კავალკანტი მათ წრეში არაა პოპულარული, რადგანაც, დახვეწილი გემოვნებისა და ქონების მიუხედავად, იგი მაინც არ თანხმდება მათთან ქეიფსა და გართობას და კიდევ იმიტომ, რომ მისი საიდუმლო ფილოსოფია მწვალებლობად მიაჩნიათ:
"ერთ დღეს, გვიდო ორტო სან მიქელედან წამოვიდა. გამოიარა კორსო დელი ადიმარიზე და მიადგა სან ჯოვანის, რომელი გზითაც ის ხშირად დადიოდა; აქ იყო დიდი მარმარილოს ლუსკუმები (დღეს სანტა რეპარატაში რომ არიან) და სხვა მრავალი, სან ჯოვანის გარშემო ამართულები, და უცბად თავი ამოყო პორფირის კოლონებსა, ლუსკუმებსა და სან ჯოვანის კარებს შორის, რომელიც მაშინ დაკეტილი იყო. ამ დროს ბეტომ და მისმა ამხანაგებმა, ცხენზე ამხედრებულებმა, სანტა რეპარატას მოედანთან გვიდო საფლავებს შორის რომ დაინახეს, თქვეს: "მოდი, ერთი გავაჯავროთო". შემოჰკრეს ცხენებს დეზები და სანამ ის იმათ დაინახავდა, თითქოს ხუმრობითაო, ზედ მიაგდეს და დაუწყეს ლაპარაკი: "გვიდო, მშვენივრად ვხედავთ, რომ შენ ჩვენს წრეში შემოსვლას აღარა კადრულობ, მაგრამ, როცა აღმოაჩენ, რომ ღმერთი არ არის, მაშინ რაღას იზამ, ნეტავ ვიცოდეთ?!" გვიდომ რომ დაინახა გარშემო მომდგარნი, ასე უპასუხა: ბატონებო, თქვენსას უფლება გაქვთ, რაც გენებოთ ის მითხრათო. ესა თქვა და ერთ-ერთ ლუსკუმათაგანს ხელი დაადო, რადგან თვითონ მსუბუქი იყო, ისკუპა და ზედ გადაევლო მეორე მხრისაკენ, მათ თავი დააღწია და წავიდა" (თ.სახოკიას თარგმანი).
აქ ჩვენთვის ყველაზე საინტერესოა არა რეპლიკა, რომელიც კავალკანტის მიეწერება. რეპლიკა სავსებით გასაგებია, თუკი გავითვალისწინებთ იმას, რომ პოეტის ე.წ. "ეპიკურეიზმი" სინამდვილეში ავეროიზმია, რომლის მიხედვითაც, ინდივიდუალური სული უნივერსალური ინტელექტის ნაწილს შეადგენს; აკლდამები თქვენი სახლია და არა ჩემი, რადგანაც ფიზიკური სიკვდილი ვერაფერს აკლებს მათ, ვინც უნივერსალიების ჭვრეტამდე აზროვნების წყალობით აღწევს. აქ ჩვენთვის ბოკაჩოს მიერ შექმნილი ვიზუალური ხატია მნიშვნელოვანი: კავალკანტი, რომელიც ერთი ნახტომით გათავისუფლდა, "რადგან თვითონ მსუბუქი იყო".
ახალ ათასწლეულშიც სწორედ ამგვარი სადღესასწაულო სიმბოლოთი შევაბიჯებდი: ესაა პოეტი-ფილოსოფოსის საოცრად ჰაეროვანი და მოულოდნელი ნახტომი, რომელსაც ძალუძს სამყაროს სიმძიმე დაამარცხოს და გვაჩვენოს, რომ მის გრავიტაციაში შვების საიდუმლო იმალება, მაშინ, როცა ის, რაც ბევრისთვის ეპოქის ვიტალობას, ხმაურსა და აგრესიას განასახიერებს, სიკვდილის საუფლოს მიეკუთვნება, როგორც ვთქვათ, დაჟანგული ავტომობილების სასაფლაო.
კავალკანტისთან სამყარო ისე სწრაფად იცვლება, რომ ვერ ვასწრებთ მისი ბუნების მოხელთებას - მხოლოდ ეფექტებს ვამჩნევთ. დანტესთან სამყარო თავისი ბუნებისა და საგნობრიობის დემონსტრირებას ახდენს. ყველაფრის წონა ზუსტადაა განსაზღვრული და როცა მსუბუქი საგნების შესახებ მოგვითხრობს, დანტე თითქოს ცდილობს ამ სიმჩატის ყველაზე ზუსტი წონა დააფიქსიროს. ამასთანავე, შეუძლებელია არ აღინიშნოს, რომ წარმოდგენა უწონო ატომებისგან შემდგარი სამყაროს შესახებ სწორედ იმიტომაა მოულოდნელი, რომ გამოცდილება ყოველთვის საგანთა სიმძიმეში გვარწმუნებს. ზუსტად ასევე, არ აღგვაფრთოვანებდა ენის სიმსუბუქე, მძიმე ენით რომ არ ვყოფილიყავით როდისმე აღფრთოვანებული.
შეიძლება დავასკვნათ, რომ ლიტერატურის რინგზე ორი საპირისპირო ტენდენცია ებრძვის ერთმანეთს: ერთი ცდილობს ენა რაღაც უწონო სტიქიად აქციოს, საგნების თავზე რომ პეპელასავით იფარფატებს - მტვრის უმცირესი ნაწილაკებივით, უფრო სწორად, ელექტრომაგნიტური ველივით; მეორე კი ცდილობს წონა და სიმკვრივე, კონკრეტულობა, სხეულებრიობა და შინაგანი ენერგია მიანიჭოს ენას.
იტალიური და ევროპული ლიტერატურის სათავეებთან ეს ორი გზა კავალკანტისა და დანტეს სახელებს უკავშირდბა. ეს ოპოზიცია, რა თქმა უნდა, ძალზე ზოგადია და ბევრ დაზუსტებას მოითხოვს, თუკი გავითვალისწინებთ დანტეს შესაძლებლობათა სიუხვესა და მის გასაოცარ მოქნილობას. მაგრამ შემთხვევითი არაა, რომ დანტეს ის სონეტი, რომელიც სიმჩატის ნეტარებითაა შთაგონებული, კავალკანტის ეძღვნება. "ახალ ცხოვრებაში" დანტე იგივეზე მოგვითხრობს, რაზეც მისი მასწავლებელი და მეგობარი და ბევრი სიტყვა, მოტივი თუ სახე ორივე პოეტთან გვხვდება; "ღვთაებრივ კომედიაში" დანტე სიმსუბუქესაც საოცრად ხატავს; მაგრამ მისი გენიალობა საპირისპიროში მდგომარეობს, იმ უნარში, რომლითაც იგი ენის მთელი ემოციური, ჟღერადი თუ სულიერი რესურსებით სარგებლობს, ლექსის სივრცით ფარავს სამყაროს, მთელი მისი აურაცხელი ფორმებითა და თვისებებით და იმის დემონსტრირებას ახდენს, რომ სამყარო სისტემის, წესრიგის, იერარქიის მიხედვითაა ორგანიზებული და აქ ყველაფერს თავის ადგილი აქვს. თუკი ამ ოპოზიციას მცირეოდენ უტრირებას გავუკეთებთ, შეგვეძლება ვთქვათ, რომ დანტე სხეულებრივ სიმტკიცეს ანიჭებს ყველაზე აბსტრაქტულ ინტელექტუალურ სპეკულაციებსაც, მაშინ, როცა კავალკანტი სამყაროს კონკრეტულობას ლექსის სკანდირებული, ტეხილი რიტმით აშორიშორებს - თითქოს აზრი რაღაც ბიძგებით, ელექტრონული მუხტით აღწევდეს სიბნელიდან.
ამდენ ხანს იმიტომ შევჩერდი კავალკანტიზე, რომ მსურს უკეთ გავარკვიო (ჩემთვის მაინც) "სიმსუბუქის" მნიშვნელობა. სიმსუბუქე ჩემთვის სიზუსტესთან და გარკვეულობასთან ასოცირდება და არა ბუნდოვანებასთან, ან შემთხვევითობასთან. პოლ ვალერიმ თქვა: "ჩიტივით მსუბუქი უნდა იყო და არა ბუმბულივითო".
მე გამოვიყენე კავალკანტის სტრიქონები, რათა სიმსუბუქე სამი სხვადასხვა სახით წარმოგიდგინოთ:
1. ენის შემსუბუქება, რისი წყალობითაც მნიშვნელობები ვერბალურ ქსოვილში ერთვებიან, მიუხედავად წონისა, და ამით ყველა მათგანი ერთი და იმავე გაუხშოებულ კონსისტენციას იძენს.
2. განსჯებისა ან ფსიქოლოგიური პროცესების აღწერა, რომელშიც უფაქიზესი, მოუხელთებელი ელემენტები იღებენ მონაწილეობას და საერთოდ, ნებისმიერი აღწერა, სადაც აბსტრაქცია უმაღლეს ხარისხშია აყვანილი.
3. სიმსუბუქის ფიგურალური გამოსახვა, რომელიც ემბლემის ხასიათს იძენს, როგორც ბოკაჩოს ნოველაში - კავალკანტი, თავისი გრძელი ფეხებით აკლდამებს რომ ახტება.
ზოგიერთი ლიტერატურული სახე მეხსიერებაში, უპირველეს ყოვლისა, თავისი სუგესტიურობის გამო აღიბეჭდება და არა სიტყვიერი ხატით. დონ კიხოტის მიერ ქარის წისქვილის ფრთის შუბით განგმირვისა და ჰაერში დაკიდების სცენა ძალზე მცირე ადგილს იკავებს სერვანტესის რომანში. შეიძლება ითქვას, ავტორი თავისი კალმის შესაძლებლობების მინიმალურ რეალიზებას ახდენს; და მაინც, ეს სცენა ერთ-ერთ ყველაზე სახელგანთქმულ სცენად რჩება მსოფლიო ლიტერატურაში.
ვფიქრობ, ყველაფერ ამიდან გამომდინარე, შემიძლია ჩემი ბიბლიოთეკის წიგნები გადავფურცლო, რათა სიმსუბუქის, სიმჩატის მაგალითებს მივაგნო. შექსპირთან, უპირველეს ყოვლისა, იმ ადგილს მივადგები, სადაც მერკუციო ჩნდება პირველად: "მიჯნური ხარ, კუპიდონისგან/ ითხოვე ფრთები და აიჭერ უჩვევ სიმაღლეს!" (ვ. ჭელიძის თარგმანი). მერკუციოს მყისვე რომეო შეეკამათება და პასუხობს: "შებორკილი ისეთგვარად, რომ მწარე ნაღველს/ ვერ გავექცევი - ტრფობის მძიმე ტვირთი ჩამძირავს". მერკუციოს სამყაროში არსებობის წესი მის მიერ წარმოთქმულ პირველივე ზმნებშია სრულად გადმოცემული: to dance, to soar, to prickle (ცეკვა, აფრენა, ჩხვლეტა). ადამიანის გარეგნობა - ესაა ნიღაბი, visor. მერკუციო გამოჩენისთანავე თავის ფილოსოფიას გადმოგვცემს, თანაც არა თეორეტიკული საშუალებებით, არამედ სიზმრით დედოფალი მების შესახებ. "ფერიათა ბებიაქალი", დედოფალი მები ფუტურო თხილის ეტლით მობრძანდება:
"ობობას გრძელი ფეხები აქვს, ბორბლებს წკირებად,
ხოლო ხანდახან კუტკალიას კოპწია ფრთები.
ჭაპნადა ხმარობს აბლაბუდას უნაზეს ქსოვილს,
ხოლო ცალუღლად - მკრთალ და მიბნედილ სხივებს".
და არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ამ ეტლში "უმცირესი ატომებია" შებმული ("a team of little atomies") - ესაა მნიშვნელოვანი დეტალი, რომელიც დედოფალ მების შესახებ სიზმარში ლუკრეციანულ ატომიზმს, რენესანსულ პლატონიზმსა და კელტურ ფოლკლორს აერთიანებს.
შექსპირისდროინდელი აღორძინება - ესაა ეთერის იმგვარი ემანაციების ეპოქა, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებდა მაკროკოსმოსსა და მიკროკოსმოსს, პლატონის ზეციურ სფეროებსა და მეტალთა სულებს და ყველაფერი ეს ალქიმიურ ტიგელში იყრიდა თავს. კლასიკურ მითოლოგიას ნიმფებისა და დრიადების უზარმაზარი ასორტიმენტი აქვს, მაგრამ კელტური მითოლოგია, რა თქმა უნდა, უფრო მდიდარია ბუნების ძალთა განსახიერებებით - ამისთვის მათ ჰყავთ ელფები და ფერიები. ამგვარი კულტურული საფუძველი (აქ, რა თქმა უნდა, უნდა გავიხსენოთ ფრენსის იეიტსის შესანიშნავი გამოკვლევები აღორძინების ხანის ოკულტურ ფილოსოფიაში) გვიჩვენებს, თუ რატომაა სწორედ შექსპირთან სიმჩატის მეტაფორათა ასეთი მრავალფეროვნება. მხედველობაში მყავს არამხოლოდ პეკი, მთელი მისი ფანტასმაგორიით "ზაფხულის ღამის სიზმარში", ან არიელი, ყველაფერ იმით, რაც "სიზმრისგანაა შექმნილი", არამედ, უპირველეს ყოვლისა, ის განსაკუთრებული ლირიკული და ეგზისტენციალური პოზიცია, რომელიც საშუალებას გვაძლევს საკუთარი დრამა გვერდიდან დავინახოთ და იგი მელანქოლიის გარდა, ირონიითაც შევამსუბუქოთ.
მიზიდულობა სიმძიმის გარეშე - რომელიც კავალკანტისთან დაკავშირებით ვახსენე - სერვანტესისა და შექსპირის ხანის ლიტერატურაში გაბატონდება; ამაზეა დაფუძნებული მელანქოლიასა და იუმორს შორის კავშირი. მელანქოლია - მსუბუქი სევდაა, ისევე როგორც იუმორი - ესაა კომიზმი სხეულებრივი სიმძიმის გარეშე (ბოკაჩოსა და რაბლეს არაჩვეულებრივობა სწორედ ამ მსუყე ხორციელებაში მდგომარეობს), რომელიც ეჭვის ქვეშ აყენებს "მე"-ს, სამყაროს, რომელიც "მე"-ს მიღმა არსებობს და ურთიერთობათა მთელ სისტემას, ორივე მათგანს რომ განსაზღვრავს.
მელანქოლია და იუმორი, აღრეული და განუყოფელი, გამოარჩევს დანიის პრინცს, ვის მეტყველებასაც ადვილად ამოვიცნობთ ხოლმე შექსპირის ყოველ დრამაში, ჰამლეტის მრავალრიცხოვან "ტყუპისცალებს" შორის.
ძალიან მინდა შექსპირი ლუკრეციანული ატომიზმის მომდევრად წარმოგიდგინოთ, მაგრამ ვიცი, რომ ეს ნამეტანი იქნება. პოსტკლასიკური ეპოქის პირველი მწერალი, ვინც სამყაროს ატომისტურ კონცეფციას განსხვავებული, ფანტასტიკურის სახით წარმოგვიდგენდა, შექსპირის შემდეგ მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ გამოჩნდა საფრანგეთში; ეს სირანო დე ბერჟერაკი იყო.
იშვიათი ნიჭის მწერალს, სირანოს, გაცილებით მეტი პატივისცემა და დიდება უნდა რგებოდა წილად; იგი უნდა დაფასდეს არა მხოლოდ როგორც მსოფლიო სამეცნიერო ფანტასტიკის ფუძემდებელი, არამედ როგორც მოაზროვნე და პოეტი. იგი გასენდის სენსუალიზმსა და კოპერნიკის ასტრონომიულ სისტემაზე იყო გაზრდილი, მაგრამ უპირველეს წინამორბედად იტალიური აღორძინების ნატურფილოსოფია უნდა მივიჩნიოთ - ჯეროლამო კარდანო, ჯორდანო ბრუნო და ტომაზო კამპანელა. სირანო ჩვენი ხანის ლიტერატურაში ატომიზმის პირველ პოეტად იქცა. იმ ფურცლებზე, სადაც ირონია არ ფარავს ჭეშმარიტად კოსმიურ თავზარს, სირანო სამყაროს ყოველი ნივთის ერთიანობას ემხრობა, ელემენტარულ ფიგურათა იმ კომბინატორიკას, რომლითაც განპირობებულია არსებული ფორმების მთელი მრავალფეროვნება; უპირველეს ყოვლისა კი, იგი ამ ფორმათა წარმომშობი პროცესების სრული ნებისმიერობის დემონსტრირებას ახდენს: ძალზე მცირე რამ იყო საკმარისი იმისთვის, რომ ადამიანი ადამიანად არ ქცეულიყო, ცხოვრება - ცხოვრებად, სამყარო - სამყაროდ!
სიმსუბუქის შესახებ ჩემს განსჯებში სირანო, უპირველეს ყოვლისა, იმიტომ ჩნდება, რომ მან ნიუტონზე ადრე გააცნობიერა დედამიწის მიზიდულობის პრობლემა, ან უფრო სწორად, მიზიდულობისგან გათავისუფლების პრობლემა მას იმდენად აწვალებდა, რომ აიძულა მთვარეზე მოხვედრის უამრავი, ერთი-მეორეზე უცნაური ხერხი მოეფიქრებინა: წყლით სავსე ჭურჭლის მეშვეობით, რომელიც მზეზე აორთქლდებოდა; ტანზე ხარის ძვლის ტვინის წასმით, რომელიც შემდეგ მთვარეს უნდა დაელია, მაგნიტური ბურთის გამოყენებით და ა.შ.
რაც შეეხება მაგნიტურ იდეას, მას მალე აიტაცებს და სრულყოფს ჯონათან სვიფტი, რათა ჰაერში შეაჩეროს მფრინავი კუნძული - ლაპუტა. იმ მომენტში - როცა ლაპუტა ჩნდება ცის კაბადონზე - სვიფტის ორი ახირება ერთმანეთს ეხლება, ერწყმის და მაგიურ წონასწორობამდე მიდის: აქ რაციონალიზმის უსხეულო აბსტრაქტულობა, რომლის წინააღმდეგაცაა მიმართული სვიფტის სატირა, მატერიალიზმის მკვრივ სხეულებრიობასთანაა შეუღლებული.
სვიფტი ნიუტონის თანამედროვე და მოწინააღმდეგეა. ვოლტერი - ნიუტონის თაყვანისმცემელია და იგი გოლიათ მიკრომეგასს გამოიგონებს, რომელიც, სვიფტის პერსონაჟების საპირისპიროდ, სხეულებრიობით კი არა, ციფრული გამოთვლებით ხასიათდება, სივრცითი და დროითი თვისებებით, რომელიც სამეცნიერო ტრაქტატების მკაცრ კატეგორიულობამდეა დაყვანილი. ამ ლოგიკის და ამგვარი ხასიათის წყალობით მიკრომეგასს შეუძლია სივრცეში გადაადგილება სირიუსიდან სატურნზე და სატურნიდან დედამიწამდე. სინამდვილეში ნიუტონის თეორიებში ლიტერატურული წარმოსახვისთვის ყველაზე უცნაური ის კი არაა, რომ ნებისმიერი საგანი თუ არსება საკუთარ წონას ემორჩილება, არამელ ძალთა გაწონასწორებულობა, რომელიც ზეციურ სხეულებს კოსმოსში პლანირების საშუალებას აძლევს.
მეთვრამეტე საუკუნის სახეობრიობა მდიდარია ჰაერში მოფარფატე ფიგურებით. შემთხვევითი არაა, რომ საუკუნის დასაწყისში ანტუან გალანის მიერ ფრანგულად თარგმნილი "ათას ერთი ღამე" გამოვიდა და დასავლეთის ფანტაზიას აღმოსავლურ სასწაულთა ემპირეები გაუხსნა: მფრინავი ხალიჩები, ცხენები და ჯინები, თუჯის ლამფიდან რომ ამობოლდებიან გასაუჩინარებლად.
ნებისმიერ ზღვართა და სამანთა გადასალახავად მიმართული ფანტაზიის ამ სწრაფვის კულმინაციად ბარონ მიუნხჰაუზენის ზარბაზნის ჭურვით გაფრენა შეგვიძლია მივიჩნიოთ, სახე, რომელიც ჩვენს მეხიერებაში სამარადჟამოდ აღიბეჭდა გუსტავ დორეს ილუსტრაციის წყალობით. მიუნხჰაუზენის თავგადასავლები - ისევე როგორც "ათას ერთი ღამე", რომელთა შესახებაც არ შეგვიძლია დარწმუნებით ვთქვათ, ერთი ავტორი ჰყავს თუ რამდენიმე - ესაა დედამიწის მიზიდულობის კანონის უსასრულოდ აბუჩად აგდება; გმირს ჰაერში მიაფრიალებენ იხვები, თავისი პარიკის ნაწნავზე მოჭიდებულს, საკუთარი თავი ცხენიანად ამოჰყავს ჭაობიდან. მთვარიდან თოკით ეშვება, რომელიც რამდენჯერმე წყდება, მაგრამ იგი იმდენჯერვე ახერხებს მის განასკვას.
ხალხური ლიტერატურის ეს სახეები, იმასთან ერთად, რაც სამეცნიერო ლიტერატურიდან დავიმოწმეთ, ნიუტონის თეორიის ლიტერატურულ ექოს წარმოადგენს. თხუთმეტი წლის ჯაკომო ლეოპარდიმ ასტრონომიის ისტორია დაწერა, საოცრად საფუძვლიანი ნაშრომი და სხვებთან ერთად, იგი ნიუტონის მექანიკასაც აჯამებს. ვარსკვლავებით მოჭედილმა ზეცამ პოეტს საუკეთესო ლექსები შთააგონა, მაგრამ იგი მხოლოდ ლირიკად როდი აღიქმებოდა; მთვარეზე საუბრისას, ლეოპარდის ძალზე ზუსტი წარმოდგენა ჰქონდა იმაზე, რაზეც მსჯელობდა.
ლეოპარდი - თავისი დაუსრულებელი ამბით ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქის შესახებ - მიუღწეველი ბედნიერების სახეებს სიმსუბუქეს ანიჭებს: ჩიტებს, ფანჯრიდან გადმოღვრილ ქალის ხმას, ჰაერის გამჭვირვალებას, ყველაზე მეტად კი - მთვარეს.
ყოველთვის, როცა კი მთვარე გამოჩნდება რომელიმე პოეტთან, იგი სიმსუბუქის, ჰაეროვნებისა და მდუმარე ხიბლის შეგრძნებას გადმოგვცემს ხოლმე. თავიდან ვფიქრობდი, სწორედ მთვარისთვის მიმეძღვნა ეს ლექცია: თვალყური გამედევნებინა მთვარის მოძრაობისთვის ყველა დროისა და ხალხის ლიტერატურებში. შემდეგ მივხვდი, რომ მთვარე, ისეთი, როგორიც არის, ლეოპარდის უნდა დავუთმოთ. რადგანაც ლეოპარდის სასწაული, წონადობისგან ენის სრულ გათავისუფლებაში მდგომარეობს, ენისა და მთვარის სხივის ერთმანეთთან გათანაბრებაში. მის ლექსებში მთვარე წამიერად გაიელვებს ხოლმე თითო-ოროლა სტრიქონში - თუმცა მთელი ნაწარმოები ან შუქითაა განათებული, ან უკუნშია დანთქმული, უმთვარო ღამეში.
ჩემი მოხსენება ძაფების ხლართს დაემსგავსა. რომელს უნდა მივსდიოთ, დასკვნამდე რომ მივიდეთ? რომელიც მთვარეს, ლეოპარდის, ნიუტონს, გრავიტაციასა და ლევიტაციას აერთიანებს... თუ მეორეს - ლუკრეციუსს, ატომიზმს, კავალკანტის სიყვარულის ფილოსოფიას, რენესანსის დროინდელ ალქიმიასა და სირანოს რომ აკავშირებს ერთმანეთთან?... არსებობს განსჯების კიდევ ერთი ძაფი წერის, როგორც მტვრის მსგავსი შემადგენლობის მქონე სამყაროს მეტაფორის შესახებ: უკვე ლუკრეციუსი მოიაზრებდა ასოებს მუდმივ მოძრაობაში მყოფ ატომებად, რომლებიც გადანაცვლებების ხარჯზე სიტყვისა და ჟღერადობის მრავალფეროვნებას ქმნიან: მისი ეს იდეა აიტაცა მოაზროვნეთა ხანგრძლივმა ტრადიციამ, რომლის თანახმად, სამყაროს საიდუმლოს ამოხსნა წერითი ნიშნების კომბინაციაში მდგომარეობს: რაიმუნდ ლულიუსის "Ars Magna", ესპანელ რაბინთა კაბალა და პიკო დელა მირანდოლა... მათთან ერთად გალილეის ალფავიტი მინიმალურ ერთეულთა კომბინატორიკის მოდელად წარმოედგინა... იგივეს ამბობდა ლეიბნიციც...
გავუყვე ამ გზას? საშინლად პრიმიტიულ დასკვნებს რომ მივადგე? წერა, როგორც მოდელი რეალობის ნებისმიერი პროცესისა... უფრო სწორად, ერთადერთი შემეცნებადი რეალობა... ან ერთადერთი რეალობა tout-court (უბრალოდ). არა, არ დავდგები იძულების ამ რელსებზე, ასე შორს რომ მივყავარ სიტყვასთან ურთიერთობის იმ მოდელისგან, რომელიც ჩემთვისაა ორგანული - ესაა სამყაროსკენ სწრაფვა, მისი უსასრულო მრავალფეროვნებისთვის ხმის შეწყობა.
კიდევ ერთი ძაფი რჩება, ის, რომელიც დასაწყისშივე გაიხსნა: ლიტერატურა როგორც ეგზისტენციალური ფუნქცია, სიმსუბუქის ძიება, როგორც ყოფიერების სიმძიმეზე რეაგირება. ალბათ ლუკრეციუსიც და ოვიდიუსიც იგივეს ესწრაფვოდა. ლუკრეციუსი როცა ეძებდა - ან ფიქრობდა, რომ ეძებდა - ეპიკურეულ უშფოთველობას; ოვიდიუსი, როცა ეძებდა - ან ეგონა, რომ ეძებდა - სხვათა სხეულში გაცოცხლების შესაძლებლობას, ისევე როგორც პითაგორა.
მე მიჩვეული ვარ ლიტერატურის შემეცნების იარაღად აღქმას და ამიტომაც ეგზისტენციალურ ნიადაგზე გადასვლისას, სასურველი იქნებოდა, ანთროპოლოგიის, ეთნოლოგიისა და მითოლოგიის სფეროებსაც შევეხოთ.
ჩემი ეს ლექცია კაფკას ერთი მოთხრობით, "Der Kubelreiter"-ით მინდა დავასრულო. ესაა 1917 წელს დაწერილი, პირველი პირით მოთხრობილი ტექსტი. ამოსავალი სიტუაცია ძალზე ცხოვრებისეულია, მოქმედება წერის მომენტში ვითარდება, ანუ 1917 წლის ომიან ზამთარში, ავსტრიის იმპერიისთვის ყველაზე მძიმე წელს: მაშინ ნახშირი ჭირდა. მთხრობელი ცარიელი სათლით გამოდის სახლიდან იმ იმედით, რომ ნახშირის ნარჩენებს მაინც იშოვის და ღუმელს გააჩაღებს. სახლიდან გამოსულს, უეცრად სათლი აიტაცებს მეორე სართულის სიმაღლეზე და იგი შემდეგში ასე განაგრძობს სვლას, თითქოს აქლემის ქედზე იყოს ამხედრებული.
მენახშირის ფარდული სარდაფშია გამართული. იგი ცდილობს ხმა მიაწვდინოს თავისიანებს, ვინც იქ იმყოფება, მაგრამ მენახშირის ცოლს გაგონებაც კი არ სურს. "მხედარი" ემუდარება, ერთი მუჭა, თუნდაც სველი ქვანახშირი მომეცითო და თხოვს, ხვალამდე აცალონ. მენახშირის ცოლი წინსაფარს იხსნის და ბუზივით იგერიებს მხედარს. სათლი კი ისეთი მსუბუქია, რომ მხედართან ერთად სადღაც გაქროლდება, სადღაც - "ყინულოვან მთებს მიღმა".
კაფკას მოთხრობების უმეტესობა მისტიკურია, ეს - განსაკუთრებით. შესაძლოა, მას, უბრალოდ, იმის თქმა სურდა, რომ ნესტიან ღამით, ომიანობისას სახლიდან ნახშირის საძებრად გასვლა, მოხეტიალე რაინდის ლაშქრობად, უდაბნოში ქარავნის მოგზაურობად და სათლის უცნაურ ამაღლებად იქცევა ხოლმე. თუმცა ცარიელი სათლის სახე, რომელიც გვაშორებს სიბრტყეს, სადაც რჩება გულმოწყალებაც და სხვათა ეგოიზმიც. ცარიელი სათლის სახე, როგორც ხელმოკლეობის სიმბოლო, სიმბოლო ძიებისა და ნებისა, სათლი, რომელსაც ისეთ სიმაღლეზე ავყავართ, საიდანაც ჩვენს ლოცვას უკვე აღარავინ შეისმენს - გონების უსასრულო მუშაობას უხსნის გზას.
მე ვსაუბრობდი შამანზე. ჯადოსნური ზღაპრის გმირზე და განცდილ დანაკარგებზე, რომლებიც უჩვეულო სიმსუბუქითაა აღწერილი და რომლებიც ნებას გვრთავენ, ავმაღლდეთ იმ სამეფომდე, სადაც ოცნებები თავისთავად სრულდება. მე ვხუმრობდი ალქაჯებზე, რომლებიც საოჯახო, უბადრუკ ჭურჭელზე ამხედრებულები დაფრინავენ, შესაძლოა ნახშირის სათლებითაც. მაგრამ კაფკას ამ მოთხრობის გმირი არც შამანურ და არც ალქაჯურ შესაძლებლობებს არ ფლობს და არც "ყინულოვან მთებს მიღმა" სამეფოში ივსება ცარიელი სათლები. თანაც, თუკი იგი აივსება, ფრენა შეუძლებელი გახდება. ზუსტად ასევე, სულ მალე, სათლებზე ამხედრებულნი, ახალ ათასწლეულში შევფრინდებით და იქაც ვერაფერს ვნახავთ ისეთს, რაც ჩვენთვის არ იქნება ბუნებრივი, როგორც მაგალითად - სიმსუბუქე, რომელსაც დღევანდელი ლექცია მივუძღვენი.

თარგმნა მალხაზ ხარბედიამ

© “ლიტერატურა - ცხელი შოკოლადი"