Friday, March 25, 2011

მრგვალი მაგიდა: თანამედროვე ქართული ლექსი


"ლიტერატურა-ცხელმა შოკოლადმა" მეორე მრგვალ მაგიდას უმასპინძლა. პირველმა დისკუსიამ, რომელიც თანამედროვე ქართულ პროზას შეეხებოდა, მკითხველთა ინტერესი და აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. პროზის შემდეგ, გადავწყვიტეთ პოეზიისთვისაც დაგვეთმო ადგილი. რა ვითარებაა თანამედროვე ქართულ პოეზიაში, რა ადგილი უჭირავს მას საზოგადოებაში, რა გავლენებს განიცდის, საიდან მოდის და საით მიდის? ამ და სხვა საინტერესო საკითხებზე "ცხელი შოკოლადი. ლიტერატურის" მთავარი რედაქტორი, მალხაზ ხარბედია და მისი სტუმრები: კრიტიკოსი ლევან ბრეგაძე და პოეტები - შოთა იათაშვილი და პაატა შამუგია მსჯელობდნენ.

მალხაზ ხარბედია, ლიტერატურათმცოდნე, ესეისტი: - მიუხედავად იმისა, რომ პროზასთან შედარებით პოეზია თითქოს უფრო ადვილი წასაკითხია, ნაკლები დრო სჭირდება და სიტყვებიც ნაკლებია, რეალური წამკითხავი ცოტაა. თქვენი აზრით, რა ადგილი უჭირავს თანამედროვე ქართულ საზოგადოებაში პოეზიას და ვინ არიან მისი მკითხველები. ვის სჯერა პოეზიის და საერთოდ, რატომ უნდა სჯეროდეს თანამედროვე მკითხველს პოეზიის?
ლევან ბრეგაძე, ლიტერატურათმცოდნე, კრიტიკოსი: - საერთოდ, პოეზიას ყოველთვის ცოტა მკითხველი ჰყავდა და გასაგებია რატომაც. პროზისგან განსხვავებით, პოეზია უმცირესობისთვისაა, რადგან ეს უჩვეულო მოვლენაა. ვინ ლაპარაკობს ყოველდღიურ ცხოვრებაში რითმებით? გასაკვირიც კი არის, ასეთ პირობით ტექსტს მკითხველი რომ ჰყავს. თუ გიფიქრიათ, რატომ ან როდის მიდის ადამიანი ლექსთან? მაშინ, როდესაც ყოველდღიურობა ბეზრდება და რაღაც განსხვავებული, უჩვეულო სჭირდება. ეს ძალიან ჰგავს ტაძარში შესვლას. ჩვენი საცხოვრებელი ტაძარს რომ ჰგავდეს, კვირის ბოლოს წირვის მოსმენა აღარ მოგვინდებოდა. აქაც ანალოგიური ვითარებაა: პოეზიასთან რომ მიხვიდე, ყოველდღიურობის პროზა უნდა მოგბეზრდეს.
შოთა იათაშვილი, პოეტი: - კიდევ უფრო გავამძაფრებ ამ აზრს და ვიტყვი, რომ პოეზიის მკითხველი ძირითადად ნევროზული, აფექტურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანია, სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვარზე მდგარი და ცხოვრებისეული პრობლემებით დახუნძლული. ასეთ დროს ძნელია იკითხო დუმბაძე, ფოლკნერი ან დოსტოევსკი. დენის დარტყმასავით მოკლე და მძლავრი რამ გჭირდება, რომელიც ან გიშველის, ან - საბოლოოდ მოგკლავს. ამ თვალსაზრისით, ბოლო წლებში პოეზიის მკითხველი თუ არა, მსმენელი მაინც მომრავლდა, რადგან მთელს მსოფლიოსა და, მათ შორის, საქართველოშიც, ნევროზული ფონია. გარკვეულწილად, ეს "ოპტიმიზმის" საფუძველს გვაძლევს. ყოველ შემთხვევაში, ვამჩნევ, რომ ახალგაზრდა თაობა კითხულობს.
პაატა შამუგია, პოეტი: - მე კი ვფიქრობ, რომ პოეზიის მკითხველი ცოტაა, მაგრამ ბევრია დეკლამატორი, რომელიც სუფრასთან ამბობს ლექსს, ან - საყვარელ ადამიანს უკითხავს, თუმცა, წიგნების ტირაჟებზე ეს რატომღაც არ აისახება. როგორც ჩანს, ინტერნეტში კითხულობენ, ან სულაც, უსმენენ პოეზიას. თანამედროვე მკითხველი ითხოვს რაღაც ისეთს, რაზეც პოეტს პასუხი უნდა ჰქონდეს. შესაძლოა, ჩვენ, პოეტები არ ვართ ადეკვატურნი.
მ.ხ.: – მოდით მკითხველებზეც ვისაუბროთ. დღესდღეობით პოეზიის მკითხველთა კონკრეტული ჯგუფები იკვეთება, რომელნიც მკვეთრად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ერთის მხრივ, არსებობენ მკითხველები, მათ შორის, ახალგაზრდები, რომლებიც არ სცილდებიან ჩარჩოებს, სიტყვაზე, ტერენტი გრანელის ან გალაკტიონის პოეზიას. არც ცდილობენ განვითარებას. მეორე მხარეს დგანან ადამიანები, რომლებიც გარკვეული ჯგუფების ირგვლივ რაღაც იდეოლოგიური ან სხვა ნიშნით ერთიანდებიან. დარწმუნებული ვარ, პაატას (შამუგიას) და მის მეგობარ პოეტებს ჰყავთ ისეთი მკითხველი, რომელიც არც წარსულში იყურება, არც მომავალში, არც მარჯვნივ და არც მარცხნივ; არ აინტერესებს სხვა პოეტები, და ეს მეორე უკიდურესობაა.
ლ.ბ.: – პირადად მე მკითხველთა ჯგუფებს ასე "დავახარისხებდი": ხალხი, ვინც ოდესღაც თავად წერდა ლექსებს ან აპირებს წერას. ბუნებრივია, მათ აინტერესებთ, რას აკეთებს სხვა და ამიტომაც კითხულობენ. ამას საკუთარ მაგალითზე გეუბნებით: ბავშვობიდან ვგიჟდებოდი პოეზიაზე, იმიტომ, რომ თავად ვწერდი ლექსებს. ძალიან ბევრს ვკითხულობდი და ბევრიც ზეპირად ვიცოდი. ერთი სიტყვით, ეს გახლავთ ერთი ჯგუფი, რომელიც ძირითადად ახალგაზრდებს აერთიანებს. მეორე - ხანშიშესული მკითხველია, რომლებიც, ალბათ, ახალგაზრდობაში წერდნენ, მაგრამ ხელი მოეცარათ. სამაგიეროდ, დარჩათ იმდროინდელი ლექსებით "დაკომპლექტებული" გემოვნება. შოთას თქმის არ იყოს, პოეზიას დიდი ფსიქოთერაპიული დანიშნულება აქვს. უამრავ დისკომფორტს შველის, ამიტომ, ვინც ახალგაზრდობაში მისი ძალა გამოსცადა, მოგვიანებითაც მიმართავს, მაგრამ ახალ პოეტებს კი არ ეცნობა, უკვე აპრობირებულ ტექსტებს უბრუნდება და ამაში არაფერია უჩვეულო, რადგან ბევრი ძველეგვიპტური და ძველბერძნული ლექსიც კი დღეს დაწერილივით იკითხება, არ ძველდება. ასეთ მკითხველებს ამ სფეროში სიახლეები აღიზიანებთ.
პ.შ.: – სრულიად ნორმალურია, როდესაც ადამიანთა ჯგუფს, ასაკიდან გამომდინარე, ამა თუ იმ ავტორის ნოსტალგია უჩნდება, მაგრამ უცნაური ის არის, რომ ასეთი მკითხველი ახალ თაობაშიც ძალიან ბევრია. მათ მტკიცედ სჯერათ, რომ ლექსი უნდა იყოს ისეთი, როგორსაც წერდა გალაკტიონი, გოგლა ლეონიძე და ა.შ. მათთვის სიახლე ტრადიციის დამანგრეველია, რასაც მტკივნეულად განიცდიან. სინამდვილეში, ნებისმიერი ტრადიცია თავის დროზე სერიოზული ნგრევისა და დესტრუქციის შედეგია.
შ.ი.: - ჯგუფებთან დაკავშირებით, იმ პერიოდის ამბებს გავიხსენებ, როდესაც თავად დავიწყე წერა. ეს იყო 90-იანი წლების დასაწყისი და მე, როგორც ერთ-ერთი ავტორი, ვხედავდი ავტორთა ჯგუფს, რომელიც ჩემს ირგვლივ მოძრაობდა. არსებობდა სხვა ორბიტაზე მოძრავი ჯგუფებიც. ძირითადად, ორი დაჯგუფება იკვეთებოდა: ერთი – პირობითად, კოტე ყუბანეიშვილის, რომელიც მის არტისტულ იმიჯს ექვემდებარებოდა, რაღაცნაირად მოდურ-სნობური; და მეორე - ნაკლებად პოპულარული, რომლის წევრებიც უფრო რადიკალურ ან ჰერმეტულ ტექსტებს წერდნენ, აქედან გამომდინარე, მცირერიცხოვანი აუდიტორიაც ჰყავდათ.
მ.ხ.: - სხვათა შორის, "რეაქტიული კლუბის" სახელით ცნობილი დაჯგუფება, რომელშიც კოტე ყუბანეიშვილი, ირაკლი ჩარკვიანი, პაატა ქურდაძე და სხვები შედიოდნენ, 90-იანების დასაწყისში ძალიან ახლოს იყო იმასთან, რასაც ახლა ვხედავთ ამერიკულ პოეზიაში. ვგულისხმობ რეპს, ანუ ე.წ. პოპულარულ პოეზიას. ფორმით საკმაოდ ბევრი მსგავსება იყო... ჩვენს თვალწინ ვითარდებოდა ლექსის დემოკრატიზაციის მნიშვნელოვანი პროცესი - პოეზია თავის ფესვებს უბრუნდებოდა. ეს ძალზე მნიშვნელოვანი იყო იმ პერიოდში, განსაკუთრებით, 80-იანი წლების ბოლოს მიმდინარე მოვლენების ფონზე, იმ გარითმული ტკივილებისა და პატრიოტული ეროტიკის ფონზე, როდესაც პოეზია დაძველებულ, გადამწვარ მექანიზმს დაემსგავსა.
შ.ი.: - რა თქმა უნდა, ეს პროგრესული პროცესი იყო. მე, უბრალოდ, რაკი მკითხველთა ჯგუფებზე დაისვა შეკითხვა, ეს ორი ტიპის ჯგუფი თვალსაჩინოებისათვის მოვიყვანე. აშკარად ასე იყო, რომ ყუბანეიშვილის და ვთქვათ, ბარბაქაძის მკითხველები ძალიან იშვიათად თუ იკვეთებოდნენ მაშინ. ბარბაქაძის მკითხველისთვის ის დემოკრატიული ნიავქარი, რაც ყუბანეიშვილიდან მოდიოდა, უბრალოდ მსუბუქი თავქარიანობა იყო და მეტი არაფერი, ყუბანეიშვილის მკითხველისთვის კი ბარბაქაძე სრულიად გაუგებარ ლიტერატურულ მონსტრს წარმოადგენდა..
მ.ხ.: - ისევ ჩემს მოსაზრებას დავუბრუნდები "რეაქტიულ კლუბთან" დაკავშირებით. იმის თქმა მინდოდა, რომ, ფეხბურთის ენაზე რომ ვთქვათ, ეს ადამიანები ძალიან ახლოს იყვნენ ფინალთან, მაგრამ იქამდე მისვლა ვერ მოახერხეს. რატომ მოხდა ასე, ვერ გეტყვით. თუმცა არიან გამონაკლისებიც. ირაკლი ჩარკვიანმა, მაგალითად, ბევრი რამე მიიყვანა ბოლომდე. კოტე ყუბანეიშვილი დღესაც აგრძელებს, მაგრამ, სამწუხაროდ, იგი და მისი მსგავსი ავტორები ქართულ პოეზიაში სათანადო ადგილს ვერ იმკვიდრებენ, არ ვიცი ეს მკითხველის ბრალია თუ ავტორების, ან ზოგადად ვითარების? ფრთიანი გამოთქმები ადამიანებს შორის მიმოიქცევიან და ეს მხოლოდ ანეკდოტების დონეზე რჩება. დღეს უკვე ძნელი გასარჩევია, რომელი კუპლეტი ვისია, ვინ არის ავტორი - ტარიელ ჭანტურია, კოტე ყუბანეიშვილი, სიმონ ბალახაძე თუ ზაზა თვარაძე. საერთოდ, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ქართულ ლექსში, უხეშად რომ ვთქვათ, 3-4 გამწევი ძალა მაინც იყოს, რომელიც სხვადასხვა მიმართულებით წაიყვანდა თანამედროვე პოეზიას. თუნდაც, აურევდა საქმეს - ამ სიტყვის კარგი გაგებით.
პ.შ.: – მე მაინც ვარჩევდი, სოციალური თემატიკა ჭარბობდეს, ოღონდ ირონიზებული, როგორც პრიგოვის პოეზიაშია, სადაც პოლიტიკა და პოეზია თითქმის არ არის გაყოფილი და არც უშლის ხელს ერთმანეთს.
მ.ხ.: – სამოქალაქო პოეზიის თემას განვავრცობ, ანუ, პოეზიის, სადაც პოეტის სამოქალაქო პოზიცია ჩანს. დასავლური პოეზიიდან ამის საუკეთესო მაგალითია ოდენი, ადამიანი, რომლის ცხოვრებისეული ფილოსოფიაც ხშირად იცვლებოდა, მაგრამ მუდმივად ვითარდებოდა. რაც შეეხება ქართულ სინამდვილეს, პირადად ჩემთვის ძალიან სამოქალაქოა ზვიად რატიანის ბოლო ლექსები. განსაკუთრებით, "ნეგატივი," ძველი, "მამები" და ა.შ. მიხარია, რომ ამ კუთხით ბევრი ახალი პოეტი გამოიკვეთა: ირაკლი კაკაბაძე უმცროსი, დათო ყანჩაშვილი, ბოლოდროინდელი ეკა ქევანიშვილი და ნიკა ჯორჯანელი. დიდი გამოხმაურება მოჰყვა რატი ამაღლობელის "დეპუტატის აღსარებას," რომელიც ამას წინათ სოციალურ ქსელებში დაიდო. როგორია ამ კუთხით თქვენი, როგორც პოეტების გამოცდილება? მაინტერესებს ბატონი ლევანის შეფასებაც, საით შეიძლება წავიდეს ეს პროცესი?
პ.შ.: – ჩემი აზრით, დღეს ყველაზე მეტად გვაკლია ირონია და თვითირონია, თუნდაც სამოქალაქო ესთეტიკაში. ასევე პუბლიცისტიკა და ჟურნალისტური ხედვა პოეზიაში.
მ.ხ.: - "ჟურნალისტური გამოძიება" პოეზიაში.
პ.შ.: - თუნდაც, ოღონდ სწორხაზოვნად ამის გაგება არ შეიძლება, რადგან ეს პოეზია კი არ იქნება, არამედ კონსტიტუცია. ასეთი ტექსტები იწერება: ჩემი მეგობრები წერენ, მეც - ბოლო პერიოდში და სულ მეშინია, რომ პათეტიკური არ ვიყო. იმიტომ, რომ ეს ორი ცნება ძალიან ახლოსაა ერთმანეთთან. ლექსში კი პათოსი ლოგოსს არ უნდა ჭარბობდეს.
შ.ი.: – მაგრამ პათოსიც არის და პათოსიც. მაშინ უნდა გავიხსენოთ ზურაბ რთველიაშვილი. ზემოთ ჩამოთვლილ ავტორთაგან ზოგიერთში არის თვითირონია, ზოგში - ანალიზი, სიმართლის დალაგების სურვილი, რთველიაშვილთან კი ყველაფერი ერთადაა. 90-იანი წლებიდან მოყოლებული მის ლექსებში ეს მიმართულება გაიზარდა, გაიზარდა და სულ სხვა ნიშნულს მიაღწია. ჩემი აზრით, ძალიან საინტერესო ფაქტი მოხდა: ზურამ პარადიგმა შეცვალა, მიტინგის პოეზიის პარადიგმა. ჩვენ გვახსოვს, როგორ უსმენდა 90-იან წლებში მიტინგებზე ოცი ათასი კაცი თინათინ მღვდლიაშვილის პატრიოტულ ლირიკას. დღეს კი მიტინგის პოეტის, ტრიბუნის სახე ზურაბ რთველიაშვილია, რომელიც გამოდის და ტრადიციულ ლექსს კი არ კითხულობს, სულ სხვა დისკურსს "აწვება". ყველაზე მნიშვნელოვანი არის ის, რომ იმ 20-30 ათასი კაცისთვის მისი მოდერნისტული ესთეტიკა უკვე გასაგებია. პოეტის წყალობით მოდერნი შედის ათიათასობით ადამიანში. ეს საინტერესო ფენომენია.
ლ.ბ.: - პოეზია უნდა იყოს ყველანაირი: ვისაც უნდა შუბლით შეასკდეს არასასურველ რეალობას, ვისაც უნდა - ირონიით გამოხატოს სათქმელი, ეს მათი საქმეა. აქედან ზოგი გადარჩება, ზოგი - ვერა. რაც შეეხება პოეზიის პუბლიცისტურობას, ამ საკითხთან მიმართებაში დიდი სიფრთხილეა საჭირო, რომ ზღვარს არ გადახვიდე. შიშველი რიტორიკა არასოდეს ფასობდა, ჩვეულებრივ საუბარშიც კი, მით უმეტეს პოეზიაში, რომელიც სულიერი საზრდოა.
სამოქალაქო პოეზია ახსენეთ და მინდა ბესიკ ხარანაულის "სად არიან შვილები" გავიხსენო, რომელიც ძალიან კარგი ლექსია, თუმცა ბევრმა ვერ მიიღო. სკოლის სახელმძღვანელოებში შეიტანეს და მასწავლებლები აღშფოთებულნი იყვნენ – ეს რა ლექსიაო. ახლებურმა ფორმამ გააღიზიანათ. არადა, ამ ლექსში შესანიშნავადაა დახატული 90-იანი წლების კოშმარი, ისეთი ფორმაა მოძებნილი, რომ უკეთესი შეიძლება ვერც მოიფიქრო იმ საშინელებების გადმოსაცემად. ეს ისეთი ლექსია, სადაც სიტყვათა ორგანიზების ფორმა მეტს ამბობს, ვიდრე სიტყვები.
მ.ხ.: – რამდენიმე წლის წინ ვხუმრობდი ხოლმე: "სად არიან მამები, მამები სად არიან?!"
შ.ი.: – სხვათა შორის, მარტო ამ ლექსში კი არა, ზოგადად, ბესიკ ხარანაულის ბოლოდროინდელ ნაწერებში გამძაფრდა სათქმელი. უფრო მეტიც, რაღაც შეირყა თითქოს, შინაგანი რყევა დაიწყო ამ ყველაფერმა. ეს ცენტრიდანული პროცესია, პროცესი, როდესაც პოეტი დაუმორჩილებელი ხდება. მისი სათქმელი იმდენად ძლიერია, ვერანაირ ფორმაში ვერ ჩასვამ, ვერ შეზღუდავ, ვერ შეალამაზებ. ხარანაულის ტექსტებიდან ირგვლივ არსებული უსამართლობა და ქაოსი იმდენად ძლიერად გადმოდის შენში, უძლური ხარ, შეეწინააღმდეგო.
აუცილებლად უნდა გავიხსენო კიდევ ერთი ნაწარმოები - ზაზა თვარაძის პოემა - "მხიარული ლანდები," რომელიც ახლა გამოიცა. თვისობრივად, ემოციურად და ბევრი სხვა მახასიათებლით ეს ტექსტი ხარანაულის ბოლოდროინდელ ნაწერებს ჰგავს. ორივეში შეინიშნება თვითირონია. თვარაძესთან ეს მომენტი კიდევ უფრო მძაფრადაა. ერთ წერილში მას "პოეზიის სალოსი" ვუწოდე. სწორედ ამ სალოსური ბუნების წყალობით, ზაზასთან თვითირონია კუბშია აყვანილი. ამ ავტორთა ნაწერები იმით გამოირჩევა, რომ ტრაგიკული გარემოს აღწერასთან ერთად, თავად გარემოსაც დასცინიან და საკუთარ თავსაც. თითქოს ამ ყველაფრიდან სხვა გამოსავალი არ არის.
პ.შ.: - სწორედ ამ ტიპის, განსჯით პოეზიას ვგულისხმობდი, რომელიც მხოლოდ წუთიერ იმპულსებს კი არ გადმოსცემს, აზროვნებს და ამას უცნაური ენობრივი კონსტრუქციის სახეს აძლევს, როგორც ხარანაულის პოეზიაშია. ენასთან დამოკიდებულების თვალსაზრისით ეს ყველაფერი ახალიც არის და ძველიც. ავტორი არქაიზმებს თანამედროვე სახით იყენებს და თავის ფიქრებს ლექსის ფორმას აძლევს. ერთი სიტყვით, მოფიქრალი კაცის პოეზიაა.
მ.ხ.: – ბესიკ ხარანაული, საერთოდ, წინაც უსწრებს დროს და წარსულის გამოცდილებასაც აქტუალურს ხდის – იქნება ეს ისტორიული, პოეტური თუ კიდევ სხვა. სწორედ ამ კუთხით მინდა წავიყვანოთ საუბარი: რა ძალები წარმართავენ ახალ ქართულ პოეზიას? ერთის მხრივ, რამდენად იგრძნობა წარსულის როლი თანამედროვე ლექსში (ამის გარეშე პოეზია წარმოუდგენელია) და მეორე მხრივ, ხომ არიან პოეტები, რომლებიც ამ ტრადიციებს ანგრევენ? რამდენად განსაზღვრავს ტრადიცია დღევანდელ ქართულ ლექსს და სად იღებს ეს ტრადიცია ავადმყოფურ ფორმებს?
ლ.ბ.: - დღეს ყველა სფეროში კრიზისია და მათ შორის, პოეზიაშიც. ლექსს რაღაც უჭირს და ამის ლიტერატურული მიზეზია ის, რაც მანამდე გაკეთებულა. წარმოიდგინეთ, ამ მხრივ რა კარგ მდგომარეობაში იყო, ვთქვათ, ბარათაშვილი - მის ზურგს უკან თითებზე ჩამოსათვლელი ქართველი პოეტები იდგნენ. დღეს კი რამდენი რამაა წასაკითხი და გასათვალისწინებელი მარტო ქართულ პოეზიაშიც კი! ეს, რასაკვირველია, კრიზისს იწვევს. A
მ.ხ.: – კი, მაგრამ ასეთი რამ ხომ ბაირონისა და გოეთეს დროსაც შეიძლებოდა გვეთქვა?
ლ.ბ.: – რატომ არ ამბობდნენ? ბევრი არ მეთანხმება, მაგრამ მაინც ვიტყვი, რომ პოსტმოდერნიზმი ამდენი საუცხოო ტექსტის დახვავებამ გამოიწვია. ახალი მხატვრული ტექსტების შექმნას ბევრს ძველის გადაკეთება ურჩევნია, ან მასზე წერა და ლაპარაკი. ეს ზღვა ლიტერატურა ნოვაციების შესაძლებლობას ართულებს. ცდილობ, არ დაემგვანო წინამორბედებს, და მაინც ძალაუნებურად მათი ტექსტების გავლენის ქვეშ ექცევი.
კიდევ ერთი რამ მინდა ვთქვა: თუ გემოვნების განვითარებას დავუკვირდებით, უცნაურ რამეს შევამჩნევთ. ის, რაც ერთ დროს პოეზიაში ნაკლად მიაჩნდათ, დღეს ღირსება ხდება. ღირსება თუ არა, თვისება მაინც. მაგალითად, ზუსტი რითმა. რუსთაველის დროს "გასაღები" და "გასაღება", ან "სირბილი" და "სირბილე" რითმად არ ითვლებოდა, ან ნაკლოვან რითმად ჩაითვლებოდა, დღეს კი მოდური რითმაა - დღეს არაზუსტი რითმაა მოდაში. ანდა ანჟამბემანი ავიღოთ. თუ გახსოვთ, ბუალო არიგებს პოეტს - აზრი სტრიქონის ბოლოში დაასრულე, ღმერთი არ გაგიწყრეს და მეორე სტრიქონში არ გადაიტანოო. ამასვე მიანიშნებდა მამუკა ბარათაშვილიც თავის "ჭაშნიკში". ეს ნაკლი იყო მაშინ, დღეს კი ღირსებაა. რამდენს დაკარგავდა ბარათაშვილის (და არამარტო მისი) შემოქმედება, ეს ხერხი რომ არ ჰქონდეს ასე ხშირად გამოყენებული! "ჯვარს ეცვი, თუ გინდა, საშველი / არ არის, არ არის, არ არის", ამბობს გალაკტიონი და ეს ჩინებული მაგალითია ანჟამბემანისა, როდესაც სალექსო ფორმისა და აზრის შეჯახება ახლებურ ინტონაციას, ახალ აქცენტებს ბადებს.
იცით, რა მომწონს თანამედროვე ახალგაზრდულ პოეზიაში? ის, რომ თავგამოდებით ეძებენ ახალ სათქმელს და მისი გამოხატვის ფორმებს. დღეს დიდი შემოქმედებითი მრავალფეროვნებაა და ეს, როგორც ლიტერატორს, ძალიან მახარებს. ხმები ისმის, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, პოეტთა ხმები. ლექსების კითხვა ბევრს უჭირს, უჭირს, მაგრამ მოსმენა ეხალისებათ, რადგან ეს დიდ ძალისხმევას არ უკავშირდება, ამიტომ სიამოვნებით უსმენენ პოეტის მიერ წაკითხულ ლექსს.
რამდენიმე წლის წინათ რადიო "მწვანე ტალღას" ჰქონდა გადაცემა – პოეტები კითხულობდნენ საკუთარ ლექსებს. ჩემი თაობის ავტორებში ასეთი გამორჩეულობა არ იყო ამ მხრივ (საკუთარი ლექსების წაკითხვის მანერას ვგულისხმობ), ახალგაზრდებში კი უჩვეულო მრავალფეროვნებაა – როგორ კითხულობენ!!! როგორ კითხულობს ზვიად რატიანი, პაატა შამუგია, შალვა ბაკურაძე - გავოცდი პირდაპირ. სწორედ ეს მრავალფეროვნება და ძიება გამოგვიყვანს კრიზისიდან. ყველამ საკუთარი სათქმელი უნდა თქვას, თავისი გზით იაროს და თუ ნამდვილი პოეზიაა, ადრე თუ გვიან დამფასებელი აუცილებლად გამოუჩნდება.
პ.შ.: – ბატონი ლევანის მსგავსად, მეც მიმაჩნია, რომ ტრადიციასთან დაპირისპირებული ადამიანი, გარკვეულწილად, პატივისცემითაა განმსჭვალული მის მიმართ, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ამსხვრევს. ტრადიცია თუ არ შეისწავლე, წარმოუდგენელია რამე დააკლო. მხოლოდ ის ადამიანები აკეთებენ ნოვატორულ სვლებს, რომელნიც ღრმად იცნობენ წარსულის გამოცდილებას. ამის მაგალითად პიკასო გამოდგება, რომელიც მთელი ცხოვრება კლასიკურ ხელოვნებას სწავლობდა და მხოლოდ შუახანს მიტანებულმა დაიწყო "ბავშვივით ხატვა," როგორც თავად ამბობს, ანუ ავანგარდულ ხელოვნებაში გადავიდა.
შ.ი.: - თვითონ "ტრადიციის" ცნება ძალიან პირობითია. თუნდაც XX საუკუნის დასაწყისი რომ ავიღოთ, რაც მაშინ გაკეთდა, დღეს უკვე ტრადიციაა.
მ.ხ.: – ეგ კი არა, დღეს 90-იანების შოთა იათაშვილიც ტრადიციაა.
შ.ი.: - მაგაშია საქმე. ტრადიციაცაა და ტრადიციაც. აქედან გამომდინარე, ვერ იტყვი, ვინ არის ტრადიციული, ვინ - არა. კონსერვატულობა კიდევ სხვა რამეა, მაგრამ კარგ პოეტში იმის გარჩევა, რა არის ტრადიციული და რა - არა, ძალიან ძნელია: ერთი შეხედვით ავანგარდული ლექსი შეიძლება კარგად დავიწყებული ტრადიციებიდან მოდიოდეს.
ლ.ბ.: – დღეს ისეთი დროა, როგორც არ უნდა მიბაძო ძველს, მაინც ყველაფერი პაროდიად ჩაგეთვლება.
შ.ი.: – ვერ დაგეთანხმებით. მაგალითად, ზვიად რატიანი ახერხებს ტრადიციული ფორმით წეროს და არ იყოს პაროდიული. იმიტომ, რომ შესწავლილი და გააზრებული აქვს როგორც ძველი, ასევე თანამედროვე მსოფლიო პოეზია. იცნობს ყველა მეტ-ნაკლებად ცნობილ ავტორს. მის ნაწერებში სხვანაირი დრამატიზმია. ის არ არის ავანგარდული, არც მარგინალური, უფრო მეინსტრიმის ხაზს მისდევს. ზვიადი ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი თანამედროვე პოეტია, რომელიც მეინსტრიმშია და თან ახალი ტრადიციის გზას კვალავს. ერთი სიტყვით, იმის თქმა მინდა, თუ კარგად იცნობ ძველ ფორმებს, შეძლებ დაწერო ისე, რომ პაროდია არ მიიღო. სხვა შემთხვევაში, გინდა თუ არა, მაინც რაღაც შარჟს მიიღებ.
ლ.ბ.: – მე სხვა რამეს ვამბობ. მაგალითად, დაბალი ან მაღალი შაირით რომ დაწერო ლექსი იმაზე, როგორ გაიარე ვაკის პარკთან და შეხვდი შეყვარებულს, არაჩვეულებრივი პაროდია გამოვა.
მ.ხ.: – კიდევ ერთ საინტერესო თემაზე გავამახვილებ თქვენს ყურადღებას. ეს არის თარგმანი. ჩემი აზრით, ერთ-ერთი წამყვანი საკითხი ქართული პოეზიის ისტორიაში.
პოეტური თარგმანი საუკუნეების განმავლობაში განსაზღვრავდა ქართულ პოეტურ ენას, აზროვნებას. ქართული კლასიკური პოეზია, თუ შეიძლება ასე ითქვას, მთარგმნელობითი პათოსებიდან იშვა. მეფეების – თეიმურაზ I-ის, ვახტანგ VI-ს, თეიმურაზ II-ის, არჩილის პოეზიაც აღმოსავლურ გავლენას განიცდის. XX საუკუნეშიც იყო ბევრი ძალიან მნიშვნელოვანი პოეტური თარგმანი: წერედიანი, აჯიაშვილი, კოტეტიშვილი, სხვები... ამაზე ვისაუბროთ. თარგმანი და თანამედროვე ქართული პოეზია.
პ.შ.: – ჩემი აზრით, აპოლინერის გეგეჭკორისეული თარგმანი ბრწყინვალეა. ფრანგული არ ვიცი და დედანს ვერ შევადარებ, მაგრამ ფაქტია, რომ ძალიან კარგია. შესანიშნავია ვახუშტი კოტეტიშვილის მიერ თარგმნილი ბროდსკი - "ორი საათი რეზერვუარში". არის კიდევ კონკრეტული ნიმუშები, თუმცა, ვერ გეტყვით, პროზისგან განსხვავებით, მოახდინა თუ არა გავლენა პოეზიის თარგმანმა ქართულ პოეტურ წესრიგზე.
ლ.ბ.: – როგორ არა, უიტმენმა და ვიიონმა ძალიან დიდი გავლენა მოახდინეს. 1966 წელს გამოვიდა უიტმენის ლექსების კრებული, სადაც კონსტანტინე და ზვიად გამსახურდიების, ლანა ღოღობერიძის, თამაზ ჩხენკელის თარგმანები შევიდა. ამ წიგნმა ძალიან დიდი როლი ითამაშა ქართული ლექსის განვითარებაში. განსაკუთრებული ზეგავლენა ჰქონდა დავით წერედიანის თარგმნილ ვიიონს. დათოს თარგმანის ფორმაც და თემატიკაც ისე მოერგო ჩვენს სინამდვილეს, რომ მისი ხმა დღესაც ისმის ქართულ პოეზიაში. სხვათა შორის, ასე აშკარად რომ ისმის, მთლად კარგი, ალბათ, არ არის.
მ.ხ.: – გავიხსენებ ასევე თამაზ ჩხენკელის მიერ თარგმნილ "გიტანჯალი"-სა და "ბოძიუი"-ს, რომელთაც ასევე დიდი გავლენა მოახდინეს 60-70-იანი წლების პოეზიაზე.
შ.ი.: – თუ ავიღებთ ახალ თაობას, 2000-იანელებს, მაინც მგონია, რომ ჩემს მიერ თარგმნილმა გინზბერგის "ყმუილმა" სერიოზული კვალი დაატყო მათ გემოვნებას. ამ თაობაში სწორედ ბიტნიკური ყმუილის ხმა ისმის და ეს თემატიკაც ისევ აქტუალურია, განსხვავებით სხვა ქვეყნებისგან. შეიძლება იმიტომაც, რომ საქართველოში მისი თარგმნა დაგვიანდა. სწორედ ამის გამოა ქართველ ახალგაზრდებში ბიტნიკები და მათი ესთეტიკა პოპულარული. თუმცა გაივლის გარკვეული პერიოდი და ეს აჟიოტაჟიც ჩაცხრება.
მ.ხ.: – კრიტიკის კულტურასაც შევეხოთ. ყველასთვის ნათელია, რომ პოეზიის სწორად აღქმისათვის მნიშვნელოვანია მისი სწორად გაგება, რაშიც ძალიან დიდია კრიტიკოსისა და ანალიტიკოსის როლი. თუ პროზაში ეს პროცესი შედარებით იოლად მიმდინარეობს, პოეზიაში კრიტიკოსს ძალიან რთული მისია აკისრია. სირთულეს, უპირველესად, ჟანრი ქმნის, რადგან თავად პოეზია გაურბის კომფორტს და გარკვეულობას;Eპოეზია ნისლოვანების სამყაროა, რომელმაც, პროზისგან განსხვავებით, შეიძლება დაგაბნიოს კიდეც. უნდა დაგაბნიოს კიდეც.
ტრადიციულ კრიტიკას უყვარს ლექსის თემატურ ან ისტორიულ ჩარჩოებში მოქცევა, სახელების დარქმევა და ა.შ. თუმცა დღეს სხვა ვითარებაა და მხოლოდ ჩარჩოები საქმეს ვერ უშველის. როგორ ფიქრობთ, რა სჭირდება თანამედროვე კრიტიკოსს, ესეისტს, პოეზიის ენთუზიასტს, რომ კიდევ უფრო ქმედითი გახადოს ლექსი, მეტად გააცოცხლოს და უფრო ახლოს მიიტანოს ადამიანებთან?
პ.შ.: - მე მგონია, რომ კრიტიკა აუცილებელია, რათა მაღაზიაში დალაგებული ათასი წიგნიდან ერთი გამოარჩიო. ყოფილა შემთხვევა, რომ კონკრეტული წიგნი კრიტიკოსის მიერ დაწერილი რეცენზიის შემდეგ მიყიდია. საერთოდ, კრიტიკოსი ცოტათი თავადაც უნდა იყოს მწერალი, მხოლოდ ფაქტების მშრალი ანალიზით არ შემოიფარგლოს და თუ საჭიროა, თავიც მომაწონოს, რათა მისი ნაწერი წავიკითხო. კრიტიკაც ხომ ლიტერატურაა.
ლ.ბ.:L– როცა ამბობენ, კრიტიკა არა გვაქვსო, ბოლოს და ბოლოს, მივხვდი, რას გულისხმობენ: წიგნები სისტემატურად უნდა ფასდებოდეს. ადრე გამოდიოდა ჟურნალი "კრიტიკა," რომელიც მხოლოდ კრიტიკულ წერილებს ეთმობოდა. დღეს ასეთი გამოცემა აღარ გვაქვს, თუმცა არის ალტერნატიული საშუალებები. ბოლო დროს რადიო "თავისუფლებაზე" კვირაობით მალხაზ ხარბედია თითო წიგნს მიმოიხილავს. იგივე ხდება "24 საათის" დამატება "რევიუში," სადაც ამ საქმეს თეონა დოლენჯაშვილი და ბელა ჩეკურიშვილი უძღვებიან. ასევე ანდრო ბუაჩიძეც. ეს სისტემატურად, ყოველკვირეულად ხდება. ამას დაუმატეთ ხუთი-ექვსი ლიტერატურული ჟურნალი, რომელთა ყოველ ნომერში იბეჭდება რეცენზიები, და, ვფიქრობ, ეს არც ისე ცოტაა.
მ.ხ.: – ამას დავამატებდი ბლოგებს, რაც ასევე საყურადღებოა. ქსელი ძალიან დიდ როლს თამაშობს, თან ამ დროს უშუალო ურთიერთობა გაქვს მკითხველთან, რომელიც პატარა შეცდომასაც არ გპატიობს; როგორი ცნობილიც არ უნდა იყო, თავს პედესტალზე არ გაგრძნობინებს - მაშინვე მიგიჩენს ადგილს. და ეს კარგია. ჩვენთან კრიტიკა არასწორად ესმით. იგი რატომღაც ნგრევას უკავშირდება, მიწასთან გასწორებას. რატომ? იმიტომ, რომ ინტელექტუალურ პასუხისმგებლობას არ გაკისრებს, შენს საქმეს სხვა აკეთებს. შენ კი არ იღებ მონაწილეობას რაღაცის შეფასებაში, არამედ სხვისი გადაჭრით ნათქვამი შეფასებებით ერთობი.
შ.ი.: – ეს კომუნისტური ეპოქიდან მოდის, როდესაც ადამიანებს კრიტიკა ვიღაცის კუბოში ჩადება ეგონათ. არადა, ეს სულ სხვა რამაა.
თუ თაობების ჭრილში შევხედავთ, ფრიად საინტერესოა, როდესაც ავტორი თავისი თაობის ავტორს აანალიზებს. ქართულ სინამდვილეში დღეს ყველაზე ხშირად ასეთი ტექსტები გვხვდება. ერთი თაობის შიგნით ხდება ანალიზი და აზრთა გაზიარება. ინტერნეტშიც და ისეც, ახალგაზრდები მხოლოდ ერთმანეთის შემოქმედებაზე საუბრობენ.
ასე ვიყავით ჩვენც, 90-იანებში. არ ვიცი, იმიტომ, რომ ერთმანეთი უფრო საინტერესოდ გვეჩვენებოდა თუ ამ გზით საკუთარი თავიც უნდა გაგვეტანა? დღესაც ანალოგიური ვითარებაა. პაატას თაობა, მაგალითად, თითქმის არ წერს ბესიკ ხარანაულზე ან შოთა იათაშვილზე. იათაშვილი შეიძლება უკვე დაბერდა და ნაკლებად წერს ახალგაზრდებზე. ერთი სიტყვით, ყველა თაობის ავტორი თავის შიგნით იკვლევს პროცესებს. ერთის მხრივ, ეს ძალიან კარგია, მაგრამ, მეორეს მხრივ, ნაკლად მიმაჩნია. პერსპექტივაში პროცესი უნდა გაიხსნას და გაიშალოს, რათა რაკურსები უფრო მრავალფეროვანი გახდეს. ეს აუცილებელია ზოგადად კრიტიკული აზროვნებისა და თავად პოეზიის განვითარებისთვისაც.
მ.ხ.: - ცალკე პრობლემაა თანამედროვე კლასიკოსები, შედარებით ძველი თაობის პოეტები, რომლებიც თითქმის არაფერს ამბობენ თავიანთ ახალგაზრდა კოლეგებზე. ეს ძალზე სამწუხაროა.
პ.შ.: - მე მაინც ვფიქრობ, რომ გაუგებრობასთან გვაქვს საქმე.
მ.ხ.: - მე კი მგონია, რომ უბრალოდ არ კითხულობენ. უმრავლესობა საერთოდ არ კითხულობს.
ლ.ბ.: - კითხულობენ, მაგრამ იმდენს ვერა. ძველებს დრო ცოტა დაგვრჩა და ეს იმის ბრალია.
მ.ხ.: – რადგან თაობებს შევეხეთ, კონკრეტულ ავტორებზეც ვილაპარაკოთ,Bბოლო ორი-სამი თაობის პოეტებზე - 90-იანი წლებიდან დღემდე. 90-იანებში და მერეც ჩვენ კლასიკოსებიც გვყავდნენ. ძალიან კარგი ლექსები დაწერეს ამ პერიოდში გრიგოლ აბაშიძემ, ოთარ ჭილაძემ, ანა კალანდაძემ. მუხრან მაჭავარიანსაც ჰქონდა რამდენიმე საინტერესო ლექსი, თუმცა ჩემთვის ბესიკ ხარანაული გამორჩეულ ავტორად რჩება. როგორი მნიშვნელოვანიც იყო 70-იანებში, ისეთივეა დღესაც - თავისი ძიებებით, სიახლეებით. დავასახელებდი ასევე ზვიად რატიანს. ვგულიხმობ საკუთარი თავისადმი ერთგულებას. მაგალითად, ბოლო დროს რატი ამაღლობელი საერთოდ არ ჩანს, არადა 2003-2005 წლებში, ვფიქრობ, კარგი პერიოდი ჰქონდა, რამდენიმე ძლიერი ლექსი დაწერა. აქ გვყავს შოთა იათაშვილი, რომელიც ბევრ რამეს იღებს თავის თავზე და არასოდეს გამოდის ფორმიდან. სხვებზე თქვენ ილაპარაკეთ. ვინ არიან თქვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ავტორები ბოლო 2-3 ათწლეულის განმავლობაში?
პ.შ.: - 90-იანებიდან პირადად ჩემთან ყველაზე ახლოს დათო ბარბაქაძე, დავით ჩიხლაძე, ზურაბ რთველიაშვილი და შოთა იათაშვილი არიან. ეს ადამიანები ისეთ პოეზიას ქმნიდნენ, რომელიც დღემდე გადმოგვყვა. მართალია, სახე იცვალა, მაგრამ ძველი სურნელი მაინც შერჩა.
ზვიად რატიანი ამ თაობაში ყველაზე განსხვავებულია, ყველაზე მოწესრიგებული და თანმიმდევრული. 90-იანები ჩემთვის მაინც უფრო პირველ ოთხეულს უკავშირდება, ცოტათი გიჟებს, არაორდინარულებს, ლექსიკითა და პოეტიკით გამორჩეულებს.
შ.ი.: - ასეთივე მოწესრიგებული და თანმიმდევრულია გიორგი ლობჟანიძე, რომლის შემოქმედებამ ბოლო წლებში ძალიან იცვალა ფერი. მისი აზროვნება უფრო რადიკალური გახდა. თუ ადრე აღმოსავლურად დეკორატიული და მოწესრიგებული იყო, ბოლო პერიოდში სულ სხვანაირი სიმძაფრე შეიძინა. შეიძლება რამდენიმე წლის წინ დაწერილი "არაბულის მასწავლებელი" გაგვახსენდეს, ან ლექსი გასუქებულ შეყვარებულზე, მაგრამ მერწმუნეთ, ამ პერიოდის შემდეგ მისი ლექსები კიდევ უფრო რადიკალური და "არაპოლიტკორექტულიც" კი გახდა. ოღონდ, უნდა აქვე უნდა დავაზუსტო, რომ ეს არ არის პირველი აღმაფრენით გამოწვეული ახალგაზრდული რადიკალიზმი, ეს დაღვინებული ავტორის პროტესტია.
მინდა გამოვყო შალვა ბაკურაძე თავისი "იხტიოლოგიური" ლექსების ციკლით - ასე დავარქვი ჩემთვის ამ უცნაურ პროექტს. შალვა სოხუმელია და ძალიან უყვარს თევზაობა, ეს ლექსებიც მეთევზის გამოცდილებით იწყება. თევზაობის მეთოდებისა და კონკრეტული თევზის სახეობების აღწერაში ავტორი თანდათანობით გვაპარებს ბიოგრაფიულ მონაკვეთებს, შტრიხებს, კონკრეტული თევზაობის რეალურ ისტორიას, სოხუმს, ბავშვობის მოგონებებს და ლექსი, რომელიც თევზზეა დაწერილი, მოულოდნელად პოეტის დრამატულ აღსარებად იქცევა. ძალიან საინტერესო ციკლია.
ლ.ბ.: – გამოგიცდიათ ალბათ, კითხულობ ტექსტს და გრძნობ, რომ შენია, შენს სათქმელს ამბობს. ასეთია ჩემთვის ზვიად რატიანის ლექსი. როცა მას ვკითხულობ, ცხოვრებას სხვა თვალით ვუყურებ, ახლებურად. მხიბლავს მისი ჩუმი იუმორიც.
ძალიან ორიგინალური სახეობრივი აზროვნებით გამოირჩევა მაია სარიშვილი, რთული განცდების სიტყვაში მოხელთების ოსტატია.
სიტყვებთან შემოქმედებითი დამოკიდებულებით იქცევენ ყურადღებას შოთა იათაშვილი, რატი ამაღლობელი, ნიკა ჯორჯანელი, პაატა შამუგია, გიორგი კეკელიძე. ისინი თამამად ატარებენ გრამატიკულ ექსპერიმენტებს პოეტური სიტყვისთვის მეტი გამომსახველობის მინიჭების მიზნით, უცნაურ ფორმებს ქმნიან, ე.წ. ოკაზიონიზმებს, რაც ადრე უხვად იყო პროზაში (მაგალითად, დოჩანაშვილთან), პოეზიაში კი მსგავსი რამ არ გვქონია, თუ "სანიანგე" ლექსებს არ ჩავთვლით, მაგრამ ისინი იუმორისტული ლექსები იყო, ეს პოეტები კი სერიოზულ ლექსებში აკეთებენ ამას. თუმცა, ყველაფრის მიუხედავად, უნდა აღვნიშნო, რომ ისეთი თვალშისაცემი სიახლეები, როგორიც დღევანდელ პროზაშია, პოეზიაში არ შეინიშნება.
შ.ი.: – რადგან თაობებზე ჩამოვარდა ლაპარაკი, ერთი მოსაზრება მინდა გაგიზიაროთ: ჩემი დაკვირვებით, დაახლოებით 30-40 წელია საჭირო, რომ თაობათა რეალური ცვლა მოხდეს, რომელიც ახალ ლიტერატურულ "აფეთქებას" მოიტანს. ასეთი იყო გასული საუკუნის 20-30-იანი წლები, როდესაც ქართულ მწერლობაში პროცესები დუღდა. მას ჯერ 60-იანები, შემდეგ კი - 90-იანები მოჰყვა. ამ ლოგიკით,Aშემდგომი "აფეთქება" სადღაც 10 წლის შემდეგ უწევს. დღეს ასპარეზზე საინტერესო ავტორები არიან, მაგრამ ეს არ არის საკმარისი. კიდევ რამდენიმე წელიწადს უნდა მომწიფდეს პროცესები, რომ სურათი რადიკალურად შეიცვალოს. ასე რომ, ჩემი ვარაუდით, ათი წლის შემდეგ, თუ ისევ შევიკრიბებით მრგვალ მაგიდასთან, უკვე სერიოზულ "აფეთქებაზე" შეგვეძლება საუბარი.
მოამზადა ნანა კობაიძემ
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

მალხაზ ხარბედია - ესმა ონიანის 100 ლექსი


გამომცემლობა “ინტელექტმა” სერიაში “100 ლექსი” ესმა ონიანის კრებული გამოსცა.
ესმა ონიანზე საუბრისას ვერასდროს ავუვლით გვერდს ერთ კითხვას, რომელიც თავის დროზე ძალზე ზუსტად ჩამოაყალიბა პოეტმა ნაზი კილასონიამ. ეს კითხვა, უფრო სწორად კი ვარაუდი, ასე ჟღერს – “შეიძლება ყველა მხატვარმა არ იცის, რომ იგი პოეტია. შეიძლება ყველა პოეტმა არ იცის, რომ იგი მხატვარია...”. ამ სიტყვების ტრაგიკული სიბრძნე ესმა ონიანის ცხოვრებას ბოლომდე გაჰყვა, განსაკუთრებით მისი პირველი ნაწილის მნიშვნელობა და სწორედ ამიტომაა, რომ დღეს ხელახლა გვიწევს ამ გამორჩეული პოეტის წაკითხვა და აღმოჩენა.
გამომცემლობა “ინტელექტის” სერიაში, “100 ლექსი”, პოეტ რენე კალანდიას მიერ შედგენილი ესმა ონიანის კრებული კიდევ ერთი ნაბიჯია ამ პოეტის გაგებისკენ, რომელსაც სიცოცხლეში 4 კრებული ჰქონდა გამოცემული, მაგრაც ცოტა ვინმე თუ ამჩნევდა.
ესმა ონიანი 1938 წელს დაიბადა, დაამთავრა 23-ე ქალთა საშუალო სკოლა, შემდეგ სამხატვრო აკადემიის ფერწერის ფაკულტეტი. მას ყველა იცნობდა როგორც ფერმწერს, გარდა ამისა მუშაობდა წიგნის გრაფიკაზე, ტელევიზიაში, დამგმელ მხატვრად, 1968 წლიდან 1999 წლამდე, ანუ სიცოცხლის ბოლომდე ასწავლიდა სამხატვრო აკადემიაში. ესმა ონიანის გარდაცვალებიდან ერთი წლის თავზე მისი დის, ირინა ონიანის ინიციატივით და რამდენიმე კერძო პირის დახმარებითა და მხარდაჭრით გამოვიდა მისი ლექსებისა და ესეების თითქმის სრული კრებული, ასევე ნახატების საკმაოდ მოზრდილი ალბომი, რის შემდეგაც ესმა ონიანის შემოქმედებამ, შეიძლება ითქვას, ახალი ცხოვრება დაიწყო. ეს კრებულიც ამ ახალი ცხოვრების ნაწილია და იგი პოეტის ოდნავ განსხვავებულ პორტრეტს გვიხატავს. ასეა პოეტ გიორგი ლობჟანიძისთვისათ, ვინაც ესმა ონიანის ლექსები პირველად ყმაწვილობისას წაიკითხა:
“ძალიან კარგია, რომ 100 ლექსის სერიით გამოვიდა ესმა ონიანის ლექსები. მე ადრეულ სიყმაწვილეში მქონდა წაკითხული ესმა ონიანის ლექსები და მაშინაც ძალიან დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა და მე ვიგრძენი, რომ ნამდვილ პოეტთან მქონდა საქმე, მაგრამ ერთად შეკრებილი და ერთ წიგნში გაერთიანებული სულ სხვა სურათს გვაძლევს. ჩემს წინაშე აბსოლუტურად სხვა პოეტი წარდგა და მე ვიტყოდი ძალიან დიდი პოეტი, რომელიც უსამართლოდ დაუფასებელია ან არ არის ისე სათანადოდ დაფასებული როგორც მას ეკადრება”.
ესმა ონიანის, როგორც პოეტის დაფასებაზე თავის დროზე რეზი თვარაძეც წერდა: “ეს იყო სიმძაფრე, რომელიც ძნელი გასაძლები იყო იმ დროისთვის. მაშინ ასე არავინ არ წერდა, გარდა ანა კალანდაძისა და ადრეული გალაკტიონისა. ეს დღემდეც ვერ აიტანა ქართულმა საზოგადოებამ. ამიტომ არის, რომ ესმა ონიანი, უბრწყინვალესი პოეტი, დღემდე დარჩენილია სალონების და ცალკეული ოჯახური წრეების კუთვნილებად. სხვათა შორის, ამაში არ ვხედავ არაფერს ცუდს. ესმა არ შეიძლება იყოს მასობრივი პოეტი, მასებში საკითხავი პოეტი, მრავალ ასეულათასიანი მკითხველის პოეტი”.
გარდა იმისა, რომ ესმა ონიანი ასეულათასიანი მკითხველის პოეტი არაა, იგი არც იმ პოეტთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომელსაც ადვილად შეიძლება ადგილი მიუჩინო. მისი პოეტური ყოფიერება კომფორტისთვის არაა, მისი, როგორც პოეტის არსებობა მუდამ კითხვებს სვამს, იგი გაურბის ყოველგვარ განსაზღვრულობას, სიცხადეს. გადახედეთ ესმა ონიანის ადრეულ ლექსებს და ნახავთ, უფრო სწორად, მოისმენთ და მიხვდებით თუ რამხელა ენერგია ჩადო ესმა ონიანმა თავისი ლექსის ჟღერადობაში. კითხულობ და ფიქრობ, რა საჭიროა ამდენი ალიტერაცია, ამდენი ბგერითი სავარჯიშო, მკვეთრი ხორხისმიერებისა თუ ბაგისმიერების ასეთი შეხამება, ერთგვარი თანხმოვნების ტანგო...
კიდევ ერთი განსაკუთრებული ნიშანი ესმა ონიანის ლექსებში საგნობრიობაა, ანუ საგნები, რომლებსაც იგი დიდი მონდომებით ალაგებს, თითქოს ნატურმორტის დასახატად:
“ჯერ ერთი არის აბსოლუტურად თვითმყოფადი პოეტი. მე ვერ გეტყვით უფრო პოეტია იგი თუ მხატვარი. იგი მხატვრობიდან არის გაზრდილი როგორც პოეტი, ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით. მისი ყოველი ლექსი თითქოს ფერწერაშია ამოვლებული როგორც თათარაში ჩურჩხელა და საუკეთესო ნუგბარია მკითხველისათვის. ესმა ონიანი ძალიან თანამიმდევრული პოეტია, რაც აკლია ხოლმე პოეზიას ხშირ შემთხვევაში, იმიტომ, რომ პოეზია მაინც არის რეფლექსიაზე დამყარებული და პოეტი მუდმივად თავის განწყობებს ასახავს. ხოლო ესმა ონიანის ლექსებში ეს ყველაფერიც არის, რეფლექსია, განწყობილებაც, მაგრამ იგი მყარ ღერძზეა ასხმული, იმიტომ, რომ იგი მოაზროვნე პოეტია. ეს არის გულით მოაზროვნე პოეტი, რომელიც გვთავაზობს სამყაროს ისეთს, როგორსაც ის ხედავს და ეს სამყარო არის იმდენად გასხვავებული იმისაგან, რასაც აქამდე ვიცნობდით ქართულ პოეზიაში, რომ სწორედ ამით არის ესმა ონიანი ძალიან დიდი შემოქმედი ჩემთვის.”
ასევე უნდა ვახსენოთ ესმა ონიანის ნეოლოგიზმები და ურთულესი კომპოზიტებიც, რომელიც მის ლექსს განსაკუთრებულ სურნელს მატებს, მაგრამ მასთან მთავარი მაინც ხედვაა, გაელვებები, მეხსიერების ამონათებები, უბრალოდ ვიზიონები. თუმცა რაღა უბრალოდ, ვიზიონები და ხილვები უკვე საკმაოდ ბევრზე მეტყველებს. ესმა ონიანი სწორედ ამ ხილვებსა და გაელვებებს სწირავს ყველაფერს, რიტმსაც, რითმასაც, ოღონდაც ამ ნივთებმა ადგილი იპოვონ, ნივთებმა, რომლებიც ლექსებში იჭრებიან. ეს ნივთები, შეიძლება ითქვას, ანგრევენ ლექსს, ლექსის კანონიკას, მაგრამ სამაგიეროდ სწორედ ამ ე.წ. ნგრევით იშვება პოეზია.
ესმა ონიანთან ეროტიული ნაკადიცაა და მისი ეროტიული მეცნიერება ყველაფერს ზედმიწევნით სწავლობს, აქ შიშველი ნატურის ეროტიკაცაა, ზღმარტლისფერი ძუძუსთავებით, ოფლით და სხვა მიკროსკოპული დეტალებით და ამავდროულად რაღაც განმაღმრთობელი, მაღალი ეროსიც ჩანს. სწორედ ამიტომ, ესმა ონიანი ერთ-ერთი ყველაზე გაბედული ქალი პოეტიცაა XX საუკუნის ქართველ ქალ პოეტებს შორის:
“XX საუკუნეში სწორედ ესეთი ტიპის ქალი შემოქმედები იყვნენ საქართველოში, რომლებიც თავისთვის ჩრდილში იდგნენ და ჩუმად წერდნენ და გარდაცვალების შემდეგ უფრო გამოიკვეთა მათი მნიშვნელობა. შემიძლია გავიხსენო ბორენა ჯაჭვლიანი, რომელიც, მართალია აბსოლუტურად სხვა ტიპის პოეტი იყო, მაგრამ რაღაცით გავდა თავის ბედისწერაში ესმა ონიანს. და ჩვენი ლიტერატურათმცოდნეობის ვალია, მე ვფიქრობ, დაინახოს, აღმოაჩინოს ბოლოს და ბოლოს ეს პოეტები და შეაფასოს და დააფასოს სათანადოდ”.
ახლა ვფიქრობ რომელი ფრაგმენტი, ან შედარება მოვიყვანო, რომ ესმა ონიანის ლექსი უცებ აფრიალდეს მკითხველის თვალწინ. ვფიქრობ და პირველად ეს სახე მახსენდება: “მამადავითის თეთრი ლებანი”, უზუსტესი შედარება, რომელსაც ადვილად გაითავისებს ყველა, ვისაც თბილისი ესმის და აკვირდება ამ ქალაქს. გარდა ამისა მახსენდება ესმა ონიანის ერთი დიდი ლექსი, “ისევ გადახვევები ოთხ ნაწილად”, სადაც 9 გვერდის მანძილზე მეორდება თითქოს ანაგრამებში შეფარული პოეტის სახელი, ესმა: “ნუთუ ეს მე ვარ?! ისევ მე ვარ?!... ისევ მოვსულვარ!... დავიფერფლები ისევ ამაში... ეს მე დავსცქერი... ეს მე მიგრძვნია...”.
ეს წიგნიც ხომ მთლიანად ესმა ონიანის ნაგრძნობთა ნაკრებია და ბარემ ისიც აღვნიშნოთ, რომ ესმა ონიანი სწორედ ამ პოეტურ გრძნობებში და ხედვებში დაიფერფლა.
© radiotavisupleba.ge





მალხაზ ხარბედია – ტოტალიტარიზმი და ლიტერატურული დისკურსი


ერთი წლის წინ ლიტერატურის ინსტიტუტში დიდი საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია გაიმართა, სახელწოდებით, “ტოტალიტარიზმი და ლიტერატურული დისკურსი – XX საუკუნის გამოცდილება”. წელს კონფერენციის მასალებს ინსტიტუტმა სქელტანიან, დიდი ფორმატის კრებულში მოუყარა თავი, რითაც, ალბათ ძალზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა ტოტალიტარული მემკვიდრეობის გააზრების საქმეში. 20 წლის მანძილზე, მე ვერ ვიხსენებ ამაზე უფრო მნიშვნელოვან პროექტს, რომელიც საბჭოთა პერიოდის ლიტერატურის წაკითხვას ისახავდა მიზნად.
კონფერენციის ორგანიზატორის, ლიტერატურის ინტიტუტის დირექტორის, ირმა რატიანის აზრით, სწორედ ახლაა დრო იმისთვის, რათა უკან გავიხედოთ და უკეთ გავიგოთ წარსული:
“ვინაიდან საბჭოთა ეპოქის დასასრულიდან გავიდა 20 წელი, ხოლო ლიტერატურული პროცესების თავიდან შეფასებას აუცილებლად სჭირდება დრო, ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ ეს დრო საკმარისია იმისთვის, რომ უკან გავიხედოთ”.
ყველაზე დიდი ადგილი კონფერენციაზეც და კრებულშიც ტოტალიტარიზმის ეპოქის მითებს, სტერეოტიპებსა და კულტურულ პარადიგმებს დაეთმო, ასევე საინტერესო რუბრიკები იყო - ტოტალიტარიზმი და ალტერნატიული აზროვნების მოდელები, ტექსტის ინტერპრეტაცია რეჟიმის პირობებში, ტოტალიტარიზმის ეპოქის ლიტერატურული ჟანრები, ტოტალიტარული ტექსტის ფორმირება და რღვევა, ლიდერის კონცეპტი, ცენტრი და ემიგრაცია... სპეციალური მრგვალი მაგიდა მიეძღვნა ყვარყვარეს თემას.
მართალია კონფერენცია მთლიანად XX საუკუნის გამოცდილებას მიეძღვნა, მაგრამ ყველაზე მეტად, ცხადია საბჭოთა ტოტალიტარიზმის პერიოდს მიექცა განსაკუთრებული ყურადღება:
“მოგეხსენებათ, ეს ეპოქა საკმაოდ იდეოლოგიზებული იყო და იდეოლოგიზაციის პროცესი თუკი რაიმეზე ახდენს დიდ ზეგავლენას, ეს არის კულტურა, ლიტერატურა, ხელოვნება... ძალიან საინტერესო პროცესია, იმიტომ, რომ ერთის მხრივ ლიტერატურა, როგორც რეფლექსია ამ რეალობის შესახებ, ექცევა ამგვარ იდეოლოგიურ მარყუჟებში და მეორეს მხრივ თვითონ ლიტერატურული ტექსტების ინტერპრეტაციაც ექცევა იგივე მძიმე ვითარებაში. ეს ორმხრივი პროცესია, რომელიც საკმაოდ სავალალო შედეგებამდე მიდის. ლიტერატურული თვალსაზრისით სავალალო შედეგად შეიძლება შეფასდეს საკმაოდ დიდი რაოდენობით ე.წ. ლიტერატურული მაკულატურის შექმნა, ხოლოდ ლიტერატურათმცოდნეობის თვალსაზრისით, ასეთია არასწორი ინტერპრეტაცია, რომელიც რაღაც ზეწოლის ქვეშ ხორციელდება.”
კონფერენციის თემატიკა საბჭოთა დიქტატურის ყველა პერიოდს მოიცავდა და გულისხმობდა ოქტომბრის რევოლუციიდან მოყოლებული ე.წ. “პერესტროიკამდე” შექმნილ მაწარმოებებს. გარდა წმინდა ლიტერატურათმცოდნეობითი პრობლემებისა, მიმოხილული იყო ლიტერატურის სოციოლოგიის ან ამათუიმ ავტორის ბიოგრაფიის საკითხები. ირმა რატიანის აზრით ერთ-ერთი უმნიშვნლოვანესი სწორედ მსხვერპლის ცნებაა ტოტალიტარულ რეჟიმებზე საუბრისას, რომელსაც ერთი გამოკვეთილი სახე არ გააჩნია და სხვადასხვა პერიოდში სხვადასხვაგვარად გვევლინება:
“ეს არ არის ეპოქა, რომელსაც ერთი სახე აქვს, ეს არის ეპოქა, რომელიც გადის ფაზებს, ანუ პირველი, ეს არის ერთგვარი შოკური ფაზა, დავუშვათ პირველი 15-20 წელი, როდესაც საზოგადოება შოკში იყო იმისგან რაც ხდებოდა და კიდევ დიდხანს ვერ გაიგო რაში იყო საქმე. შემდეგ უკვე იწყება იძულებითი ადაპტაციის პროცესი, დევიზით, არ დაემორჩილები და განადგურდები. შემდეგ სამამულო ომი, რომელიც პედალირებას აკეთებს პატრიოტულ და საერთო ტკივილის თემაზე და ეს ე.წ. სხვაგვარად მოაზროვნეები იძულებულნი არიან გაჩუმდნენ, იმიტომ, რომ რეალურად სამშობლოს მოღალატეებად შეიძლება გამოცხადდნენ. ძალიან ბევრმა მწერალმა დაიწყო ამ პატრიოტულ რიტორიკაზე მუშაობა, რაც ბევრისთვის თვითმკვლელობით და სხვა სავალალო შედეგებით დასრულდა. ეს იყო მთელი დრამა. შემდეგ იყო ლიბერალიზაცია, როცა ამერიკული მარლბოროები, ჯინსები და ა.შ. გამოჩნდა. მერე, 70-იან წლებში ისევ დაიხურა ყველაფერი... სხვათა შორის, 70-იანი წლები იმიტომ არის პირადად ჩემთვის ძალიან საინტერესო, რომ ამ პერიოდის საბჭოთა ხელისუფლების მომხრე ხელოვანები ძალიან აღარ გვანან პროლეტლიტერატურის იმ გულუბრყვილო ლირიკას, რომელიც 30-იან წლებში იყო. ისინი უკვე ძალიან დახვეწილი აპოლოგეტები არიან, რომლებიც ხანდახან ორ სკამზე სხედან, სარგებელსაც მეტს იღებენ და მე ვთვლი, რომ, მართალია ჩვენ კი ვამბობთ, რომ ეს ყველაფერი 80-იანი წლების ბოლოს დასრულდა, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ამის დასასრული დაიწყო 1978 წლის 14 აპრილს.”
ირმა რატიანი ამ პერიოდის ლიტერატურის ისტორიის გადაწერაზეც საუბრობს:
“რეალურად, ჩვენ თუკი უნდა გადავწეროთ ეს ეპოქა და საქმეს ისეთი პირი უჩანს, რომ უნდა გადავწეროთ, უბრალოდ იმიტომ, რომ სწორად არ არის დაწერილი, უპირველეს ყოვლისა უნდა შევაფასოთ იგი. მე საერთოდ მომხრე ვარ პროფესიული შეფასების და არა ზედაპირული ან დილეტანტურის. პროფესიული შეფასება ნიშნავს არგუმენტირებულ შეფასებას და როცა არგუმენტები არსებობს, და მთელი ეს კრებულიც, ჩემი აზრით, სწორედ ამ არგუმენტების სისტემას წარმოადგენს. ანუ ასეთი არგუმენტების არსებობის პირობებში უფრო ადვილია გადაკითხვის პროცესიც და ძალიან ბევრ შეკითხვაზე პასუხის გაცემა, რომელიც ჩვენ გვაწუხებს”.
ცხადია ასეთი გადაწერა თავისუფალი უნდა იყოს თანამედროვე იდეოლოგიური მარწუხებისგანაც და უკეთესი იქნება თუკი ამ გადაწერით, უფრო სწორად კი წაკითხვებით (მე ეს ტერმინი მირჩევნია) მრავალი თვალი უნდა იყოს დაკავებული, ერთმანეთისგან აბსოლუტურად განსხვავებული ადამიანები. ეს წაკითხვები პრინციპულად პლურალისტული უნდა იყოს. ტექსტს არ უნდა აფასებდნენ სახელმწიფო მოხელეები, რომლებიც ხშირად მხოლოდ ტოტალიტარიზმის სიმბოლოების გაქრობაში ხედავენ გამოსავალს, არამედ მკვლევარები, რომლებიც ყველაფერ ამის საფუძვლებთან მუშაობენ.
ქართველი მეცნიერების გარდა კონფერენციას ესწრებოდნენ ლიტველი, რუსი, აზერბაიჯანელი, ბულგარელი, ლატვიელი, უკრაინელი, ყაზახი, გერმანელი, მალაიზიელი, უნგრელი, ინდოელი, სლოვენი, ყირგიზი, რუმინელი, ამერიკელი და სომეხი მეცნიერები. კონფერენციას გამოხმაურებაც ჰქონდა, იმდენად, რომ მან გარკვეული ბიძგი მისცა ცოტა ხნის წინ, ისრაელში გამართულ ერთ დიდ კონფერენციასაც:
“აღმოჩნდა, რომ ძალიან საჭირო რაღაც მოხდა, რადგან, როგორც კი ეს კონფერენცია დასრულდა, მე დამირეკეს ისრაელიდან, არილის უნივერსიტეტიდან და მითხრეს, რომ ისრაელში გადაწყვიტეს ამ თემის გაგრძელება. ცხადია არ შეიძლებოდა ზუსტად იგივე პრობლემატიკა ყოფილიყო. შესაბამისად მათ გააკეთეს კონფერენცია ასეთი სახელით: “ტოტალიტარიზმი – ხელოვანი – დიქტატორი – ფატალური მიზიდულობა”. ძალიან საინტერესო იყო, ანუ აქ საუბარი იყო ხელოვანისა და დიქტატორის ურთიერთობაზე... მე ვიყავი ამ კონფერენციაზე და ჩემს გარდა ჩვენი კონფერენციის რამდენიმე სხვა მონაწილეც იყო ისრაელში. ამ თემამ იქ უფრო ფართო კულტუროლოგიური ხასიათი მიიღო, რადგან იქ სოციოლოგებიც ჩაერთნენ, პოლიტოლოგები, ჩვენთან კი წმინდა ლიტერატურული ფორუმი იყო. იქ უფრო ინტერდისციპლინური ხასიათი მისცეს კონფერენციას და ძალიანაც კარგი, იმიტომ, რომ არეალი გაფართოვდა”.
არეალის გაფართოვებას რაც შეეხება, ეს კონფერენცია არამხოლოდ წარსულის გააზრებისკენ გადადგმული ერთ-ერთი ნაბიჯი იყო, არამედ მან ქართული ჰუმანიტარული მეცნიერებებისთვისაც გააფართოვა წრე. მარტო ის ფაქტი რად ღირს, რომ 2012 წელს კემბრიჯის უნივერსიტეტის გამომცემლობა ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის მიერ გამოცემულ კრებულს “ტოტალიტარიზმი და ლიტერატურული დისკურსი – XX საუკუნის გამოცდილება” ინგლისურ ენაზე დაბეჭდავს.
© radiotavisupleba.ge

ნუგზარ ზაზანაშვილი - ლექსები


* * *
“2010 წელს დაფიქსირდა 156
თვთმკვლელობის შემთხვევა”
ოფიციალური ქართული სტატისტიკა

156 თვითმკვლელობის შემთხვევა
156-ს შეემთხვა თვითმკვლელობა...
ყოველ შემთხვევაში
ასე დაფიქსირდა

* * *
მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის
მატჩის რეპორტაჟი
თბილისის ტელესტუდიიდან

სამხრეთ აფრიკიდან მომავალი ხმა
წუთით წყდება

კომენტატორი:
“იმედია, სტადიონის ხმაური მალე დაბრუნდება...
მადლობა, დაბრუნდა ხმაური...”

ყოველდღიური მეტაფორები

ძნელია უხმაუროდ
ძალიან ძნელია

* * *
ინტერნეტი

სიმარტოვე
ნანატრი სიმარტოვე
სულ უფრო იკუმშება

ურთიერთობა
ნანატრი ურთიერთობა
სულ უფრო ფართოვდება

* * *
ზემელზე
მელიკ-აზარიანცის სახლში
პანტომიმის თეატრის პატარა სათავსოში -
სილამაზის სალონი “მიმი”
ბებერი თბილისელი დალაქით
ჟორათი
ძველი სავარძლით და “მაშინკით”
“სტილნი” ფეხბურთელის ფოტოსურათით

ძველ ქალაქელ დალაქებს სიდარბაისლე სჩვევიათ
ჟორა არასდროს ჩქარობს
ჟორა არასდროს ღელავს
მიმისავით სახე ნიღაბს დამსგავსებია

- მადლობა ჟორა
ორ კვირაში გომოვივლი

ქუჩაში კი ივლისია
ცხელა
ლღვება წებო
ჩამოკონწიალებულ პოლიტპლაკატებზე
სახეებს ვეღარ გაარჩევ

* * *
ჩემზე იტყვიან ლოთები -
შეძლებისდაგვარად ლოთობდაო
შეძლებისდაგვარად ლექსებს წერდაო -
იტყვიან სხვები
ვის უნდა ედავო
რად უნდა ედავო
ყველას დრო გაგვყავს შეძლებისდაგვარად
და ყველა ვოცნებობთ შეუძლებლისდაგვარზე

ვის შევეკითხო -
რად ვერ ვჩერდები
ვერ ვიხედები სიტყვების მიღმა
რად ვერ ვივიწყებ რიტმსა და რითმას

მთელი ქალაქი მოკლეს წაიღესო
მთელი ქალაქი მოკლეს წაიღესო
მთელი ქალაქი მოკლეს წაიღესო
მახსოვს რამდენჯერმე გაიმეორა
სოლოლაკელმა გიჟმა

ალბათ მეც იმ ქალაქის მოქალაქე ვარ
რომ მოკლეს და წაიღეს

თუმცა
ვინ რას გაიგებს

* * *
ეჰ, გვერდი ისევ ვერ ავუარე
ლუდხანას -
დარდი მომაწვა ძველი...
ცუდია, როცა ელი უარესს,
კარგია, როცა უკეთესს ელი...

თოვს, მიყვარს თოვლი, მიყვარს ფიფქები,
რომ აცრემლებენ ლუდხანის ფანჯრებს...
ხვალ სად ვიქნები, ან რა ვიქნები,
ანდა დღეს რა ვარ, რა ვიყავ ადრე?..

- თქვენს თავს ამას როგორ ჰკადრებთ?
- წადი, მაინც უნდა დავთვრე!

* * *
მილანში ანუ ნოსტალგიის
ანტიმათემატიკური ფორმულა

მე მომწონს სტილი გოთური,
დროდადრო - ქცევა ლოთური:
ხანდახან ჩართული ვარ და
ხანდახან ვარ გამორთული.

ცისკენ მიიწევს შპილი,
მაგრამ... შორია ცამდე...
ვივლი, სადამდეც ვივლი -
კიდევ შემხვდება რამე.

ვიცი რაც მიწერია -
გზაზეა პიცერია!

ნოსტალგიის წამალი,
იმედია, მიშველის:
ერთი ლიტრი ოჯახური,
ტოსკანური, წითელი!..

ვზირავ, ვწრუპავ. ფანჯარასთან
ოლეანდრი თეთრად ყვავის...
მაინც სხვაა ჩვენი დეკა
და სულ სხვაა საფერავი...

ვერა, ღვინოც ვეღარ მშველის,
თუმცა ჩემთვის ვის სცალია:
თავს იწონებს მშვენიერი,
გაპრანჭული იტალია.

ოფიციანტს - Grazie და
Arrive - პიცერიას.
ისევ - უსასრულო ქუჩა:
აწი რა მიწერია?..


სულ აღარა ჩანს შპილი,
რომ მიიწევდა ცისკენ...
ვივლი მანამდე, სანამ
გამომეცლება სიქა...

ალბათ, სჯობია - აქა,
მაგრამ
მე მირჩევნია - იქა.

* * *
სასიმღერო

როცა არ ვსვამ
განა არ ვსვამ
და როცა ვსვამ
განა ვსვამ
როგორ შემიწუხეს გული
ამ მიწამ და
ცამ და
გზამ

რაა მაინც არსმის არსი
ან სმა რისი არსი არს
გზაა ეს თუ არის ფარსი
ფარსია თუ თარსია

და ხუჭუჭა ღრუბელს ვუმზერ
ცაზე კვალს რომ არ ამჩნევს
მეტი აღარ ვზრუნავ სულზე
აღარ ველი განაჩენს
კრავია თუ ღრუბელია
თუ მელიან
ნუ მელიან
სული სულ მთლად
სული სულ მთლად
სული სულ მთლად
დავხარჯე

ჰოდა მორჩა კითხვის დასმა
გადმოსმა და
გადასმა
როცა არ ვსვამ
განა არ ვსვამ
და როცა ვსვამ
განა ვსვამ

* * *
ვჩხირკედელაობ, რამდენს ვჩხირკედელაობ...
“ჩხირკედელაობა”... “ჩხირ-კედელ...” ისე, რატომ, საიდან - მაინცდამაინც “ჩხირი” და “კედელი”? არა, “ჩხირი” მეტ-ნაკლებად გასაგებია, მაგრამ “კედელი”... რა შუაშია კედელი, გინდაც - ხის?

მოდი, ქართული ენის გამარტებით ლექსიკონში ჩავიხედოთ... ახალს არაფერს გვეუბნება - ცუდ-უბრალო საქმიანობააო...

აბა, ერთი, სულხან-საბასაც მოვუსმინოთ... ვერ მოვუსმენთ - არ მოიძებნება... ბგერწერით კი “ჩხირკედელთან” ყველაზე ახლოა “ჩხრინკელი” ანუ...
“სკორე (5, 25 ესაია) განავალი.
სკორე ზოგადი სახელი არს განავალთა ცხოველისათა.
ხოლო ფრინველთასა ეწოდებიან ს კ ი ნ ტ ლ ი,
თევზთასა - ტ უ რ ტ ლ ი,
მძრომთასა - ც უ რ ც ლ ი,
ცხოვართასა - დ ე ნ გ რ ა,
თხათა და გარეთხათასა - კ უ რ კ ლ ი,
კამბეშთასა - ნ ე ხ ვ ი და კ ე ლ ი,
ღორთასა - ჩ ხ რ ი ნ კ ე ლ ი,
ცხენთა და ვირთასა - ჩ ო ნ ჩ ო რ ი კ ი,
ძაღლთა და მხეცთასა - მ ჩ ო რ ე,
კაცთასა - მ ძ ღ ნ ე რ ი,
ხმელსა ნეხვსა - წ ი ვ ა და ფ უ ნ ე,
თხელსა სკორესა - ტ რ ა წ ი,
ტრედის სკინტლსა - ნ ა ე დ ო მ ი.”

დააკვირდით: კაცთა იგი სხვაზე ნაკლებად პოეტურად ჟღერს - 7 ასო-ბგერაში - ოთხი თანხმოვანი მიყოლებით! ტრედისა კი - სხვაზე მეტად პოეტურია - 7 ასო-ბგერაში - თანხმოვნების განმაცალკევებელი - ოთხი ხმოვანი! ტრედისა იგი ჩვეულებრივი სკინტლი არ არის... ნაედომია... ენაზე გადგება - ედემი... ნაედემარი... გზავნილი ედემის ბაღიდან... ამასაც დააკვირდით: “კაცთა” - “მხეცთა და ძაღლთა” და “ხმელ ნეხვს” შორისაა მოქცეული, ტრედისას კი - ბოლოს, სულ ბოლოს, კიდეზე აქვს მიჩენილი ალაგი - თითქოსდა ცის არსებობის შესახსენებლად...

საკმარისია - თორემ ასე კიდევ უფრო შორს წავალთ...

და თუმცა თავში დასმულ კითხვაზე პასუხს ვერ მოვაკვლიე, გამოაშკარავდა, რომ სჯობს: ზოგი ანდაზა დავივიწყო (მაგალითად, ღორის ჩვეულების შესახებ) და ჩხირკედელაობას თუ ჩხრინკელაობას (რის მაგალითად ეს ლექსიმაგვარი ტექსტიც გამოდგება) გადავეჩვიო...

ისე კი... მაინც საინტერესოა “ჩხირისა და კედლის” გამოცანა... ეტიმოლოგებს უნდა დავუკავშირდე... ან - ეთნოგრაფებს... სანდო პასუხის მიგნებამდე - ვერ მოვისვენებ...

* * *

ჩიტი ასწრებს განთიადს,
მოასწავებს -
გალობს,
გალობს - მგოსანს შუქი
ეგულება ახლო...

პოეტსაც ხომ მგოსანს ვეტყვით,
პოეტიც ხომ გალობს...
გალობს და გალობს და გალობს და
გალობს და გალობს და გალობს და
გალობს და გალობს და გალობს და

* * *
მეცხრე საავადმყოფოს წინ
ავტობუსის გაჩერებაზე
ჭადრების ჩრდილში
დგას ცხრა სიცოცხლე
და ელოდება

* * *
ამინდის პროგნოზი 2010 წლის 2 მაისს:
“10-მდე ისევ წვიმებია მოსალოდნელი -
უმნიშვნელო გამოდარებებით”

ასე გადის ცხოვრებაც
უმნიშვნელო გამოდარებებით

* * *
“სიბერის ნიშნებიდან”

შუაღამეს
31 დეკემბერსაც,
13 იანვარსაც,
როცა ცდილობენ
ბათქა-ბუთქით,
ცოტა ხნით მაინც
გააფერადონ ღამეული ცა, -
თვალები მიცრემლიანდება
ხოლმე...


* * *
ხევის “ოთარაანთ ქვრივის”
85 წლის თამარა ვალიშვილის
ნათქვამი

წუთისოფლის კანონები
ჩვენ არ დაგვიწესებია -
ხოდა, ამდენს ნუ ბაჰბახებ:
ბალღო, ეგ სულ ლექსებია.
მოგვსწრებია უკეთესიც,
უარესიც მოგვსწრებია -
ხოდა, ამდენს ნუღა ჩმახავ:
ბალღო, ეგ სულ ლექსებია.
ყურს ნუ უგდებ ყარტა-ყურტას:
ეგე - პური,
ეგე - წყალი,
ეგე - როგორ ლამაზია
ჩვენი ხევის პატარძალი...
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

Sunday, March 20, 2011

გიორგი ლობჟანიძე – ვენახი და დაუკრეფავი


თანამედროვე ქართული ინტერნეტპორტალების პოეზია
ლიტერატურული პორტალები ჩვენი სამწერლობო ყოფის შედარებით ახალი მოვლენაა. რაკი ინტერნეტი საქართველოში აქტიურად ბოლო 10–15 წლის განმავლობაში დამკვიდრდა, შესაბამისად, საზოგადოებასთან და ერთმანეთთან ურთიერთობის ამ საშუალებით მწერლების ახალგაზრდა თაობა უფრო სარგებლობს. ძველებს, რამდენიმე ბედნიერი გამონაკლისის გარდა, კომპიუტერთან მეგობრობა არ გამოსდით და თუ მოციმციმე მონიტორის დანახვაზე მთლად "- ფუი ეშმაკსო" არ გაიძახიან, მაინც ისევ შეჩვეული საბეჭდი მანქანა ან მამაპაპური კალამი და ფურცელი ურჩევიათ.
სანამ უფროსი ასაკის მწერლები ბატების გაპუტვითა და მათთვის საკალამე ფრთების დაცლით არიან დაკავებულნი, ამასობაში უმცროსებმა, სწორედ ინტერნეტის უსაზღვრო შესაძლებლობების გამოყენებით, არსებითად, ახალი ლიტერატურული წესრიგი დაამყარეს. ქართულ რეალობაში, ძირითადად, ორი ლიტერატურული პორტალი მოქმედებს: ლიტერატურა.გე და ურაკპარაკი. რა თქმა უნდა, არის სხვა პორტალებიც, მაგრამ ისინი ჯერ–ჯერობით დასახელებულ ორს დიდად ჩამორჩებიან პოპულარობითა და გავლენის მასშტაბებით.
რაც მთავარია, ორივე ამ პორტალს აქვს, როგორც ნაწარმოებების განთავსების, ასევე მათი შეფასების შესაძლებლობები და ორივეგან მოქმედებს ფორუმი, სადაც დარეგისტრირებულ ადამიანს შუძლია თავისუფლად იმსჯელოს მისთვის საინტერესო ლიტერატურულ საკითხებზე, კონკრეტული მწერლის, წიგნის, ნაწარმოებისა თუ მოვლენის შესახებ.
მწერალთა შედარებით ძველი თაობისათვის, რომელსაც საბჭოთა ცენზურის ულმობელი წნეხი აქვს გამოვლილი, მკითხველთან ასეთი ადვილი კომუნიკაცია ლამის სამეცნიერო ფანტასტიკის სფეროს ნაწილია. თუმცა საქმის ასეთი გაიოლება, კაცმა რომ თქვას, სულაც არ მოსწონთ და პირად საუბრებში ერთგვარი დანანებით იხსენებენ ძველ, კარგ დროს, როცა ყველა ყველაფერს ასე ხელაღებით და მარტივად ვერ ბეჭდავდა.
თქვენ წარმოიდგინეთ, ამ სინანულის გაგება შეიძლება. ინტერნეტის იოლად ხელმისაწვდომობამ უამრავ უნიჭობას გაუხსნა პერსპექტივა და კარგი და ცუდი ერთმანეთში ისე აიზილა, მათი გამიჯვნა, გაცალკევება და შეფასება ვერაფრით მოხერხდება.
საბჭოურ ცენზურას კი, საზიზღარი იდეოლოგიური მხარის გარდა, ერთი დადებითი მომენტიც ჰქონდა. კერძოდ ის, რომ ადამიანი, ვინც პოეტობაზე პრეტენზიას აცხადებდა, მხოლოდ პრეტენზიის ამარა და პროფესიის ნიუანსებში გაურკვევლად, თავიც რომ მოეკლა, საკუთარი ნაწერის გამომზეურებას ვერ შეძლებდა. ეს კი შესაძლებელს ხდიდა გარკვეული შემოქმედებითი ფონის არსებობას, რაც სრულიად აუცილებელია ლიტერატურული პროცესის განვითარებისათვის.
გარდა ამისა, უფროსი ასაკის მწერლისათვის რიგ შემთხვევაში აშკარად გროტესკულად გამოიყურება ინტერნეტსივრცის დემოკრატიულობა. ვგულისხმობ სიტუაციას, როცა ინტერნეტპორტალზე ავტორები, ვთქვათ, ასეთი თანმიმდევრობითაა ჩამოთვლილი: კაიშაური რუსუდან, მინჩხი იოანე, საბანისძე იაონე, ხარანაული ბესიკ... ანუ არანაირი ფორმალური მარკერი ლიტერატურულ კონიუნქტურაში გასარკვევად, მხოლოდ ტექსტი და მკითხველი ერთმანეთის პირისპირ...
ასეთი ვითარება იმ დროს, როცა ისედაც სუსტია ლიტერატურული კრიტიკა, კურიოზულ შედეგებს იძლევა. ერთ–ერთი ასეთი კურიოზული შედეგი კი არის შეფასებისას სუბიექტივიზმის უკიდურესი გამძაფრება და თითქმის ყველანარი ობიექტური კრიტერიუმის უარყოფა. რითაც მკვიდრდება, რბილად რომ ვთქვათ, ისეთი არასერიოზული შეფასების სტანდარტი, როგორიც არის: მე ძალიან მესიამოვნა. ამ სტანდარტთან კი ბუნებრივი შკითხვა რატომ? ონტოლოგიურად შეუთავსებელია.
თანაც იმასაც გააჩნია, ვინ არის ეს მე, ვისაც ესა თუ ის ტექსტი სიამოვნებს. მეტწილად ეს არის წერით ატანილი ადამიანი, რომელსაც არ მიუღია სერიოზული ლიტერატურული განათლება, წაკითხული აქვს რამდენიმე (ძირითადად თარგმნილი) ტექსტი და თავი მაინც შეუცვლელი ექსპერტი ჰგონია.
ეს ყოველივე განაპირობებს იმას, რომ ქართულ ლიტერატურულ პორტალებზე, ძირითადად, ძალზე დაბალი გემოვნება და საეჭვოდ ფამილარული განწყობები ბატონობს. დიდი გამოძიება არ სჭირდება იმის დადგენას, რომ აქ, უმთავრესად, ერთი და იგივე ხალხი მოძრაობს, რომლებიც კარგად იცნობენ ერთმანეთს და ნიკები მხოლოდ უცხოთა თვალის ასახვევად აქვთ, თორემ საჭიროების შემთხვევაში თვითონ ფორუმის ადმინისტრაციიდანვე უპრობლემოდ სკდება, ვინ იმალება ამა თუ იმ ნიკის უკან.
ეს კიდევ სხვა პრობლემაა, სხვა წერილში განსახილველი, თუმცა ვფიქრობ, აქ იმდენად არის აღნიშვნის ღირსი, რამდენადაც პირდაპირ განაპირობებს ფორუმზე შემომსვლელთა გულწრფელობის ხარისხსა და შესაბამისად, ფორუმზე მიმდინარე სალიტერატურო პროცესების სწორად განვითარების პერესპექტივას.
უფრო უკეთ რომ მიგახვედროთ, რაზე ვლაპარაკობ, მაგალითად ლიტერატურა. გე–ზე ერთი ჩვეულებრივზე ჩვეულებრივი ლექსის რამდენიმე კომენტარს გაგაცნობთ. ლექსი სატრფიალო ლირიკის ნიმუშია, სადაც ავტორი საჯაროდ უხსნის სიყვარულს კატის წელში დაბადებულ თავის სატრფოს.
ამას კი იქვე მოსდევს კომენტარები:
აწეული საყელოსი რა მოგახსენო, მაგრამ უზრუნველ ცხოვრებაზე ოცნებით და რიხით კი წააგავხარ. ძალიან ლამაზები ხართ (მართლა ფისოსავითაა) მიყვარს თქვენი სურათების თვალიერება. ლექსი კარგია ძალიან, ადრესატსაც მოეწონება ალბათ და სხვებსაც.
რა გადამდებია ამ ლექსის განწყობა.....
ჩემები... :)
ავტორიც და ადრესატიც, - ძალიან ჩემები ხართ!
დამეთანხმებით, ასეთი კომენტარები ვერც ავტორს და ვერც ლიტერატურულ პროცესს ვერაფერს შესძენს. ეს უფრო ახლობელი ადამიანის საჯარო მოფერებას ჰგავს, რისაც მე პირადად ძალიან შემრცხვებოდა. შედარებით პროფესიული ერთადერთი კომენტარია:
მნიშვნელოვანი ნამუშევარია იმ გაგებითაც, რომ თანამედროვე ქართულ პოეზიაში ლირიკის როლის რედუცირების მკვეთრი ტენდენიციაა. ეს ლექსი კი სწორედ ლირიკას მიეკუთვნება. ყოჩაღ, ავტორო!
თუმცა თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ამ კომენტარს ხელს თვით ნინო დარბაისელი აწერს, მივხვდებით, რა დღეშია პოეზია და პროფესიული კრიტიკული აზრი ჩვენს ლიტერატურულ პორტალებზე.
ასეთ ჩამტკბარ სიტუაციაში, ბუნებრივია, კრიტიკა და პროფესიული განვითარება არავის ანიტერესებს, აქ ლექსებს მხოლოდ ერთადერთი მიზნით დებენ: შეყვარებულსა თუ ახლობელს თავი მოაწონონ და მტერსა და მოშურნეს თვალი დაუყენონ.
ფორმალურად, თითქოს არსებობს ნაწარმოების შერჩევის აკადემიური მეთოდი. საიტის წესებში ვკითხულობთ: საიტზე გამოქვეყნებული ნაწარმოები თავდაპირველად გამოჩნდება ანონიმურად, მხოლოდ რედკოლეგიისა და მკითხველთა კლუბის წევრებისთვის, რომლებსაც წასაკითხად და შესაფასებლად ექნებათ 4 დღის ვადა. ამ ვადის გასვლის შემდეგ, დადებითად შეფასებული (რეიტინგით ნულს ზემოთ) ნაწარმოები გამოქვეყნდება ყველა მომხმარებლისათვის, ხოლო უარყოფითად შეფასებული ნაწარმოები (რეიტინგით ნულს ქვემოთ) ავტომატურად წაიშლება პორტალიდან.
მომხმარებელს ნაწარმოების გამოქვეყნება შეუძლია მხოლოდ 4 დღეში ერთხელ. ერთი და იგივე ნაწარმოებზე კომენტარის გაკეთება შესაძლებელია მხოლოდ 20 წუთის შუალედით.
რეიტინგები ავტორთა და მათ ნაწარმოებთა პოპულარობისა და ხარისხის მაჩვენებელია. ნაწარმოების რეიტინგი განისაზღვრება რედკოლეგიისა და მკითხველთა კლუბის წევრების მიერ დასმული ნიშნების მიხედვით. ნიშანი შეიძლება იყოს როგორც დადებითი ("+1" კარგი, "+2" ძალიან კარგი), ასევე უარყოფითი ("-1" ცუდი, "-2" ძალიან ცუდი). ნაწარმოების შეფასება შეუძლია მხოლოდ რედკოლეგიის ან მკითხველთა კლუბის წევრს, როდესაც იგი თავისი სამომხმარებლო სახელით არის შესული საიტზე. ნაწარმოების ქულებით შეფასება შესაძლებელია მხოლოდ ერთხელ, მისი გამოქვეყნებიდან 3 თვის განმავლობაში.
ავტორის რეიტინგი გამოითვლება ფორმულის მიხედვით:
ნაწარმოებების რეიტინგების ჯამი
--------------------------------------------- + რეიტინგების ჯამის 5%
ნაწარმოებების რაოდენობა
მოკლედ, აგაშენათ ღმერთმა! მაგრამ საინტერესოა, ვინ არიან რედკოლეგიის ან მკითხველთა კლუბის წევრები, რომელთაც საბოლოო ვერდიქტი გამოაქვთ პორტალზე გაგზავნილი მასალებისათვის. ცალკე მათი სია საიტზე ვერსად მოვიძიეთ. ერთადერთი თუ მკითხველების გრაფაში შეხვალთ, იქ საკმაოდ ვრცელ ჩამონათვალს წააწყდებით, სადაც ადამიანები, ზოგჯერ ნამდვილი გვარ–სახელით, ზოგჯერ კი ფსევდონიმით წერიან და გასწვრივ მითითებულია: მკითხველი, კლუბის წევრი ან რედკოლეგია. ისევ გაუგებარია, რა ნიშნით ხდება ამ პიროვნებათა დიფერენცირება.
რაკი რეიტინგის გამოთვლის არც თუ მარტივ მექანიზმს უკვე გავეცანით, ახლა დროა მიმდინარე კვირის რეიტინგულ პოეტურ ნიმუშებსა და მათ კომენატრებსაც გადავხედოთ.
ამ კვირაში ყველაზე მაღალი რეიტინგი (39ქულა) დილა(ადრიანო) დოშკვენცის ლექსს მოუპოვებია. ძლისპირი მართლაც გამორჩეული პოეტური ნიმუშია და ერთგვარად ამოვარდნილი იმ ესთეტიკიდან, რაც, წესით, ასეთ პორტალებზე უნდა მოეწონოთ.
ავტორს ეტყობა, რომ სანამ ლექსს პორტალზე გამოსაქვეყნებლად გააგზავნიდა, მანამდე დიდი ლიტერატურული სკოლა გაუვლია და პროფესიული ტექნიკის დახვეწაზეც საგულდაგულოდ უზრუნია. მისი ლექსი ისეთ ვერსიფიკაციულ ფოიერვერკად წარმოგვიდგება, რომ ჩანს, პოეზია ამ ავტორის მხოლოდ შემთხვევითი გატაცება კი არა, პროფესიული ზრუნვისა და შრომის საგანია.
დილა (ადრიანო) დოშკვენცის ლექსი მთელი წინა თაობების ქართველ პოეტთა ვერსიფიკაციულ მიღწევებს აჯამებს, ოღონდ რა თქმა უნდა, აქ ამ პოეტთა უბრალო და ბანალური გავლენა კი არა, მათი შემოქმედების პროფესიული და ძალზე სიღრმისეული ათვისება იგულისხმება. ამით დილა ადრიანო დოშკვენცი არსებითად ძალიან განსხვავდება პორტალის ავტორთა უმეტესობისაგან, რომელთა ნაწერებშიც იგრძნობა, რომ თავი პოეტური ოაზისების პირველაღმომჩენები ჰგონიათ. მათგან გასხვავებით, დილა(ადრიანო) დოშკვენცის მართლაც აღმოუჩენია თავისი დაუსახლებელი კუნძული, ოღონდ მანამდე უმდიდრესი ქართული პოეზიის ზღვა გადაუცურავს.
სწორედ ზღვასავით ირწევა მისი პორტალზე წარმოდგენილი ლექსის რიტმი და ისეთი ინტიმური რხევით არის გაჯერებული, რომ ყველაზე პრაქტიკული მიზნებით დახუნძლულ ადამიანსაც კი სიყვარულის არსებობასა და უძლეველობაში დაარწმუნებს. ლექსში რიტმივე ქმნის ერთგვარ მელანქოლიურ განწყობას, რაც ასე აუცილებელია სასიყვარულო ლირიკისათვის და რაც, სიტყვებით (და არა რიტმით) გამოხატული, უსათუო უგემოვნობაში გადაიზრდებოდა. აქ კი, რაკიღა ეს ყველაფერი ნათქვამი კი არა, მინიშნებულია, ემოციურად კიდევ უფრო მუხტავს ლექსის მხატვრულ და ესთეტიკურ განფენილობას.
მე, პორტალზე გაშინაურებული ლიტერატორებისაგან განსხვავებით, ნამდვილად არ ვიცი, ვინ არის დილა ადრიანო დოშკვენცი, მაგრამ ისევ და ისევ ლექსის რიტმიდან გამომდინარე შემიძლია ვივარაუდო, რომ ეს ავტორი რაღაცით ან რაღაცნაირად კოლხეთთან უნდა იყოს დაკავშირებული. ეს ვარაუდი განსაკუთრებით საგრძნობია ლექსის ნერვულად დანაწევრებულ რეფრენებში, რომლის ცეზურაც არა სალიტერატურო ქართული დიალექტების, არამედ უფრო დასავლურ–კოლხური მეტყველების სტილისტიკას ენათესავება.
დილა(ადრიანო) დოშკვენცის ამ ლექსს, როცა ჩვენს წერილს ვწერდით, 14 კომენტარი ახლდა. ოღონდ თოთხმეტივე ფუჭი, უსაგნო და დაუსაბუთებელი. ყველა კომენტარის ავტორი ერთხმად აღნიშნავდა, რომ ლექსი ძალიან კარგია, რომ ძალიან მოეწონათ, მაგრამ არავინ ამბობდა იმას, რა და რატომ მოსწონდათ ამ ლექსში.
უცნაური კი ის არის, რომ ლექსში უამრავი რამაა ისეთი, რითაც უფრო არ უნდა მომწონდეს, ვიდრე მომწონდეს, მაგრამ საბოლოოდ მაინც მომწონს და მომწონს იმიტომ, რომ მთელი ლექსი დამარეტიანებელი ლივლივის შეგრძნებას მიტოვებს.
კაცმა რომ თქვას, როგორ უნდა მოგწონდეს ლექსი, რომლის პირველივე ფრაზა გრამატიკულად გაუმართავია. რას ნიშნავს: ამბავს, რომელსაც ახლა გიამბობთ, ჩვილის ღიმილზე ნათელია და დედის ხელებზე თბილი.
ალბათ, წესიერი ქართულით რომ დაეწერათ, იქნებოდა: ამბავი, რასაც ახლა გიამბობთ, ჩვილის ღიმილზე ნათელია... ანუ ავტორს ელემენტარულად გრამატიკული ბრუნვები ერევა და ამის გამო სათქმელი ბუნდოვანი ხდება.
მთლად ჩვილის ღიმილივით ნათელი კი არც ლექსის მომდევნო პასაჟია: სიზმარმოკლული ტკბილი ძილია, ბალახმოვლილს რომ მისდევს ლიანდაგს, ბალახმოვლილი ძილია, ტკბილი ძილი... - სიზმარმოკლულს თუ სურვილმოკლულთან ან წყურვილმოკლულთან დავაკავშირებთ, მაშინ განსაზღვრება ტკბილი ცოტა უფრო ლოგიკური გამოჩნდება, მაგრამ აი, ბალახმოვლილი ლიანდაგი, რომელსაც სიზმარი მისდევს და მერე თვითონ სიზმარი ხდება ბალახმოვლილი, ჩემთვის ძალზე გაუგებარი პოეტური სინტაგმაა.
ერთადერთი ვარაუდი შემიძლია გამოვთქვა, რომ აქ ბალახმოვლილის მაგივრად ბალახმოვლებული იგულისხმება და მაშინ ცოტა ადამიანური გახდება პოეტის სათქმელი, თორემ ისე, თავისი გულისთქმის გასაგებად, მე მგონი, ძალზე შორი გზები მოგვატარა..
კიდევ უფრო დამაბნეველია ლექსის შემდეგ სტროფში ნათქვამი: ‘’და გლახის მიერ ერთხელ გამხელილ მზითა მაქვს პირი ამოვსებული’’. თქვენი არ ვიცი, მაგრამ ამ სტრიქონის მნიშვნელობას მე პირადად ვერ ვიგებ და რაც არ მესმის, ბუნებრივია, არც მომწონს, თუმცა ობიექტურად, შეიძლება ძალიანაც კარგი რამაა.
ამასთან შედარებით იმაზე დაბეჯითება, რომ ადამიანი თვალდახუჭული შეიძლება იყოს და არა დახუჭული (მას დაინახავ მხოლოდ გულიდან, თუკი იქნები დახუჭული და...) პრეტენზიული კაცის ახირებად მოგეჩვენებათ, მაგრამ, რა ვქნა, პოეზია ჩემთვის ნიუანსების საქმეა და სულერთი არ არის, სათქმელს ჩემამდე რა ნუანსებით მოიტანენ.
ამის მიუხედავად, ლექსი დაწვრილებით იმიტომაც განვიხილე, რომ აშკარად ამოვარდნილია ლიტერატურა.გე–ზე გამოქვეყნებული პოეტური პროდუქციის ზოგადი ესთეტიკის ჩარჩოებიდან.
საქმე ისაა, რომ ქართულ სალიტერატურო პორტალებზე დამკვიდრებულია ზოგადი სტანდარტი, რომლის მიხედვითაც იკრიჭება ყველა პოეტური განწყობა და ემოცია. ლიტერატურა.გეს თავისი სტანდარტი აქვს, ურაკპარაკს თავისი - არსებითად, ორივე უგემოვნო და პოეზიის ნამდვილი ბუნების წინააღმდეგ მიმართული.
ლიტერატურა.გეს შემთხვევაში შესაძლოა, ეს რედკოლეგიის ბრალიცაა, რომელიც ავტორებს თავს ახვევს საკუთარ გემოვნებას და სულ ერთი და იმავე სტილისტიკის ლექსებს წაახალისებს, მაგრამ არა მგონია, მხოლოდ რედკოლეგია იყოს დამნაშავე იმაში, რომ ამ პორტალზე უმთავრესად უგემოვნო ვერლიბრი ბატონობს, ბესიკ ხარანაულის გავლენით შექმნილი პოეტური ოპუსები, სადაც ლიტერატურული თავწყაროს ამოცნობა სულ ადვილად შეიძლება და, რამდენადაც ბესიკ ხარანაული არის დიდი პოეტი, იმდენად აუტანელია ეს უსასრულოდ ტირაჟირებული ბესიკები.
სანამ მპოსტველთა ლეგიონი პორტალზე ბესიკ ხარანაულობანას თამაშობს, მანამდე, რამდენიმე გამოკვეთილი ავტორი ინტერნეტის ყველა სიკეთეს პროფესიული სრულყოფისა და საკუთარი შემოქმედების პოპულარიზაციისათვის წარმატებით იყენებს. ლიტერატურა.გეს ავტორთა შორის არიან უკვე ისეთი ცნობილი პოეტები, რომელთაც დიდი ხანია, მოძებნილი აქვთ თავიანთი ხელწერა, არც ბეჭდვა უჭირთ, მაგრამ ინტერნეტრესურსსაც მიმართავენ, თუნდაც იმის გამო, რომ მკითხველთან უფრო მარჯვე და მოხერხებული საკომუნიკაცო საშუალება ჰქონდეთ. მაგალითად, ლიტერატურა.გე–ზე რეგულარულად აქვეყნებენ თავიანთ ნაწერებს: გივი ალხაზიშვილი, ნინო დარბაისელი, ნატო ინგოროყვა, ლელა სამნიაშვილი, რეზო გეთიაშვილი, ვასილ გულეური, ბელა ჩეკურიშვილი, შოთა იათაშვილი, ვაჟა ხორნაული, ვანო ჩხიკვაძე და სხვა ჩვენს ლიტერატურულ სამყაროში მეტნაკლებად ცნობილი პოეტი.
ეს, ვინც თავისი სახელითა და გვარითაა დარეგისტრირებული, ათასგვარი ნიკის მიღმა კი შეიძლება სხვა არანაკლებ ცნობილი ავტორებიც იმალებოდნენ. მაგალითად, ვინმე ილარიას რამდენიმე ლექსი არაფრით არ ჩამოუვარდება ზემოთ ნახსენები ცნობილი პოეტების ნაწარმოებებს. ილარიას ლექსები იმით არის საინტერესო და გამორჩეული, რომ მათში მეტაფორა თავის დაკარგულ და უსამართლოდ წართმეულ უფლებებს აღიდგენს.
საერთოდ, ინტერნეტპორტალების პოეზიას რომ კითხულობ ადამიანი, გამუდმებით გაწუხებს შეკითხვა, ხომ არ შიცვალა პოეზიის აღქმა თანამედროვე ეპოქაში, ხომ არ გაჩნდა რაღაც მოვლენა, რომელმაც ჩაანაცვლა ის, რასაც ტრადიციულად პოეზიად მოიხსენიებდნენ. ამ ეჭვის საფუძველს ქმნის ის ობიექტური სინამდვილე, რომ ტროპი - პოეტური მეტყველების ეს აუცილებელი ატრიბუტი - ძირითადად, ინტონაციით არის ჩანაცვლებული. და ეს მხოლოდ ქართული პოეზიისათვის დამახასიათებელი მოვლენა არა ჩანს. ასეთი ვითარება უნდა იყოს თითქმის მთელს თანამედროვე მსოფლიო პოეზიაშიც.
სწორედ ინტონაციის მოულოდნელობისა და რაც მთავარია სიახლის გამო ძალიან საინტერესოა პორტალზე ჰექსეს ფსევდონიმით გამოქვეყნებული ლექსები. ამ მხრივ, შეიძლება ითქვას, რომ ეს პოეზია ყველაზე ახალია ჩვენს სინამდვილეში.
ინტონაციური სიახლე სჭვივის თეა თოფურიას ლექსებიდანაც, თუმცა თეას ლექსები, ჰექსეს ნიმუშებისაგან განსხვავებით, უფრო ინარჩუნებს კავშირს პოეზიის ტრადიციულ გაგებასთან, რადგან აქ ტროპი ყველაფრის ხერხემალს წარმოადგენს. საერთოდ, შედარებით ახალი ავტორებიდან ლიტერატურა.გე–ზე თეა თოფურია ერთ–ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი პოეტი მგონია:
"მიწა გადმოსწიეთ,/ ოღონდ ფრთხილად მთები არ დაიშალოს!/ ისე გიყურებ, როგორც ფერეიდნელი ბავშვი/ საზღვრის იქით გაშენებულ ვენახს,/ შეიძლება გავძვრე კიდეც ცისარტყელას ქვეშ,/ სირბილით ვიარო და მოვიდე./რომ ვიცოდე,მარტო მე არ მენატრები,/ რომ ვიცოდე, ეს მართლა ვენახია და არა დაუკრეფავი,/ რომელშიც არ უნდა გადავიდე./ რომ არ ვიცოდე, ის რაც ზუსტად ვიცი,/ შენ მხოლოდ მითმენ./ მეტი არაფერი."
რომ მოვინდომოთ, იქნებ ზუსტად ვერც ავხსნათ, რითი ზემოქმედებს ეს პატარა პოეტური ნიმუში ჩვენზე. იქნება, თავისი გულწრფელობით, იქნებ საგანგებოდ ხაზგასმული საუბრის ტონით, იქნებ მოულოდნელი პოეტურ სახეებით, შეჩვეული და კარგად გააზრებული გარემოს ახალ სიტუაციებში ჩაყენებით (ეს ვენახია და არა მოუკრეფავი, რომელშიც არ უნდა გადავიდე!)
და ეს ფრაზა ხომ მართლაც რაღაცნაირად ანათებს მთელ ლექსს. მთლიანად ამოაბრუნებს ჩვენს წარმოდგენას ადამიანურ ურთიერთობებზე, რომელიც ვენახია, მაგრამ თუ საზღვარს გადახვალ, დაუკრეფავად შეიძლება იქცეს. აი, აქ მდუღარებს ნამდვილი პოეზია, ამ დაუკრეფავად ქცეულ ვენახებში.
ანდა იმავე ციკლის კიდევ ერთი ნიმუში:
"იმ იხვივით ვარ,/ გადამფრენი იხვივით/ ტბა რომ გაყინული დახვდა/, იმ ძაღლივით, /პატრონი რომ გაეპარა სახლიდან,/ ის კი მაინც კედლებს სდარაჯობდა/ თაგვებს უყეფდა და ობობებს;/ გვიან გაიგო, პატრონის წასვლით/ მისი წასვლაც რომ დაიწყო/ რომ სამშობლო იქ არ არის, სადაც დაგაბამენ./".
ამ პატარა ნიმუშში რამდენიმე უხეში გრამატიკული შცდომა იყო და დამოწმებისას გავასწორე. საერთოდ, ინტერნეტპორტალების ქართული კიდევ ცალკე თემაა, რომელიც სპეციალურ ანალიზს საჭიროებს. თეა თოფურიასაგან კი ნამდვილად გასაკვირია, თემის ნიშნები რომ ეშლება ანდა ვითარებითი ბრუნვის ნიშანი დ ზმნის მრავლობითის თ–ში რომ ერევა. როგორც ჩანს, პოეზია გრამატიკას მართლაც არას დაგიდევთ, რადგან, სამაგიეროდ, თეა თოფურია ნელ–ნელა იხვეწება ურთულეს საქმეში: თანდათანობით ათავისუფლებს ლექსს ზედმეტი სიტყვებისაგან და ცდილობს გამოიყენოს ზუსტად იმდენი სიტყვა, რამდენიც სჭირდება კონკრეტული ემოციისათვის.
ეს ამბავი ჯერ–ჯერობით ინეტრნეტპორტალის პოეტებიდან ყველაზე დიდი წარმატებით ნატო ინგოროყვას გამოსდის.
საერთოდ, ნატო ინგოროყვა შესანიშნავი ნიმუშია იმისა, როგორ უნდა განავითაროს პოეტმა საკუთარი შესაძლებლობები, როგორ უნდა უერთგულოს ნიჭის იმ ნაპერწკალს, დაბადებიდან რომ მიეცემა. ნატოს ლექსებს კარგა ხანია ვკითხულობ, მახსოვს მისი პირველი მცდელობანი და მით უფრო თვალშისაცემია ზრდის გზა, რაც მან გაიარა ჩვეულებრივი, საშუალო სტატისტიკური, თუმცა არცთუ უნიჭო მელექსიდან თაობის გამორჩეულ პოეტამდე. დღეს ნატოს სიტყვამ უჩვეულო ელვარება შეიძინა, შიგნიდან წამოსული ნათება მთელ ლექსს კრავს და ადუღაბებს. და რაც მთავარია, პოეტი არ იყენებს არცერთ სიტყვას, რომელიც არ სჭირდება მოცემულ მომენტში.
მაგრამ ლექსის ფორმაზე, მე მგონი, არავინ იმედენს არ ზრუნავს და მუშაობს, რამდენსაც ლელა სამნიაშვილი. ლიტერატურა.გე–ზე მისი 38 ლექსია წარმოდგენილი. ეს იმდენად ღრმა და საინტერესო პოეზიაა, რომ თითოეული ლექსის ანალიზს შეიძლება ცალკე წერილი მიეძღვნას, ამჯერად კი მხოლოდ რამდენიმე არსებითი ნიშნის გამოკვეთით შემოვიფარგლებით.
ჩვენთვის აქ საინტერესოა ის, რომ ლელა სამნიაშვილის სტილისტიკა სავსებით ამოვარდნილი და განსხვავებულია ფორუმის ზოგადი სტილისტიკისაგან. ეს ერთგვარ გამოწვევასაც კი მოგვაგონებს: იყოს სხვანაირი და ჯიუტად ეცადოს საკუთარი სხვარიგობის დაკანონებას. მგონი, პოეტი საკუთარ თავსაც კი ექიშპება და ყოველ ჯერზე უმტკიცებს, რომ ის, რისი თქმაც უნდოდა, ასეც ან მხოლოდ ასე შეიძლებოდა დაწერილიყო. ლელასთან გვხვდება მრავალგვარი შინაარსობრივი აქცენტი, უამრავი ელფერი და ნიუანსი, რაც ნიშნეულია დღევანდელი მსოფლიო პოეზიისათვის, აქ გათვალისწინებულია სხვათა გამოცდილება და ათვისებულია საკუთარი შესაძლებლობების მაქსიმუმი.
ოღონდ საფრთხე, რაც ჩემთვის აშკარად თვალშისაცემია და რამაც სამომავლოდ შეიძლება დააზიანოს ლელა სამნიაშვილის პოეზია, იმავე ფორმალიზმიდან მომდინარეობს. პოეტი ზოგჯერ იმდენად არის გატაცებული ლექსის ფორმით, რომ მკითხველისათვის მთავარი - ემოცია - ამ ფორმის ხვეულებში ეკარგება. მისი ზოგი ლექსი ჰგავს ამერიკული პოეზიის თარგმანს, უაღრესად დახვეწილი და კულტურული სტილით შესრულებულს, მაგრამ ცივსა და ემოციურად არაფრის მომცემს. თუ ეს ტენდენცია გაღრმავდა, ძალიან სამწუხრო ამბავი იქნება, რადგან სამნიაშვილის შეუძლია იყოს ბრწყინვალე პოეტი ამ სიტყვების ყოველმხირვი გაგებით. შეძლება კი გულისხმობს ნიჭსა და რაც მთავარია, ზღვა ინფორმაციას, რაც მას მსოფლიო პოეზიიდან აქვს და რასაც საკუთარი ლექსის მშენებლობისას სათანადოდ გამოიყენებს. ოღონდ ეს ერთადერთი შემთხვევის გარდა არასოდეს ამოტივტივებულა ზედაპირზე.
საქმე ისაა, რომ ლელა სამნიაშვილის ბოლო ლექსის სათაური, რაც პორტალზე დაიდო, ბრწყინვალეა და ორიგინალურიც იქნებოდა, მანამდე სხვა პოეტის აღმოჩენა რომ არ ყოფილიყო. სიტყვათშეთანხმება დილისპირული ეკუთვნის ნინო დარბაისელს - შესანიშნავ პოეტს, რომლის პორტალზე მოღვაწეობამაც, სხვათა შორის, დიდად განსაზრღვრა ლიტერატურა.გეს გემოვნება და პროფესიული ხასიათი.
სწორედ ნინო დარბაისელი გამოიყენებდა ერთხანს სლოგანს, რაც ყველა პოეტს სასიკეთოდ წაადგება ლიტერატურული ზრდის თვალსაზრისით: პროფესიონალიზმი იწყება იმის გათვალისწინებით, რა გაკეთებულა შენამდე შენს პროფესიაში. თვითონ ნინო ერთგულად მიჰყვება ამ დარიგებას და პოეზია მისი პროფესიული შესწავლის საგანს წარმოადგენს. ის პროფესიონალი ლექსმცოდნეა და ეს სხვებს, მის კოლეგებს დიდად ეხმარება, რადგან პორტალზე ნინო დარბაისელის კომენტარი მუდამ საქმიანია, ლაკონური და არსებითი, მაგრამ თვითონ მას ზოგჯერ ხელს უშლის, როგორც პოეტს, რადგან საფრთხე, რომელზეც ლელა სამნიაშვილის ლექსებთან დაკავშირებით ვილაპარაკეთ, დარბაისელის პოეზიასაც არანაკლებ ემუქრება. ბოლო ხანს ფორმალისტური ძიებები ხშირად ანაცვლებს ემოციას და ამიტომაც ნინო, რომელიც ნახევარტონის, პოეტური მოიარების დიდოსტატი იყო, სათქმელს ხშირად უბრალოდ გვიყვება.
თუმცა ეს მისი პოეტური უფლებაა და ვერ შეედავები, რადგან ლექსში ყველაფერი ჭადრაკის პარტიასავით წინასწარ აქვს გააზრებული და მისი პოზიციები საქმის ცოდნიდან გამომდინარეობს.
დარბაისელის ადრინდელ სლოგანზე უკვე მოგახსენეთ, დღეს კი მისი პროფილის ქვემოთ ასეთი რიტორიკული შეკითხვაა: დამისახელეთ პოეტი მსოფლიო ლიტერატურიდან, რომელსაც ისეთი მნიშვნელოვანი სათქმელი აქვს, რომ იმ ენის ცოდნა, რომელზეც წერს, ნაკლად აღარ ეთვლება.
ალბათ უნდა იყოს იმ ენის არცოდნა ან უცოდინრობა და მაშინ ყველაფერი დალაგდება, გასაგები გახდება ნინო დარბაისელის პათოსი. ემჩნევა, ქალბატონი ნინო ისე შეაწუხა უმცროსი კოლეგების დამოკიდებულებამ მშობლიურ ენასთან, რომ ეს ფრაზა დღევანდელი ვითარების ყველაზე შესაბამის აზრად მიიჩნია.
ალბათ, ნინო დარბაისელის და კიდევ რამდენიმე პროფესიონალის პორტალზე ყოფნამ განაპირობა ის ფაქტი, რომ ლიტერატურა გე. მეორე ლიტერატურულ პორტალ ურაკპარაკთან შედარებით უფრო დახვეწილად და თანამედროვედ გამოიყურება, თორემ ძალიან ბევრი ავტორი, ვინც ლიტერატურა გე.–ზე პოსტავს, თავის ნაწარმოებებს ურაკპარაკზეც ათავსებს.
ძალზე ზედაპირული და სწორხაზოვანი შეფასებით, ამ ორ პორტალს შორის განსხვავება ასე შეიძლება დაკონკრეტდეს: ნოვატორები და ტრადიციონალისტები. ოღონდ ამ სიტყვებს ათასგვარი ნიუანსი აქვს და ამ შემთხვევაში, როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური შინაარსი შეიძლება თანაბრად გამოგვადგეს.
უბრალოდ, ჩემი დაკვირვებით, ურაკპარაკის ავტორებს აერთიანებს მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის ქართული პოეზიის ისეთი ბრმა სიყვარული, რომ ამ მაგისტრალიდან ნებისმიერ გადახვევას პოეზიის ღალატად და უგემოვნობად აფასებენ.
სინამდვილეში კი, თვითონ ამ ავტორთა ესთეტიკაა სტაგნირებულია და არ შეიცავს განვითარებისათვის სასიცოცხლოდ აუცილებელ პერსპექტივას. ამ ტიპის ხელოვანთა ჯგუფი ერთ მოჯადოებულ წრეზე ბრუნავს, მაგრამ ციყვივით რაც უნდა იხტუნოს, ამაოდ დაიღლება, რადგან იმას, რასაც ხელოვნურად აცოცხლებენ, ყავლი დიდი ხნის გასული აქვს, ოღონდ თავისთავად არაიმდენად მოძველებულია, რამდენადაც უკვე დასრულებული. აქ წრედი შეკრულია და ახალს ვერაფერს დაამატებ, თუკი ეს წრე არ გაარღვიე და თვისებრივად ახალ სივრცეში არ გადახვედი.
ამიტომაც შედარებით ნაკლებად მაინტერესებს ურაკპარაკის ავტორთა ნამოღვაწარი, თუმცა ცხადია, ყველას ერთ ტაფაში ჩაყრა დიდი უსამართლობა იქნებოდა და აქაც არიან მეტნაკლებად ნიჭიერი ავტორები.
მაგალითად, ამ თვის ავტორთა და ლიტერატორთა გამოკითხვის შედეგად შერჩეულ სიას გიორგი გაბაიძე მეთაურობს ლექსით \აპოკრიფი №1 თუნთას." გიორგი გაბაიძე აშკარად ნიჭიერი პოეტია სწორედ იმ ესთეტიკაში, რაზედაც ზემოთ ვისაუბრეთ, ოღონდ ნიჭიერება მჟღავნდება იმით, რომ ცდილობს გაარღვიოს ამ ესთეტიკის საზღვრები და უკვე არსებული პრინციპულად ახალი რაკურსით დაგვანახვოს. მოახერხებს თუ არა ამას, დრო გვიჩვენებს.
გიორგი გაბაიძის ლექსს მოსდევს ნიკა ჩერქეზიშვილის საინტერესო ნიმუში მა (ლექსი მეოთხე). ეს ერთგვარი პოეტური ციკლი მამა–შვილის ურთიერთობის პრობლემატიკას ეხება და მოცავს მამაშვილობის გრადაციას მიწიერიდან ტრანსცენდენტულამდე. ოთხივე ლექსში არის საინტერესო ფრაზები, აქა–იქ გაკრთება ხალასი განწყობები, მაგრამ, საერთოდ, ეს ნიმუშები დატვირთულია ერთი ძალიან სიმპტომატური ნაკლით, რაც ამ ტიპის პოეზიას ახასიათებს: პოეტური პათეტიკა, რომელიც ხშირად სიტყვების მექანიკურ ბრახაბრუხში გადადის.
მაგალითად, მიმდინარე თვის რჩეულ ნაწერთა სიაში მესამე ნომრად განთავსებულ როის ეკუთვნის ლექსი: ... ჩემი ძმაკაცები და ...




(არჩილ ბერიძეს, გიორგი გაბაიძეს, გია ქიქავას, ლაშა მიქელაძეს, ლაშა-გიორგი ხოზრევანიძეს, მერაბ ჯიხაძეს, ნიკა მალაზონიას, მინდია ცეცხლაძეს, ზაზა ფირცხალაიშვილს, ლევან დევაძეს, სულხან წულუკიძეს, გენრი დოლიძეს)

BOX და სამი, შვიდი, ცხრა, უმჯობესი MUZ-ასი,
ფურცლებს ლექსებიანებს ქარი დასტაცებია,
გვიან ღამით ბათუმში, გორგილაძის ქუჩაზე,
ბიჭები რომ მღერიან - ჩემი ძმაკაცებია.

ყველა პოეტია და საქართველო ქართულად
აჩიკოსი არ იყოს ბათუმიდან თენდება
და ამ ღამით სხვისი მზე ჩვენთვის არის ნათურა,
ყოველ გამთენიისას ბოძზე რომ ითენთება.
ლექსი ვრცელია, წერილში კი მხოლოდ ფრაგმენტს ვიმოწმებთ, რადგან ის, რის სალუსტრაციდაც გვჭირდება, ამ ფრაგმენტდანაც მშვენივრად ჩანს.
ჯერ ერთი ძმაკაცებს რომ აშკარად მოსწონებიათ, თანდართული კომენტარებიდან ძალუმად მჟღავნდება.
საერთოდ, ურაკპარაკის კომენატრები ცალკე თემაა, ასეთი ფამილარული ლიტმცოდნეობა სხვაგან, მერწმუნეთ, არსად შემოგხვდებათ.
აქ კი, მიუხედავად იმისა, რომ ფორმას ასე თუ ისე ფლობს ავტორი და თითქოს ოსტატურადაც იყენებს, მაინც ეს ლექსი ნიმუშია იმისა, როგორი არ უნდა იყოს ლექსი. დავიწყოთ იქიდან, რომ რიტმი მოპარულია. ჩეულებრივ მკითხველს გალაკტიონის ინტონაცია ჩაესმება, ცოტა უფრო სიღრმისეულად კი ეს ინტონაცია შემდგომში განავითარა და ახალი ნიუანსებით გაამდიდრა გივი გეგეჭკორმა.
ლექსში გამოყენებული ყველა რითმა კი უკვე იმდენჯერ არის ნახმარი, თავმოყვარე პოეტი არცერთ მათგანს თავს არ გაუცვლიდა))
გარდა ამისა, ეს პოეტური ოპუსი ისეთი პირადული დეტალებით არის დახუნძლული, და რაც მთავარია, იმდენად არაფერს აძლევს მკითხველს ეს დეტალები, რომ პირდაპირ კომიკურ ელფერს იძენს ასეთი ფრაზები: აჩიკოსი არ იყოს, ბათუმიდან თენდება.
აჩიკოსთან დიდი ბოდიში, მაგრამ რის აჩიკო, რა ატამი?
ანდა ამიხსენით, რას ნიშნავს ლექსის პირველივე, სატრამპლინო ფრაზები:
BOX და სამი, შვიდი, ცხრა, უმჯობესი MUZ-ასი....
მაპატიეთ, მაგრამ ამ ყველაფერს პროვინციალიზმის მძაფრი სუნი უდის.
მაგალითების მოხმობა, რასაკვირველია, კიდევ უხვად შეიძლება, მაგრამ ვფიქრობთ, ინტერნეტპორტალებზე განთავსებული პოეტური ნიმუშების ძირთადი ტენდენციების ნათელსაყოფად ესეც სავსებით საკმარისია.
რა თქმა უნდა, ქართული ლიტერატურული პორტალები უკვე ზღვა მასალას იტევს და ამ მასალის ყოველმხრივ შეფასების პრეტენზია ერთ საჟურნალე წერილს ვერაფრით ექნებოდა. ჩვენ უბრალოდ საკითხი დავსვით და მთავარი აქცენტებიც მოვნიშნეთ, უფრო სწორად ის აქცენტები, რაც ჩვენ მთავრად მოგვეჩვენა, ხოლო საკვლევი და საანალიზო კიდევ უამრავი რამ რჩება.
მთავარია, პროფესიული კრიტიკა დროულად ჩაერთოს და გაერკვეს ამ უაღრესა დდინამიურ და ცოცხალ პროცესში, რასაც ვირტუალიური სალიტერატურო ცხოვრება ჰქვია. ამით საქმეს აშკარად წინ წავიგდებთ და ქართული ლიტერატურის განვითარებას, მთლიანობაში, დიდად წაადგება იმის გამიჯვნა, სად ვენახია და სად დაუკრეფავი, ამ სიტყვების პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ნიკა ჩერქეზიშვილი – ლექსები


მარა
შენი სახელია - მარა,
შენ ნამდვილი ხარ და მაშინ,
როცა ცას ღრუბელი ფარავს,
ანუ,
როცა ცივა ცაში,
ჩვენი სახლის კედლებს ათბობ.

შენი სახელია - მარა,
ჩემი ცოლი ხარ და როცა,
სულში მივარდება ქარი
და ჭუჭყით მევსება ხორცი,
არასოდეს მტოვებ მარტო.

შენი სახელია - მარა,
ქალი ხარ, უფრო კი, ბავშვი,
ნეკნი, არ ვიცი და მალა
ხერხემლის, როცა ხარ სახლში -
ქუჩას ეფინება შუქი.

შენი სახელია - მარა,
ვართ სულ უბრალოდ და ჩვენთვის,
არც ვინმეს სიყვარულს ვპარავთ,
გვყავს ჩვენი შვილი და ღმერთი
ერთმანეთს ყოველდღე გვჩუქნის.

დღენაკლულთა

ფანჯრები დაგმანეთ,
კარები აჭედეთ - შიგნიდან,
მიადგით კარადა კუთხეს და მის უკან ჩასაფრდით,
როგორც იქცეოდით - ეპოქა მაჯებს რომ იღრღნიდა
მაშინ
და
შინ თუ შემოგეჭრნენ -
ჩაბარდით.
ასეა -
რელსებზე დგას დედამიწა და ირწევა,
სრესს ერთეულებს და სიცოცხლეს პირდება დანარჩენს -
სუყველას,
უკლებლივ,
ურყევ გარანტიას იძლევა -
ათიდან ათია შანსი იმისა, რომ გადარჩეს -
ყველა,
ვინც დაგმანავს, აჭედავს, ჩარაზავს და ა.შ.
(ჰაერი, ჰა-ე-რი)
ვაგრძელებ -
ვინც ამოიქოლავს
თვალებს და გაუყრის თავს ყულფში სიტყვების გარეშე,
ცხვარივით,
მორჩილად,
თან იყო - თან არა იყო რა,
დამთავრდა,
გვეყოფა,
ვიკმაროთ,
მოვეშვათ -
გულგრილად
ყურებას -
დამფრთხალი ჩიტების,
მოკლული ბავშვების,
დაიწყოს,
ოღონდაც,
ჩვენიდან დაიწყოს თუ გინდათ -
დავაწყობთ მაჯებს და დაგვაჭრან მკლავები -
გავშრებით -
რომ გამოისყიდოს ამ სისხლმა სიცოცხლის უფლება,
რომ ყველა ჩვენგანში ჩაძაღლდეს ჟან გილიოტენი,
რომ ყველა ჩვენგანმა მოიხსნას კისრიდან ყულფები,
რომ აწ და მარადის დამთავრდეს ვიღაცის ლოდინი,
ვიქნებით პირველი -
და მერე -
მესამე,
მეხუთე,
მეშვიდე -
ცამდეა სავალი,
დაჭრილი ფრთებით გვაქვს საფრენი,
მკვდრებს თუ დაგვინახავთ ცოცხლები იქნება შეშინდეთ,
უყურეთ ჩვენს ცხედრებს მიწაზე გულაღმა დაფენილს -
რომ თქვენმა სიჩუმემ გატკინოთ დავსილი ყურები,
რომ ვეღარ იტანდეთ კედლებზე დაკიდულ საფლავებს -
იქნება შეგზაროთ სარკეში სიკვდილის ყურებამ,
მობრუნდეთ,
გამოგვყვეთ -
შუქისკენ გაფრენილ ფარვანებს -
თაობას,
რომელიც ვერ მოკლეს,
ვერაფრით დამალეს,
ვერაფრით ჩაახშვეს,
ვერ მოსპეს,
ვერ გამოუთხარეს
ძირი და ვყვირივართ -
ვცოცხლობთ -
ვწერთ -
და მალე -
და მალე.........
სხვა თუ არაფერი - ეს ლექსი მომავალს ვუთხარით.

კაცი
შენ ჩემს იმედზე ნუ იქნები, ღმერთო, რომ შევალ
ტაძარში და იმ კაცისათვის ზღვაში რომ გადის
ვილოცებ, რადგან მეზღვაური - ის კაცი - მე ვარ
და ახლა მართლა არ მცალია - ვამოწმებ ბადეს -
სადმე არ იყოს გახეული, არ გასხლტეს თევზი,
ღმერთო, მშიერი დამრჩებიან შვილები, ცოლი,
მთელი ოჯახი დავიმშევით, ილოცე ჩემზე
შენ თვითონ, მე არ დავგვიანდე, წითლდება ზოლი
და მზე, აქ, ჩვენთან, როგორც არსად მწველია, დამწვავს,
შენ ჩემს იმედზე ნუ იქნები, უფალო, კაცის,
რომელიც წუხელ, შუაღამით (მხოლოდღა) დაწვა
დასაძინებლად და რომელსაც ფიქრები კაწრავს,
რომ არ დაურჩეს დამშეული ოჯახი, დარდობს,
როცა ჯერ ისევ სიბნელეა იღვიძებს, დგება,
ძინავს სუყველას, მეთევზეა მღვიძარი მარტო
და ამას ვინმე თუ გაიგებს - შენ გაგეგება -
უფალო, რომ არ უნდა იყო იმედზე კაცის,
ვინც ნიჩბებს უსვამს, თავის ხელით მიაპობს ტალღებს...
და ღმერთო, თუ არ შეწუხდები - ეგ თოკი გასწი,
მოქაჩე მაგრად, ხომ არ დალპა, ხომ არის საღი,
რომ არ გამწიროს ბედისწერამ შუაგულ ზღვაში,
საღ-სალამათი დავუბრუნდე ცოლსა და შვილებს...
მგონი ჯერ ისევ გამოდგება, ღმერთო, მე მაშინ
მივხედავ საქმეს, შეიბრუნონ ისევე ძილი
ათასებმა, რომ აღგივლინონ მუდარა, ლოცვა
ნაშუადღევზე, შენ არ იყო იმედზე კაცის,
იმ ერთი კაცის, ვინც შორ ზღვაში წერტილად მოჩანს,
მარილის სვეტი, ძვლადქცეული, შენსავით მკაცრი,
შენსავით მარტო, შენი ხატი, ტოლი და სწორი,
მხოლოდ სულ ერთი, ერთი რამით ნაკლები შენზე -
შენ ღმერთი ხარ და ის კაცია და ორჯერ ორი -
ოთხია - ჭეშმარიტებაა - სჭირდება თევზი,
რომ გამოკვებოს ცოლ-შვილი, რომ მივიდეს მათთან
წელგამართული, უფალო, და გადადგეს ზღურბლზე...
ოთხმოცდაცხრამეტს შეიწყალებ იქ სადაც მართალს
ერთი ცოდვილი მეზღვაურიც მიიბი გულზე.

მზესუმზირები
ნინოს
ვინსენტ,
თუ გაფიქრებაც ცოდვაა,
მაშინ იგივე გაფიქრება მადლიც ყოფილა
და მიხარია,
რომ დღეს შემეცოდა კაცი,
რომელსაც ავადმყოფი შვილი ჰყავს
და მე მხოლოდ გავიფიქრე -
დავხმარებოდი.
შენ არ იცნობ ამ კაცს.
შენ არც იმ კაცს იცნობ,
მახვილგონიერ იდალგოს -
დონ კიხოტს რომ ჰგავს
და შუბლზე ქარის წისქვილები ადგას.
ყველას ვეუბნები და არავის სჯერა.
არ სჯერათ იმიტომ,
რომ სერვანტესი მკვდარია
და თუ მოინდომეს - მის საფლავსაც იოლად ნახავენ.
მე არ მჯერა საფლავების,
ვინსენტ,
მე განახებ კაცს,
რომელიც დონ კიხოტს ჰგავს,
რომლის იდეალებიც განუხორციელებელია
და მიუხედავად იმისა,
რომ ის სასაცილო მდგომარეობაშია,
რომ შუბლზე ქარის წისქვილები ადგას,
წისქვილები ტრიალებენ
და ამ წისქვილების მოძრაობის გამოა,
რომ კაცობრიობა ვითარდება.
მე არც ის მჯერა,
ვინსენტ,
რომ ამბობენ სიყვარული არ არსებობსო,
რადგან ეს რომ სიმართლე იყოს,
გალაკტიონის "მესაფლავე" ჩემი საყვარელი ნაწერი იქნებოდა,
ახლა კი - პირიქითაა,
მეც ვარსებობ
და დედაჩემიც 26-ე წელია
მინებზე ტოვებს თვალებს,
როცა ლოთი მამაჩემი
აგვიანებს სახლში მოსვლას
და დედა ასეთ დროს გვეუბნება ხოლმე,
რომ არავის და არაფერს უნდა შევეჩვიოთ,
რომ მხოლოდ უნდა გვიყვარდეს ყველა და ყველაფერი.
მე დედაჩემის მოუსვენრობა მიყვარს ამ დროს,
ვინსენტ,
ყველაზე და ყველაფერზე მეტად,
რადგან ეს მოუსვენრობა მგონია ღმერთი.
ჰო,
ვინსენტ,
ასე მარტივად არის ყველაფერი,
ჩვენ კი,
მთელი ცხოვრებაა ვცდილობთ გავრთულდეთ
და თუ ეს არ გამოგვდის,
მხოლოდ იმიტომ,
რომ მე და შენ გენიოსები ვართ.
ნუ გეღიმება,
ვინსენტ,
ეს ლექსი დიდ იაპონელს წავაკითხე წუხელ
და პირველი სიტყვები,
რაც თქვა,
ის იყო,
რომ ეს ნაწერი ზედმიწევნით ჰგავს
ყურწაჭრილ ჰოლანდიელს,
რომელსაც კბილებში გრძელი ჩიბუხი აქვს გაჩრილი
და სწორედ ასეთს ხედავდა მას წყვდიადში.
საბოლოოდ შენ მინდა გითხრა რაღაც,
ვინსენტ,
ჩემი არა,
წარსულისმეტყველის,
სულიერი კარიერისტის,
ფორთოხლისგულიანთა რასის უკანასკნელი წარმომადგენლის სიტყვები -
ჭეშმარიტება ოცნებაშია!
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ანუკი იმნაიშვილი – წიგნები და წიგნისტები


სიტყვა ბუკინისტის ეტიმოლოგია ვიცოდი, მაგრამ 1995 წლამდე მათი დახმარება არ დამჭირვებია. სტუდენტობის პირველივე დღესვე, როცა ლექტორები შესასწავლ-წასაკითხ წიგნთა ჩამონათვალს გვაცნობდენენ, იქვე გვთავაზობდნენ ორ ალტერნატივას: წიგნები მოიძიეთ ბიბლიოთეკებში ან ბუკინისტებში. ბიბლიოთეკების გამოყენება იმ პერიოდში ჭირდა, იმდროინდელი სოციალური პირობების გამო, ამიტომ მივადექი ბუკინისტებს და რატი ამაღლობელის არ იყოს, მეც ძალიან ბევრი გამოცემა შევიძინე, ერთხელ შემთხვევით წავაწყდი ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონს და იმავე დღეს (მშობლების მატერიალური დახმარებით) ტაქსით მოვაბრძანე სახლში რვავე ტომი, მერე დიდხანს იგონებდნენ ჩემი მეზობლები (ვინც ამ ფაქტს შეესწრო), ისეთი გამარჯვებული სახე გქონდა, გაგვიკვირდა კიდეც წიგნების გამო ასეთი სიხარული თუ შეიძლებოდაო. ბაკურ სულაკაურის თქმის არ იყოს, მართლა დავწანწალებდი (და იმიტომაც შემშურდა ჩემი შემდგომი თაობისა, წანწალი აღარ იყო საჭირო და იქვე, მოხერხებულად, უნივერსიტეტთან, შეიძლებოდა სასურველი სახელმძღვანელოებისა თუ მხატვრული ლიტერატურის შეძენა) და ასე გავიცანი მარჯანიშვილის მეტროსთან მდგარი ბომბორა და დიდ სათვალიანი ბატონი ოთარი, რომელმაც, რატომღაც ზუსტად იცოდა ხოლმე, რომელი წიგნისთვის ვიყავი მისული, ისეც ხდებოდა, სახლში მატანდა გამოცემებს, წაიკითხე და მომიტანეო - ძალიან ხელსაყრელი პირობები ჰქონდა...
დღეს ასე დგას საკითხი: უნდა იყიდებოდეს თუ არა წიგნები ქუჩებში... არიან მომხრეებიც და მოწინააღმდეგენიც, რასაკვირველია, ყველა მსჯელობა საფუძვლიანია, მაგრამ ყველას ვერ დაეთანხმები, ცალსახაა მხოლოდ ერთი - წიგნები უნდა იყიდებოდეს ქუჩებში, ანდა უნდა არსებობდეს წიგნის ქუჩები. მისასალმებელია ისიც, ”ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობის” ან სხვა გამომცემლობების სტენდებსაც თუ გამოიტანენ ქუჩებში (თუნდაც კვირაში ერთხელ, მნიშვნელოვანი ფასდაკლებებით). ესთეტიკურ მხარეს რაც შეეხება, წიგნის ცქერა (ნებისმიერ სახით), ვფიქრობ, სასიამოვნოა (შეიძლება, სუბიექტური მოსაზრებაა). ნამცხვრიანი და უნამცხვრო წიგნებიც მიყვარს, ანუ ლიტერატურული კაფეები და თანამედროვე წიგნის მაღაზიები. ბუკინისტებთან შეძენილ წიგნთა რაოდენობა თუ ულევია, კაფეებში ნაყიდი გამოცემა, მხოლოდ ორი მახსოვს, რაც შეეხება მაღაზიებს, ხშირად ვსტუმრობ, ვერაფრით ვიტყვი, რომ ხელცარიელი გამოვსულვარ, მაგრამ ერთზე მეტი ვერ წამომიღია. ძალიან მიმზიდველია, მაღაზიებში განთავსებული ”2 ლარიანი კალათები”, მაგრამ ”შიგთავსი” დიდი ვერაფერი! ხშირად მივლია ბუკინისტურ მაღაზიებში ჭავჭავაძეზე და ზემელზე, არც ერთი აღარ არსებობს, სამაგიეროდ გაიხსნა აღმაშენებელზე, რომელიც, მგონი ერთადერთია დედაქალაქში.
გამართული დისკუსიის შეჯამებისას ორი ტენდენცია იკვეთება: რომანტიული და პრაგმატული.
თავისთავად რომანტიკული და სასიამოვნოა ქუჩაში წიგნები თუ ”გეფეთებიან” და არა ფულის მთხოვნელთა არმია. ტროტუარზე დაყენებული ავტომობილი უფრო დიდ დისკომფორტს ქმნის, ვიდრე წიგნის დახლი თუ სტენდი; გაჩერებაზე, ტრანსპორტის ლოდინისას წიგნების თვალიერება, დამეთანხმებით, სჯობია საშაურმედან გამოსული მრავალგზის აშიშხინებული ცხიმის სუნის ყნოსვას; წიგნს ცალკერძ, საკუთარი რომანტიკაც აქვს, როგორადაც არ უნდა იყოს შეფუთული იგი, და როგორი ”პირატულიც” არ უნდა იყოს, მაინც წიგნია! წიგნები ქუჩებში და ქუჩის წიგნები ქმნიან სამყაროში სამყაროებს... წიგნები ქუჩებში და ქუჩის წიგნები სხვა ხიბლის მატარებელი, მნიშვნელოვანი და დამოუკიდებელი სუბიექტები არიან, რომლის არსებობაც გამართლებული, აუცილებელი და საჭიროა!
პრაგმატული ტენდენცია ორმხრივია: ვისაც ღონიერი ჯიბე არ გააჩნია, სულზე მისწრებაა, 1 ან 2 ლარად, 50 თეთრადაც, თუნდაც 5 ლარად, ქუჩაში მდგარ ბუკინისტებთან, ტერენტი გრანელის ლექსებს, ნიკოლო ბუალოს ”პოეტურ ხელოვნებას”, ლესინიგის ”ლაოკოონს”, ოსკარ უაილდის კრებულს, გრიგოლ კიკნაძის ლიტერატურულ წერილებს, მიხეილ ჩიქოვანის ”ქართულ ფოლკლორს”, აკაკი ბაქრაძის ”მითოლოგიურ ენგადს”, ”მწერლობის მოთვინიერებას” და სხვა მნიშვნელოვან გამოცემებს რომ წააწყდება. ჯიბეღონიერ გამომცემლთათვის ამ საკითხის პრაგმატული მხარე მიკრო თუ მაკროეკონომიკური მნიშვნელობისაა, რომელსაც სამართლებრივ საბურველში ხვევენ და სამართლებრივ ჭრილში იხილავენ. დამაჯერებელი და საფუძვლიანია მათი მსჯელობა სასკოლო სახელმძღვანელობთან დაკავშირებით. სასკოლო სახელმძღვანელოებისა და ქართულ თანამედროვე გამოცემების შესაძენად მაღაზიებს მივმართავ და არა გარემოვაჭრეს. თუმცა, კანონმდებლობის მიხედვით, გარემოვაჭრეა ბუკინისტიც, რომელიც ყიდის 40-50-60-70-80-იანი წლების გამოცემებს, მერე რა თუ თანამედროვე უცხოურ წიგნებსაც ყიდის, მკითხველს აინტერესებს ტექსტი და არა პირატულად დასტამბულის ხარისხი (ხარისხსთან დაკავშირებით ჩვენი მშობლიური გამომცემლობებიც ვერ დაიკვეხნიან, ჩემს ”თანამედროვე ბიბლიოთეკაში” აკა მორჩილაძის წიგნებია (თითქმის ყველა), ერთიანად დაფურცლული (ბოლო დროინდელების გარდა), როგორ უცნაურადაც არ უნდა ჟღერდეს, არასოდეს ამის გამო პრეტენზია არ გამომითქვამს, მინდოდა წაკითხვა და მერე რა თუ გადაშლის დროს, რომელიმე ფურცელი იატაკზე გადაფრიალდებოდა).
მელიქიშვილის გამზირზე ანდა თავისუფლების მეტროსთან გამოფენილი წიგნებიანი დახლები და სტენდები თბილისის გაპარიზებას თუ უშლის ხელს, ვინძლო, მთავარ ქუჩებში ძაღლების მოსაქმებულებმაც უნდა შეაფერხოს აღნიშნული პროცესი. და საერთოდ, ხომ არ აჯობებდა ილუზიები თბილისის გაპარიზების და საქართველოს გაშვეიცარების შესახებ უკუგვეგდო. დაგევეტოვებინა თბილისი თავისი თბილისურობითა და ტიპოსით, ვფიქრობ, სწორედ ეს იზიდავთ უცხოელებს, იხილონ თბილისი თავისი ტრადიციებითა და რეალობით და არა ვთქვათ, აღმოაჩინონ სადმე კიდევ მეორე პარიზი, პრაღა ანდა ბაზელი.
წიგნი და წიგნისტი არცერთ სივრცეში არ დაიკარგება, იყოს დედაენის ბაღიც, იყოს სხვა ადგილებიც... თანამედროვე სოციო-კულტურული პროცესი სხვა რელსებზე გადავიდა და უცნაური ტემპით ”მოიქოქა”, ან უნდა მივყვეთ ან....
ორი კვირის წინ უმცროსმა მეგობარმა დამირეკა, წიგნს ვეძებ, რომელიც მაღაზიებში არ არისო, ბუკინისტებთან იკითხე-მეთქი, დედაენის ბაღში-თქო. აუ, ასე შორს რა წავაო?! მავანი კი იმტკიცება, წიგნის გამო დედაენის ბაღში კი არა, ცხრა მთას იქით წავლენო...
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ახალი წიგნები – 2011 – თებერვალი

შოთა იათაშვილი, შრამი, ლექსები, რედაქტორი თამრი ფხაკაძე, თბ, პეგასი, 2010
"პირველად იყო შრამი,
და შრამი იყო ღმერთთან,
და ღმერთი იყო შრამი."
ასე იწყება შოთა იათაშვილის ლექსი "შრამი," რომელიც ავტორის ახალი პოეტური კრებულის სახელწოდებაცაა. სამყაროს შექმნა უფალს სახეზე დამჩნეულ შრამებად დაუჯდა. ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა და მტკივნეული შრამი ადამიანია, რომელიც დღემდე ცდილობს შემოქმედის არსში გარკვევას და საკუთარი თავის ძიებასაც. ასეთია უხეშად ამ ლექსის არსი, რომელიც რეფრენივით გასდევს მთელს კრებულს. წიგნში 2006-2010 წლებში დაწერილი ლექსები შევიდა, რომლებიც თემატურადაა დალაგებული. განსაკუთრებით თვალშისაცემია რელიგიური მოტივი, თუმცა ეს არ არის ხოტბა და ქება-დიდება, უფრო პოეტის საუბარია უფალთან, განსჯა მისთვის საჭირბოროტო საკითხებზე. ამას გარდა, ბევრია კონცეპტუალური ლექსი, როგორიცაა "ხორცის არითმეტიკა," "წარსული," "რეკვიემი". საინტერესოა ლექსები - "ოდა ცრემლსადენ გაზს" და "ბრაკონიერი". პირველი - მწერალ ზაზა თვარაძის ხსოვნას ეძღვნება და თავისი პიროვნულ-სამოქალაქო ტრაგიზმითაა გამორჩეული, მეორე კი, უბრალოდ, ორიგინალურია, ორიგინალური თხრობის ექსპრესიულობით, თემატიკითა და სათქმელის გადმოცემის მანერით. მთლიანობაში, კრებული საინტერესოა და ალბათ, მნიშვნელოვან ადგილს დაიკავებს შოთა იათაშვილის მდიდარ შემოქმედებით ბიოგრაფიაში.

ნიკა ჯორჯანელი, სიმღერები დაწყვეტილი სიმებისათვის, თბ. საუნჯე, 2010
"ბოლო რამდენიმე წელია
ლექსებს კომპიუტერში ვწერ
და პოეზია კაქტუსის მაგივრობას სწევს". ("წიაღსვლები")
ქართული პოეზიის მოყვარულები ამ ავტორს მაინცდამაინც კარგად არ იცნობენ. წერა 90-იან წლებში დაიწყო და ორი პოეტური კრებულის - "განცდა ხავერდისაგან" (2003) და "სუნთქვა ხუთვისას" (2008)
ავტორია. ეს მისი მესამე წიგნია, სადაც მისი პოეტური "მე" ყველაზე უკეთ გაიხსნა. სხვათა შორის, ნიკა ჯორჯანელის პოეზიას თავიდანვე ძალზე მაღალ შეფასებას აძლევდა ვახუშტი კოტეტიშვილი, რომელიც პოეტს "ქართველ რილკედ" მოიხსენიებდა. თუ შემოქმედებითი გზის დასაწყისში ბევრი სკეპტიკურად უყურებდა მის პოეზიას, დღეს უკვეKაღიარებენ ამ ავტორის უდავო ნიჭიერებას. ამის დასტური უპირველესად ნიკა ჯორჯანელის ახალი ლექსებია, ბოლო 3-4 წლის ნამუშევარი, რომელთაც ახალ კრებულში მოუყარა თავი. პირველი, რაც მის ბოლოდროინდელ ლექსებს ძველებისგან განასხვავებს, უჩუმრად, ფეხაკრეფით "შემოპარული" ვერლიბრია, რომელიც ავტორს სათქმელის კიდევ უფრო ლაღად და შთამბეჭდავად გადმოცემაში ეხმარება, თუმცა არც ტრადიციულ ლექსში უჩივის გრძნობათა შებოჭილობას. "კავშირებითი კილო," "ორიოდე სიტყვა აეროპორტების შესახებ," "გადარჩენილთა გოდება," "სიმღერები დაწყვეტილი სიმებისათვის," "ჰაერზე, სანამ კვამლში" - კარგი პოეზიის მოყვარულნი ნიკა ჯორჯანელის ამ და სხვა ლექსებს სიამოვნებით "დააგემოვნებენ."

ლია სტურუა, ბედნიერი სიჩუმე, თბ. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2010
ქართველი ვერლიბრის "დედას," მშვენიერ პოეტ ლია სტურუას მკითხველის წინაშე წარდგენა ნამდვილად არ სჭირდება. მისი ლექსები დიდი ხანია ჟანრის კლასიკადაა აღიარებული. ამჯერად ლია სტურუას პროზას წარმოგიდგენთ, თუმცა ეს არ არის პროზა მისი კლასიკური გაგებით. ეს უფრო ლიტერატურული ჩანახატებია რამდენიმე ქართველ კლასიკოსზე და ერთიც შედარებით ვრცელი ტექსტი სახელწოდებით - "ბედნიერი სიჩუმე." იგი 1993-2006 წლებითაა დათარიღებული და პარიზული ვოიაჟების შესახებ მოგვითხრობს. ამ ქალაქთან ავტორს თავისი განსაკუთრებული ურთიერთობა აქვს, რომელიც, მისი თქმით, "ლაპარაკზე მაღლა დგას. ეს არის, ფლობერის სიტყვებით რომ ვთქვათ, "ბედნიერი სიჩუმე..." რომელიც ლია სტურუას ცხოვრებაში დიდხანს გაგრძელდა და არაერთი ლამაზი მოგონება დაუტოვა. რაც შეეხება დანარჩენ ტექსტებს, ეს გახლავთ რამდენიმე ლიტერატურული წერილი რუსთაველის, ვაჟა-ფშაველასა და გალაკტიონის, ასევე სვანური ზეპირსიტყვიერებისა და პოეზიის შესახებ. წიგნში შესული ტექსტებიდან მკითხველი ზოგიერთს უკვე იცნობს, ზოგიც შედარებით ახალია. ნებისმიერ შემთხვევაში, ისინი საინტერესო იქნება მკითხველისთვის, მით უფრო, რომ ლია სტურუას პროზაული ტექსტებიც პოეზიის ნიმუშებია.

Pen მარათონი-2010, მგზავრის წერილები, ლიტერატურული კრებული, რედაქტორები: ანა ჭაბაშვილი, ლალი ქადაგიძე, თბ. "დიოგენე," 2010.
სამწლიანი პაუზის შემდეგ Pen მარათონი ისევ გაიმართა. ორიგინალური ფორმატის ლიტერატურული კონკურსი, რომელიც ექსტრემალურ პირობებში მუშაობას ითვალისწინებს, ერთნაირად პოპულარულია როგორც დამწყებ, ასევე უკვე "სტაჟიან" ავტორებში. მიზეზი ბევრია: ზოგს ექსტრიმი აინტერესებს, ზოგს საკუთარი თავის გამოცდა არაორდინარულ გარემოში, ზოგს ფულადი პრემია და ზოგსაც, უბრალოდ, ახალი ნაცნობობა და შთაბეჭდილებები. ნებისმიერ შემთხვევაში, შედეგი ყოველთვის სასიამოვნოა, ამიტომ კონკურსის მონაწილეთა რიცხვი წლიდან წლამდე იზრდება. Pen მარათონი-2010 11-12 დეკემბერს საგურამოში, ილია ჭავჭავაძის სახლ-მუზეუმში გაიმართა. თემაც შესაბამისი იყო: კონკურსტანტებს 30 საათის განმავლობაში "მგზავრის წერილები" უნდა დაეწერათ. მარათონის გამარჯვებული და "ვერცხლის დიოგენეს" მფლობელი ნინო გუგეშაშვილი გახდა, მეორე და მესამე ადგილები ბესო სოლომანაშვილმა და ირმა არჩუაშვილმა გაინაწილეს. გამოვლინდა 10 საუკეთესო მოთხრობაც, რომელიც გამომცემლობა "დიოგენემ", ტრადიციულად, ერთ წიგნად გააერთიანა. ჯანო ჯიქიძე, თამუნა ნადარეიშვილი, პაატა ბერიკაშვილი, მაკა ლდოკონენი, თამაზ დევიძე, სოფო ვარდიაშვილი, ლევან ლორია - აი, ის ავტორები, რომელთა ნაწერებსაც კრებულში გაეცნობით.

უილიამ ბატლერ იეიტსი, კელტური მიმწუხრი, თარგმნა მედეა ზაალიშვილმა, როსტომ ჩხეიძის რედაქციით და წინასიტყვაობით. თბ, ინტელექტი, 2010.
დაახლოებით 30-35 წლის წინათ, ჯერ კიდევ კომუნისტურ ეპოქაში, პოეტმა კოლაუ ნადირაძემ საერთაშორისო ფოსტით ამანათი მიიღო: ყდამოგლეჯილი, ერთიანად დაშლილ-დაფურცლული მოზრდილი წიგნი, რომელსაც ინგლისურ ენაზე ეწერა ავტორის სახელი – უილიამ ბატლერ იეიტსი. წიგნიც ინგლისურენოვანი იყო. გაოცებული პოეტი დიდხანს შლიდა ხელებს და ამოწმებდა საფოსტო ბარათზე მითითებულ მისამართს, მაგრამ ფაქტი ჯიუტი იყო – წიგნი ნამდვილად მის სახელზე იყო გამოგზავნილი. ქართველმა პოეტმა იმ პერიოდში გამოცემული ყველა ინგლისურენოვანი პოეტის შესახებ მოიძია ინფორმაცია, ყველა ლექსიკონი და ენციკლოპედია გადაქექა, მაგრამ ასეთ ავტორს ვერსად წააწყდა. არც მის ირგვლივ გაეგო ვინმეს. ბოლოს საქართველოში ჩამოსულმა ჯონ სტაინბეკმა უთხრა, ეგ ჩვენი უდიდესი პოეტია, ძალიან დიდი პოეტიო. ასე უცნაურად შემოვიდა იეიტსი ქართულ სინამდვილეში. ირლანდიელი პოეტი, ირლანდიური აღორძინების ერთ-ერთი ბელადი და უკანასკნელი მოჰიკანი, ნობელის პრემიის ლაურეატი (1923) უილიამ ბატლერ იეიტსი XIX საუკუნი ბოლოსა და XX-ს დასაწყისში მოღვაწეობდა. საკუთარი ქვეყნის უბედობით შეწუხებული მთელი ცხოვრების განმავლობაში ირლანდიის გამოფხიზლებისა და აღორძინებისთვის იბრძოდა – ეს ბრძოლა თანაბრად მიმდინარეობდა ცხოვრებაშიც და ლიტერატურაშიც. ვიდრე პირველ წიგნს გამოუშვებდა, ირლანდიური ხალხური ზღაპრები შეკრიბა და 1888 წელს შესავალი წერილითურთ გამოუშვა. სწორედ ფოლკლორიდან გამოიხმო საბრალო დედაბრის სახე, უცხოები რომ შეჭრიან და სახლიდან გამოუგდიათ, შემდეგ მის შემოქმედებაში დაპყრობილი ირლანდიის სიმბოლოდ რომ იქცა. ფოლკლორი დაედო საფუძვლად მის მრავალფეროვან შემოქმედებასაც, რომელიც დღეს კულტურული კაცობრიობის ერთ-ერთ შემადგენლად მოიზარება. წინამდებარე კრებული იეიტსის ლექსებს, პიესებს და ირლანდიურ ფოლკლორზე დაწერილ სტატიების კრებულს აერთიანებს. ასევე სიტყვას, რომელიც სტოკჰოლმში ნობელის პრემიის მიღების შემდეგ წარმოთქვა.

მარტენ პაჟი, როგორ გავხდი იდიოტი, რომანი, მთარგმნელი მაია ქაცანაშვილი, რედაქტორი: თეა ქიტოშვილი, თბ, "ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა", 2010.
ახალგაზრდა ფრანგი მწერალი (1975 წ.), მარტენ პაჟი რამდენიმე რომანის ავტორია, თუმცა პოპულარობა ერთმა მათგანმა - "როგორ გავხდი იდიოტი" მოუტანა. წიგნი 2001 წელს გამოვიდა და მაშინვე ბესტსელერად იქცა. იგი რამდენიმე ენაზეა თარგმნილი. ამიერიდან მისი მშობლიურ ენაზე გაცნობა ქართველ მკითხველსაც შეეძლება. ანტუანს "ვაი ჭკუისგან" სჭირს, ამ სიტყვების პირდაპირი მნიშვნელობით. თავად ფიქრობს, რომ ავადაა და ამის მიზეზი ჭკუაა, თუმცა ამას არავინ აღიარებს, არც ავადმყოფად მიიჩნევენ. "ანტუანი იტანჯება და ამ ტანჯვას რომ ბოლო მოუღოს, რას აღარ ცდის: ალკოჰოლიკად გადაქცევას, თავის მოკვლას... ყველა მცდელობა უშედეგოდ მთავრდება და იწყება იდიოტად გადაქცევის საინტერესო ექსპერიმენტი. ანტუანი ცდილობს გათავისუფლდეს იმ ტვირთისგან, რომელიც ცხოვრებაში ჭკუის სახით ერგო." როგორ განხორციელდა და რით დასრულდა ეს ექსპერიმენტი, წიგნიდან შეიტყობთ.

აკაკი წერეთელი, უცნობი პუბლიცისტიკა, რედაქტორები: ირმა რატიანი, მაკა ელბაქიძე, შემდგენლები: ნანა ფრუიძე, ჯულიეტა გაბოძე, ელისაბედ ზარდიაშვილი, თბ, ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობა, 2010.
აკაკი წერეთლის შემოქმედებითი მემკვიდრეობა ძალზედ მდიდარია. ქართველების საყვარელი პოეტი ნაყოფიერად წერდა, თუმცა სიცოცხლეში საკუთარი ნაწერების სრულად გამოცემას ვერ ეღირსა. მისი გარდაცვალების შემდეგ რამდენიმეგზის დაიბეჭდა აკაკის თხზულებათა სრული კრებულები, თუმცა პერიოდულად სხვადასხვა წყაროებში აღმოჩენილი ახალი მასალები ამ გამოცემათა განახლებას საჭიროებდა. შარშან ლიტერატურის მუზეუმმა დაიწყო აკაკი თხზულებათა აკადემიური ოცტომეულის ბეჭდვა, რომელიც ბოლო წლებში მიკვლეული მასალებითააPგამდიდრებული. მათ შორისაა აკაკის უცნობი პუბლიცისტური წერილები, რომელთაც ლიტერატურის ინსტიტუტის თანამშრომლებმა სხვადასხვა კერძო წყაროსა და არქივში მიაგნეს. ისინი ამ კრებულში პირველად იბეჭდება. წარმოდგენილი მასალა მკითხველის ყურადღებას თემატური მრავალფეროვნებითა და სიმწვავით იპყრობს. მკითხველი გაეცნობა აკაკის მოსაზრებებს ლიტერატურისა და ხელოვნების, ისტორიის, რელიგიისა და კულტურის, საზოგადოებრივი ცხოვრებისა და ეკონომიკის საკითხებზე. "მათში პოეტი საგულიხმო შეხედულებებს გვთავაზობს საქართველოს პოლიტიკური ორიენტაციის, მეზობელ ხალხებთან მიმართების, ე.წ. ოსმალოს საქართველოს შესახებ. ამ დღემდე უცნობ თუ უკვე მივიწყებულ წერილებში აკაკი ეხება ქართული ეთნოფსიქოლოგიისა და კულტურის გენეზისის საკითხებს; საგულისხმო დაკვირვებებს გვთავაზობს "დასელებთან" დაკავშირებით; ასევე, აქტიურად განიხილავს ქალთა ემანსიპაციის საკითხს, მსჯელობს ქალის როლისა და დანიშნულების შესახებ ქართულ რეალობაში და ა.შ." - ვკითხულობთ შესავალში. მნიშვნელოვანია ქართულ-სომხურ ურთიერთობათა შესახებ გამოქვეყნებული წერილებიც, ასევე პეტერბურგში ყოფნისას "ნოვოე ობოზრენიეში"-ში გამოქვეყნებული სტატიებიც, რომლებიც ბანკების საკითხს ეხება და დღემდე არსად გამოქვეყნებულა. კრებულში სულ 57 წერილი შევიდა, წერილები, რომლებიც ქართულ საზოგადოებას აკაკის პიროვნების უკეთ გაცნობასა და შესწავლაში დაეხმარება.

ნუგზარ მუზაშვილი, გაქცევა ისტორიიდან, ლიტერატურული ესეები, რედაქტორი თეიმურაზ დოიაშვილი, თბ, დიოგენე, 2010
არსებობს თუ არა საქართველოში კრიტიკა? ქართულ სინამდვილეში ღრმად ფესვგადგმულ ამ მარადმწვანე შეკითხვას ვერც ლიტერატურათმცოდნემ და კრიტიკოსმა, ნუგზარ მუზაშვილმა აუარა გვერდი. ამ ერთი შეხედვით მარტივ კითხვაზე პასუხი რომ არც ისე ადვილია, ამაში თავად დარწმუნდებით, თუ ავტორის ლიტერატურულ ესეს გაეცნობით. ერთნი მიიჩნევენ, რომ ჩვენთან კრიტიკა არსებობს, მეორენი – რომ არ არსებობს, მესამენი საერთოდ გაურკვეველ ვითარებაში არიან. "არსებობს, მაგრამ... არ არსებობს, ანუ არ არსებობს, მაგრამ... არსებობს" ასეთია პარადოქსული დასკვნა, რომელიც მსჯელობის ლოგიკური ჯაჭვის შედეგად იკვეთება. თუმცა, დასავლეთის გამოცდილებისგან განსხვავებით, საქართველოში მთავარი კრიტიკის არსებობა-არარსებობა კი არა, ის არის, თუ რისი განსჯა შეიძლება და რისი – არა. ეს ერთ-ერთი საინტერესო წერილია ნუგზარ მუზაშვილის ახალი კრებულიდან, რომელსაც იგი მკითხველს სთავაზობს. წიგნში ძირითადად თანამედროვე ქართველი ავტორების შემოქმედებაა მიმოხილული, მათ შორის არიან: ნუგზარ შატაიძე, ირაკლი სამსონაძე, ბესო ხვედელიძე, ოთარ და როსტომ ჩხეიძეები, ირაკლი ჯავახაძე, გივი მარგველაშვილი და სხვები. საინტერესო დაკვირვებები, ზუსტი აქცენტები და კონკრეტულ მწერალთა შემოქმედების სიღრმისეული ანალიზი ამ წიგნის მთავარი ღირსებაა, ამიტომ ავტორის მიერ შესავალში გამოთქმული ეჭვი, "როდის მიაგნებს მკითხველი ლიტერატურული ესეებისგან შემდგარ წინამდებარე კრებულს ან საერთოდ, მიაგნებს თუ არა", უსაფუძვლოდ მეჩვენება.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“