პირველი მერცხალი - თბილისის პირველი საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა

ანა კორძაია-სამადაშვილი

1997 წელი ქართული წიგნის გამოცემის საქმისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი გამოდგა: ამ წელს დაიწყო აქტიური მოღვაწეობა ქართველ გამომცემელთა ასოციაციამ, ამ წელს მოიპოვა მან წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი ISBN, ამ წელს თბილისის პირველი საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა გაიმართა. იმას, რაც მაშინ საჯარო ბიბლიოთეკაში ხდებოდა, ჩვენ ამაყად ვუწოდებდით "თბილისის პირველ საერთაშორისო წიგნის ბაზრობას". ახლა ეს ამბავი ცოტა სასაცილოდ გვეჩვენება, მაგრამ სინამდვილეში ძალიან სერიოზული მოვლენა იყო, რადგან სწორედ ამ ბაზრობით დაიწყო ყველაფერი.
თავიდან დავიწყოთ: ლელა ხომერიკი, განათლებით ისტორიკოსი, თანამედროვე ჩინეთის ისტორიის სპეციალისტი და იმხანად თბილისში ერთ-ერთი საუკეთესო ჩინური ენის მცოდნე, ჟურნალ "ახალი თარგმანების" გამომცემელი იყო. დრო იყო ცუდი, თორემ ამ ჟურნალს, რომელიც მხოლოდ ორჯერ გამოვიდა და რომლის მთავარი რედაქტორიც პაატა ჯავახიშვილი იყო, წუნი ნამდვილად არ დაედებოდა. შეიძლება ითქვას, რომ ის Иностранная литература-ს გაქრობის შემდეგ დამშეული ქართველი მკითხველისთვის თანამედროვე მსოფლიო ლიტერატურის მიწოდების პირველი მცდელობა იყო. ისე მოხდა, რომ ჟურნალმა არსებობა შეწყვიტა (იმედია, დროებით), მაგრამ ქ-ნი ხომერიკი წიგნის გამოცემის საქმემ გაიტაცა, და ის აქტიურად ჩაება ქართველ გამომცემელთა ასოციაციის შექმნის, ქართული წიგნებისათვის საერთაშორისო საიდენტიფიკაციო ნომრის მინიჭებისა და სხვა საქმეებში, და თავდადებითაც იმუშავა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ საქმიდან პირადად მას დიდი ხეირი არ ჰქონია, რასაკვირველია, მომავალში ნორმალური წიგნის ყიდვის პერსპექტივის გარდა.
მათთვის, ვინც წიგნის საქმეს ახლახანს ეზიარნენ, ზემოთჩამოთვლილი ცნებები თითქოს თავისთავად იგულისხმება, არადა, სულ რამდენიმე წლის წინათ ისეთი რამ, როგორიც საავტორო უფლებების დაცვა და ჯაჭვი "გამომცემელი – წიგნით მოვაჭრე – ბიბლიოთეკაა", ოცნებების სფეროდ რჩებოდა. მაგრამ სწორედ ლელას ჩინელებს უთქვამთ, რომ "გრძელი გზა პირველი ნაბიჯით იწყება".
ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი "თბილისის პირველი საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა" იყო, რომლისთვისაც ლელა ხომერიკმა "საქართველოს გამომცემლობისა და სტამბების კატალოგი" შეადგინა (აკრიფა და დააკაბადონა კიდეც – сам танцует, сам поет, сам билеты продает). შემდეგ კატალოგი ფონდის "ღია საზოგადოება-საქართველოს" ფინანსური მხარდაჭერით გამოიცა და ფრიად საინტერესო ინფორმაციას შეიცავდა.
მასში მითითებული იყო იმხანად საქართველოში არსებული გამომცემლობები, და, რაც უფრო საინტერესოა, ის გამომცემლობებიც, რომლებიც რეალურად არ არსებობდა (ასეთი კატალოგში აღნუსხულთაგან თექვსმეტი იყო), ასევე ჟურნალები, სტამბები და პოლიგრაფიული საწარმოები. კატალოგი, როგორც საერთაშორისო ბაზრობას შეეფერება, ორენოვანი, ქართულ-ინგლისური და კლასიკური ფორმით შედგენილი იყო: ორგანიზაციის დასახელება, დაარსების წელი, მისამართი, ტელეფონის ნომერი (ელექტრონული ფოსტა და მობილური ტელეფონი იმხანად ჩვენში უცხო ხილი იყო), საკონტაქტო პირები და, რაც ყველაზე საინტერესოა, საგამომცემლო პრიოტიტეტები. ამ უკანასკნელ გრაფაში ჩაწერილი სიტყვა "მრავალმხრივი" დღეს ძალიან სახალისო წასაკითხია. ეროვნულ ბიბლიოთეკაში გამართულ ბაზრობაში კატალოგში შეყვანილთა მხოლოდ მესამედმა მიიღო მონაწილეობა.
რამდენადაც იმჟამინდელი ქართული წიგნის მდგომარეობა ძალიან სავალალო იყო, იმდენად საინტერესოა ის ფაქტი, რომ კატალოგის ბოლო ფურცელზე გატანილი, თითქოს პრეტენზიული განაცხადი სავსებით გამართლებული და წინასწარმეტყველურიც კი აღმოჩნდა: "ქართველ გამომცემელთა ასოციაციის მიზანია საქართველოში საგამომცემლო საქმიანობის განვითარება და მისი ინტეგრაცია მსოფლიო საგამომცემლო პროცესში (ფაქტია, რომ გამოუვიდა – ა.კ.ს.). ამისათვის ასოციაცია მიზნად ისახავს ხელი შეუწყოს... საერთაშორისო წიგნის ბაზრობებში ქართველ გამომცემელთა მონაწილეობას (ჩვენებს მას შემდეგ დიდი საერთაშორისო ბაზრობა არ გამოუტოვებიათ – ა.კ.ს.) და ანალოგიური ბაზრობების საქართველოში გამართვას (ამ უკანასკნელის მოწმენი 11-დან 14 ივნისამდე ვიქნებით – ა.კ.ს.)".
1997 წელს წიგნის ბაზრობაში მონაწილეობის გამოცდილება მხოლოდ ოთხ გამომცემელს ჰქონდა. ესენი ირინა აბულაძე (გამომცემლობა "კანდელი"), გიორგი ბაგრატიონი (გამომცემლობა "ნეკერი"), ბაკურ სულაკაური (გამომცემლობა "დიოგენე") და ოთარ ყარალაშვილი (გამომცემლობა "დიოგენე") იყვნენ. პირველი სამი 1996 წელს სოროსის ფონდის წყალობით, არც მეტი, არც ნაკლები, ფრანკფურტის საერთაშორისო წიგნის ბაზრობაზე აღმოჩნდა. ოთარ ყარალაშვილიც იქ იყო, ოღონდ არა სოროსის ფონდის დახმარებით, არამედ სრულიად განსხვავებული გზით: ქალბატონ ნაირა გელაშვილის შუამდგომლობითა და შესანიშნავი, ძალიან დიდი და ძალიან მდიდარი შვეიცარული გამომცემლობა Diogenes-ის მიწვევით.
მართალია, ფრანკფურტამდე ბევრი აკლდა, მაგრამ თბილისის წიგნის ბაზრობა მაინც საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა იყო! უცხოელი სტუმრებიც კი გვეწვივნენ – აზერბაიჯანელი გამომცემლები, რომლებმაც ამ საქმისთვის გრანტი "თავიანთი სოროსისგან" მოიპოვეს და ისე ჩამობრძანდნენ. საჯარო ბიბლიოთეკის დარბაზში სტენდები დაიდგა. წიგნები კი ცოტა იყო, მაგრამ მაინც ცვიოდა ხოლმე, ყოველ ნახევარ საატში თითო ბრახვანი მაინც ისმოდა – სტენდები აშკარად არ იყო ამ საქმისთვის განკუთვნილი. წიგნები მართლა ძალიან ცოტა იყო, ყველა გამომცემლის და სტამბის მიერ წარმოდგენილი პროდუქცია დღევანდელი საშუალო გაქანების ქართველი გამომცემლის მიერ ერთი წლის განამვლობაში გამოცემულ დასახელებათა რიცხვს ნამდვილად არ აღემატებოდა. სამაგიეროდ, დარბაზში შესანიშნავი სურათის ხილვა შეიძლებოდა: საქართველოს საპატრიარქოს სტენდის მეზობლად "კრიშნას ცნობიერების საერთაშორისო საზოგადოების" ლიტერატურა იყო გამოფენილი. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ უკანასკნელის წიგნები ყველაზე ფერადოვანი იყო და საუკეთესო პოლიგრაფიული დონითაც გამოირჩეოდა. საპატრიარქოს ხალხმა ერთი კი ამოიკვნესა, იქნებ მთლად გვერდში არ ამოგვიყენოთო, მაგრამ რა გაეწყობოდა. თან მაშინ რელიგიურ საკითხებთან დაკავშირებით მშვიდი დრო იყო, სიწმინდეების ბობოქარი დამცავები ჯერ არ დარბოდნენ.
იმხანად გამომცემლებსაც სხვა განწყობა ჰქონდათ, შეუდარებლად უფრო მეგობრული, ვიდრე შემდგომ წლებში. გამომცემელთა ასოციაციაც ერთი იყო, სოროსის ფონდშიც არავინ ჩიოდა, ერთმანეთზეც არ ლაპარაკობდნენ საძაგლობებს. მაშინ ჯერ არ ვიცოდით, რომ დასავლეთში გამოთქმა არსებობს: "რამ გაამდიდრა ეს კაცი, იარაღს ჰყიდის თუ წიგნებს?" მაშინ ჩვენ ძალიან გვიყვარდა ერთმანეთი და უანგარიოდ ვემსახურებოდით ჩვენი აზრით ამქვეყნად ყველაზე კეთილშობილურ საქმეს. უანგაროები ვიქნებოდით, აბა, რა! არც წიგნები არსებობდა, არც წიგნის ბაზარი, და არავის არაფერი ჰქონდა გასაყოფი. თავად განსაჯეთ:
სტენდების ფასი ყოველი გამომცემლობისთვის, რომელიც იმხანად უკვე დაარსებული ქართველი გამომცემელთა ასოციაციის წევრი იყო, 6 ლარს შეადგენდა. ყველაზე დიდი თანხა "საქწიგნს" უნდა გადაეხადა, რამდენადაც გავიხსენეთ, 15 ლარზე იყო საუბარი. ჯიბეგამოხეულ დამოუკიდებელ გამომცემელთა უმრავლესობასთან შედარებით ეს ძალიან მდიდარი ორგანიზაცია იყო, მაგრამ უნდა მოგახსენოთ, რომ "საქწიგნმა" გადაგვაგდო და არაფერი გადაიხადა.
ბაზრობაზე, როგორც წესი და რიგია, ახალი წიგნების პრეზენტაციებიც გაიმართა, მათ შორის კოტე ყუბანეიშვილის თარგმანების პირველი კრებულისა: "გერმანული ხალხური სიმღერები ქართულ ენაზე თარგმნილი კოტე ყუბანეიშვილის მიერ". მაშინ ძალიან ვიყოჩაღეთ: კოტეს პატივსაცემად კვარტეტი მობრძანდა და მშვენივრად დაუკრა, კოტემ თარგმანებიც და ძველი, საზოგადოებისთვის უკვე კარგად ცნობილი ლექსებიც წაიკითხა. თარგმანების კრებულთან ერთად ძველი წიგნებიც გაიყიდა, საკმაოდ ბევრი. ცხადია, გაიყიდებოდა, – თითო ლარი ღირდა. უნდა ითქვას, რომ მშვენიერი პრეზენტაცია გამოვიდა, არამარტო თბილისის პირველი წიგნის ბაზრობის, არამედ ნებისმიერი ბაზრობის კვალობაზეც.
გამომცემლობა "დიოგენეს" ყველაზე დიდი სტენდი ჰქონდა და გამოცემული წიგნების რაოდენობითა და ხარისხითაც გამოირჩეოდა: დაახლოებით ათამდე დასახელებისა. სწორედ იმხანად გამოიცა ჯანრი კაშიას "თავისუფლება და ფედერალიზმი", პრეზენტაციაც გაიმართა და ბაზრობის მაშტაბებს თუ გავიხსენებთ, დიდძალი ხალხიც მოგროვდა. ფედერალიზმისა რა გითხრათ, მაგრამ ახალი წიგნისა და ბატონ ჯანრი კაშიას ნახვის ეშხით დარბაზში დიდი გნიასი იყო.
უნდა აღინიშნოს, რომ ეროვნული ბიბლიოთეკის დირექტორი ალექსანდრე კარტოზია ბაზრობას ვერ დაესწრო, იმიტომ, რომ გერმანიაში იმყოფებოდა. "მაღალი ეშელონებიდან" მხოლოდ კობა იმედაშვილი გვესტუმრა – ამას ნამდვილად არ დავუვიწყებთ.
საერთოდ, თბილისის პირველი საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა, რამდენიმე ათეული მკითხველის გარდა, თბილისელებმა არად ჩააგდეს. ალბათ ჩათვალეს, ბავშვები ერთობიანო. საწყენია, მაგრამ რას იზამ. საინფორმაციო უზრუნველყოფა და მსგავსი ფუფუნება, ცხადია, არ გვღირსებია. ერთი სამხიარულო ფაქტი კი მოხდა: ქართულ ფრანგულენოვან გაზეთში, რომელსაც ვეღარ მივაგენით და სახელწოდება, ჩვენდა სამარცხვინოდ, აღარ გვახსოვს, თბილისის პირველ საერთაშორისო წიგნის ბაზრობას მთელი გვერდი დაეთმო. რა ქარს შემოყვა ის კარგი ჟურნალისტი, სამწუხაროდ, არ ვიცით...
სამაგიეროდ, იმავე წელს ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე მყოფნი ვაცხადებდით, რომ წელს ჩვენს საკუთარ, თბილისის წიგნის ბაზრობაშიც მივიღეთ მონაწილეობა.
აი, ასე იყო ეს ამბავი. ასე თუ ისე, კარგი იყო. თანაც, პირველი ბაზრობა რომ არა, არც მეხუთე გვეღირსებოდა.

© “წიგნები – 24 საათი”