გიორგი ლობჟანიძე "ვახუშტიმა თქვა"

მკითხველი, ვახუშტი კოტეტიშვილის ამ პატარა წიგნს ერთი ამოსუნთქვით რომ გაასრულებს, უსათუოდ ჰკითხავს თავის თავს: ერთი შეხედვით, თითქმის ყველაფერი ნაცნობია. ავტორი ხაზგასმულად არასოდეს ცდილობს, სათქმელის გადმოსაცემად ორიგინალურ ხერხებს მიმართოს. პირიქით, საამისოდ უკვე ათასჯერ ნაცად საშუალებებს გამოიყენებს, მაგრამ მაინც ყველაფერი ახალია, მოულოდნელი, თითქოს ანტიკვარულ ნივთს მტვერი მოაცილეს და სრულიად ახლებურად, ახალთახალივით დაიწყო კრიალი... მაშ რაა ის, რაც პოეტურ სიტყვას განუმეორებლობის ელფერს ანიჭებს და მის მადლსა და ძალას კიდევ ერთხელ ნეტარებით განგვაცდევინებს. ნიჭი? ოსტატობა? რა თქმა უნდა, ერთიცა და მეორეც, მაგრამ არის კიდევ რაღაც, მოუხელთებელი, რასაც ეგრე იოლად სახელს ვერ დაარქმევ, ზუსტ განსაზღვრებას ვერასდროს მოუძებნი და რაშიც გაუდგამს ფესვი ნამდვილ პოეზიას.
თვითონ ვახუშტი კოტეტიშვილი ამ წიგნის ერთ ლექსში წერს:

"რომ დავჯირითობ ამქვეყნად
და თავი ლაღი მგონია,
მე რა ვიცოდი, რომ გულში
ამდენი დარდი მქონია.
გონებამ მხოლოდ ის იცის,
რაც ქვეყნად გაუგონია,
გონება ავწონ-დავწონე,
გული ვერ ამიწონია."

ეგება ვცდები, მაგრამ სანამ ადამიანს ეს განცდა ექნება, რომ გული ვერ აუწონია, მანამდე რამდენი წელიც უნდა იცხოვროს, მაინც მუდამ ბავშვად დარჩება და ყოველდღე სამყაროს ისე შეხედავს, თითქოს ყველაფერი პირველად დაინახა და, მონუსხული, ამ სისავსისა და მშვენების სხვათათვის გაზიარებას ცდილობს. ოღონდ სიტყვებს საგანგებოდ კი არ დაეძებს, სათქმელს მარტივად და ალალად ამბობს, როგორც ბავშვი, რომლის ბაგითაც ღმერთი ლაპარაკობს.
მახსოვს, ჯერ კიდევ 17 წლის ყმაწვილი როგორ მომხიბლა ბატონი ვახუშტის ამ ღვთაებრივმა ბავშვურობამ. პროფესორ კოტეტიშვილის ლექციაზე შესული იქიდან ვახუშტის თაყვანისმცემლად გამოვედი, რომელსაც არ სჭირდებოდა არანაირი რეგალია და თანამდებობა. მისი სახელი ჩემთვის უკვე თავისთავში აერთიანებდა ყველა ღირსებას, რაც ერთი - თუნდაც ძალზე სახელგანთქმული და მცოდნე პროფესორის ნაღვაწს ათასწილად აღემატებოდა.
მაშინ ვიფიქრე, რომ ვახუშტი თითქოს ერთ დღეში გაზრდილიყო და მხოლოდ ტანით იყო ვებერთელა კაცი, გულით კი ბავშვად დარჩენილიყო და გარშემომყოფებს სწორედ ბავშვისათვის დამახასიათებელი დიდი სიყვარულითა და ნდობით შესცქეროდა.
რა თქმა უნდა, ბავშვურობაში იმ ინფანტილიზმს არ ვგულისხმობ, რითაც ბევრია დაავადებული და რაც განსაკუთრებით მაღიზიანებს. ვახუშტის ბავშვურობა იმით გამოიხატებოდა, რომ ამდენი უბედურების გადამტანს მაინც შეენარჩუნებინა სიხარულის უნარი და ამ სიხარულს უშურველად გვინაწილებდა, უფრო სწორად გვასწავლიდა მთავარს - როგორ უნდა გაგვეძლო ცხოვრებისათვის და როგორ შეგვენახა ჩვენს თავში სიცოცხლის სიყვარული.
ახლაც, როცა მისი ლექსების ეს ახალი კრებული რაღაც განსაკუთრებული შინაგანი ღელვით წავიკითხე, კვლავ მისი ეს თვისება მომხვდა თვალში - სიხარულის ნიჭი, რაც - ფილოსოფიური ქვასავით - ცხოვრების ყველაზე მძიმე დრამასაც კი პოეზიად გარდაქმნის და ადამიანად ყოფნის ფასს გვაგრძნობინებს. ამიტომაც თითქოს ჩვეულებრივი გმინვა საწუთროს გამო ვახუშტისთან ისევ სიცოცხლის ძიებაა და არა სიკვდილისა:

მოდი, სადა ხარ, სიკვდილო,
ამხსენ სიცოცხლის ბაწარი,
გადამავიწყე ვარამი,
ამქვეყნიური რაც არი,
საწუთროს ამაოების
არ მაქექინო ნაცარი
და თავზე არ დამაქციო
ცოდვით ნაგები ტაძარი.
როდემდე უნდა ღვიოდეს
სულში ამქვეყნის ღადარი?!
ან რად მინდოდა სიცოცხლე
დედის სიკვდილად დამჯდარი?!

ამ შეკითხვებს თვითონ პოეტი გასცემს პასუხს მეორე ლექსში, სადაც ასეთ რამეს ამბობს:

თუმც ცალუღელი ვიყავი
ჩვენს გაუსაძლის დროში,
მაინც სულ ხალხში ვერიე
და არა უბირ ბრბოში.
ხანდახან დარიც მიგრძვნია,
უფრო ყინვა და თოში,
მაინც კი ისე ვიცხოვრე,
როგორიც მქონდა ხოში."

ლექსების ამ ერთ რკალს, ხალხური კილოზე ამოთქმულს, საგანგებო სისადავე გამოარჩევს. ვინმეს შეიძლება მარტივად მოეჩვენოს ასეთი ლექსების თქმა და ტრადიციის ჩვეულებრივ გადამღერებად მიიღოს, მაგრამ ეს ისეთი გენიალური სიმარტივეა, რასაც ვახუშტი კოტეტიშვილის მრავალწლიანი მთარგმნელობითი გამოცდილება, ხალხური პოეზიის ვახუშტი კოტეტიშვილისეული უბადლო ცოდნა და ბოლოსდაბოლოს, ვახუშტი კოტეტიშვილის უშრეტი ნიჭი სჭირდებოდა, რომ ხელთ ნამდვილი პოეზიის ნიმუშები შეგვრჩენოდა და არა მიმბაძველის თუნდაც ძალზე ნიჭიერი ნამუშაკევი. მე არ ვიცი, "ნამდვილის" "ყალბისაგან" გასარჩევად რა უტყუარი თეორია უნდა მოიშველიო, რომელიც გულზე უკეთესად დაგიდასტურებს, სად, რომელ სტრიქონში ფეთქავს ჭეშმარიტი სიცოცხლის ნიშანწყალი. გული კი მართლაც უცდომლად ხვდება რა უნარჩუნებს წონასწორობას ზოგჯერ ბანალურობის ბეწვის ხიდზე მობარბაცე სათქმელსა და ფორმას, უცებ ერთსულ და ერთხორც რომ შენივთდება და მათი ერთობა ხალას გრძნობას გამოასხივებს.
ვთქვათ, კრებულის ერთი "რიგითი" ლექსი ავიღოთ და ამ თვალითაც წავიკითხოთ:

ვარ ძველი ციხის ნაშალი,
ჩემში გადიან ღრუბლები,
ქარაფზე ვდგავარ და კლდეებს
ცალპირად ვესაუბრები.
არ მპასუხობენ კლდეები,
თავ-თავის წესად უბრები,
მაგრამ ვგრძნობ, ქარი რომ დაჰბერს,
ცად მიაქვს ეს საუბრები."

თითქოს ძალზე ჩვეულებრივი სტრიქონებია, რომლის დასაწყისიც უეჭველად გაგვახსენებს ტარიელ ხარხელაურის ერთ გახალხურებულ ლექსს: "ვერკვლის ციხე ვარ, მგლისფერი", მაგრამ აქ მეორე სტრიქონი ისეთ ემოციურ, და გნებავთ, ფერწერულ დატვირთვას იძენს, რომ ყველაფერი უკვე ვახუშტი კოტეტიშვილის ალალი და უსაყვედურო კუთვნილება ხდება: "ვარ ძველი ციხის ნაშალი, ჩემში გადიან ღრუბლები".
ალბათ რამდენ ჩვენგანს უნახავს ციხის ნაშალი, რომელსაც კვამლივით ასდის ღრუბელი და ნისლი, მაგრამ ვახუშტიმ თქვა ძალზე არსებითი - "ჩემში გადიან ღრუბლები" და ამით მხოლოდ სინამდვილის ემპირიული ხატი კი არა, ამ სინამდვილის ემოციური საზრისი დაგვანახა. საერთოდ კი მთელი ლექსი ერთი მშვენიერი იგავია სიმარტოვისა, რომელიც იმით არის ღირებული, რომ ძალზე სიღრმისეულად წარმოაჩენს რჩეული მარტოსულის ტრაგედიას, მაგრამ ისე, რომ ამაზე არც წუწუნებს და არც ვინმეს საყვედურობს. ამ იგავის არსს ყველა ჩასწვდება, ვისაც ცხოვრებაში ერთხელ მაინც დაუფლებია განცდა:

"ქარაფზე ვდგავარ და კლდეებს
ცალპირად ვესაუბრები".

განცდა თავისთავად ნაცნობია, მაგრამ მთელ სტრიქონებს ანათებს სიტყვა "ცალპირად", რომელიც ამ კონკრეტულ ვითარებაში საუკეთესოდ გამოხატავს უპასუხოდ დარჩენილი გულწრფელობის სივალალეს. ამიტომაც ხვდები, რომ კლდეები, რაზეც პოეტი საუბრობს, სინამდვილეში, გაუხეშებული, ქონით გაზინთული გულებია, თორემ ნაღდი კლდეებიც კი, თუკი წრფელი გრძნობებით დაუძახებ, ექოთი მაინც გაგეპასუხებიან.
ვხვდები, ანალიზისასაც კი ვერ ავცდი მეტაფორას, რადგან ესეც ვახუშტის მშვენიერი წიგნიდან წამოყოლილი ერთგვარი იმპულსია. პოეზიის მილიონნაირი განსაზღვრება არსებობს, მაგრამ ერთი მაინც ყველაზე ნაცადია: ლექსი იწყება მეტაფორიდან და პოეზიის სული არის მეტაფორა.
ამ დეფინიციას დღეს ბევრი მოდური თეორეტიკოსი აყენებს ეჭვქვეშ. თუმცა რეალურად პოეზიის მფეთქავი ნერვი ამავე დეფინიციის უტყუარობას ადასტურებს.
ვახუშტი კოტეტიშვილი ქართული და აღმოსავლური ლექსწყობის ერთ-ერთი საუკეთესო მცოდნე, მოყვარულის დონეზე კი არა, პროფესიონალის სიღრმით იცნობს ყველა ლიტერატურულ თეორიასა და შეხედულებას, მაგრამ მისი, როგორც პოტის ღირსება სწორედ ისაა, რომ შეუძლია შემოქმედებითი აღმაფრენის წუთებში ეს თეორიები და შეხედულებანი გვერდით მოისროლოს, გულის კარნახს მისდიოს და ისა თქვას, რაც იმ წუთას ეთქმევინა. კოლეგა ფილოლოგებისაგან ხშირად მსმენია: რა კარგი იყო, ბავშვობაში წიგნებს რომ სხვაგვარი აღმაფერნით ვკითხულობდით და არა პროფესიონალისათვის დამახასიათებელი მჩხრეკელის თვალითო!
ვახუშტი კოტეტიშვილმა მოახერხა ძალზე იშვიათი რამ: პროფესიონალისათვის დამახასიათებელი თვალით ისე შეხედა უკვე შეჩვეულ საგნებს, რომ არც ბავშვური, პოეტური აღმაფერენა დაუკარგავს.
არსებითად, სწორედ პროფესიონალიზმი აძლევს იმის სითამამეს, რომ ისა თქვას, რაც ეთქმევინება და არ შეეშინდეს, რომ ისე ვერ იტყვის, როგორც უნდოდა ეთქვა.
ამ პატარა წიგნის მეორე მოზრდილი რკალი, სონეტებს აერთიანებს. სონეტის სალექსო ფორმა, რომელსაც გასულ საუკუნეთა პოეტები ყველაზე სრულყოფილ სალექსო ფორმად აღიარებდნენ, მკვეთრად განსხვავდება ხალხური სალექსო ფორმებისაგან და პოეტისაგან სწორედ წუნდაუდებელ ოსტატობას მოითხოვს. მკაცრი საზომითა და სტილისტიკით გამორჩეული სონეტი იმდენად თავისებურია, რომ ერთ ყალბ ნოტასაც კი ვერაფრით იგუებს, თუკი ყველაფერი, ყველა ტონალობა თავის შიგნით ორგანულად არ ჩაიწნა, ჩამოქნა და შეითვისა. ამიტომაც, პოეტისათვის, რომელსაც ვახუშტი კოტეტიშვილზე ოდნავ ნაკლები ნიჭი და გამოცდილება ექნებოდა, შესაძლებელია, ხალხურ კილოზე დაწერილი ლექსების გვერდით სონეტების გამოქვეყნება შემოქმედებითი ხარაკირის ტოლფასი ყოფილიყო.
მაგრამ ამ პატარა წიგნში სასწაული ხდება: ორი ერთმანეთისაგან თითქოს სრულიად განსხვავებული ფორმა და სტილისტიკა ისე ავსებს და ალამაზებს ერთურთს, რომ ლამის განუყოფელ მთლიანობად წარმოგვიდგება. ამის მიზეზს თვითონ პოეტი გვიხსნის "სონეტის სონეტში":

სალექსო ფორმებს არა ვცემდი საკადრის პატივს,
ჩემთვის მთავარი იყო ლაღი ლექსი ქართული.
აღგზნებულ ჭაბუკს არასოდეს მესმოდა მათი,
ვინც იყო ლექსის არტახებში ჩასმით გართული.

მე ვერ გამეგო, რუსთველური შაირის მქონეს,
ლექსის ფორმები ევროპიდან რატომ მეთრაქა?
იქიდან, სადაც სონეტების უმაღლეს დონეს
აღწევდა ხოლმე თუნდ შექსპირი, ანდა პეტრარკა?!

გამოხდა ხანი და მივხვდი, რომ ვცდებოდი ადრე,
ფორმა გარსია მთავარია ლექსისი შიგანი,
უნდა იცოდე პოეზიის ყამი და ყადრი,
მთელი თავისი სიღრმითა და სიგრძე-სიგანით.

და აი, თრთოლვით გადაგიშლით მე ჩემს სონეტებს
ისე, ვით ძველი ნუმიზმატი ნათხარ მონეტებს."

კაცმა რომ თქვას, ვერც ერთი თეორეტიკოსი ვერ აგვიხსნიდა ამაზე უკეთ ვახუშტი კოტეტიშვილის პიროვნულ დამოკიდებულებას პოეზიასა და მის დანიშნულებასთან. მთავარია, რომ ამ შესავლის მერე ნიჭისა და ოსტატობის ნამდვილი ფოიერვერკი იწყება. ამიტომ ჯობს მკითხველმა ეს საოცარი ნიმუშები თვითონვე წაიკითხოს, თორემ მე რომ ჩემი სიტყვების დასადასტურებლად მაგალითების მოყვანა მოვინდომო, ალბათ მთელი წიგნის გადმოწერა მომიწევს. თუმცა რამდენიმე ელვარე სტრიქონი აქვე ალბათ მაინც უნდა დავიმოწმო, თუნდაც "სიბერის სონეტის" ეს სტრიქონები:

"ხვდები, რომ ქვეყნად აღარაფერს არა აქვს აზრი,
რაზე იფიქრო, რა ისურვო ან რა ინატრო?
შენა ხარ მხოლოდ დიოგენეს ფუტურო კასრი,
რომელშიც უკვე დიოგენე აღარ ბინადრობს."

ანდა "ადამის სონეტიდან":

"ბუნდად ვიხსენებ სამოთხეს და ჩემს ოჯახს დაშლილს,
სიბერემ უკვე თავისი ქნა, დაბინდა გონი,
მახსოვს, რომ ევამ მომაწოდა სამოთხის ვაშლი
და მე, სულელმა, უნებლიეთ შევჭამე, მგონი."

ვახუშტის ერთი ადამიანური თავისებურება მის ლექსებშიც მკვეთრად გამოვლინდა. იგი ცალმხრივად არცერთ საგანს, არცერთ მოვლენას არასოდეს აფასებს. ამიტომაც "ადამის სონეტს" "ევას სონეტი" მოჰყვება და თან ისეთი სონეტი, რომ ხვდები, რამ ათქმევინა ლევ ტოლსტოის თავის დროზე: "ანა კარენინა მე ვარ!"
არსებითად, თუ შემოქმედს სამყაროს ყველა არსთან ასეთი სიღრმისეული თანაზიარობის განცდა არ ექნება, რამდენიც უნდა წეროს და იკითხოს, სასურველ შედეგს მაინც ვერ მიაღწევს.
ვახუშტი კოტეტიშვილი იმიტომაც არის ნაღდი, რომ ყველას საწუხარი შეუძლია გულში გაატაროს და ზემოდან არავის, არცერთ ადამიანს არ შეხედოს.
სანამ კონკრეტულად ვიტყვი, რას ვგულისხმობ მანამდე ერთი პატარა ამბავი მინდა გავიხსენო. ცხოვრების რაღაც ეტაპზე ერთ განათლებულ თანამდებობის პირთან მეგობრობამ მომიწია. უფრო სამსახურებრივი მეგობრობა იყო, რადგან ერთად ვმუშაობდით და გარემოებებმა დაგვაახლოვა. იმ თანამდებობის პირს, ბევრი განათლებული ადამიანისაგან განსხვევბით, მანქანაც კი ემსახურებოდა, ამიტომაც რამდენჯერმე შინ თავისი მანქანით გამომიარა და სამუშაოზე წამიყვანა. სამსახურამდე გზად თბილისის ცირკთან უნდა გაგვევლო. მძღოლმა, 25-30 წლის ჯეელმა, რომელიც თავის თავზე ისე იყო შეყვარებული, რომ გარშემო მეტს აშკარად ვერავის და ვერაფერს ამჩნევდა, რატომღაც ცირკთან მაინცდამაინც იქ მდგარ უბედურ ქალებს მოჰკრა თვალი და აზრი გაგვიზიარა: "დასაწველები არიან ესენი ყველანი!" უცებ ვერ გავიგე რას გულისხმობდა, რადგან გაუმართავად დალაგებული ფრაზა აშკარად ორაზროვნად გაისმა. ხოლო როცა მივხვდი, რომ წველას კი არა, დაწვას გულისხმობდა, სიბრაზისაგან ლამის შუაზე გადავიპე. თავი შევიკავე და მძღოლისათვის არაფერი მითქვამს, იმ თანამდებობის პირს კი ვუთხარი: შენს მანქანაში აღარასოდეს ჩავჯდები-მეთქი. მთელი უბედურება ის იყო, რომ მიუხედავად იმისა, რომ წიგნებს ბეჯითად კითხულობდა, ჩემი აღშფოთების მიზეზი წესიერად ვერც იმ განათლებულმა კაცმა გაიგო. დაახლოებით ასეთი რამ მითხრა: ნეტაი, მოგცლიაო! - და ინციდენტიც ამით ამოიწურა.
ეს ამბავი კიდევ ერთხელ გამახსენდა, როცა ვახუშტი კოტეტიშვილის ლექსი "თბილისის ცირკთან" წავიკითხე. აქ მთელ ლექსს დავიმოწმებ, იმიტომ რომ ბოლო დროს სულ უფრო და უფრო ხშირად გაისმის აზრი, ქართულ პოეზიას სოციალური თემატიკა არ აინტერესებს და ეს მისი ყველაზე დიდი ნაკლიაო. ჩემი აზრით, მხოლოდ ვახუშტი კოტეტიშვილის ეს შედევრი რომ დაწერილიყო, აღნიშნული ბრალდების გასაბათილებლად ესეც იკმარებდა.

"ფერუმარილით ფერნამკრთალები
ქუჩაში დაძრწის ბედი წყეული,
თბილისის ცირკთან დგანან ქალები
და ქუჩის დახლზე უდევთ სხეული,

რომელიც თვალწინ ეღვრებათ ოფლად,
მაინც დგანან და მუშტარს ელიან,
ძნელია მურდალ მუშტართან ყოფნა,
უმუშტრობა კი უფრო ძნელია.

ქართველი, რუსი, სომეხი, ოსი
კლიენტს ღიმილით ეგებებიან.
იმათგან ბევრი არც არის ბოზი:
ზოგი დედაა, ზოგიც ბებია.

მათ სახელმწიფო ბეგრავს ყადაღით,
თუმცა ეს, მართლაც საოცარია,
კლიენტებში კი ბევრი ჩათლახი,
ქურდი ან ძველი ნაბოზარია.

დარში, ავდარში აკანკალებით
ქუჩაში დგომა მართლაც ძნელია.
ცირკის მახლობლად დგანან ქალები
და კლიენტებად ბოზებს ელიან."

სამწუხაროდ, შორსა ვარ იმ აზრისაგან, რომ ლიტერატურას ზნეობრივად გამაჯანსაღებელი ფუნქცია აქვს და ამ ლექსის ყველა წამკითხველი უცებვე მიხვდება, რას ეუბნებიან, მაგრამ პირადად ჩემთვის ვახუშტი კოტეტიშვილი იმიტომაც არის დიდი პოეტი და, რაც მთავარია, დიდი ადამიანი, რომ პრობლემის ასე დანახვა და ასე თქმა შეუძლია.
რატომღაც ამ სტრიქონებმა ჩემი უსაყვარლესი მწერლის, ნიკოს კაზანძაკისის რომანის "ბერძენი ზორბას" ის ადგილი გამახსენა, სადაც სოფელი კლავს უდანაშაულო ქვრივს და ქალს, ზორბას გარდა, სხვა არავინ გამოექომაგება.
თუმცა რატომ "რატომღაც". ეს რომანი წავიკითხე თუ არა, ისეთი განცდა მქონდა, რომ ზორბას დიდი ხანია ვიცნობდი. ფილმიც მენახა, სადაც ამ გმირს შესანიშნავად განასახიერებს ენტონი ქვინი, მაგრამ "ჩემი ზორბა" კიდევ უფრო ღრმა იყო, ვიდრე ჰოლივუდის ცნობილი ლოველასი. ზორბა ბუნების, ადამიანობის, სიცოცხლის სული იყო - უწვრთნელი და პირველქმნილი. თუმცა ჩემს ზორბას, წიგნის გმირისაგან განსხვავებით, კიდევ ერთი ღირსება ჰქონდა: არაჩვეულებრივად განათლებულს, შეეძლო მთელი თავისი ნაკითხობა გვერდზე გაეწია, და ცხოვრებისეული სიმართლეებისათვის სახეში პირდაპირ, დაურიდებლად შეეხედა. ეს კაცი დილით უნივერსიტეტის პროფესორი იყო, საღამოს კი მთებში, გლეხებთან იჯდა და გლეხებისგან არ განირჩეოდა. ამიტომაც ამ კაცს ერთნაირად დიდი ნიჭიერებით შეუძლია წეროს ლექსები ხალხურ კილოზე და კლასიკური სონეტები, ერთნარი გზნებით იკითხოს და ამავე დროს იცხოვროს კიდეც.
რახან ზორბა გავიხსენე, აქვე ამ რომანის ერთ პასაჟსაც დავიმოწმებ. ხომ გახსოვთ, იმჟამად ბერლინში მცხოვრებ მწერალს ზორბა პირინეის მთებში შეყუჟული ერთი სოფლიდან რომ მისწერს: სასწრაფოდ ჩამოდი, ისეთ მწვანე ქვას მივაგენი, აუცილებლად უნდა გიჩვენოო. კაზანძაკისს გააღიზიანებს კიდეც ზორბას ასეთი თავკერძობა. ქვეყანა იქცევა. ევროპა ისეთ შიმშილობას მოუცავს, რომ ბერლინის ხიდებზე პოლიცია პატრულიერებს, რათა დედები, რომლებიც გამოუვალი სიტუაციის გამო შვილებიანად ხტებიან წყალში, სიკვდილს ხელიდან გამოგლიჯონ. ეს ზორბა კი მთაში შეყუჟულა და რაღაც მწვანე ქვას ჩაჰკირკიტებს. ამიტომაც არსადაც არ წავა, ცოტა ხანში კი ზორბასაგან წერილს მიიღებს: შენ, ქაღალდის საცოდავო ჭიავ, ბედმა ერთადერთხელ მოგცა საშუალება, მშვენიერი მწვანე ქვის ხილვით დამტკბარიყავი, მაგრამ არ მოისურვე და, მოიქეცი, როგორც გენებოს. ხანდახან ვფიქრობ, ნეტავ მართლა არის თუ არა ჯოჯოხეთი და ზოგჯერ იმ დასკვნამდე მივდივარ, რომ ზოგი ქაღალდის ჭიისათვის ჯოჯოხეთი უსათუოდ უნდა არსებობდეს."
რატომ გამახსენდა ახლა ეს ყველაფერი ვახუშტი კოტეტიშვილის წიგნთან დაკავშირებით? იმიტომ ხომ არა, რომ ამ წიგნის სახით ბედმა იქნებ ცხოვრებაში ერთადერთხელ მოგვცა საშუალება მშვენიერი მწვანე ქვის ხილვისა. ან იქნებ იმიტომ, რომ ლიტთეორიებით აღჭურვილი ქაღალდის ჭიები ეგებ სხვაგვარად აფასებდნენ პოეზიასაც და ამ კონკრეტულ ლექსებსაც. თუმცა ქაღალდის ჭიათათვის ჯოჯოხეთი ნამდვილად არსებობს და ისიც ჯოჯოხეთია, თუკი ვახუშტი კოტეტიშვილის ამ ბრწყინვალე კრებულს როგორც ჯერ არს, ისე ვერ გაიგებენ.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“