რადიარდ კიპლინგი - სწორედ ასეთი მოთხრობები

ანდრო ბუაჩიძე
ქვეყნიერების უძველესი ამბები
რადიარდ კიპლინგი. სწორედ ასეთი მოთხრობები. მთარგმნელი ანი მოსულიშვილი. "დიოგენე" 2003
"ჩემო პატარა უსაყვარლესო მეგობარო", ასე იწყებს თავის ერთ საბავშვო მოთხრობას რადიარდ კიპლინგი. მეც ასე დავიწყებ, მხოლოდ ერთს დავამატებ: გულითადმა მეგობრობამ ასაკი არ იცის, ამიტომაც მინდა ჩემს მეგობრებს, პატარებს, მაგრამ დიდი გულის მქონეთ ვამცნო, რომ მათი წიგნის თაროს ჩემ მიერ უკვე ხსენებული მწერლის მოთხრობების კრებული შეემატა.
ამ მოთხრობებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მოზრდილები და პატარები კითხულობენ. მათ უკვე ისიც იციან, რომ "მაუგლის" გარდა რადიარდ კიპლინგმა არაერთი შესანიშნავი ნაწარმოები შექმნა.
მაშ ასე, გადავფურცლოთ ეს წიგნი.
რაზე გვესაუბრება მწერალი?
"რატომ აქვს ვეშაპს ასეთი ხახა", ასე ჰქვია მოთხრობას, სადაც საუბარია თევზიყლაპია ვეშაპზე. ეს ვეშაპი "ნთქავდა ქამბალებსა და ქაფშიებს, ქაშაყებსა და ქარიყლაპიებს, სკაროსებსა და სკუმბრიებს". ბოლოს ყველა თევზი რომ გადაყლაპა, ზღვაში ერთადერთი სულდგმულიღა დარჩა, ამ სულდგმულმა, "ციცქნა და ქვეშქვეშა" თევზმა ვეშაპს ურჩია ადამიანის ხორცი გაესინჯა. "გემრიელია?" - ჰკითხა ვეშაპმა - "სასიამოვნო, მაგრამ ძნელად მოსანელებელი". - უპასუხა თევზმა. მართლაც უტყუარი გამოდგა თევზის წინასწარჭვრეტა - ვეშაპმა ადამიანიც გადასანსლა, მაგრამ ამას არცთუ სასურველი შედეგი მოჰყვა. ადამიანმა ვეშაპის სტომაქში ისეთი ამბები დაატრიალა, რისი წარმოდგენა ყველაზე დიდ ფანტაზიორსაც კი გაუჭირდებოდა.
ეს ადამიანი ირლანდიელი მეზღვაური გახლდათ. მან აიძულა ვეშაპი მშობლიური ნაპირებისკენ აეღო გეზი. როცა ნაპირზე ფეხი დადგა, შინისაკენ მოკურცხლა, ვეშაპს კი პირში თავისი ხელით გამოთლილი ცხაური ჩაუტოვა: "და აი, სწორედ ამიტომ ვერ ყლაპავენ დღესდღეობით ვეშაპები კაცებს, ბიჭებს და პატარა გოგონებს".
იქნებ იმანაც დააინტერესოს პატარა მკითხველი, თუ როგორ შეიძინა აქლემმა კუზი? ცხენი, ძაღლი და ხარი გამუდმებით სთავაზობდნენ აქლემს სამუშაოს, თითქოს უნდოდათ უქნარობისგან დაეხსნათ იგი და ამავე დროს ხელის წაშველებასაც სთხოვდნენ. მაგრამ ნურას უკაცრავად! აქლემი ყურსაც არ იბერტყავდა და თან გაიძახოდა, კუზი, კუზიო. ისე აიხირა ეს სიტყვა, რომ საბოლოოდ ჯადოქარმა უქნარობისთვის დასაჯა და კუზით "დააჯილდოვა".
ჩემო პატარა უსაყვარლესო მეგობარო! რას აღარ შეხვდები ამ წიგნში. აქ ხომ ათასგვარი ამბებია მოთხრობილი. ეს ამბები სამყაროს უძველეს და უმნიშვნელოვანეს მოვლენებს ეხება, სათაურებიც შესაბამისად შეურჩევია მწერალს: "როგორ იშოვა მარტორქამ ასეთი ტყავი", "რატომ აქვს ლეოპარდს ლაქები", "როგორ დაიწერა პირველი წერილი", "როგორ შეიქმნა ანბანი" და ა.შ.
მე, რა თქმა უნდა, არ მინდა წინასწარ მოვუთხრო მომავალ მკითხველებს ამ წიგნში მოთხრობილი ამბები. უბრალოდ, წაკითხვამდე ჩემს შთაბეჭდილებებს ვუზიარებ და თუ მოთხრობას ზოგჯერ ბოლომდეც ვყვები, ეს იმიტომ, რომ თავს ვეღარ ვიკავებ ან სხვაგვარად რომ ვთქვა, ენა წინ მისწრებს და მაიძულებს ჩემი გრძნობა მკითხველსაც გადავდო.
ჰო, მართლა, მე უკვე ორი ამბავი მოვყევი, ის კი დამავიწყდა მეთქვა, რომ რადიარდ კიპლინგის მოთხრობილი ამბები ლექსებით ბოლოვდება. ალბათ იციან პატარებმა - კიპლინგი პროზაიკოსთან ერთად შესანიშნავი პოეტიც იყო. ამიტომაც კარგი იქნებოდა, ეს ლექსები უკეთესად აჟღერებულიყო ქართულ ენაზე. ისე კი არ გამიგოთ, თითქოს მთარგმნელის კეთილშობილ საქმიანობას უმადური მუშტარივით ვეპყრობოდე. არა, რა თქმა უნდა! უბრალოდ იმას ვამბობ, რომ კიპლინგისეული ხელწერა პროზაულ ნაწილში უფრო მეტად იგრძნობა, ვიდრე პოეტურში.
"მას შემდეგ, როცა ზღვა გააჩნხლდება, / გემის სარკმლებს მწვანედ დაბინდავს, / ხოლო ხომალდი აფარფატდება, / ვეღარ გაიგებ, საით წაგიყვანს". ეს პირველი სტროფია იმ ლექსისა, რომელიც ვეშაპის ამბავს ახლავს. თარგმნილი ლექსის ხარვეზი მაშინ იჩენს თავს, როცა სარითმო სიტყვები არ თანხვდება ერთმანეთს, ან, უბრალოდ რომ ვთქვათ, რითმა არ ჟღერს. ასეა ჩვენს შემთხვევაშიც. "გაანჩხლდება" და "აფარფატდება" და შესაბამისად - "დაბინდავს" და "წაგიყვანს" რითმები არ არის. ეს მით უფრო თვალსაჩინოა, რომ პროზაულ ნაწილში არა ერთი და ორი პასაჟია კარგად თარგმნილი.
მშვენიერი მოთხრობაა "სპილოს შვილი". "დიდი, ძალიან დიდი ხნის წინათ, სპილოს, ჩემო უსაყვარლესო, ხორთუმი არ ჰქონდა. მხოლოდ ერთი მოშავო, ოდნავ ამობურცული, ღილივით ცხვირი გააჩნდა, ისეთი პატარა, რომ ვერც აქეთ გაიქნევდა, ვერც იქით და ვერც ვერაფერს აიღებდა იმით". - წერს კიპლინგი.
ამ პატარა სპილოს კიდევ ერთი თვისება ჰქონდა: მოულოდნელ და ზოგჯერ უადგილო შეკითხვებსაც სვამდა. ერთ-ერთი ასეთი შეკითხვა ნიანგს ეხებოდა. პატარა სპილუკა აღმა და დაღმა დაეხეტებოდა და გულმოდგინედ ეძებდა ნიანგს. გზად ვინც შეხვდებოდა, ყველას ეკითხებოდა, რომელია ნიანგი? სად არის ნიანგი? ეს ხომ არ არის ნიანგი? ამ კითხვებით მიადგა იგი მდინარის ნაპირს, სადაც ნიანგი დაცურავდა. "ამ მიდამოებში ნიანგი ხომ არ გინახავთ?" - ასე შეეხმიანა სპილო უშუალოდ ნიანგს, რომელმაც ზრდილობიანადვე უპასუხა, მაგრამ ამავე დროს ცხვირში, ე.ი. იგივე ხორთუმში სტაცა პირი. დიდხანს ექაჩებოდა ნიანგი სპილოს და ცხვირის ნაცვლად სწორედ ასე შერჩა სპილოს ხორთუმი. ერთხანს იგი ამ წაგრძელებული ცხვირის დამოკლებას ელოდა, მაგრამ ამაოდ.
ჩემო პატარა, უსაყვარლესო მეგობარო, იქნებ იმის შესახებ მაინც გსმენია რამე, თუ რატომ აქვს ლეოპარდს ლაქები? იმიტომ, რომ ეთიოპელმა დაადო თავისი ხუთი თითი და იმისი ანაბეჭდებია. ეს ანაბეჭდები შეუმჩნეველს ხდის ამ ცხოველს და მტრის თვალთაგან იფარავს. დიახაც ასეა. ავ თვალს კი მუდამ უნდა ერიდოს ყველა სულდგმული.
"სწორედ ასეთი მოთხრობები", ასე ჰქვია რადიარდ კიპლინგის ნაწარმოებების კრებულს. ამავე ავტორის ნახატებია გამოყენებული მოთხრობაში "როგორ შეიქმნა ანბანი". კოტე სულაბერიძის ილუსტრაციები არაჩვეულებრივად ზუსტად გადმოგვცემს მოთხრობათა პერსონაჟების სახეებს. სპილოს, ბეჰემოტის, კენგურუს, ნიანგის, ლეოპარდის, აქლემის, პეპელას (რომელიც ფეხებს აბაკუნებდა) ყოველი მოძრაობა, ყოველი მიმოხრა, ელფერი და განწყობილება კარგად აღბეჭდა მხატვარმა. პატარა მკითხველი მადლიერი დარჩება ანი მოსულიშვილისა.

© “წიგნები – 24 საათი”