რი­ჩარ­დას გა­ვი­ა­ლი­სი

­­­­­­­­­ლიტერატურის თვითმკვლელო­ბა

ლიტ­ვუ­რი­დან თარ­გ­მ­ნეს რუ­სუ­დან კა­ი­შა­ურ­მა და ირ­ე­ნა ჩე­მე­რის­მა

ლიტ­ვე­ლი მწერ­ლის დღე­ვან­დე­ლი დი­ლა საკ­მა­ოდ მძი­მეა. ფან­ჯ­რებ­ში შე­იძ­ლე­ბა მზე კაშ­კა­შებ­დეს, ჰა­ე­რი იქ­ნებ არ­აჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვად გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე იყ­ოს, მე­ზობ­ლე­ბი იქ­ნებ ღი­მი­ლი­თა და სიყ­ვა­რუ­ლით ეს­ალ­მე­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ ლიტ­ველ მწე­რალს ეს ყვე­ლა­ფე­რი ვერ შვე­ლის, რად­გან გაღ­ვი­ძე­ბის­თა­ნა­ვე სიზ­მ­რე­ბი­დან გა­მო­ყო­ლი­ლი სიმ­წა­რე იპყ­რობს.

დრო და დრო გგო­ნია, რომ ეს სიმ­წა­რე ყვე­ლა­ზე ნაღ­დი რა­მაა ჩვენს მუხ­თალ და თავ­ხედ ყო­ველ­დ­ღი­უ­რო­ბა­ში, მაგ­რამ იგი სიზ­მარ­შიც ვერ და­ბობღავს, რად­გა­ნაც ჩვენს მწერ­ლებს უძ­ი­ლო­ბა სჭირთ. იმ ხა­ტებ­სა და სი­უ­ჟე­ტებს, ღა­მით რომ აკ­ითხა­ვენ მათ, შე­უძ­ლე­ბე­ლია სიზ­მ­რე­ბი და­ერ­ქ­ვას. მათ­ში არც ნამ­დ­ვი­ლი სურ­ვი­ლია, არც სა­ში­ნე­ლე­ბა, არც კოს­მი­უ­რი საფ­რ­თხე და არც სი­ძულ­ვი­ლი. ღა­მე­უ­ლი ხა­ტე­ბი გუ­ლის­გა­მაწ­ვ­რი­ლებ­ლად ბა­ნა­ლუ­რია. ის­ე­თი­ვე მო­საწყე­ნი ყო­ველ­დ­ღი­უ­რი ის­ტო­რი­ე­ბია, რომ­ლებ­მაც დღი­სით უკ­ვე სა­შინ­ლად მო­გა­ბეზ­რეს თა­ვი. ეს არაა სიზ­მ­რე­ბი. ეს ხატ­ში გან­ზა­ვე­ბუ­ლი უდ­ი­დე­სი ტკი­ვი­ლია, რო­მელ­საც არ­ა­რა­ო­ბა შობს. ის ღა­მით იმ­უხ­ტე­ბა, მე­რე გა­არ­ღ­ვევს ჩვენს კუთ­ვ­ნილ ღა­მე­ულ ხა­ტებს, გა­აქ­რობს მათ ვერ­საც­ნო­ბამ­დე. ამ­ა­ხინ­ჯებს ამ ხა­ტე­ბის წი­აღს. ამ­ოჭ­რის მათ­გან მე­ტა­ფო­რას და ტო­ვებს მხო­ლოდ ბა­ნა­ლურ გარსს. რჩე­ბა მარ­ტო­ო­დენ უდ­ი­დე­სი სიმ­წა­რე, მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რი ტკი­ვი­ლი და თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის სურ­ვი­ლი.

ხში­რად დილ-დი­ლო­ბით ეს სიმ­წა­რე გულ­ში ტკი­ვილს იწ­ვევს, რად­გან ლიტ­ვე­ლი მწე­რა­ლი დღეს უფ­რო მეტ­სა და სა­შინ­ლად სვამს, ვიდ­რე იმ შე­მაძ­რ­წუ­ნე­ბელ დრო­ე­ბა­ში. იქ­ნებ იმ­ი­ტომ, რომ ის დრო­ე­ბა მარ­თ­ლაც შე­მაძ­რ­წუ­ნე­ბე­ლი იყო. ეს დრო­ე­ბა კი მხო­ლოდ და მხო­ლოდ მო­საწყე­ნი, უნ­ამ­დ­ვი­ლე­სი სიზ­მ­რე­ბია, მარ­ტო მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რი სიმ­წა­რი­თა და თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის სურ­ვი­ლით აღვ­სი­ლი.

ლიტ­ვე­ლი მწერ­ლე­ბი და პო­ე­ტე­ბი თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის სურ­ვილს ხმა­მაღ­ლა და ღი­ად გა­მო­ხა­ტა­ვენ. ლექ­სი იწ­ე­რე­ბა და­უ­შიფ­რა­ვი ტექ­ს­ტით, რი­ტუ­ა­ლუ­რად იმ­ე­ო­რე­ბენ ინ­ტერ­ვი­უ­ებს სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ სა­უბ­რებ­ში, ხო­ლო ჩონ­ჩხე­ბის მო­საწყენ სუფ­რას­თან კი თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბას გა­ნი­ხი­ლა­ვენ, რო­გორც გან­ვ­ლილ მოვ­ლე­ნას. გა­სი­ე­ბუ­ლი ტუ­ჩე­ბით ბუტ­ბუ­ტე­ბენ სა­მა­რე­სა და მო­მა­ვალ ხსოვ­ნა­ზე. სიკ­ვ­დილ­თან სურთ და­ქორ­წი­ნე­ბა და გუ­ლუბ­რ­ყ­ვი­ლოდ იმ­ე­დოვ­ნე­ბენ, რომ ამ ქორ­წი­ნე­ბი­დან მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბით მი­ი­ღე­ბენ სიკ­ვ­დი­ლის შემ­დ­გო­მი ლე­გენ­დის თუნ­დაც სულ უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო წილს. მი­ა­მი­ტე­ბი არ­ი­ან, რად­გა­ნაც არ იც­ი­ან, რომ ცდე­ბი­ან. სიკ­ვ­დილ­თან ქორ­წი­ნე­ბა ხომ მუ­დამ მორ­გა­ნა­ტი­კუ­ლია და ას­ეთ ქორ­წი­ნე­ბა­ში სუსტ მხა­რეს მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბა­ზე არ­ა­ვი­თა­რი უფ­ლე­ბა არ გა­აჩ­ნია.

თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა კვლავ იქ­ცა ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი სა­უბ­რე­ბის მო­დურ თე­მად. რამ­დე­ნი­მე ათ­ე­უ­ლი წლის წი­ნათ ერ­თი ფრან­გი მწე­რა­ლი აღ­ნიშ­ნავ­და - თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის სა­კითხი ფი­ლო­სო­ფი­ის სა­კუთ­რე­ბააო. აუც­ი­ლებ­ლად იკ­ითხე: ღირს კი ცხოვ­რე­ბა იმ­ად, რომ იც­ოცხ­ლოო? მხო­ლოდ ამ გზით შეძ­ლებ სამ­ყა­როს­თან კავ­შირს და იქ შე­ნი ად­გი­ლის მო­ძი­ე­ბა­სო. ასე აზ­როვ­ნებ­და ის ფრან­გი ეგ­ზის­ტენ­ცი­ა­ლის­ტი. ძა­ლი­ან ღრმად მო­აზ­როვ­ნე კი იყო.

ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის პრობ­ლე­მის მოგ­ვა­რე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლია, გა­ცი­ლე­ბით ძნე­ლია, შე­ე­წი­ნა­აღ­მ­დე­გო სევ­დას რე­ა­ლურ თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა­ზე, გა­ექ­ცე ლი­ტე­რა­ტუ­რულ ხა­რა­კირს, იმ­ი­ტომ, რომ ამ­ის შეს­რუ­ლე­ბას ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი სა­მუ­რა­ის ღირ­სე­ბა, ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ბუ­ში­დოს წმინ­და წე­სე­ბი ეს­ა­ჭი­რო­ე­ბა. თუ­კი ლი­ტე­რა­ტუ­რის მე­ო­მარს ძა­ლა არ შეს­წევს აღ­ას­რუ­ლოს თა­ვი­სი წმი­და­თაწ­მი­და მო­ვა­ლე­ო­ბე­ბი - რჩე­ბა მხო­ლოდ ხა­რა­კი­რი.

სამ­წუ­ხა­როდ, უბ­ე­დუ­რე­ბა და ტრა­გე­დია ისაა, რომ ვე­რა­ვინ შეძ­ლო აზ­რი­ა­ნად გა­ე­ცა პა­სუ­ხი კითხ­ვა­ზე: რო­გო­რია ან რო­გო­რი უნ­და იყ­ოს ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ბუ­ში­დოს წე­სე­ბი.

ათი წლის წინ რა წე­სე­ბით ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­დ­ნენ, ბევრს არც ახ­სოვს. მაგ­რამ ის­ი­ნი ყვე­ლას­თ­ვის ნა­თე­ლი და გა­სა­გე­ბი იყო. მა­შინ გარ­კ­ვე­ვით ჩან­და, რა იყო ნაღ­დი და სუფ­თა და პი­რი­ქით. და­ახ­ლო­ე­ბით მა­ინც ხვდე­ბო­დი, რა გზით უნ­და გევ­ლო, თუმ­ცა ის არ იც­ო­დი, სად მი­გიყ­ვან­და ეს გზა. მე­რე კი ყვე­ლა­ფე­რი სა­ბო­ლო­ოდ აირ-და­ი­რია.

მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე, ტკი­ვი­ლის­გან გა­ტან­ჯულ­მა მწე­რალ­მა შე­ამ­ჩ­ნია, რომ ახ­ლოვ­დე­ბო­და მა­გი­უ­რი იუბ­ი­ლე. პირ­ვე­ლი წიგ­ნე­ბი, უც­ენ­ზუ­რო მეტ­რი­კით შვი­დი წლის წინ გა­მოჩ­ნ­და. და­სა­ნა­ნია, მაგ­რამ ეს შვი­დი წე­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის გა­მო­ფიტ­ვის წლე­ბი იყო. ფორ­მა­ლუ­რად და რე­ა­ლუ­რად თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­მი­ღე­ბულ­მა მწერ­ლებ­მა ბო­ლომ­დე ვერ გა­ი­აზ­რეს, რა ექ­ნათ მის­თ­ვის. გი­სო­სე­ბი­დან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბულ­მა ხე­ლოვ­ნე­ბამ მხო­ლოდ ერ­თი რე­ა­ლუ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბის მო­პო­ვე­ბა შეძ­ლო: არ ჰყო­ლო­და მკითხ­ვე­ლი!

ამ შვი­დი წლის მან­ძილ­ზე, ლი­ტე­რა­ტუ­რის გა­მო­ფიტ­ვის წლებ­ში, წიგ­ნე­ბის ტი­რა­ჟი მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად, თით­ქ­მის ათ­ჯერ და მე­ტა­დაც შემ­ცირ­და.

დღეს ყვე­ლა­ზე მონ­დო­მე­ბულ ამ­ე­რი­კულ დე­ტექ­ტი­ვებ­საც კი არ ძა­ლუძთ დაძ­ლი­ონ იმ ტი­რა­ჟის ნა­ხე­ვა­რი, რო­მელ­საც ათი წლის წი­ნათ ნაკ­ლე­ბად ცნო­ბი­ლი ლიტ­ვე­ლი მწერ­ლის უხ­ე­ი­რო რო­მა­ნი ძლევ­და. რა­ღაც დალ­პა ლიტ­ვის სა­მე­ფო­ში - სა­ფუ­ლე­თა შიგ­თავ­სი თუ შე­ხე­დუ­ლე­ბა ბეჭ­დ­ვით სიტყ­ვა­ზე? კა­ტას­ტ­რო­ფუ­ლად და­ე­ცა ყო­ველ­კ­ვი­რე­ულ­თა ტი­რა­ჟე­ბი, მით უფ­რო წიგ­ნე­ბის.

რო­ცა არა სურთ მწერ­ლის წიგ­ნის წა­კითხ­ვა, იგი დი­ლი­დან­ვე მე­ტა­ფი­ზი­კურ ტკი­ვილს გრძნობს და ვე­რა­ნა­ი­რი რა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი ახს­ნა-გან­მარ­ტე­ბით ვერ და­არ­წ­მუ­ნებთ, რომ ის ამ­ა­ში დამ­ნა­შა­ვე არ არ­ის. არა და მომ­ხ­და­რის გა­მო, მწე­რა­ლი მუ­დამ თა­ვის თავს დებს ბრალს.

მწე­რა­ლი დამ­ნა­შა­ვეა იმ­ა­შიც, რომ სამ­ყა­რო ის­ე­თია, რო­გო­რიც არ­ის, არა მარ­ტო დღეს და არა მარ­ტო ლიტ­ვა­ში. მწერ­ლის ბრა­ლია ის­იც, რომ გუ­შინ მოხ­და ზუს­ტად ის, რაც გუ­შინ უნ­და მომ­ხ­და­რი­ყო. ხვალ კი ყვე­ლა­ფე­რი სხვა­ნა­ი­რად შებ­რუნ­დე­ბა, ისე, რო­გორც გვგო­ნია და რო­გორც უნ­და შებ­რუ­ნე­ბუ­ლი­ყო ხვალ. ამ­ი­ტო­მაც იგი დი­ლი­დან­ვე თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის სევ­და­სა და მე­ტა­ფი­ზი­კურ ტკი­ვილს გრძნობს. მით უფ­რო თუ სა­ღა­მო­დან­ვე კარ­გად გა­მოთ­ვ­რა. სულ­ში სა­ძა­გე­ლი გრძნო­ბა ჩა­ე­ბუ­და, გუ­ლიც ცუ­დად გა­უხ­და ე.ი. ღე­ბი­ნე­ბა და­აწყე­ბი­ნა. ასეა თუ ისე, ხე­ლე­ბი უკ­ან­კა­ლებს და ვერ პო­უ­ლობს ვერც ად­გილს, ვერც საქ­მეს. ენა კი გა­მუდ­მე­ბით თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა­ზე ბუტ­ბუ­ტებს.

გგო­ნია, რომ თა­ვად ლი­ტე­რა­ტუ­რა აპ­ი­რებს ხა­რა­კი­რის შეს­რუ­ლე­ბას. არ­ა­და, ყვე­ლა­ზე არ­ა­ე­თი­კუ­რი - ეთ­ი­კუ­რი თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბაა. უს­ი­ა­მოვ­ნო გან­ც­და გე­უფ­ლე­ბა, გეჩ­ვე­ნე­ბა, რომ თვი­თონ ლიტ­ვურ­მა ლი­ტე­რა­ტუ­რამ გა­დაწყ­ვი­ტა ფი­ლო­სო­ფი­ის ერთ-ერ­თი უმ­თავ­რე­სი ამ­ო­ცა­ნა: კერ­ძოდ, კი ის, რომ ეგ­ზის­ტი­რე­ბას აზ­რი არა აქვს. ჩვენ კი ყვე­ლას, მწერ­ლებ­საც და, უფ­რო მცი­რე­რიცხო­ვან, ჯერ კი­დევ მკითხ­ვე­ლებს გვე­ვა­ლე­ბო­და, პა­სუ­ხი გაგ­ვე­ცა სულ სხვა კითხ­ვა­ზე: მარ­თ­ლა გვა­ში­ნებს კი ლი­ტე­რა­ტუ­რის თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა? ლიტ­ვუ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რა ნამ­დ­ვი­ლად გახ­დე­ბა სა­მუ­რა­ის მსგავ­სად ამ­ა­ყი და თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბით და­ას­რუ­ლებს სი­ცოცხ­ლეს მხო­ლოდ იმ­ი­ტომ, რომ ასე ცო­ტა ვინ­მე სცემს მას პა­ტივს? თუ შეძ­ლებს ღირ­სე­ბის მსხვერ­პ­ლად მი­ტა­ნა­სა და სრუ­ლი­ად სხვა ფა­სე­უ­ლო­ბე­ბის მო­ძი­ე­ბით ჩა­ებღა­უ­ჭოს ცხოვ­რე­ბას?

ამ კითხ­ვებ­ზე პა­სუხს თვით ყვე­ლა­ზე დი­დი ბრძე­ნიც ვერ გას­ცემს. ამგ­ვარ კითხ­ვებს დრო პა­სუ­ხობს, ხო­ლო თუ მე­ტად მა­ღალ­ფარ­დო­ვან­ნი ვიქ­ნე­ბით, შეგ­ვიძ­ლია გან­ვაცხა­დოთ: ას­ეთ კითხ­ვებ­ზე პა­სუხს ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რია იძ­ლე­ვაო.

ასე იწ­ი­ნას­წარ­მეტყ­ვე­ლეს ღმერ­თებ­მა: ტკი­ვი­ლი­თა და სევ­დით ნამ­თ­ვ­რა­ლე­ვი მწერ­ლე­ბი ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რი­ის არც თუ ძა­ლი­ან მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ნა­წილს შე­ად­გე­ნენ. სწო­რედ ამ­ი­ტომ შე­იძ­ლე­ბა იმ­ე­დი გქონ­დეს, რა­კი არც ერ­თი ის­ტო­რია თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბას არ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა და არც ერთს არ და­უმ­თავ­რე­ბია თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბით ცხოვ­რე­ბა, ამ­ას არც ლიტ­ვუ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რია იზ­ამს, და მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა არა აქვს, გა­ა­ნაწყე­ნებს თუ არა ეს ამ­პარ­ტა­ვან მკითხ­ველს. თა­ნაც თუ ყვე­ლა მწე­რალ­მა მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რი თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბით და­ამ­თავ­რა სი­ცოცხ­ლე, მა­შინ აუც­ი­ლებ­ლად გაჩ­ნ­დე­ბი­ან სხვე­ბი.

სა­ნამ იქ­ნე­ბა ლიტ­ვუ­რი ენა, იქ­ნე­ბა ლი­ტე­რა­ტუ­რაც, სა­ნამ ხალხს ექ­ნე­ბა ინ­ტე­რე­სი - იქ­ნე­ბა ამ ლი­ტე­რა­ტუ­რის მკითხ­ვე­ლიც. დღეს მეტყ­ვე­ლე­ბის კულ­ტუ­რა უიმ­ე­დოდ ეც­ე­მა, მაგ­რამ მას უფ­რო უიმ­ე­დო, კო­მი­კურ ტე­რორს მი­კუთ­ვ­ნე­ბუ­ლი, აზ­როვ­ნე­ბის პო­ლი­ცია გა­და­არ­ჩენს.

აზ­როვ­ნე­ბის პრო­ცე­სი თით­ქ­მის არ­ა­ვის აინ­ტე­რე­სებს, რად­გა­ნაც დღე­ვან­დე­ლი ლიტ­ვის აზ­როვ­ნე­ბა არც პო­პუ­ლა­რუ­ლია და არც მოთხოვ­ნაა მას­ზე. ის­იც სი­მარ­თ­ლეა, რომ სწო­რედ ეს ექ­ა­ჩე­ბა ლი­ტე­რა­ტუ­რას თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის­კენ. მაგ­რამ ეს ჯერ კი­დევ არაა სამ­ყა­როს და­სას­რუ­ლი. ეს მხო­ლოდ მჭლე ლი­ტე­რა­ტუ­რის ეპ­ო­ქის და­სას­რუ­ლია.

ბიბ­ლია ამტ­კი­ცებს, რომ მჭლე ძრო­ხე­ბის შვიდ­წ­ლე­ულს აუც­ი­ლებ­ლად მოს­დევს მსუ­ქა­ნი ძრო­ხე­ბის წლე­ბი.

არ­ა­ვი­თარ შემ­თხ­ვე­ვა­ში არ და­ვიწყებთ იმ­ის მტკი­ცე­ბას, რომ ეს პრო­ცე­სი ახ­ლა­ვე იწ­ყე­ბა.

"შვი­დი წე­ლი" უპ­ირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა მე­ტა­ფო­რაა. აკი ბიბ­ლი­აც ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბია.

© ”არილი”