გადაჭარბებული იქნებოდა მტკიცება, რომ ტომას ვენცლოვას შემოქმედებას კარგად იცნობენ საქართველოში, მაგრამ, მეორე მხრივ, ჩვენთან ძნელად მოიძებნება ლიტერატურით დაინტერესებული ადამიანი, ვისაც, როგორც მინიმუმ, არ სმენია მისი სახელი.
ალბათ არც საქართველოა ერთადერთი ქვეყანა, სადაც თანამედროვეობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ლიტველ პოეტს მისი ბიოგრაფიის წყალობით უფრო იცნობენ, ვიდრე ლექსებით.
ეს ბუნებრივიცაა. მისი ლიტერატურული რეპუტაცია და დისიდენტური წარსული, საბჭოთა კავშირიდან გაძევება, მეგობრობა გასული საუკუნის უდიდეს პოეტებთან – ჩესლავ მილოშთან, იოსიფ ბროდსკისთან, – აი ის შტრიხები, რომლებმაც მკითხველის ცნობიერებაში განსაკუთრებული ადგილი მიუჩინეს ლიტველი პოეტის სახელს, აქციეს ადამიანად, რომელიც თავისი ცხოვრებით გარკვეულწილად განასახიერებს საკუთარ ეპოქას.
ამ სტრიქონების ავტორებს კარგად გვახსოვს გაკვირვება, რომელიც დაგვეუფლა გასული წლის ივლისის თვეში, როცა გავიგეთ, რომ ამა და ამ რიცხვში, თბილისის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, შედგებოდა შეხვედრა პოეტ ტომას ვენცლოვასთან.
ერთმანეთს ვურეკავდით და ვეკითხებოდით, ნუთუ სწორედ იმ ტომას ვენცლოვაზე იყო საუბარი?
თითქოს რა იყო წარმოუდგენელი, მაგრამ მაინც, თავიდან დავეჭვდით. საბედნიეროდ, არანაირი შეცდომა: ბიბლიოთეკაში მსმენელთა წინაშე წარსდგა ტომას ვენცლოვა. სწორედ ის.
ორიოდ დღის შემდეგ, საქართველოდან გამგზავრებამდე რამდენიმე საათით ადრე, ტომას ვენცლოვას ძველი თბილისის ერთ-ერთ სასტუმროში შევხვდით. მშვენიერი ამინდი იყო და სასაუბროდ ვერანდაზე დავსხედით. სამნი ვიყავით, ნინო ბექიშვილი, ზვიად რატიანი და ინა კულიშოვა, რომელიც ერთი საათით ადრე ესტუმრა პოეტს და ინტერვიუც ჩაწერა, მაგრამ ის ჩვენს საუბარსაც შემოუერთდა. ვენცლოვა უფრო დაქანცული გვეჩვენა, ვიდრე რამდენიმე დღის წინ, ბიბლიოთეკაში. მიუხედავად ამისა, დიდხანს და თავაზიანად პასუხობდა ჩვენს შეკითხვებს.
ინტერვიუ ჩაწერილია 2007 წლის ივლისში. საუბარს უძღვებიან ნინო ბექიშვილი, ინა კულიშოვა და ზვიად რატიანი.
ნინო ბექიშვილი – როდის გააცნობიერეთ, რომ პოეტი ხართ?
ტომას ვენცლოვა – ჯერ ერთი, არ ვიცი, გავაცნობიერე თუ არა ეს საერთოდ, მაგრამ შემიძლია გითხრათ, როდის ვიგრძენი, რომ მაქვს ამ საქმის კეთების უფლება. მაშინ, ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირში ვცხოვრობდი. პოლონელი მეგობრები მყავდა. ერთხელ, ერთ-ერთმა მომწერა: “ძვირფასო ტომას, ცოტა ხნის წინ პირველად მომეცა შესაძლებლობა, პოლონურ ენაზე წამეკითხა შენი ლექსი, თანაც – დიდი პოეტის მიერ თარგმნილი. უნდა გითხრა, რომ მომეწონა”. მაშინვე მივხვდი, რომ დიდი პოეტი ჩესლავ მილოშია, რადგან ის ლიტვაში დაიბადა, დაამთავრა ვილნიუსის უნივერსიტეტი, რომელიც იმ წლებში პოლონურ უნივერსიტეტად ითვლებოდა; მუდმივად ინტერესდებოდა ამ ქვეყნის ამბებით, ცოტა ლიტვური ენაც იცოდა, თუმცა თავისი ლიტვურის ყოველთვის რცხვენოდა. ლაპარაკი არა, მაგრამ კითხვა შეეძლო. ჰოდა, დაინტერესებულა ჩემი ნაწერებით და რაღაც კიდეც უთარგმნია. მე ამის შესახებ არაფერი ვიცოდი. როგორც გაირკვა, ჩემი ლექსი მას ბროდსკიმ “შეუგდო”. სხვათა შორის, ესეც ცალკე ამბავია – მათი შეხვედრა. მოკლედ, ბროდსკი უკვე გასამგზავრებლად ემზადებოდა და ჩვენ გამოსამშვიდობებელი ვახშამი მოვუწყეთ ლენინგრადში, რესტორნის ფანჯრიდან მოჩანდა კრეისერი “ავრორა”, ეს რატომღაც კარგად დამამახსოვრდა. რამდენიმე ჭიქა არყის შემდეგ ბროდსკიმ მკითხა: “ტომას, ვის თვლი საუკეთესო პოლონელ პოეტად?” – და თვითონვე უპასუხა – “ალბათ ჰერბერტს”. მე ვუთხარი, რომ ჰერბერტი, რა თქმა უნდა, კარგი პოეტია, ალბათ, ძალიან კარგიც, მაგრამ არსებობს მილოში. “მილოში ვინღაა”, მეკითხება. და მე ავუხსენი, ვინაა მილოში: რომ ის ემიგრანტია, რომ არის დიდი პოეტი და, ამასთანავე, დიდი ესეისტიც... ბროდსკი მეუბნება: “კარგი, იყოს მილოში. და მაინც ვის ჰგავს ეგ მილოში?” მე ვუთხარი, რომ ყველა დიდი პოეტი, პირველ რიგში, საკუთარ თავს ჰგავს, მაგრამ თუ მაინც ვინმეს შევადარებ, მაშინ ცოტათი ოდენს, ცოტათი კი შენ-მეთქი. თუ ასეა, კარგი პოეტი ყოფილაო. როცა ბროდსკი დასავლეთში გაემგზავრა, მილოშის შესახებ მხოლოდ ეს იცოდა. ისინი მალევე შეხვდნენ ერთმანეთს. ჯერ მილოშმა მიწერა წერილი: “ძვირფასო იოსიფ, მე უკვე გავიარე ის, რისი გავლაც თქვენ ახლა გიწევთ. ვიცი, გეშინიათ, რომ დასავლეთში ვეღარ შეძლებთ წერას. სხვათა შორის, მეც ამის მეშინოდა. და თუ ვერ შეძლებთ, გამოდის, თქვენ მხოლოდ იმ სამყაროსთვის იყავით შექმნილი. ხოლო თუ შეძლებთ, მით უკეთესი”. მოკლედ, მისწერა სიტყვები, რომლებმაც ბროდსკი ძალიან გაამხნევა. იოსიფი ამბობდა, რომ ეს იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი წერილი, რომელიც ოდესმე მიუღია. დღეს ეს წერილი გამოქვეყნებულია. მოკლედ, როცა ბროდსკიმ მილოში გაიცნო, მას ჩემი ერთი ლექსი უჩვენა, ეს იყო “საუბარი ზამთარში”, ლექსი, რომელიც პოლონეთის აჯანყებას ეძღვნება. მაშინ პალანგაში ვიყავი, ხოლო ბალტიის ზღვის მეორე ნაპირზე, პოლონეთში, აჯანყებულ მუშებს ხვრეტდნენ. ჩემი ბევრი მეგობარი მონაწილეობდა აჯანყებაში და, ბუნებრივია, მათ ამბავს ძალიან განვიცდიდი. ლექსში საუბარია ადამიანზე, რომელიც ზღვასთან დგას და ცდილობს განჭვრიტოს, თუ რა ხდება გაღმა ნაპირზე, რაც, რა თქმა უნდა, შეუძლებელია. არც რადიო მუშაობს, არც ფოსტა. ის ათვალიერებს თავისი პოლონელი მეგობრების ფოტოებს. მაგრამ ლექსი ისეა აგებული, რომ ცენზურა ვერაფერს მიხვდა. უცნაურია, მაგრამ ეს ლექსი ლიტვაში დაიბეჭდა კიდეც. მასში ნახსენებია ძველი ლიტვური თქმულება, რომლის თანახმად, ყოველი აჯანყების წინ განსაკუთრებით ცივი ზამთარი დგება. მოგეხსენებათ, ხეებს აქვთ წლების აღმნიშნავი წრეხაზები, და რაც უფრო სუსხიანია ზამთარი, მით უფრო მჭირდოა წრეები. და როცა ხეს ჭრიან, კუნძზე გამოსახული წრეხაზების მიხედვით, თითქოსდა შესაძლებელია ამოიცნო, რომ ამა და ამ წელს აჯანყება მომხდარა. მილოშმა თარგმნა “საუბარი ზამთარში”, მას მოეწონა ეს იდეა წრეხაზების შესახებ, რასაც კომენტარებშიც გაუსვა ხაზი. ხომ იცით, ბროდსკი ამბობდა, რომ ყოველ ლექსში უნდა იყოს პატარა საიდუმლო, რომელიც მხოლოდ ავტორმა იცის.
ინა კულიშოვა – მას ყოველ ლექსში ჰქონდა ასეთი საიდუმლო?
ტ.ვ. – ვფიქრობ, ჰქონდა.
ი.კ. – თქვენ?
ტ.ვ. – იმედია, მეც. მოკლედ, თარგმანი მილოშმა პოლონურ ჟურნალ “კულტურაში” დაბეჭდა, რომელიც პარიზში გამოდიოდა. ეს იყო პოლონელებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი გამოცემა, რომელმაც, გარკვეულწილად, ჩამოაყალიბა თანამედროვე პოლონური ინტელიგენცია. მართალია, ძნელად, მაგრამ ჟურნალი მაინც აღწევდა პოლონეთში. და მივწერე ჩემს მეგობარს (მივწერე იმის გათვალისწინებით, რომ საზღვარგარეთ გაგზავნილი ყველა წერილი იხსნებოდა): “მგონი ვხვდები, ვინ არის მთარგმნელი, რადგან ქვეყნად არც ისე ბევრია დიდი პოეტი, მაგრამ მაინტერესებს, სად დაიბეჭდა ლექსი. ვეჭვობ, ერთ ძალიან კულტურულ ქალაქში”. ანუ მივანიშნე როგორც პარიზზე, ისე ჟურნალის სახელწოდებაზე. მან მიპასუხა, რომ ჩემი ეჭვი აბსოლუტურად სწორია. სწორედ მაშინ გავიფიქრე: თუ მილოში მთარგმნის, ესე იგი, მაქვს უფლება ვაკეთო ის, რასაც ვაკეთებ. в
ი.კ. – როგორ მოხდა საბჭოთა კავშირიდან თქვენი გაძევება?
ტ.ვ. – მოგეხსენებათ, მამაჩემი მემარცხენე შეხედულებების კაცი იყო. როცა საბჭოთა კავშირმა ლიტვა დაიპყრო, მამა განათლების მინისტრად მუშაობდა. შემდეგ საკმაოდ პოპულარული და ნაყოფიერი საბჭოთა მწერალი გახდა. როგორც ჩანს, მამის ხათრით ბევრ რამეს მპატიობდნენ. მაგრამ მისმა გარდაცვალებამ სრულიად შეცვალა ხელისუფლების დამოკიდებულება ჩემდამი, აღარაფერს მიბეჭდავდნენ. მათ შორის, აღარც თარგმანებს. ედუარდას მეჟელაიტისმა ბრძანა, რომ ჩემი მწერალთა კავშირში მიღება დიდი შეცდომა იყო, რადგან არ შევესაბამებოდი წესდების პირველი პუნქტის მოთხოვნებს. პირველი პუნქტის თანახმად, მწერლის ვალია, მონაწილეობდეს კომუნიზმის მშენებლობაში. მას შეეკამათნენ: “ედუარდ ბენიამინოვიჩ, ჩვენ ხომ ის, როგორც მთარგმნელი, ისე მივიღეთ?” რაზეც მეჟელაიტისმა უპასუხა, რომ არც ჩემი მთარგმნელობითი საქმიანობა შეესაბამებოდა პირველი პუნქტის მოთხოვნებს. ამ დროსათვის ბროდსკიც გააძევეს. მისი წასვლის შემდეგ საშინელი სიცარიელე ვიგრძენი და ცენტრალურ კომიტეტს ღია წერილი ვივწერე (“ღია” იმიტომ, რომ მისი დასავლეთში გადაგზავნა მოვახერხე): “პატივცემულებო! – არ მიხსენებია სიტყვა “ამხანაგებო”, – ჩემი შეხედულებები პრინციპულად განსხვავდება იმისაგან, რასაც თქვენ ემსახურებით. კომუნისტური იდეოლოგია ჩემთვის უცხოა, ვთვლი, რომ ეს არის მცდარი მოძღვრება. ჩემი პოზიცია არავისთვისაა საიდუმლო, მათ შორის – არც თქვენთვის. სისტემის შეცვლა, სამწუხაროდ, ჩემს ძალებს აღემატება. მაგრამ შემიძლია და მოვალეც ვარ, მის შესახებ ჩემი აზრი გამოვთქვა. ამ მდგომარეობაში ჩემთვის წარმოუდგენელია საბჭოთა კავშირში ცხოვრება და კულტურული მოღვაწეობის გაგრძელება. ამიტომ, ადამიანის უფლებათა დეკლარაციისა და არსებული კანონმდებლობის შესაბამისად, მოვითხოვ საზღვარგარეთ გამგზავრების უფლებას”. დავწერე ეს წერილი და დაველოდე რეაქციას. კიდევ რამდენიმე ადამიანმა დაწერა მსგავსი წერილი და მათი უმეტესობა ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მოხვდა. ვფიქრობდი, მეც იგივე მელოდა. ჩემი წერილი დასავლეთშიც გამოქვეყნდა და ჩემს დასაცავად რამდენიმე ცნობილმა მწერალმაც გამოთქვა აზრი, მაგალითად, არტურ მილერმა და ჩესლავ მილოშმა. ესეც ბროდსკის დამსახურება იყო. გარკვეული დროის შემდეგ ლიტვის კომპარტიის ცენტრალურ კომიტეტში დამიბარეს და მითხრეს, რომ, მათი აზრით, წერილი დაწერილია დეპრესიის ნიადაგზე, უკიდურესი სასოწარკვეთის ჟამს, და რომ ისინი მზად არიან, თვალი დახუჭონ მასზე. შემომთავაზეს შექსპირის თარგმნა. დავთანხმდი, რადგან ოჯახი რამენაირად უნდა მერჩინა. მალევე ჰელსინკის ჯგუფში მიმიწვიეს. სწორედ ამ ჯგუფში გაწევრიანებამ დააჩქარა ქვეყნიდან ჩემი გაძევება. ეს მოხდა 1977 წელს. ჩემთან ერთად კიდევ ორი დისიტენტი გააძევეს, ლუდმილა ალექსეევა მოსკოვის და გენერალი გრიგორენკო კიევის ჰელსინკის ჯგუფებიდან.
ნ.ბ. – შტატებში პოლიტიკური თავშესაფარი გაძევებისთანავე მოითხოვეთ?
ტ.ვ. – არა, გარკვეული დროის მანძილზე საბჭოთა კავშირის მოქალაქობას ვინარჩუნებდი. მაგრამ რამდენიმე ხმამაღალი გამოსვლისა და ამერიკის კონგრესში წარმოთქმული სიტყვის შემდეგ მოქალაქეობა ჩამომართვეს. სწორედ მაშინ მოვითხოვე პოლიტიკური თავშესაფარი. მალე ამერიკის მოქალაქეობაც მივიღე. დღეს უკვე ორმაგი მოქალაქეობა მაქვს, ამერიკის და ლიტვის. როდესაც კავშირიდან მაძევებდნენ, ხელისუფლება იმედოვნებდა, რომ რომელიმე ღობის ძირში ამომხდებოდა სული. ამას ჰქონდა თავისი ახსნა: მე ძალიან უმწეო ადამიანი გახლავრთ საყოფაცხოვრებო საკითხებში, მაგრამ, მადლობა ღმერთს, ყოჩაღი ცოლი მყავს. მეორეც, იცოდნენ, რომ ალკოჰოლის მოყვარული კაცი ვარ (თუმცა, დღეს ეს ჩემზე ნაკლებად ითქმის). საბედნიეროდ, მათი მოლოდინი არ გამართლდა.
ი.კ. – როგორც პოეტს, რამდენად გზღუდავდათ საბჭოური იდეოლოგიური და სხვა ტიპის აკრძალვები და, ემიგრირების შემდეგ, რამდენად აისახა მათგან გათავისუფლება თქვენს პოეზიაზე?
ტ.ვ. – საბჭოურ ცენზურაზე ლაპარაკი არც ღირს. იდეოლოგიურ აკრძალვებზე გაცილებით საინტერესოა ზოგად-ესთეტური აკრძალვების საკითხი. საკითხი დავსვათ ასე: რა დაემართებოდა ხელოვნებას, წესები რომ არ არსებობდეს? რომ არ არსებობდეს აკრძალვები? პოსტმოდერნიზმმა ნაწილობრივ დაძლია აკრძალვები, რომლებიც მოდერნიზმსაც კი ახასიათებდა. თითქოს შესაძლებელი გახადა უკიდურესად ველური სექსუალური სცენების აღწერა, იმაზე წერა, რაც ადრე სირცხვილად ითვლებოდა. ეს ეხება არამარტო სექსუალურ, არამედ, ვთქვათ, რაბლეანურ თემებს, ექსკრემენტებს, რაც ხელოვნების სხვა მიმდინარეობებშიც იჩენს თავს. მაგალითად, დასაშვები გახდა, ვენეციის ბიენალეზე წარმოადგინო ნეხვი და თქვა, რომ ეს ხელოვნების ნიმუშია. აკრძალვების ხელაღებით უარყოფა დიდ მავნებლობად მიმაჩნია, რადგან ეს არის ენტროპია, რომელსაც სრულ უსახურებამდე მივყავართ, ყველაფერს აუფასურებს. ეს განსაკუთრებით თვალშისაცემია პოეზიაში. ამ ტიპის პოეზია, რომელმაც, სხვათა შორის, ლიტვაშიც მოიკიდა ფეხი, ჩემთვის უინტერესოა და ვთვლი, რომ მისი კითხვა არ ღირს. წესად იქცა შოკისმომგვრელ ელემენტებზე ორიენტირება, იქნება ეს პოეტური ხატი თუ ცალკეული სიტყვები, რომელთა მიღმა, როგორც წესი, არაფერი დგას. მე მიზიდავს მრავალშრიანი პოეზია. ხარისხიანი პოსტმოდერნიზმი მრავალშრიანია, მასში სხვადასხვა პლასტები ერთმანეთს ავსებს და ერთმანეთში ირეკლება. მკითხველის გაოგნება თვითმიზანს არ წარმოადგენს. თუმცა, თუ საჭიროა, არც ესაა დაუშვებელი. მეც მაქვს ლექსები, რომლებშიც სქესობრივი აქტია აღწერილი, თუმცა გაცილებით მსუბუქად და მინიშნებებით, ვიდრე ამას თანამედროვე პოეტები აკეთებენ. ბროდსკისაც აქვს ლექსი, სადაც პირველი სქესობრივი აქტია აღწერილი, ერთ ნაწილში – მამაკაცის, მეორეში კი – ქალის პირით (იგულისხმება ი.ბროდსკის ლექსი “დუეტი”), მაგრამ ეს ძალიან საინტერესოდაა გაკეთებული. გარკვეული აკრძალვების არსებობა სრულებით არ ნიშნავს ცენზურას. ეს უფრო ერთგვარი შინაგანი საყრდენია. პლიუს, არსებობს მასკულტურაც, რომელიც ასევე თავისებური ხელოვნებაა, თუმცა ბევრს აფრთხობს მისი პრიმიტივიზმი, შიშობენ, რომ მასკულტურას ნამდვილი ხელოვნება შეჭმა შეუძლია. მასკულტურა ხელოვნების ყველა სფეროში შეიჭრა, მაგრამ მე, საერთო ჯამში, მისი წინააღმდეგი არ ვარ, თუმცა ვარ აბსოლუტურად გულგრილი მის მიმართ. უფრო სწორად, ვარ აბსოლუტურად ყრუ, ვთქვათ, ამ ტიპის მუსიკის მიმართ. საერთოდ ვერ ვარჩევ ერთმანეთისაგან მადონას და მაიკლ ჯექსონს (რასაც ვერ ვიტყოდი შნიტკესა და პიარტზე). მიუხედავად ამისა, ყოველთვის ვიმეორებ, რომ მასობრივ და ნამდვილ ხელოვნებას შორის იყო და უნდა იყოს კიდეც ერთგვარი დაძაბულობა. თავის დროზე მასკულტურად ფოლკლორი ითვლებოდა, რომელიც ზოგისთვის გაცილებით სასიამოვნო მოსასმენია, ვიდრე თანამედროვე პოპულარული მუსიკა, ვიღაც კი მაიკლ ჯექსონს ამჯობინებს, რაშიც, თავისთავად, არაფერია ცუდი. მაგრამ ამ ორ პოლუსს შორის მუდმივად არსებობდა ურთიერთკავშირი. ანუ მასობრივი კულტურა რაღაცას იღებს მაღალი ხელოვნებისგან და მაქსიმალურად აუბრალოებს მას, მაღალი ხელოვნება კი, პირიქით, მასობრივი კულტურიდან ნასესხებს აკეთილშობილებს. და ეს დაძაბულობა ორივესთვის აუცილებელია. სხვა საქმეა გლობალიზაცია. მას ერთფეროვნებისაკენ მივყავართ. მაგრამ, მეორე მხრივ, ეს არის გამოწვევა, რომელიც კულტურამ უნდა მიიღოს. პრიორიტეტულს ხდის ინდივიდუალიზმის, განსაკუთრებით – ნაციონალური ინდივიდუალიზმის შენარჩუნებას. ლიტერატურის შემთხვევაში ეს არც ისე რთულია, რადგან ინდივიდუალურობა ენითაა გამყარებული.
ნ.ბ. – თქვენ, ასე ვთქვათ, ორივე შეიცანით – კომუნიზმიც და კაპიტალიზმიც. ვფიქრობ, მათ შორის არა მარტო განსხვავებებს აღმოაჩენდით.
ტ.ვ. – რადგან მაინც სამოთხიდან განდევნილები ვართ და ამქვეყნად კარგს აღარაფერს უნდა ველოდოთ, ორივე წყობა – კომუნიზმიც და კაპიტალიზმიც – საკმაოდ უსიამოვნოა. ოღონდ სხვადასხვანაირად უსიამოვნო. კომუნიზმი ადამიანს ან კლავს – არარაობად აქცევს, ან პირიქით, აკაჟებს. კაპიტალიზმი კი ადამიანს რყვნის. ადრეულ პერიოდში კაპიტალიზმიც აკაჟებდა, იყვნენ თავის დროზე კაპიტალიზმით გაკაჟებული ადამიანები, სხვათა შორის, არა მხოლოდ ცუდი ადამიანები. ახლა გაცილებით რთულადაა საქმე. ვფიქრობ, ეკლესიისთვის ორივე წყობა მიუღებელია. სამწუხაროდ, ეკლესიისათვის მისაღები წყობის ფორმირება თითქმის შეუძლებელია. იყო ამის წარუმატებელი მცდელობა შუა საუკუნეებში, თუმცა შედეგი მაინც უკეთესი იყო, ვიდრე კომუნიზმისა და კაპიტალიზმის შემთხვევაში. სწორედ ამ მცდელობის გამოძახილია დანტე, ვიიონი... ოღონდ, ეს ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებია, დიდი ფილოსოფია, დიდი მხატვრობა, დიდი არქიტექტურა, რომლის მსგავსი აღარ შექმნილა. რენესანსი კი შუასაუკუნეების ნანგრევებზეა აღმოცენებული. თუმცა ძალაშია ძველი ინერცია, ანუ მოდის შექსპირი, სერვანტესი. შემდეგ – ლაპარაკიც არ ღირს. მახსოვს, როცა კომუნიზმმა კრახი განიცადა, იოანე პავლე მეორემ ახალი ენციკლიკები გაახმოვანა. მაშინ მომეჩვენა, რომ ამით პაპმა მიგვანიშნა – დროა, კაპიტალიზმიც მოვინელეთო. არ გამოვრიცხავ, რომ ეს პროცესი უკვე დაიწყო.
ზ. რ. – ერთხელ თქვით, რომ, მეგობრობის მიუხედავად, თქვენ გეშინოდათ ბროდსკის. რომ ის ხშირად უხეში და დაუნდობელი იყო შეფასებისას. როგორ გგონიათ, თავად ბროდსკისთვის თუ არსებობდა ვინმე, ვის მიმართაც მსგავს შიშს განიცდიდა? თუ ეშინოდა, ვთქვათ, მილოშის ან ოდენის?
ტ.ვ.: ვფიქრობ, ეს იყო მილოში. მილოში იყო მცირეთაგან ერთ-ერთი, ვისაც ბროდსკი ქვემოდან ზემოთ აჰყურებდა. ძალიან მცირეთაგან ერთ-ერთი. ის ამბობდა, რომ მილოში არის accomplished, ანუ ყოველმხრივ შემდგარი ადამიანი, და რომ თვითონაც უნდოდა, ასეთი ყოფილიყო. თუმცა ბროდსკი და მილოში ძალიან განსხვავებული პოეტები არიან. ვფიქრობ, მას ისე ძალიანაც არ ეშინოდა მილოშის, როგორც მე – ბროდსკის, მაგრამ, მაინც, ცოტათი ეშინოდა. მე, ცხადია, მილოშისაც მეშინოდა. თანაც ძალიან. მაგრამ ჩვენ გვქონდა ერთი საერთო თემა, რაც გვიადვილებდა ურთიერთობას, ეს იყო ვილნიუსი, ჩვენი საერთო ქალაქი. ორივე ვილნიუსის კარგი მცოდნეები ვიყავით და შეგვეძლო საათობით გველაპარაკა მის არქიტექტურაზე, ქუჩებზე, უნივერსიტეტზე.
ნ.ბ. – თქვენ ხომ ბერკლის უნივერსიტეტშიც მუშაობდით ერთად?
ტ.ვ. – დიახ, მან მიმიწვია ბერკლიში. როგორც მახსოვს, იმ სემესტრში მილოში აღარ ასწავლიდა, მაგრამ ჩემს ლექციებს ესწრებოდა. ლექციებს რუსულ ენაზე ვკითხულობდი, მიმყავდა ლოტმანისეული „რუსული სემიოტიკის“ კურსი, რაც მაშინ საკმაოდ მოდური იყო და, მართლაც, ძალიან საინტერესოა, ნათელს ფენს ლიტერატურის ისეთ მხარეებს, რომელთაც, როგორც წესი, ყურადღებას ნაკლებად ვაქცევთ. მილოში ჩემს ათივე ლექციას დაესწრო და ბოლოს მითხრა: „რადგან მასწავლებლობა შეძელი, შეგიძლია, დასავლური ცხოვრებისა აღარ გეშინოდეს“.
ი.კ. – მანამდე თუ გქონდათ პედაგოგიური პრაქტიკა?
ტ.ვ. – მცირე. დროდადრო მიწევდა ლექციების კითხვა ვილნიუსის უნივერსიტეტში, ძირითადად სხვებს ვცვლიდი, ვთქვათ, შვებულებაში ან ბიულეტენზე გასულებს. თითო ლექციაში სამ მანეთს მიხდიდნენ. როგორც იტყვიან, არაფერი მქონდა დასაკარგი, გარდა საკუთარი ბორკილებისა, ამიტომ ლექციებზე ვსაუბრობდი პრუსტზე, ჯოისზე, კაფკაზე, ბორხესზე, რაც სრულიად წარმოუდგენელი იყო იმდროინდელი პროგრამიდან გამომდინარე. არც კი ვიცი, როგორ ახერხებდნენ ჩემი საწყალი სტუდენტები გამოცდის ჩაბარებას. იქ ეკითხებოდნენ ბერნარდ შოუზე, რომენ როლანზე, მათ კი იცოდნენ მხოლოდ ბორხესი და კაფკა. მახსოვს, ერთხელ გამოცდაზეც დამასწრეს. ეს არასდროს დამავიწყდება, რადგან იმ დღეს მოვისმინე ყველაზე სასაცილო რამ ჩემს ცხოვრებაში. სტუდენტები ათას სისულელეს ბოდავდნენ, მაგრამ ერთმა გოგონამ განსაკუთრებით გამოიჩინა თავი. მას ჰკითხეს: “რა არის რენესანსი?” გოგონამ კი უპასუხა: “დონ-კიხოტის ცხენი”. რაც მთავარია, იყო ამ პასუხში რაღაც ღრმა სიმართლე.
ზ.რ. – ვფიქრობ, თქვენ არც ისე პროდუქტული პოეტი ხართ. ყოველ შემთხვევაში, პოეტური კრებულების რაოდენობისა და მათი მოცულობის გათვალისწინებით, ასე ჩანს. საინტერესოა, იმოქმედა თუ არა ემიგრაციამ თქვენს ნაყოფიერებაზე? ემიგრაციამდე მეტს წერდით, ვიდრე შემდეგ, თუ პირიქით?
ტ.ვ. – გეტყვით. მე მართლაც ძალიან არაპროდუქტული პოეტი ვარ. მთელი ცხოვრების მანძილზე დაახლოებით ორასი ლექსი დავწერე. ვგულისხმობ გამოქვეყნებულებს. ერთი კია, მათგან ბევრი ლექსი საკმაოდ გრძელია. ყოველთვის განვიცდიდი, რომ ასე ცოტას ვწერ. ჯერ ერთი, ეს ცუდია პროფესიონალური თვალსაზრისით: როცა ბევრს წერ, გარკვეულწილად, ხელს იწაფავ, ბევრ რამეს სწავლობ. მაგრამ, მეორე მხრივ, ყოველთვის ვიმშვიდებდი თავს იმით, რომ კავაფისმა გაცილებით ნაკლები დაწერა. შიმბორსკაც დაახლოებით ორასამდე ლექსის ავტორია. თანაც, ლექსების გარდა, მე საკმაოდ ბევრს ვთარგმნი. თუ თავს მოვუყრი ჩემს თარგმანებს, ბევრად მეტი გამოვა, ვიდრე საკუთარი ლექსები. წელიწადში დაახლოებით ოთხ ლექსს ვწერ; ზოგჯერ ათსაც, მაგრამ ეს იშვიათად ხდება. იმოქმედა თუ არა ემიგრაციამ? დიახ, იმოქმედა. ემიგრაციაში მეტს ვწერ, ვიდრე სამშობლოში. სხვათა შორის, მაქვს ლექსები, რომლებიც არასდროს გამომიქვეყნებია და არც ვაპირებ. მათ შორის - რუსულიც. უბრალოდ, რუსი გოგონა მიყვარდა და, ბუნებრივია, ლექსებსაც ვუძღვნიდი. ხომ უნდა მეჩვენებინა მისთვის, ვისთან აქვს საქმე. ისე, მთელი ცხოვრების მანძილზე რუსი გოგონები მიყვარდებოდნენ. ეს უნდა ვაღიარო. იყო ხანგრძლივი პერიოდიც, როცა წელიწადში მაქსიმუმ ორ ლექსს ვწერდი. მაგრამ ემიგრაციაში მეტს ვწერ. თუმცა, მგონია, რომ იმოქმედა არა იმდენად ემიგრაციამ, რამდენადაც ასაკმა. საქმე იმაშია, რომ ლექსის დასაწერად მჭირდება ორი კვირა, ოღონდ ისეთი ორი კვირა, როცა არავინ და არაფერი შემაწუხებს. არც ლექციები, არც გამოსვლები, არც ინტერვიუ, არც მოგზაურობა. პირველი კვირა უნდა ვიჯდე და არაფერი ვაკეთო, მეორე კვირაში კი რაღაცეების ჩაწერას ვიწყებ. და ამ ორი კვირის მანძილზე შეიძლება დამეწეროს რამდენიმე ლექსი. როგორც წესი, სწორედ ესაა ჩემი წლიური ნამუშევარი. წელს, მაგალითად, უკვე მქონდა ასეთი ორკვირეული. სხვათა შორის, წერა თითქმის აქ დავიწყე, კავკასიაში. ოღონდ თითქმის. ჩემი ერთერთი პირველი ლექსები კავკასიურ თემებზეა დაწერილი. მაქვს ლექსები ჯვრის მონასტერზე, მცხეთის ტაძარზე. მაქვს არარატის ზეგანზე. სიღნაღზე. ეს ადრეული ლექსებია, რომელთაც აღარ ვბეჭდავ, ნამდვილად არ მინდა მათი პოპულარიზაცია. ესაა პასტერნაკული სულისკვეთებით დაწერილი ლექსები. როგორც ჩანს, ვბაძავდი პასტერნაკს. ხოლო ყველაზე პირველი ლექსი უნგრეთის აჯანყების შესახებ დავწერე 1956 წელს.
ი.კ. – თქვენ გითქვამთ, რომ შეხვდით პასტერნაკს და “ექიმ ჟივაგოზე” ესაუბრეთ.
ტ.ვ. – მასთან ნატალია ტრაუბერგმა მიმიყვანა. იმ დროისთვის უკვე წაკითხული მქონდა “ჟივაგო” და, უნდა გითხრათ, არ მომეწონა. ნატალია ტრაუბერგმა პასტერნაკს უთხრა, რომ ლიტველი პოეტი ვენცლოვა ცდილობს მისი ლექსების თარგმნას. პასტერნაკმა მაშინვე დამიწყო მტკიცება, რომ არც მეფიქრა მისი ადრეული ლექსების თარგმნა, რომ ისინი მანერულობითაა გამოჭმული, და თუ რაიმე მეტ-ნაკლებად ღირებული შეუქმნია, ესაა “ექიმი ჟივაგო”. შემდეგ თქვა, რომ წერს პიესას “ბრმა მზეთუნახავი”, და რომ ეს იქნება საუკეთესო ნაწარმოები, რომელიც დაუწერია ან ოდესმე დაწერს. “მძინარე მზეთუნახავი”, ალბათ, მოგეხსენებათ, ძალიან წარუმატებელი ნაწარმოებია. მე ვუთხარი, რომ ვერანაირად ვერ დავეთანხმები მის შეფასებას, რომ ძალიან მომწონს მისი ადრეული ლექსები. ის მაინც მიმტკიცებდა, რომ ეს ლექსები არაფრად ვარგა და ამბობდა, რომ ლიტერატურა, საერთო ჯამში, ორ კატეგორიად იყოფა: პირველია სიტყვიერება, რაც შეიძლება იყოს დახვეწილი, გონებამახვილური, ჭკვიანური, საინტერესო, მოკლედ – თომას მანური; მაგრამ ეს მაინც სიტყვიერებაა. მეორე კატეგორია კი – ესაა ლიტერატურა-სამყარო, რომელიც ცხოვრობს საკუთარი კანონებით; ანუ დოსტოევსკისა და ჰემინგუეის ლიტერატურა. მან რატომღაც შეაქო ჰემინგუეი (მაშინ პოპულარული იყო “მოხუცი და ზღვა”, ყველა კითხულობდა, ყველა აღფრთოვანებული იყო ამ წიგნით. მათ შორის, როგორც ჩანს, პასტერნაკიც). და თუ მას რაიმე ღირებული შეუქმნია, ეს სწორედ მეორე კატეგორიას მიეკუთვნება, ანუ არა სიტყვიერებას, არამედ ნამდვილ ლიტერატურას. მას ჯეროდა, რომ ახალი პიესა კიდევ უფრო ახლოს იქნება ამ კატეგორიასთან. ძირითადად ლაპარაკობდა ის, მე კი ვუსმენდი. საინტერესო იყო. ცხადია, არ ვეთანხმებოდი, არც ახლა ვეთანხმები. ჩემთვის “ჩემი და, ცხოვრება” გაცილებით ახლობელია, ვიდრე “ექიმი ჟივაგო”. “ჟივაგოს” ლექსები, რა თქმა უნდა, კარგია, მაგრამ პროზა არც ისე.
ი.კ. – პასტერნაკმა ჭკვიანი ადამიანის შთაბეჭდილება დატოვა თქვენზე?
ტ.ვ. – იმ დროს ყველა ამბობდა: ჭკვიანი მანდელშტამი, სულელი პასტერნაკი. იყო ასეთი გამოთქმა. როგორც მივხვდი, პასტერნაკი არ იყო ძალიან ჭკვიანი კაცი. იყო, რა თქმა უნდა, გენიოსი. მასზე გადმოვიდა რაღაც მადლი და ათქმევინებდა სრულიად გამაოგნებელ სიტყვებს.
ი.კ.: თქვენი აზრით, რომელი რუსი პოეტი, ან პოლონელი, ან ამერიკელი, იყო ერთდროულად ჭკვიანიც და გენიალურიც?
ტ.ვ. – ჭკვიანიც და გენიალურიც? როგორ გითხრათ... ალბათ ოდენი. ალბათ ფროსტი. იცით, ბროდსკის აქვს ასეთი სტრიქონები – მას ჩაესმის ოდენის ხმა: «я знал трех великих поэтов, каждый ∕ был большой сукин сын». და ერთხელ ვკითხე, ვინ იგულისმებოდა ამ სამ პოეტში. თქვენ თუ იცით, ვინ იყვნენ?
ზ.რ. – ერთ-ერთი იყო, ალბათ, ფროსტი.
ტ.ვ. – მართალია. მეორე ეზრა პაუნდი, მესამე – ბერტოლდ ბრეხტი. ოდენი ბრეხტს დიდ პოეტად თვლიდა.
ნ.ბ. – ბროდსკიც?
ტ.ვ. – ვერ გეტყვით, რას ფიქრობდა ბროდსკი ბრეხტზე. ვფიქრობ, დიდად არ უნდა ყვარებოდა. მას უყვარდა ფროსტი. პაუნდი კი, პირიქით, გამოხატულად არ უყვარდა. და თითქოს ჯიბრზე, სწორედ პაუნდის გვერდითაა დამარხული.
ზ.რ. – მე კი ვფიქრობდი, რომ მესამე ელიოტი იყო.
ტ.ვ. – არა. ოდენი, როგორც ვიცი, პირადად არ იცნობდა ელიოტს. სხვათაშორის, მე ვთარგმნიდი ოდენს. ეს თარგმანები გამოვაქვეყნე კიდეც ლიტვაში და პუბლიკაცია მასაც გადავუგზავნე. მან მიპასუხა. მომწერა ძალიან თბილი წერილი, გამოხატა მადლიერება, აღნიშნა, რომ იცის, თუ როგორი რთულია მთარგმნელობა და რა ცოტას უხდიან მთარგმნელებს. მოკლედ, მაქვს ოდენის ასეთი წერილი. უფრო სწორად, მე აღარ მაქვს: ეს წერილი ლიტვის ლიტერატურის ინსტიტუტის არქივში ინახება. და იყო კიდევ ერთი საინტერესო ამბავი – თუ როგორ გავუგზავნე ბროდსკის ხელით ლიტვური არაყი. ამას ბროდსკიც იგონებდა ინტერვიუებში. დარწმუნებული ვიყავი, რომ ის აუცილებლად შეხვდებოდა ოდენს და მასთან ლიტვური 70-გრადუსიანი არყის ბოთლი გავატანე. მაშინ არც ვიცოდი, რომ ოდენი სვამდა, თანაც საფუძვლიანად. დილით დალევდა 200 გრამს, შემდეგ სადილამდე მუშაობდა, სადილზე ისევ 200 გრამს, შემდეგ ექვსამდე ისევ მუშაობდა, ექვსის შემდეგ კი, როგორც იტყვიან, დალევაც შეიძლება. მოკლედ, გავუგზავნე სასმელი და შემდეგ ბროდსკიმ მომწერა, რომ ეს ბოთლი ერთად დაცალეს. წლების შემდეგ მოვხვდი ოდენის მუზეუმში, სოფელ კირხშტეტენში, ვენის მახლობლად, სადაც მან სიცოცხლის ბოლო წლები გაატარა და, სხვათაშორის, იქვეა დაკრძალული. სასტუმრო ოთახში იდგა კარადა, რომელიც სავსე იყო ცარიელი ბოთლებით. მან, რა თქმა უნდა, ათასობით ბოთლი დააშრო, მაგრამ კარადაში დაახლოებით თხუთმეტი ბოთლი იდგა. ძალიან მინდოდა, მათ შორის ჩემი ბოთლიც მეპოვა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ ვიპოვე.
ნ.ბ. – თქვენ პროფესიონალი მთარგმნელი ხართ. ხომ არ თვლით, რომ რეგულარული მთარგმნელობითი საქმიანობა ხელს უშლის საკუთარი ნაწარმოებების წერას?
ტ.ვ. – ახმატოვა თვლიდა, რომ უშლის. მეც მეუბნებოდა: თუ შეგიძლია წერო საკუთარი, ნუ გაერთობი თარგმანებით, თუმცა, ცხადია, არიან პოეტები, რომლებიც თარგმანში უკეთ რეალიზდებიან. ასეთად თვლიდა ჟუკოვსკის. ასევე ლოზინსკის. მაგრამ ლოზინსკიზე ამბობდა, რომ მას საკუთარის წერაც შეეძლო და საწყენია, რომ მხოლოდ თარგმნიდაო. თუმცა, თარგმნიდა გენიალურად. ახმატოვა ახსენებდა შენგელსაც, ძალიან მოწონდა მის მიერ თარგმნილი ბაირონის “დონ ჟუანი”, თუმცა, თვითონ ბაირონს არ თვლიდა კარგ პოეტად. არ უყვარდა.
ნ.ბ. – თქვენ თუ ეთანხმებით ბაირონის შეფასებაში?
ტ.ვ. – არ ვიცი. ცუდად ვიცნობ ბაირონს. ზოგი რამ მომწონს, ვთქვათ, “სტანსები ავგუსტასადმი”. არ გამოვრიცხავ, რომ ეს პასტერნაკის დამსახურებაა: «В одиночестве певчая птица целый день мне поет о тебе». ახმატოვა თვითონაც ბევრს თარგმნიდა. თუმცა, როგორც იცით, მის მიერ ხელმოწერილი თარგმანები ზოგჯერ მას არც ეკუთვნოდა. ის ხშირად აწერდა ხელს სხვის თარგმანებს და ჰონორარსაც ნამდვილ ავტორს აძლევდა. ასე ეხმარებოდა ახალგაზრდა პოეტებს. მაგრამ ახმატოვა თვლიდა, რომ მას ხელს უშლიდა თარგმნა. მე ცხოვრებაში მქონდა პერიოდები, როცა გაცილებით მეტს ვთარგმნიდი, ვიდრე ვწერდი. ანუ წელიწადში ვწერდი ჩემ საცოდავ ორ ლექსს, სამაგიეროდ, დიდ ნაწარმოებებს ვთარგმნიდი. ვთარგმნიდი ელიოტის “უნაყოფო მიწას”, სენ-ჟონ პერსის “ანაბასისს”. სხვათაშორის, “ანაბასისი” ჩემთვის უცხოა, ეს არ არის ჩემი პოეზია, მაგრამ რატომღაც ამ ნაწარმოებმა ყველაზე დიდი გავლენა იქონია თანამედროვე ლიტვურ პოეზიაზე. თარგმანი “სამიზდატში” დაიბეჭდა და მალევე შევამჩნიე, რომ ახალგაზრდა ლიტველმა პოეტებმა სენ-ჟონ პერსის სტილში დაიწყეს წერა.
ალბათ არც საქართველოა ერთადერთი ქვეყანა, სადაც თანამედროვეობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ლიტველ პოეტს მისი ბიოგრაფიის წყალობით უფრო იცნობენ, ვიდრე ლექსებით.
ეს ბუნებრივიცაა. მისი ლიტერატურული რეპუტაცია და დისიდენტური წარსული, საბჭოთა კავშირიდან გაძევება, მეგობრობა გასული საუკუნის უდიდეს პოეტებთან – ჩესლავ მილოშთან, იოსიფ ბროდსკისთან, – აი ის შტრიხები, რომლებმაც მკითხველის ცნობიერებაში განსაკუთრებული ადგილი მიუჩინეს ლიტველი პოეტის სახელს, აქციეს ადამიანად, რომელიც თავისი ცხოვრებით გარკვეულწილად განასახიერებს საკუთარ ეპოქას.
ამ სტრიქონების ავტორებს კარგად გვახსოვს გაკვირვება, რომელიც დაგვეუფლა გასული წლის ივლისის თვეში, როცა გავიგეთ, რომ ამა და ამ რიცხვში, თბილისის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, შედგებოდა შეხვედრა პოეტ ტომას ვენცლოვასთან.
ერთმანეთს ვურეკავდით და ვეკითხებოდით, ნუთუ სწორედ იმ ტომას ვენცლოვაზე იყო საუბარი?
თითქოს რა იყო წარმოუდგენელი, მაგრამ მაინც, თავიდან დავეჭვდით. საბედნიეროდ, არანაირი შეცდომა: ბიბლიოთეკაში მსმენელთა წინაშე წარსდგა ტომას ვენცლოვა. სწორედ ის.
ორიოდ დღის შემდეგ, საქართველოდან გამგზავრებამდე რამდენიმე საათით ადრე, ტომას ვენცლოვას ძველი თბილისის ერთ-ერთ სასტუმროში შევხვდით. მშვენიერი ამინდი იყო და სასაუბროდ ვერანდაზე დავსხედით. სამნი ვიყავით, ნინო ბექიშვილი, ზვიად რატიანი და ინა კულიშოვა, რომელიც ერთი საათით ადრე ესტუმრა პოეტს და ინტერვიუც ჩაწერა, მაგრამ ის ჩვენს საუბარსაც შემოუერთდა. ვენცლოვა უფრო დაქანცული გვეჩვენა, ვიდრე რამდენიმე დღის წინ, ბიბლიოთეკაში. მიუხედავად ამისა, დიდხანს და თავაზიანად პასუხობდა ჩვენს შეკითხვებს.
ინტერვიუ ჩაწერილია 2007 წლის ივლისში. საუბარს უძღვებიან ნინო ბექიშვილი, ინა კულიშოვა და ზვიად რატიანი.
ნინო ბექიშვილი – როდის გააცნობიერეთ, რომ პოეტი ხართ?
ტომას ვენცლოვა – ჯერ ერთი, არ ვიცი, გავაცნობიერე თუ არა ეს საერთოდ, მაგრამ შემიძლია გითხრათ, როდის ვიგრძენი, რომ მაქვს ამ საქმის კეთების უფლება. მაშინ, ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირში ვცხოვრობდი. პოლონელი მეგობრები მყავდა. ერთხელ, ერთ-ერთმა მომწერა: “ძვირფასო ტომას, ცოტა ხნის წინ პირველად მომეცა შესაძლებლობა, პოლონურ ენაზე წამეკითხა შენი ლექსი, თანაც – დიდი პოეტის მიერ თარგმნილი. უნდა გითხრა, რომ მომეწონა”. მაშინვე მივხვდი, რომ დიდი პოეტი ჩესლავ მილოშია, რადგან ის ლიტვაში დაიბადა, დაამთავრა ვილნიუსის უნივერსიტეტი, რომელიც იმ წლებში პოლონურ უნივერსიტეტად ითვლებოდა; მუდმივად ინტერესდებოდა ამ ქვეყნის ამბებით, ცოტა ლიტვური ენაც იცოდა, თუმცა თავისი ლიტვურის ყოველთვის რცხვენოდა. ლაპარაკი არა, მაგრამ კითხვა შეეძლო. ჰოდა, დაინტერესებულა ჩემი ნაწერებით და რაღაც კიდეც უთარგმნია. მე ამის შესახებ არაფერი ვიცოდი. როგორც გაირკვა, ჩემი ლექსი მას ბროდსკიმ “შეუგდო”. სხვათა შორის, ესეც ცალკე ამბავია – მათი შეხვედრა. მოკლედ, ბროდსკი უკვე გასამგზავრებლად ემზადებოდა და ჩვენ გამოსამშვიდობებელი ვახშამი მოვუწყეთ ლენინგრადში, რესტორნის ფანჯრიდან მოჩანდა კრეისერი “ავრორა”, ეს რატომღაც კარგად დამამახსოვრდა. რამდენიმე ჭიქა არყის შემდეგ ბროდსკიმ მკითხა: “ტომას, ვის თვლი საუკეთესო პოლონელ პოეტად?” – და თვითონვე უპასუხა – “ალბათ ჰერბერტს”. მე ვუთხარი, რომ ჰერბერტი, რა თქმა უნდა, კარგი პოეტია, ალბათ, ძალიან კარგიც, მაგრამ არსებობს მილოში. “მილოში ვინღაა”, მეკითხება. და მე ავუხსენი, ვინაა მილოში: რომ ის ემიგრანტია, რომ არის დიდი პოეტი და, ამასთანავე, დიდი ესეისტიც... ბროდსკი მეუბნება: “კარგი, იყოს მილოში. და მაინც ვის ჰგავს ეგ მილოში?” მე ვუთხარი, რომ ყველა დიდი პოეტი, პირველ რიგში, საკუთარ თავს ჰგავს, მაგრამ თუ მაინც ვინმეს შევადარებ, მაშინ ცოტათი ოდენს, ცოტათი კი შენ-მეთქი. თუ ასეა, კარგი პოეტი ყოფილაო. როცა ბროდსკი დასავლეთში გაემგზავრა, მილოშის შესახებ მხოლოდ ეს იცოდა. ისინი მალევე შეხვდნენ ერთმანეთს. ჯერ მილოშმა მიწერა წერილი: “ძვირფასო იოსიფ, მე უკვე გავიარე ის, რისი გავლაც თქვენ ახლა გიწევთ. ვიცი, გეშინიათ, რომ დასავლეთში ვეღარ შეძლებთ წერას. სხვათა შორის, მეც ამის მეშინოდა. და თუ ვერ შეძლებთ, გამოდის, თქვენ მხოლოდ იმ სამყაროსთვის იყავით შექმნილი. ხოლო თუ შეძლებთ, მით უკეთესი”. მოკლედ, მისწერა სიტყვები, რომლებმაც ბროდსკი ძალიან გაამხნევა. იოსიფი ამბობდა, რომ ეს იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი წერილი, რომელიც ოდესმე მიუღია. დღეს ეს წერილი გამოქვეყნებულია. მოკლედ, როცა ბროდსკიმ მილოში გაიცნო, მას ჩემი ერთი ლექსი უჩვენა, ეს იყო “საუბარი ზამთარში”, ლექსი, რომელიც პოლონეთის აჯანყებას ეძღვნება. მაშინ პალანგაში ვიყავი, ხოლო ბალტიის ზღვის მეორე ნაპირზე, პოლონეთში, აჯანყებულ მუშებს ხვრეტდნენ. ჩემი ბევრი მეგობარი მონაწილეობდა აჯანყებაში და, ბუნებრივია, მათ ამბავს ძალიან განვიცდიდი. ლექსში საუბარია ადამიანზე, რომელიც ზღვასთან დგას და ცდილობს განჭვრიტოს, თუ რა ხდება გაღმა ნაპირზე, რაც, რა თქმა უნდა, შეუძლებელია. არც რადიო მუშაობს, არც ფოსტა. ის ათვალიერებს თავისი პოლონელი მეგობრების ფოტოებს. მაგრამ ლექსი ისეა აგებული, რომ ცენზურა ვერაფერს მიხვდა. უცნაურია, მაგრამ ეს ლექსი ლიტვაში დაიბეჭდა კიდეც. მასში ნახსენებია ძველი ლიტვური თქმულება, რომლის თანახმად, ყოველი აჯანყების წინ განსაკუთრებით ცივი ზამთარი დგება. მოგეხსენებათ, ხეებს აქვთ წლების აღმნიშნავი წრეხაზები, და რაც უფრო სუსხიანია ზამთარი, მით უფრო მჭირდოა წრეები. და როცა ხეს ჭრიან, კუნძზე გამოსახული წრეხაზების მიხედვით, თითქოსდა შესაძლებელია ამოიცნო, რომ ამა და ამ წელს აჯანყება მომხდარა. მილოშმა თარგმნა “საუბარი ზამთარში”, მას მოეწონა ეს იდეა წრეხაზების შესახებ, რასაც კომენტარებშიც გაუსვა ხაზი. ხომ იცით, ბროდსკი ამბობდა, რომ ყოველ ლექსში უნდა იყოს პატარა საიდუმლო, რომელიც მხოლოდ ავტორმა იცის.
ინა კულიშოვა – მას ყოველ ლექსში ჰქონდა ასეთი საიდუმლო?
ტ.ვ. – ვფიქრობ, ჰქონდა.
ი.კ. – თქვენ?
ტ.ვ. – იმედია, მეც. მოკლედ, თარგმანი მილოშმა პოლონურ ჟურნალ “კულტურაში” დაბეჭდა, რომელიც პარიზში გამოდიოდა. ეს იყო პოლონელებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი გამოცემა, რომელმაც, გარკვეულწილად, ჩამოაყალიბა თანამედროვე პოლონური ინტელიგენცია. მართალია, ძნელად, მაგრამ ჟურნალი მაინც აღწევდა პოლონეთში. და მივწერე ჩემს მეგობარს (მივწერე იმის გათვალისწინებით, რომ საზღვარგარეთ გაგზავნილი ყველა წერილი იხსნებოდა): “მგონი ვხვდები, ვინ არის მთარგმნელი, რადგან ქვეყნად არც ისე ბევრია დიდი პოეტი, მაგრამ მაინტერესებს, სად დაიბეჭდა ლექსი. ვეჭვობ, ერთ ძალიან კულტურულ ქალაქში”. ანუ მივანიშნე როგორც პარიზზე, ისე ჟურნალის სახელწოდებაზე. მან მიპასუხა, რომ ჩემი ეჭვი აბსოლუტურად სწორია. სწორედ მაშინ გავიფიქრე: თუ მილოში მთარგმნის, ესე იგი, მაქვს უფლება ვაკეთო ის, რასაც ვაკეთებ. в
ი.კ. – როგორ მოხდა საბჭოთა კავშირიდან თქვენი გაძევება?
ტ.ვ. – მოგეხსენებათ, მამაჩემი მემარცხენე შეხედულებების კაცი იყო. როცა საბჭოთა კავშირმა ლიტვა დაიპყრო, მამა განათლების მინისტრად მუშაობდა. შემდეგ საკმაოდ პოპულარული და ნაყოფიერი საბჭოთა მწერალი გახდა. როგორც ჩანს, მამის ხათრით ბევრ რამეს მპატიობდნენ. მაგრამ მისმა გარდაცვალებამ სრულიად შეცვალა ხელისუფლების დამოკიდებულება ჩემდამი, აღარაფერს მიბეჭდავდნენ. მათ შორის, აღარც თარგმანებს. ედუარდას მეჟელაიტისმა ბრძანა, რომ ჩემი მწერალთა კავშირში მიღება დიდი შეცდომა იყო, რადგან არ შევესაბამებოდი წესდების პირველი პუნქტის მოთხოვნებს. პირველი პუნქტის თანახმად, მწერლის ვალია, მონაწილეობდეს კომუნიზმის მშენებლობაში. მას შეეკამათნენ: “ედუარდ ბენიამინოვიჩ, ჩვენ ხომ ის, როგორც მთარგმნელი, ისე მივიღეთ?” რაზეც მეჟელაიტისმა უპასუხა, რომ არც ჩემი მთარგმნელობითი საქმიანობა შეესაბამებოდა პირველი პუნქტის მოთხოვნებს. ამ დროსათვის ბროდსკიც გააძევეს. მისი წასვლის შემდეგ საშინელი სიცარიელე ვიგრძენი და ცენტრალურ კომიტეტს ღია წერილი ვივწერე (“ღია” იმიტომ, რომ მისი დასავლეთში გადაგზავნა მოვახერხე): “პატივცემულებო! – არ მიხსენებია სიტყვა “ამხანაგებო”, – ჩემი შეხედულებები პრინციპულად განსხვავდება იმისაგან, რასაც თქვენ ემსახურებით. კომუნისტური იდეოლოგია ჩემთვის უცხოა, ვთვლი, რომ ეს არის მცდარი მოძღვრება. ჩემი პოზიცია არავისთვისაა საიდუმლო, მათ შორის – არც თქვენთვის. სისტემის შეცვლა, სამწუხაროდ, ჩემს ძალებს აღემატება. მაგრამ შემიძლია და მოვალეც ვარ, მის შესახებ ჩემი აზრი გამოვთქვა. ამ მდგომარეობაში ჩემთვის წარმოუდგენელია საბჭოთა კავშირში ცხოვრება და კულტურული მოღვაწეობის გაგრძელება. ამიტომ, ადამიანის უფლებათა დეკლარაციისა და არსებული კანონმდებლობის შესაბამისად, მოვითხოვ საზღვარგარეთ გამგზავრების უფლებას”. დავწერე ეს წერილი და დაველოდე რეაქციას. კიდევ რამდენიმე ადამიანმა დაწერა მსგავსი წერილი და მათი უმეტესობა ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მოხვდა. ვფიქრობდი, მეც იგივე მელოდა. ჩემი წერილი დასავლეთშიც გამოქვეყნდა და ჩემს დასაცავად რამდენიმე ცნობილმა მწერალმაც გამოთქვა აზრი, მაგალითად, არტურ მილერმა და ჩესლავ მილოშმა. ესეც ბროდსკის დამსახურება იყო. გარკვეული დროის შემდეგ ლიტვის კომპარტიის ცენტრალურ კომიტეტში დამიბარეს და მითხრეს, რომ, მათი აზრით, წერილი დაწერილია დეპრესიის ნიადაგზე, უკიდურესი სასოწარკვეთის ჟამს, და რომ ისინი მზად არიან, თვალი დახუჭონ მასზე. შემომთავაზეს შექსპირის თარგმნა. დავთანხმდი, რადგან ოჯახი რამენაირად უნდა მერჩინა. მალევე ჰელსინკის ჯგუფში მიმიწვიეს. სწორედ ამ ჯგუფში გაწევრიანებამ დააჩქარა ქვეყნიდან ჩემი გაძევება. ეს მოხდა 1977 წელს. ჩემთან ერთად კიდევ ორი დისიტენტი გააძევეს, ლუდმილა ალექსეევა მოსკოვის და გენერალი გრიგორენკო კიევის ჰელსინკის ჯგუფებიდან.
ნ.ბ. – შტატებში პოლიტიკური თავშესაფარი გაძევებისთანავე მოითხოვეთ?
ტ.ვ. – არა, გარკვეული დროის მანძილზე საბჭოთა კავშირის მოქალაქობას ვინარჩუნებდი. მაგრამ რამდენიმე ხმამაღალი გამოსვლისა და ამერიკის კონგრესში წარმოთქმული სიტყვის შემდეგ მოქალაქეობა ჩამომართვეს. სწორედ მაშინ მოვითხოვე პოლიტიკური თავშესაფარი. მალე ამერიკის მოქალაქეობაც მივიღე. დღეს უკვე ორმაგი მოქალაქეობა მაქვს, ამერიკის და ლიტვის. როდესაც კავშირიდან მაძევებდნენ, ხელისუფლება იმედოვნებდა, რომ რომელიმე ღობის ძირში ამომხდებოდა სული. ამას ჰქონდა თავისი ახსნა: მე ძალიან უმწეო ადამიანი გახლავრთ საყოფაცხოვრებო საკითხებში, მაგრამ, მადლობა ღმერთს, ყოჩაღი ცოლი მყავს. მეორეც, იცოდნენ, რომ ალკოჰოლის მოყვარული კაცი ვარ (თუმცა, დღეს ეს ჩემზე ნაკლებად ითქმის). საბედნიეროდ, მათი მოლოდინი არ გამართლდა.
ი.კ. – როგორც პოეტს, რამდენად გზღუდავდათ საბჭოური იდეოლოგიური და სხვა ტიპის აკრძალვები და, ემიგრირების შემდეგ, რამდენად აისახა მათგან გათავისუფლება თქვენს პოეზიაზე?
ტ.ვ. – საბჭოურ ცენზურაზე ლაპარაკი არც ღირს. იდეოლოგიურ აკრძალვებზე გაცილებით საინტერესოა ზოგად-ესთეტური აკრძალვების საკითხი. საკითხი დავსვათ ასე: რა დაემართებოდა ხელოვნებას, წესები რომ არ არსებობდეს? რომ არ არსებობდეს აკრძალვები? პოსტმოდერნიზმმა ნაწილობრივ დაძლია აკრძალვები, რომლებიც მოდერნიზმსაც კი ახასიათებდა. თითქოს შესაძლებელი გახადა უკიდურესად ველური სექსუალური სცენების აღწერა, იმაზე წერა, რაც ადრე სირცხვილად ითვლებოდა. ეს ეხება არამარტო სექსუალურ, არამედ, ვთქვათ, რაბლეანურ თემებს, ექსკრემენტებს, რაც ხელოვნების სხვა მიმდინარეობებშიც იჩენს თავს. მაგალითად, დასაშვები გახდა, ვენეციის ბიენალეზე წარმოადგინო ნეხვი და თქვა, რომ ეს ხელოვნების ნიმუშია. აკრძალვების ხელაღებით უარყოფა დიდ მავნებლობად მიმაჩნია, რადგან ეს არის ენტროპია, რომელსაც სრულ უსახურებამდე მივყავართ, ყველაფერს აუფასურებს. ეს განსაკუთრებით თვალშისაცემია პოეზიაში. ამ ტიპის პოეზია, რომელმაც, სხვათა შორის, ლიტვაშიც მოიკიდა ფეხი, ჩემთვის უინტერესოა და ვთვლი, რომ მისი კითხვა არ ღირს. წესად იქცა შოკისმომგვრელ ელემენტებზე ორიენტირება, იქნება ეს პოეტური ხატი თუ ცალკეული სიტყვები, რომელთა მიღმა, როგორც წესი, არაფერი დგას. მე მიზიდავს მრავალშრიანი პოეზია. ხარისხიანი პოსტმოდერნიზმი მრავალშრიანია, მასში სხვადასხვა პლასტები ერთმანეთს ავსებს და ერთმანეთში ირეკლება. მკითხველის გაოგნება თვითმიზანს არ წარმოადგენს. თუმცა, თუ საჭიროა, არც ესაა დაუშვებელი. მეც მაქვს ლექსები, რომლებშიც სქესობრივი აქტია აღწერილი, თუმცა გაცილებით მსუბუქად და მინიშნებებით, ვიდრე ამას თანამედროვე პოეტები აკეთებენ. ბროდსკისაც აქვს ლექსი, სადაც პირველი სქესობრივი აქტია აღწერილი, ერთ ნაწილში – მამაკაცის, მეორეში კი – ქალის პირით (იგულისხმება ი.ბროდსკის ლექსი “დუეტი”), მაგრამ ეს ძალიან საინტერესოდაა გაკეთებული. გარკვეული აკრძალვების არსებობა სრულებით არ ნიშნავს ცენზურას. ეს უფრო ერთგვარი შინაგანი საყრდენია. პლიუს, არსებობს მასკულტურაც, რომელიც ასევე თავისებური ხელოვნებაა, თუმცა ბევრს აფრთხობს მისი პრიმიტივიზმი, შიშობენ, რომ მასკულტურას ნამდვილი ხელოვნება შეჭმა შეუძლია. მასკულტურა ხელოვნების ყველა სფეროში შეიჭრა, მაგრამ მე, საერთო ჯამში, მისი წინააღმდეგი არ ვარ, თუმცა ვარ აბსოლუტურად გულგრილი მის მიმართ. უფრო სწორად, ვარ აბსოლუტურად ყრუ, ვთქვათ, ამ ტიპის მუსიკის მიმართ. საერთოდ ვერ ვარჩევ ერთმანეთისაგან მადონას და მაიკლ ჯექსონს (რასაც ვერ ვიტყოდი შნიტკესა და პიარტზე). მიუხედავად ამისა, ყოველთვის ვიმეორებ, რომ მასობრივ და ნამდვილ ხელოვნებას შორის იყო და უნდა იყოს კიდეც ერთგვარი დაძაბულობა. თავის დროზე მასკულტურად ფოლკლორი ითვლებოდა, რომელიც ზოგისთვის გაცილებით სასიამოვნო მოსასმენია, ვიდრე თანამედროვე პოპულარული მუსიკა, ვიღაც კი მაიკლ ჯექსონს ამჯობინებს, რაშიც, თავისთავად, არაფერია ცუდი. მაგრამ ამ ორ პოლუსს შორის მუდმივად არსებობდა ურთიერთკავშირი. ანუ მასობრივი კულტურა რაღაცას იღებს მაღალი ხელოვნებისგან და მაქსიმალურად აუბრალოებს მას, მაღალი ხელოვნება კი, პირიქით, მასობრივი კულტურიდან ნასესხებს აკეთილშობილებს. და ეს დაძაბულობა ორივესთვის აუცილებელია. სხვა საქმეა გლობალიზაცია. მას ერთფეროვნებისაკენ მივყავართ. მაგრამ, მეორე მხრივ, ეს არის გამოწვევა, რომელიც კულტურამ უნდა მიიღოს. პრიორიტეტულს ხდის ინდივიდუალიზმის, განსაკუთრებით – ნაციონალური ინდივიდუალიზმის შენარჩუნებას. ლიტერატურის შემთხვევაში ეს არც ისე რთულია, რადგან ინდივიდუალურობა ენითაა გამყარებული.
ნ.ბ. – თქვენ, ასე ვთქვათ, ორივე შეიცანით – კომუნიზმიც და კაპიტალიზმიც. ვფიქრობ, მათ შორის არა მარტო განსხვავებებს აღმოაჩენდით.
ტ.ვ. – რადგან მაინც სამოთხიდან განდევნილები ვართ და ამქვეყნად კარგს აღარაფერს უნდა ველოდოთ, ორივე წყობა – კომუნიზმიც და კაპიტალიზმიც – საკმაოდ უსიამოვნოა. ოღონდ სხვადასხვანაირად უსიამოვნო. კომუნიზმი ადამიანს ან კლავს – არარაობად აქცევს, ან პირიქით, აკაჟებს. კაპიტალიზმი კი ადამიანს რყვნის. ადრეულ პერიოდში კაპიტალიზმიც აკაჟებდა, იყვნენ თავის დროზე კაპიტალიზმით გაკაჟებული ადამიანები, სხვათა შორის, არა მხოლოდ ცუდი ადამიანები. ახლა გაცილებით რთულადაა საქმე. ვფიქრობ, ეკლესიისთვის ორივე წყობა მიუღებელია. სამწუხაროდ, ეკლესიისათვის მისაღები წყობის ფორმირება თითქმის შეუძლებელია. იყო ამის წარუმატებელი მცდელობა შუა საუკუნეებში, თუმცა შედეგი მაინც უკეთესი იყო, ვიდრე კომუნიზმისა და კაპიტალიზმის შემთხვევაში. სწორედ ამ მცდელობის გამოძახილია დანტე, ვიიონი... ოღონდ, ეს ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებია, დიდი ფილოსოფია, დიდი მხატვრობა, დიდი არქიტექტურა, რომლის მსგავსი აღარ შექმნილა. რენესანსი კი შუასაუკუნეების ნანგრევებზეა აღმოცენებული. თუმცა ძალაშია ძველი ინერცია, ანუ მოდის შექსპირი, სერვანტესი. შემდეგ – ლაპარაკიც არ ღირს. მახსოვს, როცა კომუნიზმმა კრახი განიცადა, იოანე პავლე მეორემ ახალი ენციკლიკები გაახმოვანა. მაშინ მომეჩვენა, რომ ამით პაპმა მიგვანიშნა – დროა, კაპიტალიზმიც მოვინელეთო. არ გამოვრიცხავ, რომ ეს პროცესი უკვე დაიწყო.
ზ. რ. – ერთხელ თქვით, რომ, მეგობრობის მიუხედავად, თქვენ გეშინოდათ ბროდსკის. რომ ის ხშირად უხეში და დაუნდობელი იყო შეფასებისას. როგორ გგონიათ, თავად ბროდსკისთვის თუ არსებობდა ვინმე, ვის მიმართაც მსგავს შიშს განიცდიდა? თუ ეშინოდა, ვთქვათ, მილოშის ან ოდენის?
ტ.ვ.: ვფიქრობ, ეს იყო მილოში. მილოში იყო მცირეთაგან ერთ-ერთი, ვისაც ბროდსკი ქვემოდან ზემოთ აჰყურებდა. ძალიან მცირეთაგან ერთ-ერთი. ის ამბობდა, რომ მილოში არის accomplished, ანუ ყოველმხრივ შემდგარი ადამიანი, და რომ თვითონაც უნდოდა, ასეთი ყოფილიყო. თუმცა ბროდსკი და მილოში ძალიან განსხვავებული პოეტები არიან. ვფიქრობ, მას ისე ძალიანაც არ ეშინოდა მილოშის, როგორც მე – ბროდსკის, მაგრამ, მაინც, ცოტათი ეშინოდა. მე, ცხადია, მილოშისაც მეშინოდა. თანაც ძალიან. მაგრამ ჩვენ გვქონდა ერთი საერთო თემა, რაც გვიადვილებდა ურთიერთობას, ეს იყო ვილნიუსი, ჩვენი საერთო ქალაქი. ორივე ვილნიუსის კარგი მცოდნეები ვიყავით და შეგვეძლო საათობით გველაპარაკა მის არქიტექტურაზე, ქუჩებზე, უნივერსიტეტზე.
ნ.ბ. – თქვენ ხომ ბერკლის უნივერსიტეტშიც მუშაობდით ერთად?
ტ.ვ. – დიახ, მან მიმიწვია ბერკლიში. როგორც მახსოვს, იმ სემესტრში მილოში აღარ ასწავლიდა, მაგრამ ჩემს ლექციებს ესწრებოდა. ლექციებს რუსულ ენაზე ვკითხულობდი, მიმყავდა ლოტმანისეული „რუსული სემიოტიკის“ კურსი, რაც მაშინ საკმაოდ მოდური იყო და, მართლაც, ძალიან საინტერესოა, ნათელს ფენს ლიტერატურის ისეთ მხარეებს, რომელთაც, როგორც წესი, ყურადღებას ნაკლებად ვაქცევთ. მილოში ჩემს ათივე ლექციას დაესწრო და ბოლოს მითხრა: „რადგან მასწავლებლობა შეძელი, შეგიძლია, დასავლური ცხოვრებისა აღარ გეშინოდეს“.
ი.კ. – მანამდე თუ გქონდათ პედაგოგიური პრაქტიკა?
ტ.ვ. – მცირე. დროდადრო მიწევდა ლექციების კითხვა ვილნიუსის უნივერსიტეტში, ძირითადად სხვებს ვცვლიდი, ვთქვათ, შვებულებაში ან ბიულეტენზე გასულებს. თითო ლექციაში სამ მანეთს მიხდიდნენ. როგორც იტყვიან, არაფერი მქონდა დასაკარგი, გარდა საკუთარი ბორკილებისა, ამიტომ ლექციებზე ვსაუბრობდი პრუსტზე, ჯოისზე, კაფკაზე, ბორხესზე, რაც სრულიად წარმოუდგენელი იყო იმდროინდელი პროგრამიდან გამომდინარე. არც კი ვიცი, როგორ ახერხებდნენ ჩემი საწყალი სტუდენტები გამოცდის ჩაბარებას. იქ ეკითხებოდნენ ბერნარდ შოუზე, რომენ როლანზე, მათ კი იცოდნენ მხოლოდ ბორხესი და კაფკა. მახსოვს, ერთხელ გამოცდაზეც დამასწრეს. ეს არასდროს დამავიწყდება, რადგან იმ დღეს მოვისმინე ყველაზე სასაცილო რამ ჩემს ცხოვრებაში. სტუდენტები ათას სისულელეს ბოდავდნენ, მაგრამ ერთმა გოგონამ განსაკუთრებით გამოიჩინა თავი. მას ჰკითხეს: “რა არის რენესანსი?” გოგონამ კი უპასუხა: “დონ-კიხოტის ცხენი”. რაც მთავარია, იყო ამ პასუხში რაღაც ღრმა სიმართლე.
ზ.რ. – ვფიქრობ, თქვენ არც ისე პროდუქტული პოეტი ხართ. ყოველ შემთხვევაში, პოეტური კრებულების რაოდენობისა და მათი მოცულობის გათვალისწინებით, ასე ჩანს. საინტერესოა, იმოქმედა თუ არა ემიგრაციამ თქვენს ნაყოფიერებაზე? ემიგრაციამდე მეტს წერდით, ვიდრე შემდეგ, თუ პირიქით?
ტ.ვ. – გეტყვით. მე მართლაც ძალიან არაპროდუქტული პოეტი ვარ. მთელი ცხოვრების მანძილზე დაახლოებით ორასი ლექსი დავწერე. ვგულისხმობ გამოქვეყნებულებს. ერთი კია, მათგან ბევრი ლექსი საკმაოდ გრძელია. ყოველთვის განვიცდიდი, რომ ასე ცოტას ვწერ. ჯერ ერთი, ეს ცუდია პროფესიონალური თვალსაზრისით: როცა ბევრს წერ, გარკვეულწილად, ხელს იწაფავ, ბევრ რამეს სწავლობ. მაგრამ, მეორე მხრივ, ყოველთვის ვიმშვიდებდი თავს იმით, რომ კავაფისმა გაცილებით ნაკლები დაწერა. შიმბორსკაც დაახლოებით ორასამდე ლექსის ავტორია. თანაც, ლექსების გარდა, მე საკმაოდ ბევრს ვთარგმნი. თუ თავს მოვუყრი ჩემს თარგმანებს, ბევრად მეტი გამოვა, ვიდრე საკუთარი ლექსები. წელიწადში დაახლოებით ოთხ ლექსს ვწერ; ზოგჯერ ათსაც, მაგრამ ეს იშვიათად ხდება. იმოქმედა თუ არა ემიგრაციამ? დიახ, იმოქმედა. ემიგრაციაში მეტს ვწერ, ვიდრე სამშობლოში. სხვათა შორის, მაქვს ლექსები, რომლებიც არასდროს გამომიქვეყნებია და არც ვაპირებ. მათ შორის - რუსულიც. უბრალოდ, რუსი გოგონა მიყვარდა და, ბუნებრივია, ლექსებსაც ვუძღვნიდი. ხომ უნდა მეჩვენებინა მისთვის, ვისთან აქვს საქმე. ისე, მთელი ცხოვრების მანძილზე რუსი გოგონები მიყვარდებოდნენ. ეს უნდა ვაღიარო. იყო ხანგრძლივი პერიოდიც, როცა წელიწადში მაქსიმუმ ორ ლექსს ვწერდი. მაგრამ ემიგრაციაში მეტს ვწერ. თუმცა, მგონია, რომ იმოქმედა არა იმდენად ემიგრაციამ, რამდენადაც ასაკმა. საქმე იმაშია, რომ ლექსის დასაწერად მჭირდება ორი კვირა, ოღონდ ისეთი ორი კვირა, როცა არავინ და არაფერი შემაწუხებს. არც ლექციები, არც გამოსვლები, არც ინტერვიუ, არც მოგზაურობა. პირველი კვირა უნდა ვიჯდე და არაფერი ვაკეთო, მეორე კვირაში კი რაღაცეების ჩაწერას ვიწყებ. და ამ ორი კვირის მანძილზე შეიძლება დამეწეროს რამდენიმე ლექსი. როგორც წესი, სწორედ ესაა ჩემი წლიური ნამუშევარი. წელს, მაგალითად, უკვე მქონდა ასეთი ორკვირეული. სხვათა შორის, წერა თითქმის აქ დავიწყე, კავკასიაში. ოღონდ თითქმის. ჩემი ერთერთი პირველი ლექსები კავკასიურ თემებზეა დაწერილი. მაქვს ლექსები ჯვრის მონასტერზე, მცხეთის ტაძარზე. მაქვს არარატის ზეგანზე. სიღნაღზე. ეს ადრეული ლექსებია, რომელთაც აღარ ვბეჭდავ, ნამდვილად არ მინდა მათი პოპულარიზაცია. ესაა პასტერნაკული სულისკვეთებით დაწერილი ლექსები. როგორც ჩანს, ვბაძავდი პასტერნაკს. ხოლო ყველაზე პირველი ლექსი უნგრეთის აჯანყების შესახებ დავწერე 1956 წელს.
ი.კ. – თქვენ გითქვამთ, რომ შეხვდით პასტერნაკს და “ექიმ ჟივაგოზე” ესაუბრეთ.
ტ.ვ. – მასთან ნატალია ტრაუბერგმა მიმიყვანა. იმ დროისთვის უკვე წაკითხული მქონდა “ჟივაგო” და, უნდა გითხრათ, არ მომეწონა. ნატალია ტრაუბერგმა პასტერნაკს უთხრა, რომ ლიტველი პოეტი ვენცლოვა ცდილობს მისი ლექსების თარგმნას. პასტერნაკმა მაშინვე დამიწყო მტკიცება, რომ არც მეფიქრა მისი ადრეული ლექსების თარგმნა, რომ ისინი მანერულობითაა გამოჭმული, და თუ რაიმე მეტ-ნაკლებად ღირებული შეუქმნია, ესაა “ექიმი ჟივაგო”. შემდეგ თქვა, რომ წერს პიესას “ბრმა მზეთუნახავი”, და რომ ეს იქნება საუკეთესო ნაწარმოები, რომელიც დაუწერია ან ოდესმე დაწერს. “მძინარე მზეთუნახავი”, ალბათ, მოგეხსენებათ, ძალიან წარუმატებელი ნაწარმოებია. მე ვუთხარი, რომ ვერანაირად ვერ დავეთანხმები მის შეფასებას, რომ ძალიან მომწონს მისი ადრეული ლექსები. ის მაინც მიმტკიცებდა, რომ ეს ლექსები არაფრად ვარგა და ამბობდა, რომ ლიტერატურა, საერთო ჯამში, ორ კატეგორიად იყოფა: პირველია სიტყვიერება, რაც შეიძლება იყოს დახვეწილი, გონებამახვილური, ჭკვიანური, საინტერესო, მოკლედ – თომას მანური; მაგრამ ეს მაინც სიტყვიერებაა. მეორე კატეგორია კი – ესაა ლიტერატურა-სამყარო, რომელიც ცხოვრობს საკუთარი კანონებით; ანუ დოსტოევსკისა და ჰემინგუეის ლიტერატურა. მან რატომღაც შეაქო ჰემინგუეი (მაშინ პოპულარული იყო “მოხუცი და ზღვა”, ყველა კითხულობდა, ყველა აღფრთოვანებული იყო ამ წიგნით. მათ შორის, როგორც ჩანს, პასტერნაკიც). და თუ მას რაიმე ღირებული შეუქმნია, ეს სწორედ მეორე კატეგორიას მიეკუთვნება, ანუ არა სიტყვიერებას, არამედ ნამდვილ ლიტერატურას. მას ჯეროდა, რომ ახალი პიესა კიდევ უფრო ახლოს იქნება ამ კატეგორიასთან. ძირითადად ლაპარაკობდა ის, მე კი ვუსმენდი. საინტერესო იყო. ცხადია, არ ვეთანხმებოდი, არც ახლა ვეთანხმები. ჩემთვის “ჩემი და, ცხოვრება” გაცილებით ახლობელია, ვიდრე “ექიმი ჟივაგო”. “ჟივაგოს” ლექსები, რა თქმა უნდა, კარგია, მაგრამ პროზა არც ისე.
ი.კ. – პასტერნაკმა ჭკვიანი ადამიანის შთაბეჭდილება დატოვა თქვენზე?
ტ.ვ. – იმ დროს ყველა ამბობდა: ჭკვიანი მანდელშტამი, სულელი პასტერნაკი. იყო ასეთი გამოთქმა. როგორც მივხვდი, პასტერნაკი არ იყო ძალიან ჭკვიანი კაცი. იყო, რა თქმა უნდა, გენიოსი. მასზე გადმოვიდა რაღაც მადლი და ათქმევინებდა სრულიად გამაოგნებელ სიტყვებს.
ი.კ.: თქვენი აზრით, რომელი რუსი პოეტი, ან პოლონელი, ან ამერიკელი, იყო ერთდროულად ჭკვიანიც და გენიალურიც?
ტ.ვ. – ჭკვიანიც და გენიალურიც? როგორ გითხრათ... ალბათ ოდენი. ალბათ ფროსტი. იცით, ბროდსკის აქვს ასეთი სტრიქონები – მას ჩაესმის ოდენის ხმა: «я знал трех великих поэтов, каждый ∕ был большой сукин сын». და ერთხელ ვკითხე, ვინ იგულისმებოდა ამ სამ პოეტში. თქვენ თუ იცით, ვინ იყვნენ?
ზ.რ. – ერთ-ერთი იყო, ალბათ, ფროსტი.
ტ.ვ. – მართალია. მეორე ეზრა პაუნდი, მესამე – ბერტოლდ ბრეხტი. ოდენი ბრეხტს დიდ პოეტად თვლიდა.
ნ.ბ. – ბროდსკიც?
ტ.ვ. – ვერ გეტყვით, რას ფიქრობდა ბროდსკი ბრეხტზე. ვფიქრობ, დიდად არ უნდა ყვარებოდა. მას უყვარდა ფროსტი. პაუნდი კი, პირიქით, გამოხატულად არ უყვარდა. და თითქოს ჯიბრზე, სწორედ პაუნდის გვერდითაა დამარხული.
ზ.რ. – მე კი ვფიქრობდი, რომ მესამე ელიოტი იყო.
ტ.ვ. – არა. ოდენი, როგორც ვიცი, პირადად არ იცნობდა ელიოტს. სხვათაშორის, მე ვთარგმნიდი ოდენს. ეს თარგმანები გამოვაქვეყნე კიდეც ლიტვაში და პუბლიკაცია მასაც გადავუგზავნე. მან მიპასუხა. მომწერა ძალიან თბილი წერილი, გამოხატა მადლიერება, აღნიშნა, რომ იცის, თუ როგორი რთულია მთარგმნელობა და რა ცოტას უხდიან მთარგმნელებს. მოკლედ, მაქვს ოდენის ასეთი წერილი. უფრო სწორად, მე აღარ მაქვს: ეს წერილი ლიტვის ლიტერატურის ინსტიტუტის არქივში ინახება. და იყო კიდევ ერთი საინტერესო ამბავი – თუ როგორ გავუგზავნე ბროდსკის ხელით ლიტვური არაყი. ამას ბროდსკიც იგონებდა ინტერვიუებში. დარწმუნებული ვიყავი, რომ ის აუცილებლად შეხვდებოდა ოდენს და მასთან ლიტვური 70-გრადუსიანი არყის ბოთლი გავატანე. მაშინ არც ვიცოდი, რომ ოდენი სვამდა, თანაც საფუძვლიანად. დილით დალევდა 200 გრამს, შემდეგ სადილამდე მუშაობდა, სადილზე ისევ 200 გრამს, შემდეგ ექვსამდე ისევ მუშაობდა, ექვსის შემდეგ კი, როგორც იტყვიან, დალევაც შეიძლება. მოკლედ, გავუგზავნე სასმელი და შემდეგ ბროდსკიმ მომწერა, რომ ეს ბოთლი ერთად დაცალეს. წლების შემდეგ მოვხვდი ოდენის მუზეუმში, სოფელ კირხშტეტენში, ვენის მახლობლად, სადაც მან სიცოცხლის ბოლო წლები გაატარა და, სხვათაშორის, იქვეა დაკრძალული. სასტუმრო ოთახში იდგა კარადა, რომელიც სავსე იყო ცარიელი ბოთლებით. მან, რა თქმა უნდა, ათასობით ბოთლი დააშრო, მაგრამ კარადაში დაახლოებით თხუთმეტი ბოთლი იდგა. ძალიან მინდოდა, მათ შორის ჩემი ბოთლიც მეპოვა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ ვიპოვე.
ნ.ბ. – თქვენ პროფესიონალი მთარგმნელი ხართ. ხომ არ თვლით, რომ რეგულარული მთარგმნელობითი საქმიანობა ხელს უშლის საკუთარი ნაწარმოებების წერას?
ტ.ვ. – ახმატოვა თვლიდა, რომ უშლის. მეც მეუბნებოდა: თუ შეგიძლია წერო საკუთარი, ნუ გაერთობი თარგმანებით, თუმცა, ცხადია, არიან პოეტები, რომლებიც თარგმანში უკეთ რეალიზდებიან. ასეთად თვლიდა ჟუკოვსკის. ასევე ლოზინსკის. მაგრამ ლოზინსკიზე ამბობდა, რომ მას საკუთარის წერაც შეეძლო და საწყენია, რომ მხოლოდ თარგმნიდაო. თუმცა, თარგმნიდა გენიალურად. ახმატოვა ახსენებდა შენგელსაც, ძალიან მოწონდა მის მიერ თარგმნილი ბაირონის “დონ ჟუანი”, თუმცა, თვითონ ბაირონს არ თვლიდა კარგ პოეტად. არ უყვარდა.
ნ.ბ. – თქვენ თუ ეთანხმებით ბაირონის შეფასებაში?
ტ.ვ. – არ ვიცი. ცუდად ვიცნობ ბაირონს. ზოგი რამ მომწონს, ვთქვათ, “სტანსები ავგუსტასადმი”. არ გამოვრიცხავ, რომ ეს პასტერნაკის დამსახურებაა: «В одиночестве певчая птица целый день мне поет о тебе». ახმატოვა თვითონაც ბევრს თარგმნიდა. თუმცა, როგორც იცით, მის მიერ ხელმოწერილი თარგმანები ზოგჯერ მას არც ეკუთვნოდა. ის ხშირად აწერდა ხელს სხვის თარგმანებს და ჰონორარსაც ნამდვილ ავტორს აძლევდა. ასე ეხმარებოდა ახალგაზრდა პოეტებს. მაგრამ ახმატოვა თვლიდა, რომ მას ხელს უშლიდა თარგმნა. მე ცხოვრებაში მქონდა პერიოდები, როცა გაცილებით მეტს ვთარგმნიდი, ვიდრე ვწერდი. ანუ წელიწადში ვწერდი ჩემ საცოდავ ორ ლექსს, სამაგიეროდ, დიდ ნაწარმოებებს ვთარგმნიდი. ვთარგმნიდი ელიოტის “უნაყოფო მიწას”, სენ-ჟონ პერსის “ანაბასისს”. სხვათაშორის, “ანაბასისი” ჩემთვის უცხოა, ეს არ არის ჩემი პოეზია, მაგრამ რატომღაც ამ ნაწარმოებმა ყველაზე დიდი გავლენა იქონია თანამედროვე ლიტვურ პოეზიაზე. თარგმანი “სამიზდატში” დაიბეჭდა და მალევე შევამჩნიე, რომ ახალგაზრდა ლიტველმა პოეტებმა სენ-ჟონ პერსის სტილში დაიწყეს წერა.
ზ.რ. – თარგმნიდით ელიოტს და სენ-ჟონ პერსს. თავად სენ-ჟონ პერსს კი ინგლისურად ელიოტი თარგმნიდა. “ანაბასისზე” მუშაობისას თუ იცნობდით ამ პოემის ელიოტისეულ თარგმანს?
ტ.ვ. – დიახ, სწორედ ამ თარგმანით ვხელმძღვანელობდი, რადგამ იმ წლებში ჩემი ფრანგული არც ისე იდეალური იყო. რუსულად “ანაბასისი” გიორგი ივანოვმა თარგმნა, მაგრამ ცუდად. ბევრი ადგილი უბრალოდ ვერ გაიგო. პოლონურად კი ზბიგნევ ბანკოვსკის თარგმანი არსებობს. სამივე თარგმანს მეტნაკლებად ვიყენებდი. იმ წლებში, როცა ბევრს ვთარგმნიდი, არ ვთვლიდი, რომ ეს ხელს მიშლიდა. ახლაც მგონია, რომ სერიოზული პოეტური თარგმანი არაფრითაა ორიგინალურ ნაწარმოებზე ნაკლები. თანაც, მე არ ვთარგმნი ისე, როგორც დასავლელი მთარგმნელები, ანუ თუ დედანში რითმაა, ჩემთანაც იქნება რითმა, და რითმები ისევე იქნება განაწილებული, როგორც ორიგინალში. ასევე ვთარგმნიდი რუს პოეტებს, პასტერნაკს, ახმატოვას.
ი.კ. – ცვეტაევა თუ გიცდიათ?
ტ.ვ. – მხოლოდ პროზა. ლექსებს არ შევხებივარ.
ი.კ. – ის საერთოდ თარგმნადია?
ტ.ვ. – ღმერთმა იცის. ალბათ.
ი.კ. – როგორც ვიცი, თქვენი და ბროდსკის აზრები განსხვავდებოდნენ ცვეტაევასა და ახმატოვას შესახებ.
ტ.ვ. – დიახ. მე ახმატოვა უფრო მიყვარდა, მას კი ცვეტაევა. როცა ზიმბაბვეში ვიქტორიას ჩანჩქერი ვნახე, ერთი შედარება მომივიდა თავში ცვეტაევასთან დაკავშირებით: წყლის შხეფები ისეთ ბურუსს ქმნიან, ისეთ ღრუბელს, რომ თვითონ ჩანჩქერი საერთოდ არ ჩანს, მხოლოდ ხმა ისმის. ასევეა ცვეტაევას გვიანდელი ლექსები. მათგან ისეთი მძლავრი ემოცია მოდის, რომ ლექსის აღქმა შეუძლებელი ხდება. ბროდსკის სწორედ ეს მოწონდა, ამას თვლიდა იდეალად, მე კი არ მგონია, რომ ეს იდეალია. თუმცა ცვეტაევას, რა თქმა უნდა, ძალიან ვაფასებ. მაგრამ ახმატოვა ჩემთვის უფრო გასაგებია, უფრო ახლოსაა ჩემთან. ზ.რ. – როგორ არჩევდით სათარგმნ მასალას? ანუ თარგმნიდით მხოლოდ საყვარელი პოეტების საყვარელ ლექსებს თუ გქონდათ რაიმე სხვა პრინციპი? ტ.ვ. – მხოლოდ, მხოლოდ საყვარელ ლექსებს! არიან პოეტები, რომელთაც პატივს ვცემ, მაგალითად – აპოლინერი, მაგრამ არასდროს ვთარგმნი. რაღაცნაირად ვგრძნობ, რომ ჩემი არაა. არასოდეს მითარგმნია ტექსტი, რომელიც თვითონ არ მომწონდა. ზ.რ. – როგორია პოეტ-ემიგრანტის ცხოვრება ამერიკაში? გარდა პედაგოგიური საქმიანობისა, თუ გაქვთ შეხვედრები მკითხველებთან, და რამდენად ხშირად? ტ.ვ. – რადგან ლიტვურად ვწერ, ძირითადად ლიტვურ დიასპორასთან მქონდა შეხვედრები. იყო დრო, საკმაოდ ხშირადაც. ახლა უკვე მაქვს საშუალება, უშუალოდ ლიტვაში შევხვდე მკითხველებს. ზოგჯერ მიწევს გამოსვლა ინგლისურენოვანი პუბლიკის წინაშეც, მაგრამ იშვიათად, ორი-სამი შეხვედრა წელიწადში. ოღონდ ამასთან დაკავშირებით ერთი პრობლემაა: ინგლისურად კი ვკითხულობ, მაგრამ ისე, რომ მსმენელი ვერაფერს იგებს. მყავს დეკლამატორი, დიანა სინაშალი. ის არამარტო მთარგმნელი, არამედ დიდი ტრაგიკული არტისტიცაა. უფრო სწორად, ჰქონდა შანსი გამხდარიყო დიდი არტისტი. დიანა არაჩვეულებრივად კითხულობს ლექსებს. სხვათა შორის, ერთხელ მე და ბროდსკიმ ერთობლივი საღამო გავმართეთ. ჩემს ლექსებს ინგლისურად დიანა კითხულობდა. და იმ საღამოს ბროდსკის ვაჯობე, მე უფრო დიდხანს მიკრავდნენ ტაშს. რა თქმა უნდა, დიანას წყალობით. ბროდსკიმ, უნდა გითხრათ, ძალიან გაიხარა. ძირითადად სხვადასხვა ფესტივალებზე მიწევს გამოსვლა. გასულ წელს, მაგალითად, როტერდამში მიმიწვიეს ლენა შვარცთან ერთად. იქაც სხვა კითხულობდა ჩემს ლექსებს ინგლისურად. არც ისე დიდი ხნის წინ პოლონეთში გაიმართა პოეზიის ფესტივალი, სადაც დიდი პატივი მერგო – ჩემი ლექსების ინგლისურად წაკითხვა შეიმას ჰინიმ ითავა. საერთოდ კი, ასეთი გამოსვლები იშვიათია. მალე გამოვა ჩემი რიგით მეორე წიგნი გერმანიაში. პირველი რამდენიმე წლის წინ გამოიცა და მაშინ გერმანიის ბევრ ქალაქში მომიწყვეს შეხვედრები. სხვათაშორის, კარგი ჰონორარიც გადამიხადეს. რამდენიმე თვეში, მეორე წიგნის გამოსვლის შემდეგ, კიდევაა დაგეგმილი ასეთივე ტური და წინასწარ ვგრძნობ, რომ ფულს გავაკეთებ. ჩემი წიგნი ალბანეთშიც გამოიცა. ძალიან უცნაური ისტორიაა. უნდა გითხრათ, რომ ალბანეთი თავისებურად მშვენიერი ქვეყანაა. იქ ორჯერ ვიყავი ცოლთან ერთად. პირველად 1995 წელს. იტალიიდან გემით გავემგზავრეთ და დავბინავდით პატარა ქალაქ დურასში. ამ ქალაქის შესახებ ლექსიც დავწერე. მეორედ ალბანეთში ჩემი წიგნის გამოსვლასთან დაკავშირებით მიმიწვიეს. მათ როგორღაც აღმოუჩენიათ დურასზე დაწერილი ჩემი ლექსის პოლონური თარგმანი, გაკვირვებიათ, რომ ამ ქალაქზე ვიღაც წერს და ლექსი ალბანურად უთარგმნიათ. ამ ლექსში საუბარია დურასის ცენტრში მდებარე ანტიკურ თეატრზე. მოკლედ, ლექსის პირველი ტაეპი მარმარილოზე ამოკვეთეს და ანტიკური თეატრის ფასადზე მიამაგრეს. ეს შეიძლება დამართოდა ბაირონს, შეიძლება დამართოდა ბროდსკის, მაგრამ ტომას ვენცლოვას ლექსი ანტიკური თეატრის ფასადზე – ეს უკვე სრული სიგიჟეა. სხვათაშორის, ალბანელები ძალიან სტუმართმოყვარე ხალხია, თუმცა ქართველებს, რა თქმა უნდა, ვერავინ შეედრება.
ნ.ბ. – თქვენი აზრი პოეტის ეგრეთწოდებულ “მოქალაქეობრივ როლზე”? გარდა პროფესიული ვალდებულებებისა, როგორ გგონიათ, ეკისრება თუ არა პოეტს რამენაირი პასუხიმგებლობა საზოგადოების, ხალხის, ქვეყნის წინაშე?
ტ.ვ. – დიახ, მოგახსენებთ. როცა დისიდენტობა დავიწყე, ბროდსკიმ მითხრა: “არ ღირს ამის გაკეთება. არა იმიტომ, რომ ცუდია, პირიქით, ძალიანაც კარგია, მე ასეთ ხალხს დიდ პატივს ვცემ (ის მართლა დიდ პატივს სცემდა ბუკოვსკის და დანარჩენებს), მაგრამ მაინც არ ღირს, რადგან ამას ძალიან დიდი დრო მიაქვს”. მე ვუთხარი: “რა მნიშვნელობა აქვს, მე ხომ ისედაც ცოტას ვწერ”. თანაც დისიდენტობა არ იყო ერთადერთი საქმიანობა, რასაც პოეზიისაგან ჩემი მოცდენა შეეძლო. მაგალითად, ახალგაზრდობაში ალპინიზმით ვიყავი გატაცებული, უფრო სწორად – ალპინიზმსაც ვერ დავარქმევ – სამთო ტურიზმით. საქართველოს მთებშიც ბევრი მიხეტიალია. არ ვთვლი, რომ ეს გამოცდილება ზედმეტი იყო ჩემთვის, პირიქით, თითქოს გამაძლიერა კიდეც, გამაკაჟა. ასევეა დისიდენტობა – რაღაცნაირად გაკაჟებს. სხვათაშორის, ბროდსკი ხშირად იმეორებდა: “იქამდე არასდროს დავცემულვარ, ანტისაბჭოთა ლექსები მეწერა”. მაგრამ ეს ტყუილია. მას აქვს ანტისაბჭოთა ლექსები. თუნდაც ეს (და თავიდან ბოლომდე ციტირებს ლექსს):Холуй трясется. Раб хохочет.Палач свою секиру точит.Тиран кромсает каплуна.Сверкает зимняя луна.Се вид Отечества, гравюра.На лежаке — Солдат и Дура.Старуха чешет мертвый бок.Се вид Отечества, лубок.Собака лает, ветер носит.Борис у Глеба в морду просит.Кружатся пары на балу.В прихожей — куча на полу.Луна сверкает, зренье муча.Под ней, как мозг отдельный, туча.Пускай Художник, паразит,другой пейзаж изобразит.
ეს თუ “ანტისოვეტჩინა” არაა, მაშინ რაღას ქვია “ანტისოვეტჩინა”? მოკლედ, მას ჰქონდა ასეთი ლექსები. მქონდა მეც. როგორც წესი, წინასწარ არასდროს გეგმავ, რომ “სამოქალაქო ლექსს” დაწერ. პოეტთა გარკვეული ტიპისთვის პოეზია რეალობასთან დაპირისპირების ინსტრუმენტია. ასე იყო ცვეტაევასათვის, მანდელდელშტამისთვის. პასტერნაკისთვის – არა, ის იღებდა რეალობას, ემორჩილებოდა, ისე ნებდებოდა რეალობას, როგორც – ბოდიშს ვიხდი შედარებისთვის – ქალი შეიძლება დანებდეს კაცს. თუმცა, ასეც მშვენიერ ლექსებს წერდა. მაგრამ ხდება, ადამიანი არ იღებს რეალობას. ისევ ბროდსკის გავიხსენებ, ის ხშირად ამბობდა: “რითი ჯობია მანდელშტამი კაფკას? კაფკა მშვენიერი მწერალია, მაგრამ კაპიტულანტია. მანდელშტამი კი, რაც გინდა ხდებოდეს, ჯიუტად იმეორებს: “არა! არა და არა! აი, არ დაგნებდები!” ასე რომ, სამოქალაქო ლექსები რეალობასთან დაპირისპირების ერთერთი სახეობაა, რეალობა კი, მოგეხსენებათ, შეიძლება იყოს პოლიტიკურიც. მეტი გზა არაა, მასაც უნდა დაუპირისპირდე. მაგრამ არა მარტო მას, ვთქვათ ასე.
ზ.რ. – მიუხედავად უხერხულობისა, მაინც უნდა გკითხოთ. პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში, იქნებ დასავლეთშიც, თქვენზე და თქვენს შემოქმედებაზე, როგორც წესი, ბროდსკის გავლით გამოდიან. ანუ მკითხველები ინტერესდებიან თქვენით, რადგან იციან თქვენი მეგობრობის შესახებ, იციან ბროდსკის თქვენდამი მოძღვნილი ლექსები. ალბათ, ყველგან, სადაც წახვალთ, ბროდსკის შესახებ გისვამენ კითხვებს. მესმის, რომ მეგობრობდით, რომ ბევრი რამ გქონდათ საერთო, მაგრამ მაინტერესებს, დროდადრო ხომ არ გაწუხებთ ეს ყველაფერი, ხომ არ გღლით? ბოლოს და ბოლოს, თქვენ ბრძანდებით საკუთარი ენის ყველაზე ცნობილი პოეტი მსოფლიო მასშტაბით. ხომ არ გაღიზიანებთ ეს ერთგვარი “ორბიტალური ვარსკვლავის” როლი?
ტ.ვ. – ალბათ, ალბათ... უფრო სწორად, კი. მაგრამ, მეორე მხრივ, ბროდსკიმ ეს დაიმსახურა და მე მართლა ბედნიერი ვარ, რომ წლების მანძილზე ვიცნობდი მას. საერთოდ, ეს ჩემი თაობის უდიდესი მონაპოვარია, – და არა მარტო ჩემი, – რომ ჩვენ ბროდსკის ვხედავდით, ვუსმენდით, ზოგიერთები კიდეც ვმეგობრობდით. თუმცა, ვაღიარებ, ხდება ხოლმე, ეს ყველაფერი ცოტათი მაღიზიანებს.
ზ.რ. – როცა ამის საშუალება მოგეცათ, ბროდსკისგან განსხვავებით, თქვენ უარი არ გითქვამთ სამშობლოს მონახულებაზე. როგორც ვიცი, საბჭოთა კავშირის დაშლამდეც მოახერხეთ პეტერბურგში ჩასვლა.
ტ.ვ. – დიახ, პერესტროიკის პერიოდში, 1988 წელს, როცა ჯერ კიდევ ხალხის მტრად და ქვეყნიდან გაძევებულ ემიგრანტად ვითვლებოდი, მე მართლაც ვიმოგზაურე საბჭოთა კავშირში. ავიღე რვადღიანი საგზური, 4 დღე – ლენინგრადში, ოთხიც – მოსკოვში. გაძევებული დისიდენტებიდან თითქმის პირველი ვიყავი, ვინც ეს მოახერხა. შევხვდი მეგობრებს, დედას, რომელიც ვილნიუსიდან ჩამოვიდა. მაშინ ლიტვაში არ ჩავსულვარ და, ვფიქრობ, სწორადაც მოვიქეცი. ბროდსკიმ, ჩემგან განსხვავებით, თავი შეიკავა, თუმცა ლენინგრადში შეპარვის საშუალება საბჭოთა კავშირის დაშლამდეც ჰქონდა. ჩვენ გვისაუბრია ამის შესახებ. შესაძლებელი იყო ფინეთიდან ლენინგრადში ერთი დღით ჩასვლა. ჩახვიდოდი გემით და საღამოს იმავე გემით დაბრუნდებოდი. ამისათვის მხოლოდ ყალბი ფინური პასპორტი იყო საჭირო, რაც, სხვათა შორის, დიდ პრობლემას არ წარმოადგენდა. ბროდსკი სერიოზულად ფიქრობდა, ესარგებლა ამ შესაძლებლობით, მაგრამ ბოლოს მაინც თავი შეიკავა. მახსოვს, ერთხელ ასეთი რამ მითხრა: “მე რომ იქ ჩავიდე, ერმიტაჟის ფასადიც კი ადგილს მოწყდება და კაგებეში გაიქცევა დასასმენად”. იგივე მოხდებოდა, მე რომ ვილნიუსში ჩავსულიყავი, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ იქ კათედრალური ტაძრის ფასადი გაიქცეოდა დასასმენად.
ი.კ. – ბროდსკი ამბობდა, რომ ნოსტალგია – რეალობის უარყოფაა...
ტ.ვ. – მას შეეძლო, ასეთი რამ ეთქვა. ოღონდ ეს არ ნიშნავს, რომ ნოსტალგიას არ განიცდიდა. და თუ მან სამშობლოში დაბრუნება არ ისურვა, საამისო მიზეზებიც ჰქონდა. როცა მე პიტერში გასამგზავრებლად ვემზადებოდი, შევატყვე, თვითონაც როგორ უნდოდა წამოსვლა.
ი.კ. – როგორ გგონიათ, რატომ არ გადადგა ეს ნაბიჯი?
ტ.ვ. – შემიძლია მხოლოდ დასაშვებ ჰიპოტეზებზე ვიპალარაკო. თვითონ ასე ხსნიდა: ერთ წყალში ორჯერ შესვლა შეუძლებელია, თუნდაც ეს ნევას წყალი იყოსო. მაგრამ იყო უფრო რეალური მიზეზებიც. პირველ რიგში, მშობლების გარდაცვალებით მიღებული უძლიერესი ტრავმა. მან ორივე მათგანის გარდაცვალების გამო ითხოვა დაკრძალვაზე დასწრების ნებართვა, და ორივეჯერ უარი მიიღო. მისთვის ძალიან მტკივნეული იქნებოდა მათი საფლავების მონახულება. ასევე მტკივნეული იქნებოდა გარდაუვალი შეხვედრა ერთ კონკრეტულ ადამიანთან; ამაზე საუბარს აღარ გავაგრძელებ. ესეც მეორე მიზეზი. სხვათა შორის, მას ერთხელ ვაჟმაც ჩააკითხა ნიუ-იორკში, მაგრამ ამ საქმიდან, სამწუხაროდ, კარგი არაფერი გამოვიდა. და იყო მესამე მიზეზიც – ავადმყოფობა. მოგეხსენებათ, ბროდსკი გულით ავადმყოფი იყო და, ბუნებრივია, ესეც აშინებდა. მოსკოვში ან პეტერბურგში რომ შეტევა მოსვლოდა, ამერიკისაგან განსხვავებით, გადარჩენის ნაკლები შანსი ჰქონდა. არადა, მოსალოდნელი სტრესების გათვალისწინებით, შეტევა გარდაუვალი იყო.
ნ.ბ. – თქვენ ხომ არ აპირებთ ლიტვაში სამუდამოდ დაბრუნებას?
ტ.ვ. – როცა პენსიაზე გავალ, ალბათ, ევროპაში დავსახლდები. არ მინდა ლიტვაში მუდმივად ცხოვრება. მინდა გაკრკვეული დისტანციიდან ვუყურო ამ ქვეყანას, ასე უკეთ ჩანს, რა ხდება იქ. რა თქმა უნდა, მე იქ ჩავალ ხოლმე, დავიბეჭდები, პოლემიკაშიც ჩავებმები ლიტველ მოღვაწეებთან, რასაც უკვე თხუთმეტი წელია ვაკეთებ, მაგრამ სამუდამოდ ლიტვაში ცხოვრება შინაგანად მეძნელება. მინდა ახლოს ვიყო. მაქვს სახლი კრაკოვში და იქიდან უფრო მომიხერხდება, თვალყური ვადევნო ლიტვაში მიმდინარე პროცესებს, მით უმეტეს, კრაკოვი სანახევროდ ლიტვური ქალაქია, ჩვენ ხომ ოდესღაც საერთო სახელმწიფო გვქონდა.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
ი.კ. – ცვეტაევა თუ გიცდიათ?
ტ.ვ. – მხოლოდ პროზა. ლექსებს არ შევხებივარ.
ი.კ. – ის საერთოდ თარგმნადია?
ტ.ვ. – ღმერთმა იცის. ალბათ.
ი.კ. – როგორც ვიცი, თქვენი და ბროდსკის აზრები განსხვავდებოდნენ ცვეტაევასა და ახმატოვას შესახებ.
ტ.ვ. – დიახ. მე ახმატოვა უფრო მიყვარდა, მას კი ცვეტაევა. როცა ზიმბაბვეში ვიქტორიას ჩანჩქერი ვნახე, ერთი შედარება მომივიდა თავში ცვეტაევასთან დაკავშირებით: წყლის შხეფები ისეთ ბურუსს ქმნიან, ისეთ ღრუბელს, რომ თვითონ ჩანჩქერი საერთოდ არ ჩანს, მხოლოდ ხმა ისმის. ასევეა ცვეტაევას გვიანდელი ლექსები. მათგან ისეთი მძლავრი ემოცია მოდის, რომ ლექსის აღქმა შეუძლებელი ხდება. ბროდსკის სწორედ ეს მოწონდა, ამას თვლიდა იდეალად, მე კი არ მგონია, რომ ეს იდეალია. თუმცა ცვეტაევას, რა თქმა უნდა, ძალიან ვაფასებ. მაგრამ ახმატოვა ჩემთვის უფრო გასაგებია, უფრო ახლოსაა ჩემთან. ზ.რ. – როგორ არჩევდით სათარგმნ მასალას? ანუ თარგმნიდით მხოლოდ საყვარელი პოეტების საყვარელ ლექსებს თუ გქონდათ რაიმე სხვა პრინციპი? ტ.ვ. – მხოლოდ, მხოლოდ საყვარელ ლექსებს! არიან პოეტები, რომელთაც პატივს ვცემ, მაგალითად – აპოლინერი, მაგრამ არასდროს ვთარგმნი. რაღაცნაირად ვგრძნობ, რომ ჩემი არაა. არასოდეს მითარგმნია ტექსტი, რომელიც თვითონ არ მომწონდა. ზ.რ. – როგორია პოეტ-ემიგრანტის ცხოვრება ამერიკაში? გარდა პედაგოგიური საქმიანობისა, თუ გაქვთ შეხვედრები მკითხველებთან, და რამდენად ხშირად? ტ.ვ. – რადგან ლიტვურად ვწერ, ძირითადად ლიტვურ დიასპორასთან მქონდა შეხვედრები. იყო დრო, საკმაოდ ხშირადაც. ახლა უკვე მაქვს საშუალება, უშუალოდ ლიტვაში შევხვდე მკითხველებს. ზოგჯერ მიწევს გამოსვლა ინგლისურენოვანი პუბლიკის წინაშეც, მაგრამ იშვიათად, ორი-სამი შეხვედრა წელიწადში. ოღონდ ამასთან დაკავშირებით ერთი პრობლემაა: ინგლისურად კი ვკითხულობ, მაგრამ ისე, რომ მსმენელი ვერაფერს იგებს. მყავს დეკლამატორი, დიანა სინაშალი. ის არამარტო მთარგმნელი, არამედ დიდი ტრაგიკული არტისტიცაა. უფრო სწორად, ჰქონდა შანსი გამხდარიყო დიდი არტისტი. დიანა არაჩვეულებრივად კითხულობს ლექსებს. სხვათა შორის, ერთხელ მე და ბროდსკიმ ერთობლივი საღამო გავმართეთ. ჩემს ლექსებს ინგლისურად დიანა კითხულობდა. და იმ საღამოს ბროდსკის ვაჯობე, მე უფრო დიდხანს მიკრავდნენ ტაშს. რა თქმა უნდა, დიანას წყალობით. ბროდსკიმ, უნდა გითხრათ, ძალიან გაიხარა. ძირითადად სხვადასხვა ფესტივალებზე მიწევს გამოსვლა. გასულ წელს, მაგალითად, როტერდამში მიმიწვიეს ლენა შვარცთან ერთად. იქაც სხვა კითხულობდა ჩემს ლექსებს ინგლისურად. არც ისე დიდი ხნის წინ პოლონეთში გაიმართა პოეზიის ფესტივალი, სადაც დიდი პატივი მერგო – ჩემი ლექსების ინგლისურად წაკითხვა შეიმას ჰინიმ ითავა. საერთოდ კი, ასეთი გამოსვლები იშვიათია. მალე გამოვა ჩემი რიგით მეორე წიგნი გერმანიაში. პირველი რამდენიმე წლის წინ გამოიცა და მაშინ გერმანიის ბევრ ქალაქში მომიწყვეს შეხვედრები. სხვათაშორის, კარგი ჰონორარიც გადამიხადეს. რამდენიმე თვეში, მეორე წიგნის გამოსვლის შემდეგ, კიდევაა დაგეგმილი ასეთივე ტური და წინასწარ ვგრძნობ, რომ ფულს გავაკეთებ. ჩემი წიგნი ალბანეთშიც გამოიცა. ძალიან უცნაური ისტორიაა. უნდა გითხრათ, რომ ალბანეთი თავისებურად მშვენიერი ქვეყანაა. იქ ორჯერ ვიყავი ცოლთან ერთად. პირველად 1995 წელს. იტალიიდან გემით გავემგზავრეთ და დავბინავდით პატარა ქალაქ დურასში. ამ ქალაქის შესახებ ლექსიც დავწერე. მეორედ ალბანეთში ჩემი წიგნის გამოსვლასთან დაკავშირებით მიმიწვიეს. მათ როგორღაც აღმოუჩენიათ დურასზე დაწერილი ჩემი ლექსის პოლონური თარგმანი, გაკვირვებიათ, რომ ამ ქალაქზე ვიღაც წერს და ლექსი ალბანურად უთარგმნიათ. ამ ლექსში საუბარია დურასის ცენტრში მდებარე ანტიკურ თეატრზე. მოკლედ, ლექსის პირველი ტაეპი მარმარილოზე ამოკვეთეს და ანტიკური თეატრის ფასადზე მიამაგრეს. ეს შეიძლება დამართოდა ბაირონს, შეიძლება დამართოდა ბროდსკის, მაგრამ ტომას ვენცლოვას ლექსი ანტიკური თეატრის ფასადზე – ეს უკვე სრული სიგიჟეა. სხვათაშორის, ალბანელები ძალიან სტუმართმოყვარე ხალხია, თუმცა ქართველებს, რა თქმა უნდა, ვერავინ შეედრება.
ნ.ბ. – თქვენი აზრი პოეტის ეგრეთწოდებულ “მოქალაქეობრივ როლზე”? გარდა პროფესიული ვალდებულებებისა, როგორ გგონიათ, ეკისრება თუ არა პოეტს რამენაირი პასუხიმგებლობა საზოგადოების, ხალხის, ქვეყნის წინაშე?
ტ.ვ. – დიახ, მოგახსენებთ. როცა დისიდენტობა დავიწყე, ბროდსკიმ მითხრა: “არ ღირს ამის გაკეთება. არა იმიტომ, რომ ცუდია, პირიქით, ძალიანაც კარგია, მე ასეთ ხალხს დიდ პატივს ვცემ (ის მართლა დიდ პატივს სცემდა ბუკოვსკის და დანარჩენებს), მაგრამ მაინც არ ღირს, რადგან ამას ძალიან დიდი დრო მიაქვს”. მე ვუთხარი: “რა მნიშვნელობა აქვს, მე ხომ ისედაც ცოტას ვწერ”. თანაც დისიდენტობა არ იყო ერთადერთი საქმიანობა, რასაც პოეზიისაგან ჩემი მოცდენა შეეძლო. მაგალითად, ახალგაზრდობაში ალპინიზმით ვიყავი გატაცებული, უფრო სწორად – ალპინიზმსაც ვერ დავარქმევ – სამთო ტურიზმით. საქართველოს მთებშიც ბევრი მიხეტიალია. არ ვთვლი, რომ ეს გამოცდილება ზედმეტი იყო ჩემთვის, პირიქით, თითქოს გამაძლიერა კიდეც, გამაკაჟა. ასევეა დისიდენტობა – რაღაცნაირად გაკაჟებს. სხვათაშორის, ბროდსკი ხშირად იმეორებდა: “იქამდე არასდროს დავცემულვარ, ანტისაბჭოთა ლექსები მეწერა”. მაგრამ ეს ტყუილია. მას აქვს ანტისაბჭოთა ლექსები. თუნდაც ეს (და თავიდან ბოლომდე ციტირებს ლექსს):Холуй трясется. Раб хохочет.Палач свою секиру точит.Тиран кромсает каплуна.Сверкает зимняя луна.Се вид Отечества, гравюра.На лежаке — Солдат и Дура.Старуха чешет мертвый бок.Се вид Отечества, лубок.Собака лает, ветер носит.Борис у Глеба в морду просит.Кружатся пары на балу.В прихожей — куча на полу.Луна сверкает, зренье муча.Под ней, как мозг отдельный, туча.Пускай Художник, паразит,другой пейзаж изобразит.
ეს თუ “ანტისოვეტჩინა” არაა, მაშინ რაღას ქვია “ანტისოვეტჩინა”? მოკლედ, მას ჰქონდა ასეთი ლექსები. მქონდა მეც. როგორც წესი, წინასწარ არასდროს გეგმავ, რომ “სამოქალაქო ლექსს” დაწერ. პოეტთა გარკვეული ტიპისთვის პოეზია რეალობასთან დაპირისპირების ინსტრუმენტია. ასე იყო ცვეტაევასათვის, მანდელდელშტამისთვის. პასტერნაკისთვის – არა, ის იღებდა რეალობას, ემორჩილებოდა, ისე ნებდებოდა რეალობას, როგორც – ბოდიშს ვიხდი შედარებისთვის – ქალი შეიძლება დანებდეს კაცს. თუმცა, ასეც მშვენიერ ლექსებს წერდა. მაგრამ ხდება, ადამიანი არ იღებს რეალობას. ისევ ბროდსკის გავიხსენებ, ის ხშირად ამბობდა: “რითი ჯობია მანდელშტამი კაფკას? კაფკა მშვენიერი მწერალია, მაგრამ კაპიტულანტია. მანდელშტამი კი, რაც გინდა ხდებოდეს, ჯიუტად იმეორებს: “არა! არა და არა! აი, არ დაგნებდები!” ასე რომ, სამოქალაქო ლექსები რეალობასთან დაპირისპირების ერთერთი სახეობაა, რეალობა კი, მოგეხსენებათ, შეიძლება იყოს პოლიტიკურიც. მეტი გზა არაა, მასაც უნდა დაუპირისპირდე. მაგრამ არა მარტო მას, ვთქვათ ასე.
ზ.რ. – მიუხედავად უხერხულობისა, მაინც უნდა გკითხოთ. პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში, იქნებ დასავლეთშიც, თქვენზე და თქვენს შემოქმედებაზე, როგორც წესი, ბროდსკის გავლით გამოდიან. ანუ მკითხველები ინტერესდებიან თქვენით, რადგან იციან თქვენი მეგობრობის შესახებ, იციან ბროდსკის თქვენდამი მოძღვნილი ლექსები. ალბათ, ყველგან, სადაც წახვალთ, ბროდსკის შესახებ გისვამენ კითხვებს. მესმის, რომ მეგობრობდით, რომ ბევრი რამ გქონდათ საერთო, მაგრამ მაინტერესებს, დროდადრო ხომ არ გაწუხებთ ეს ყველაფერი, ხომ არ გღლით? ბოლოს და ბოლოს, თქვენ ბრძანდებით საკუთარი ენის ყველაზე ცნობილი პოეტი მსოფლიო მასშტაბით. ხომ არ გაღიზიანებთ ეს ერთგვარი “ორბიტალური ვარსკვლავის” როლი?
ტ.ვ. – ალბათ, ალბათ... უფრო სწორად, კი. მაგრამ, მეორე მხრივ, ბროდსკიმ ეს დაიმსახურა და მე მართლა ბედნიერი ვარ, რომ წლების მანძილზე ვიცნობდი მას. საერთოდ, ეს ჩემი თაობის უდიდესი მონაპოვარია, – და არა მარტო ჩემი, – რომ ჩვენ ბროდსკის ვხედავდით, ვუსმენდით, ზოგიერთები კიდეც ვმეგობრობდით. თუმცა, ვაღიარებ, ხდება ხოლმე, ეს ყველაფერი ცოტათი მაღიზიანებს.
ზ.რ. – როცა ამის საშუალება მოგეცათ, ბროდსკისგან განსხვავებით, თქვენ უარი არ გითქვამთ სამშობლოს მონახულებაზე. როგორც ვიცი, საბჭოთა კავშირის დაშლამდეც მოახერხეთ პეტერბურგში ჩასვლა.
ტ.ვ. – დიახ, პერესტროიკის პერიოდში, 1988 წელს, როცა ჯერ კიდევ ხალხის მტრად და ქვეყნიდან გაძევებულ ემიგრანტად ვითვლებოდი, მე მართლაც ვიმოგზაურე საბჭოთა კავშირში. ავიღე რვადღიანი საგზური, 4 დღე – ლენინგრადში, ოთხიც – მოსკოვში. გაძევებული დისიდენტებიდან თითქმის პირველი ვიყავი, ვინც ეს მოახერხა. შევხვდი მეგობრებს, დედას, რომელიც ვილნიუსიდან ჩამოვიდა. მაშინ ლიტვაში არ ჩავსულვარ და, ვფიქრობ, სწორადაც მოვიქეცი. ბროდსკიმ, ჩემგან განსხვავებით, თავი შეიკავა, თუმცა ლენინგრადში შეპარვის საშუალება საბჭოთა კავშირის დაშლამდეც ჰქონდა. ჩვენ გვისაუბრია ამის შესახებ. შესაძლებელი იყო ფინეთიდან ლენინგრადში ერთი დღით ჩასვლა. ჩახვიდოდი გემით და საღამოს იმავე გემით დაბრუნდებოდი. ამისათვის მხოლოდ ყალბი ფინური პასპორტი იყო საჭირო, რაც, სხვათა შორის, დიდ პრობლემას არ წარმოადგენდა. ბროდსკი სერიოზულად ფიქრობდა, ესარგებლა ამ შესაძლებლობით, მაგრამ ბოლოს მაინც თავი შეიკავა. მახსოვს, ერთხელ ასეთი რამ მითხრა: “მე რომ იქ ჩავიდე, ერმიტაჟის ფასადიც კი ადგილს მოწყდება და კაგებეში გაიქცევა დასასმენად”. იგივე მოხდებოდა, მე რომ ვილნიუსში ჩავსულიყავი, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ იქ კათედრალური ტაძრის ფასადი გაიქცეოდა დასასმენად.
ი.კ. – ბროდსკი ამბობდა, რომ ნოსტალგია – რეალობის უარყოფაა...
ტ.ვ. – მას შეეძლო, ასეთი რამ ეთქვა. ოღონდ ეს არ ნიშნავს, რომ ნოსტალგიას არ განიცდიდა. და თუ მან სამშობლოში დაბრუნება არ ისურვა, საამისო მიზეზებიც ჰქონდა. როცა მე პიტერში გასამგზავრებლად ვემზადებოდი, შევატყვე, თვითონაც როგორ უნდოდა წამოსვლა.
ი.კ. – როგორ გგონიათ, რატომ არ გადადგა ეს ნაბიჯი?
ტ.ვ. – შემიძლია მხოლოდ დასაშვებ ჰიპოტეზებზე ვიპალარაკო. თვითონ ასე ხსნიდა: ერთ წყალში ორჯერ შესვლა შეუძლებელია, თუნდაც ეს ნევას წყალი იყოსო. მაგრამ იყო უფრო რეალური მიზეზებიც. პირველ რიგში, მშობლების გარდაცვალებით მიღებული უძლიერესი ტრავმა. მან ორივე მათგანის გარდაცვალების გამო ითხოვა დაკრძალვაზე დასწრების ნებართვა, და ორივეჯერ უარი მიიღო. მისთვის ძალიან მტკივნეული იქნებოდა მათი საფლავების მონახულება. ასევე მტკივნეული იქნებოდა გარდაუვალი შეხვედრა ერთ კონკრეტულ ადამიანთან; ამაზე საუბარს აღარ გავაგრძელებ. ესეც მეორე მიზეზი. სხვათა შორის, მას ერთხელ ვაჟმაც ჩააკითხა ნიუ-იორკში, მაგრამ ამ საქმიდან, სამწუხაროდ, კარგი არაფერი გამოვიდა. და იყო მესამე მიზეზიც – ავადმყოფობა. მოგეხსენებათ, ბროდსკი გულით ავადმყოფი იყო და, ბუნებრივია, ესეც აშინებდა. მოსკოვში ან პეტერბურგში რომ შეტევა მოსვლოდა, ამერიკისაგან განსხვავებით, გადარჩენის ნაკლები შანსი ჰქონდა. არადა, მოსალოდნელი სტრესების გათვალისწინებით, შეტევა გარდაუვალი იყო.
ნ.ბ. – თქვენ ხომ არ აპირებთ ლიტვაში სამუდამოდ დაბრუნებას?
ტ.ვ. – როცა პენსიაზე გავალ, ალბათ, ევროპაში დავსახლდები. არ მინდა ლიტვაში მუდმივად ცხოვრება. მინდა გაკრკვეული დისტანციიდან ვუყურო ამ ქვეყანას, ასე უკეთ ჩანს, რა ხდება იქ. რა თქმა უნდა, მე იქ ჩავალ ხოლმე, დავიბეჭდები, პოლემიკაშიც ჩავებმები ლიტველ მოღვაწეებთან, რასაც უკვე თხუთმეტი წელია ვაკეთებ, მაგრამ სამუდამოდ ლიტვაში ცხოვრება შინაგანად მეძნელება. მინდა ახლოს ვიყო. მაქვს სახლი კრაკოვში და იქიდან უფრო მომიხერხდება, თვალყური ვადევნო ლიტვაში მიმდინარე პროცესებს, მით უმეტეს, კრაკოვი სანახევროდ ლიტვური ქალაქია, ჩვენ ხომ ოდესღაც საერთო სახელმწიფო გვქონდა.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
.jpg)
No comments:
Post a Comment