ჟე­რარ ჟე­ნე­ტი - ლი­ტე­რა­ტუ­რის უტ­ო­პია

ერ­თი შე­ხედ­ვით, ბორ­ხე­სი-კრი­ტი­კო­სი შე­კავ­ში­რე­ბის უც­ნა­უ­რი დე­მო­ნით ატ­ა­ნილ­სა ჰგავს. ზო­გი­ერ­თი მი­სი ეს­ეს ში­ნა­არ­სი გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ ინ­ტო­ნა­ცი­ა­თა მოკ­ლე ჩა­მო­ნათ­ვალ­ზე და­იყ­ვა­ნე­ბა, ცვლი­ლე­ბებ­ზე, რო­მელ­საც ცალ­კე­უ­ლი იდ­ე­ე­ბი, თე­მე­ბი და მე­ტა­ფო­რე­ბი გა­ნიც­დი­ან სა­უ­კუ­ნე­თა მან­ძილ­ზე: რი­კეტ­სი და ჰეს­კეტ პირ­სო­ნი ოს­კარ უაილდს მი­ა­წე­რენ ფრა­ზის, purple patches გა­მო­გო­ნე­ბას, მაგ­რამ ეს ფორ­მუ­ლა უკ­ვე "პი­ზონ­თა მი­მართ ეპ­ის­ტო­ლე­ებ­ში" არ­სე­ბობს; ჯონ დო­ნი­დან ორი სა­უ­კუ­ნის შემ­დეგ, ფი­ლიპ მა­ინ­ლენ­დერ­მა წა­მო­ა­ყე­ნა ჰი­პო­თე­ზა ღმერ­თის თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის შე­სა­ხებ; პას­კა­ლი­სე­უ­ლი სა­ნაძ­ლე­ოს იდეა უკ­ვე გა­მოთ­ქ­მუ­ლი ჰქონ­დათ არ­ნუ­ბი­უსს, სირ­მონ­სა და ალ­გა­სელს; ორი უს­ას­რუ­ლო­ბა ლე­იბ­ნიც­თა­ნაც იჩ­ენს თავს და ვიქ­ტორ ჰი­უ­გოს­თა­ნაც; ქით­სის ბულ­ბუ­ლი პლა­ტო­ნის გაგ­რ­ძე­ლე­ბაა და შო­პენ­ჰა­უ­ერს გან­ჭ­ვ­რეტს; კოლ­რი­ჯის სიზ­მ­რი­დან მო­ტა­ნი­ლი ყვა­ვი­ლი წინ უძღ­ვის უელ­სის მო­მავ­ლი­დან მო­ტა­ნილ ყვა­ვილს და ჯე­იმ­სის პორ­ტ­რეტს - რო­მე­ლიც წარ­სუ­ლი­დან წა­მო­ი­ღეს; უელს­მა "ჩვე­ნი დრო­ის­თ­ვის გა­და­ა­მუ­შა­ვა იობ­ის წიგ­ნი, პლა­ტო­ნის დი­ა­ლო­გე­ბის უბ­ად­ლო, ძვე­ლებ­რა­უ­ლი მი­ბაძ­ვა"; პას­კა­ლის სფე­რო ჰერ­მეს ტრის­მე­გის­ტო­სი­დან იღ­ებს და­სა­ბამს - რაბ­ლეს გავ­ლით - ან პლა­ტო­ნი­სე­უ­ლი პარ­მე­ნი­დე­დან აღ­მო­ცენ­და და "ვარ­დის რო­მა­ნი" გა­მო­ი­ა­რა. ნიც­შემ უარ­ყო სოკ­რა­ტემ­დელ­თა თე­ო­რია მა­რა­დი­უ­ლი მობ­რუ­ნე­ბის შე­სა­ხებ და შემ­დეგ, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, თა­ვად­ვე აღ­მო­ა­ჩი­ნა იგი...

თუ­კი ბორ­ხე­სი არ ეძ­ებს წყა­რო­ებს, იგი სი­ა­მოვ­ნე­ბით გა­მოჰ­ყოფს ხოლ­მე წი­ნა­მორ­ბე­დებს: უელ­სის­თ­ვის (რო­ნი, ლი­ტო­ნი, პელ­ტო­კი, სი­რა­ნო, ვოლ­ტე­რი, ბე­კო­ნი, ლუ­კი­ა­ნე), ბეკ­ფორ­დის­თ­ვის (ერ­ბე­ლო, ჰა­მილ­ტო­ნი, ვოლ­ტე­რი, გა­ლა­ნი, პი­რა­ნე­ზი, მა­რი­ნო), კაფ­კას­თ­ვის: "კაფ­კას წი­ნა­მორ­ბედ­თა გა­მოვ­ლე­ნა დი­დი ხა­ნია მიზ­ნად და­ვი­სა­ხე. რო­ცა პირ­ვე­ლად წა­ვი­კითხე, ვე­რა­ვის მი­ვამ­ს­გავ­სე - ეს იყო რი­ტო­რი­კულ აპ­ო­ლო­გი­ა­თა უნ­ი­კუ­მი; მაგ­რამ, რო­ცა გა­ვუ­ში­ნა­ურ­დი, მი­სი ხმა და თვი­სე­ბე­ბი სხვა ლი­ტე­რა­ტუ­რე­ბი­სა თუ სხვა ეპ­ო­ქა­თა ტექ­ს­ტებ­ში ამ­ო­ვი­ცა­ნი. მო­ვიყ­ვან რამ­დე­ნი­მე მა­გა­ლითს ქრო­ნო­ლო­გი­უ­რად", და ამ­ას მოჰ­ყ­ვე­ბა ზე­ნო­ნი, ხან იუი, კირ­კე­გო­რი, ბრა­უ­ნინ­გი, ბლუა და ლორდ დან­სე­ნი. რო­ცა ას­ეთ ჩა­მო­ნათ­ვალს ხე­დავ და არ გეს­მის იდეა, რო­მე­ლიც სი­ცოცხ­ლეს ან­ი­ჭებს ყვე­ლა­ფერ ამ­ას, დი­დი რის­კია ნეს­ტორ იბ­ა­რას ფრა­ზა გა­ი­მე­ო­რო "გა­მო­გო­ნი­ლი ის­ტო­რი­ე­ბის" წი­ნა­სიტყ­ვა­ო­ბი­დან, სა­დაც იგი "პე­დან­ტიზ­მ­თან გა­მარ­თულ გაც­ნო­ბი­ე­რე­ბულ და ზოგ­ჯერ სა­სი­ა­მოვ­ნო ფლირ­ტ­ზე" სა­უბ­რობს; შემ­დეგ კი ის­ღა დაგ­რ­ჩე­ნია, ბორ­ხე­სის კრი­ტი­კა სა­უ­ნი­ვერ­სი­ტე­ტო კომ­პი­ლა­ცი­ა­თა უხ­ა­ლი­სო წყე­ბა­ში მო­ა­თავ­სო. შე­იძ­ლე­ბო­და ას­ე­ვე გაგ­ვეხ­სე­ნე­ბი­ნა თვალ­საზ­რის­თა და ჩვე­უ­ლე­ბა­თა შე­თან­ხ­მე­ბუ­ლი თუ შე­უ­თან­ხ­მე­ბე­ლი ჩა­მო­ნათ­ვა­ლის გრძე­ლი რი­გი, რის მი­ხედ­ვი­თაც მონ­ტე­ნი თა­ვის პირ­ველ ეს­ე­ებს ქმნი­და. მონ­ტენ­თან ას­ე­თი და­ახ­ლო­ე­ბა უფ­რო გა­მარ­თ­ლე­ბუ­ლი­ცაა; მა­თი სა­ერ­თო სურ­ვი­ლი, შე­ექ­მ­ნათ ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი კა­ტა­ლო­გი, შე­საძ­ლოა ამ ორი მო­აზ­როვ­ნის გარ­კ­ვე­ულ სუ­ლი­ერ ნა­თე­სა­ო­ბა­ზე მეტყ­ვე­ლებს და ორ­ი­ვე ცდი­ლობს თა­ვი­ან­თი თავ­ბ­რუს­ხ­ვე­ვა და ეჭ­ვი ერ­უ­დი­ცი­ის იდ­უ­მალ ლა­ბი­რინ­თებ­ში გა­მო­კე­ტოს. თუმ­ცა, შე­კავ­ში­რე­ბის ბორ­ხე­სი­სე­უ­ლი ვნე­ბა და პა­რა­ლე­ლიზ­მე­ბის სიყ­ვა­რუ­ლი შე­და­რე­ბით უფ­რო სიღ­რ­მი­სე­ულ იდ­ე­ას პა­სუ­ხობს და დას­კ­ვ­ნებს აქ­ე­დან, არ­სე­ბი­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა აქვს ჩვენ­თ­ვის. ამ იდ­ე­ის შე­და­რე­ბით აგ­რე­სი­ულ ფორ­მუ­ლი­რე­ბას ჩვენ ვნა­ხავთ მოთხ­რო­ბა­ში "ტლი­ო­ნი, უკ­ბა­რი, Orbis Tertius": "თა­ვის­თა­ვად ცხა­დია, რომ ყვე­ლა ნა­წარ­მო­ე­ბი ერ­თი ზედ­რო­ი­თი და ან­ო­ნი­მუ­რი ავ­ტო­რის მი­ე­რაა შექ­მ­ნი­ლი". ამ იდ­ე­ის გუ­ლის­თ­ვის, ტლი­ო­ნის მწერ­ლე­ბი ხელს არ აწ­ე­რენ თა­ვი­ანთ წიგ­ნებს და მათ­თ­ვის უც­ხოა პლა­გი­ა­ტის ცნე­ბა, ის­ე­ვე, რო­გორც გავ­ლე­ნა და აპ­ოკ­რი­ფი. გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად ტლი­ო­ნის მწერ­ლე­ბი იყვ­ნენ ჯორჯ მუ­რი და ჯე­იმს ჯო­ი­სი, რომ­ლე­ბიც თა­ვი­ანთ ნა­წარ­მო­ე­ბებ­ში "სხვი­სი ნა­წე­რი­სა და ნა­აზ­რე­ვის ინ­კორ­პო­რი­რე­ბას ახ­დენ­დ­ნენ"; ოს­კარ უაილ­დიც ტლი­ო­ნის მწე­რა­ლი იყო, ოღ­ონდ პი­რი­ქით, რად­გან "ხში­რად ჩუქ­ნი­და სი­უ­ჟე­ტებს მათ, ვი­საც მი­სი და­მუ­შა­ვე­ბის სურ­ვი­ლი ჰქონ­და"; ამ რიგს შეგ­ვიძ­ლია მი­ვათ­ვა­ლოთ სერ­ვან­ტე­სი, კარ­ლე­ი­ლი, მო­სე ლე­ო­ნე­ლი და მრა­ვა­ლი სხვა, მათ შო­რის, ალ­ბათ თა­ვად ბორ­ხე­სიც, - ის­ი­ნი ვი­ღაც გა­მო­გო­ნილ ად­ა­მი­ანს მი­ა­წერ­დ­ნენ ხოლ­მე თა­ვი­ან­თი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბის ავ­ტო­რო­ბას; მაგ­რამ ტლი­ო­ნის მწე­რა­ლი par excellence პი­ერ მე­ნა­რი იყო, სა­უ­კუ­ნის და­საწყი­სის ნი­მე­ლი სიმ­ბო­ლის­ტი, რო­მელ­საც მო­ბეზ­რ­და გან­ს­ჯე­ბი ლა­იბ­ნი­ცი­სა და რა­ი­მონდ ლუ­ლი­უ­სის შე­სა­ხებ, ან ვა­ლე­რის "ზღვის სა­საფ­ლა­ოს" ალ­ექ­სან­დ­რი­უ­ლი ლექ­სით გაწყო­ბა (ის­ე­ვე, რო­გორც თა­ვად ვა­ლე­რი სთა­ვა­ზობ­და თა­ნა­მედ­რო­ვე­ებს ერ­თი ტერ­ფით გა­ე­ზარ­დათ შვიდ­ტერ­ფი­ა­ნი "მო­პა­ტი­ჟე­ბა სა­მოგ­ზა­უ­როდ") და ერთ მშვე­ნი­ერ დღეს ახ­ლი­დან შე­უდ­გა - სა­კუ­თარ გა­მოც­დი­ლე­ბა­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბი­თა და აზ­როვ­ნე­ბის ან­აქ­რო­ნიზ­მე­ბის გა­მო­რიცხ­ვით - "დონ კი­ხო­ტის" ორ­ი­ვე ნა­წი­ლის წე­რას და ნა­წი­ლობ­რივ გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლა კი­დეც თა­ვი­სი ჩა­ნა­ფიქ­რი, თა­ნაც სა­ო­ცა­რი სი­ზუს­ტით. რო­ცა თა­ვის თავ­ზე ცდი­და სა­კუ­თარ მე­თოდს, ბორ­ხეს­მა ამ იდ­ე­ის ძვე­ლი ვერ­სი­ე­ბიც გა­იხ­სე­ნა - შე­ლის იქ­ნე­ბო­და ეს, ემ­ერ­სო­ნის თუ ვა­ლე­რის. შე­ლის მი­ხედ­ვით, ყვე­ლა ლექ­სი ერ­თი სა­ყო­ველ­თაო პო­ე­მის ფრაგ­მენ­ტებს წარ­მო­ად­გენს. ემ­ერ­სო­ნის­თ­ვის "სამ­ყა­რო­ში არ­სე­ბუ­ლი ყვე­ლა წიგ­ნის ავ­ტო­რი ერ­თა­დერ­თი პი­როვ­ნე­ბაა". რაც შე­ე­ხე­ბა ვა­ლე­რის, ჩვენ ყვე­ლას გვახ­სოვს მი­სი მოთხოვ­ნა, წარ­მო­ედ­გი­ნათ ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რია "რო­გორც ლი­ტე­რა­ტუ­რის მწარ­მო­ე­ბე­ლი და მომ­ხ­მა­რე­ბე­ლი სუ­ლის ის­ტო­რია, ის­ტო­რია, რო­მე­ლიც ისე შეგ­ვეძ­ლო დაგ­ვე­წე­რა, რომ არც ერ­თი მწერ­ლის სა­ხე­ლი არ გვეხ­სე­ნე­ბი­ნა".

ესაა ლი­ტე­რა­ტუ­რის აღქ­მა, რო­გორც ერთ­გ­ვა­რო­ვა­ნი და შექ­ცე­ვა­დი სივ­რ­ცი­სა, სა­დაც არ არ­სე­ბობს არც ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბე­ბი და არც ქრო­ნო­ლო­გია, ესაა ეკ­უ­მე­ნუ­რი გრძნო­ბა, რომ­ლის წყა­ლო­ბი­თაც მსოფ­ლიო ლი­ტე­რა­ტუ­რა უზ­არ­მა­ზარ ან­ო­ნი­მურ ქმნი­ლე­ბად წარ­მოგ­ვიდ­გე­ბა, სა­დაც ყო­ვე­ლი ავ­ტო­რი მხო­ლოდ ზედ­რო­ი­თი და უპ­ი­როვ­ნო სუ­ლის შემ­თხ­ვე­ვით გან­სა­ხი­ე­რე­ბად წარ­მოგ­ვიდ­გე­ბა, რო­მელ­საც, პლა­ტო­ნის ღმერ­თი­ვით, შე­უძ­ლია ყვე­ლა­ზე ლა­მა­ზი სიმ­ღე­რა შთა­ა­გო­ნოს ყვე­ლა­ზე მდა­რე პო­ეტს და XVIII სა­უ­კუ­ნის ინგ­ლი­სე­ლი პო­ე­ტის მეხ­სი­ე­რე­ბა­ში აღ­ად­გი­ნოს XIII სა­უ­კუ­ნის მონ­ღო­ლი იმ­პე­რა­ტო­რის ხილ­ვე­ბი, - პო­ზი­ტი­ვის­ტებს ას­ე­თი იდეა მხო­ლოდ ფან­ტა­ზია ან ბოდ­ვა შე­იძ­ლე­ბა ეგ­ო­ნოთ. ჯო­ბია, მათ­ში მი­თი და­ვი­ნა­ხოთ, ამ სიტყ­ვის ზუს­ტი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბით, რო­გორც აზ­რის სიღ­რ­მი­სე­უ­ლი გა­ქა­ნე­ბა. ბორ­ხე­სი თა­ვად მო­ი­ნიშ­ნავს ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ის ორ შე­საძ­ლო დო­ნეს: უმ­აღ­ლე­სი, ანუ "პან­თე­ის­ტუ­რი" ვერ­სი­ის თა­ნახ­მად, ავ­ტორ­თა, ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბის, მოვ­ლე­ნე­ბი­სა და საგ­ნე­ბის ხი­ლულ სიმ­რავ­ლე­ში ერ­თი სუ­ლი სახ­ლობს და ატ­ომ­თა ყვე­ლა­ზე შემ­თხ­ვე­ვით კომ­ბი­ნა­ცი­ებ­ში შე­იძ­ლე­ბა ერ­თი ღმერ­თის და­წე­რი­ლო­ბა გა­ი­შიფ­როს; ამ ჰი­პო­თე­ზის თა­ნახ­მად, წიგ­ნე­ბის სამ­ყა­რო და სამ­ყა­როს წიგ­ნი - ერ­თი და იგ­ი­ვეა და თუ­კი "დონ კი­ხო­ტის" მე­ო­რე ნა­წი­ლის გმირს შე­უძ­ლია მი­სი პირ­ვე­ლი ნა­წი­ლის მკითხ­ვე­ლი იყ­ოს, ხო­ლო ჰამ­ლეტს კი ძა­ლუძს "ჰამ­ლე­ტის" მა­ყუ­რე­ბე­ლი "შე­იქ­ნას", მა­შინ აქ­ე­დან იქ­ნებ ის გა­მომ­დი­ნა­რე­ობს, რომ ჩვენც, მი­სი მკითხ­ვე­ლე­ბი ან მა­ყუ­რებ­ლე­ბი, ჩვენ­თ­ვის გა­უც­ნო­ბი­ე­რებ­ლად გა­მო­გო­ნი­ლი პერ­სო­ნა­ჟე­ბი ვართ და იმ მო­მენ­ტ­ში, რო­ცა "ჰამ­ლეტს" ან "დონ კი­ხოტს" ვკითხუ­ლობთ, ვი­ღაც სხვა შე­საძ­ლოა ჩვენს შე­სა­ხე­ბაც კითხუ­ლობ­დეს, წერ­დეს ან შლი­დეს ჩვენს კვალს ფურ­ცელ­ზე. მე­ო­რე დო­ნეს წარ­მო­ად­გენს XIX სა­უ­კუ­ნის და­საწყი­სამ­დე გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი "კლა­სი­კუ­რი" ცნე­ბა იმ­ის შე­სა­ხებ, რომ ავ­ტორ­თა მრავ­ლო­ბი­თო­ბა უბ­რა­ლოდ არ იმ­სა­ხუ­რებს ყუ­რად­ღე­ბას: თუმ­ცა ჰო­მე­რო­სი ბრმა იყო, ამ­ას არ და­უ­ტო­ვე­ბია კვა­ლი მის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ზე. თა­ვი­სუფ­ლად შეგ­ვიძ­ლია პირ­ველ ვერ­სი­ა­ში მე­ო­რის მე­ტა­ფო­რა ამ­ო­ვი­კითხოთ, ან მე­ო­რე­ში - პირ­ვე­ლის მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ­ლი ინ­ტუ­ი­ცია. მაგ­რამ ლი­ტე­რა­ტუ­რის ას­ეთ გა­და­მე­ტე­ბულ აღქ­მას, რო­მელ­საც ზოგ­ჯერ თავს გვახ­ვევს ხოლ­მე ბორ­ხე­სი, შე­საძ­ლოა და­წე­რი­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბის გარ­კ­ვე­ულ სიღ­რ­მი­სე­ულ ტენ­დენ­ცი­ას­თა­ნაც ჰქონ­დეს კავ­ში­რი - ესაა თა­ვის სფე­რო­ში ყვე­ლა არ­სე­ბუ­ლი (და არ­არ­სე­ბუ­ლი) საგ­ნის მოქ­ცე­ვის ტენ­დენ­ცია, თით­ქოს ლი­ტე­რა­ტუ­რის მთა­ვა­რი საყ­რ­დე­ნი და გა­მარ­თ­ლე­ბა (სა­კუ­თარ თავ­თან და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა­ში) მხო­ლოდ ეს ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი უტ­ო­პია იყ­ოს. მა­ლარ­მეს სიტყ­ვე­ბით, სამ­ყა­რო იმ­ის­თ­ვის არ­სე­ბობს, რომ შემ­დეგ წიგ­ნით დას­რულ­დეს. ბორ­ხე­სი­სე­ულ მითს თა­ნა­მედ­რო­ვე იდეა - ჯერ კი­დევ არ­ა­ფე­რი და­წე­რი­ლა და კლა­სი­კუ­რი - ყვე­ლა­ფე­რი უკ­ვე და­ი­წე­რა - უფ­რო ამ­ბი­ცი­ურ ფორ­მუ­ლამ­დე დაჰ­ყავს: ყვე­ლა­ფე­რი წე­რაა. ბა­ბი­ლო­ნის ბიბ­ლი­ო­თე­კა - რო­მე­ლიც ab aeterno არ­სე­ბობ­და და შე­ი­ცავ­და "ყვე­ლა­ფერს, რი­სი გა­მო­ხატ­ვაც კი შე­იძ­ლე­ბო­და ნე­ბის­მი­ერ ენ­ა­ზე" - რა თქმა უნ­და, უნ­ი­ვერ­სუმს ერწყ­მის (იბ­ა­რა თვლის, რომ იგი ამ უნ­ი­ვერ­სუმ­ზე გა­ცი­ლე­ბით დი­დი­ცაა) - ანუ მა­ნამ, სა­ნამ მკითხ­ვე­ლი, ბიბ­ლი­ო­თე­კა­რი, გა­დამ­წე­რი, კომ­პი­ლა­ტო­რი, "ავ­ტო­რი" გახ­დე­ბა, ად­ა­მი­ა­ნი და­წე­რილ ფურ­ცელს წარ­მო­ად­გენს. ბორ­ხე­სის ლექ­ცია ფან­ტას­ტი­კუ­რის შე­სა­ხებ ირ­ო­ნი­უ­ლი და ამ­ა­ღელ­ვე­ბე­ლი კითხ­ვით სრულ­დე­ბა: "რა სა­ხის ლი­ტე­რა­ტუ­რას ვე­კუთ­ვ­ნით ჩვენ - მე, ლექ­ტო­რი და თქვენ, ჩე­მი მსმე­ნე­ლე­ბი: რე­ა­ლის­ტურ რო­მანს თუ ფან­ტას­ტი­კას?" აქ უნ­და გა­ვიხ­სე­ნოთ უნ­ა­მუ­ნოს ჰი­პო­თე­ზა (იგი არ­სე­ბი­თად ცო­ტა რა­მით თუ გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა ბორ­ხე­სის ვერ­სი­ის­გან), რომ­ლის თა­ნახ­მა­დაც, დონ კი­ხო­ტი უბ­რა­ლოდ, ამ­ა­ვე სა­ხელ­წო­დე­ბის რო­მა­ნის ავ­ტო­რი იყო; "უეჭ­ვე­ლია, რომ სერ­ვან­ტეს­მა "დონ კი­ხოტ­ში" უკ­ეთ წარ­მოგ­ვიდ­გი­ნა თა­ვი, ვიდ­რე ჩვენ მო­ვე­ლო­დით ამ­ას, მან აჯ­ო­ბა სა­კუ­თარ თავს. ეს გვა­ფიქ­რე­ბი­ნებს, რომ არ­ა­ბი ის­ტო­რი­კო­სი სიდ აჰ­მედ ბენ-ინ­ჰა­ლი არაა წმინ­და ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ქმნი­ლე­ბა, არ­ა­მედ მის მიღ­მა ღრმა ჭეშ­მა­რი­ტე­ბაა და­ფა­რუ­ლი: ეს ამ­ბა­ვი სერ­ვან­ტესს ვი­ღაც სხვამ უკ­არ­ნა­ხა, სულ­მა, რო­მე­ლიც მი­სი სუ­ლის სიღ­რ­მე­ში იყო და­ფა­რუ­ლი. უზ­არ­მა­ზა­რი მან­ძი­ლია ჩვე­ნი კა­ბა­ლი­ე­როს ამ­ბავ­სა და სერ­ვან­ტე­სის სხვა ნა­წარ­მო­ე­ბებს შო­რის და სწო­რედ ეს აშ­კა­რა და ბრწყინ­ვა­ლე სას­წა­უ­ლი წარ­მო­ად­გენს ჩვენ­თ­ვის არ­გუ­მენტს, რო­მე­ლიც გვა­ი­ძუ­ლებს ვი­წა­მოთ და ვა­ღი­ა­როთ, რომ ეს ამ­ბა­ვი რე­ა­ლუ­რია და იგი თა­ვად დონ კი­ხოტ­მა - სიდ აჰ­მედ ბენ-ინ­ჰა­ლის სა­ხელს ამ­ო­ფა­რე­ბულ­მა - უკ­არ­ნა­ხა სერ­ვან­ტესს". ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში ის, ვინც ჩვენ ავ­ტო­რი გვგო­ნია, მხო­ლოდ მდი­ვა­ნი აღ­მოჩ­ნ­დე­ბა ან სა­ერ­თოდ, გა­მო­გო­ნილ პერ­სო­ნა­ჟად იქ­ცე­ვა: "ჩვენ ხში­რად რე­ა­ლუ­რი და ის­ტო­რი­უ­ლი პი­რი გვგო­ნია ხოლ­მე მწე­რა­ლი - იმ­ი­ტომ, რომ ცოცხ­ლად წარ­მოგ­ვიდ­გე­ბა იგი, პერ­სო­ნა­ჟებს კი, მი­სი წარ­მო­სახ­ვის ნა­ყოფს, მი­სი­ვე ფან­ტა­ზი­ის ნა­ყო­ფად მი­ვიჩ­ნევთ; სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში კი ყვე­ლა­ფე­რი სწო­რედ რომ პი­რი­ქი­თაა - მხო­ლოდ პერ­სო­ნა­ჟე­ბი ცხოვ­რო­ბენ ჭეშ­მა­რი­ტი ცხოვ­რე­ბით და იყ­ე­ნე­ბენ მას, ვინც ჩვენ ცოცხ­ლად წარ­მოგ­ვიდ­გე­ბა, იყ­ე­ნე­ბენ იმ­ის­თ­ვის, რა­თა მკითხ­ვე­ლის თვალ­ში თა­ვი­ან­თი სა­ხე მო­ი­პო­ვონ". უნ­ა­მუ­ნო­სა და ბორ­ხე­სის მი­თე­ბი სწო­რედ აქ უახ­ლოვ­დე­ბა ერთ­მა­ნეთს თა­ვი­ან­თი მკაც­რი, შე­საძ­ლოა უმ­კაც­რე­სი, "მო­რა­ლით": თუ­კი სერ­ვან­ტესს სე­რი­ო­ზუ­ლად აღ­ვიქ­ვამთ, დონ კი­ხო­ტის არ­სე­ბო­ბაც უნ­და გვჯე­რო­დეს; მაგ­რამ თუ­კი დონ კი­ხო­ტი არ­სე­ბობს, მა­შინ უკ­ვე სერ­ვან­ტე­სი და ჩვენ - მი­სი მკითხ­ვე­ლე­ბი - ვიქ­ცე­ვით აჩრ­დი­ლე­ბად, ანუ გვრჩე­ბა არ­სე­ბო­ბის ერ­თა­დერ­თი ხერ­ხი - გა­ვუ­ჩი­ნარ­დეთ და თა­ვად ვიქ­ცეთ ლი­ტე­რა­ტუ­რად, რო­გორც "მო­რე­ლის გა­მო­გო­ნე­ბის" გმი­რი, რო­მე­ლიც ორ ხატს შო­რის გა­უ­ჩი­ნა­რე­ბუ­ლი, თა­ვად იქ­ცე­ვა ხა­ტად, სა­ხედ და მი­დის ცხოვ­რე­ბი­დან, რა­თა გა­მო­ნა­გონ­ში და­ი­დოს ბი­ნა. ლი­ტე­რა­ტუ­რა, ეს გა­უ­მაძღა­რი მონ­ს­ტ­რი, სა­ნაც­ვ­ლოდ ყვე­ლა­ფერს მო­ითხოვს: "შე­საძ­ლოა, მსოფ­ლიო ის­ტო­რია - ესაა რამ­დე­ნი­მე მე­ტა­ფო­რის ის­ტო­რია".

ტლი­ო­ნის აბ­სო­ლუ­ტუ­რად მო­ნის­ტურ სამ­ყა­რო­ში სა­კუ­თა­რი აუც­ი­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ნარ­ჩუ­ნებ­ლად, კრი­ტი­კა იძ­უ­ლე­ბუ­ლია უც­ნა­ურ ხერ­ხებს მი­მარ­თოს. იმ­დე­ნად, რამ­დე­ნა­დაც ავ­ტო­რე­ბი არ არ­სე­ბო­ბენ, კრი­ტი­კას უწ­ევს მა­თი გა­მო­გო­ნე­ბა: "ირ­ჩე­ვენ ორ გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ ნა­წარ­მო­ებს - მა­გა­ლი­თად, "დაო დე ძინს" და "1001 ღა­მეს" - მი­ა­წე­რენ მათ ავ­ტო­რო­ბას ერთ ად­ა­მი­ანს და შემ­დეგ კი კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რად გან­საზ­ღ­ვ­რა­ვენ ამ ძალ­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო "homme de lettres" ფსი­ქო­ლო­გი­ას. ჩვე­ნამ­დე აქ პი­ერ მე­ნა­რის მი­ერ აღ­მო­ჩე­ნი­ლი, კითხ­ვის გა­წა­ფუ­ლი ტექ­ნი­კის გა­მო­ძა­ხი­ლი აღ­წევს - "გან­ზ­რა­ხუ­ლი ან­აქ­რო­ნიზ­მი­სა და ცრუ ატ­რი­ბუ­ცი­ე­ბის ხერ­ხი. ამ ხერხს უს­ას­რუ­ლოდ იყ­ე­ნე­ბენ - იგი გვაც­დუ­ნებს, რა­თა "ოდ­ი­სეა" უფ­რო გვი­ან და­წე­რილ ნა­წარ­მო­ე­ბად აღ­ვიქ­ვათ, ვიდ­რე "ენ­ე­ი­და"... ეს ხერ­ხი თავ­გა­და­სავ­ლე­ბით აღ­ავ­სებს ყვე­ლა­ზე მშვი­დო­ბი­ან წიგ­ნებ­საც. ლუი ფერ­დი­ნანდ სე­ლინს, ან ჯე­იმს ჯო­ისს რომ "ქრის­ტეს ბაძ­ვის შე­სა­ხებ" მი­ვა­წე­როთ - ნუ­თუ უფ­რო არ გა­ა­ხა­ლი­სებ­და ეს იდეა ამ დახ­ვე­წილ სუ­ლი­ერ რჩე­ვებს?" ეს მე­თო­დი, რა თქმა უნ­და, რის­კ­თა­ნაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი, მაგ­რამ გა­ნა სა­რის­კო არაა (და არც ისე დახ­ვე­წი­ლი) ჩვე­ნი მოქ­მე­დე­ბა, რო­ცა თით­ქ­მის ყო­ველ­დ­ღე, "ანდ­რო­მა­ქეს" ჟან რა­სინს მი­ვა­წერთ და "სვა­ნის მი­მარ­თუ­ლე­ბით" კი პრუს­ტის ნა­წარ­მო­ე­ბად მი­ვიჩ­ნევთ ხოლ­მე? ან­და, რო­ცა ლა­ფონ­ტე­ნის "იგ­ა­ვებს" ფედ­რუს­ზე და ეზ­ო­პე­ზე უფ­რო გვი­ან­დელ ნი­მუ­შე­ბად გან­ვი­ხი­ლავთ? აუც­ი­ლე­ბე­ლია კი, სი­რა­ნო უელ­სი­სა და ჟი­ულ ვერ­ნის წი­ნა­მორ­ბე­დად წარ­მო­ვიდ­გი­ნოთ; არ­ა­და, შე­უძ­ლებ­ლად მიგ­ვაჩ­ნია, პი­რი­ქით, ჟი­ულ ვერ­ნი და უელ­სი აღ­ვიქ­ვათ სი­რა­ნოს წი­ნაპ­რე­ბად. არ­სე­ბი­თად, ტლო­ნის­ტუ­რი კრი­ტი­კა სრუ­ლე­ბი­თაც არაა ჩვე­ნი პო­ზი­ტი­ვის­ტუ­რი კრი­ტი­კის სა­პი­რის­პი­რო, არ­ა­მედ იგი მხო­ლოდ ჰი­პერ­ბო­ლაა მი­სი.

აი, უკ­ვე სა­უ­კუ­ნე­ზე მე­ტია, ლი­ტე­რა­ტუ­რის ჩვე­ნე­უ­ლი გა­გე­ბა - და მას­თან ურ­თი­ერ­თო­ბაც - ერ­თი ცრურ­წ­მე­ნი­თაა დას­ნე­უ­ლე­ბუ­ლი, რომ­ლის სულ უფ­რო ზუს­ტი და თა­მა­მი გა­მო­ყე­ნე­ბა მუდ­მი­ვად ამ­დიდ­რებს, მაგ­რამ იმ­ავ­დ­რო­უ­ლად რყვნის, სა­ბო­ლოო ჯამ­ში კი - აღ­ა­რი­ბებს ლი­ტე­რა­ტუ­რულ კო­მუ­ნი­კა­ცი­ას; ესაა პოს­ტუ­ლა­ტი, რომ­ლის თა­ნახ­მა­დაც, ნა­წა­რო­ე­ბი ძი­რი­თა­დად გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლია ავ­ტო­რის მი­ერ, ე.ი. მას გა­მო­ხა­ტავს. ამ სა­ხი­ფა­თო სიცხა­დემ არ­ამ­ხო­ლოდ შეც­ვა­ლა ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი კრი­ტი­კის მე­თო­დე­ბი და ობ­ი­ექ­ტე­ბიც კი, არ­ა­მედ მან გავ­ლე­ნა იქ­ო­ნია ყვე­ლა­ზე დე­ლი­კა­ტურ და მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ოპ­ე­რა­ცი­ა­ზე, რო­მე­ლიც კი ხელს უწ­ყობს წიგ­ნის და­ბა­დე­ბას - კითხ­ვას. მონ­ტე­ნის დროს კითხ­ვა თა­ნას­წო­რუფ­ლე­ბი­ა­ნი თუ არა, ძმუ­რი დი­ა­ლო­გი მა­ინც იყო; დღეს კითხ­ვა - გან­ს­წავ­ლუ­ლი შეჭ­რაა უც­ხო პი­რად ცხოვ­რე­ბა­ში, რო­მე­ლიც ფა­რულ კა­მე­რას გვა­გო­ნებს. არ­ა­და, რამ­დე­ნი უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სი ინ­ფორ­მა­ცია იკ­არ­გე­ბა, რა­ღაც ამ­ოხ­ს­ნი­ლი (გაკ­ვე­თის შე­დე­გად) პა­ტა­რა სა­ი­დუმ­ლოს გუ­ლის­თ­ვის! რო­ცა ბორ­ხე­სი გვთა­ვა­ზობს ვა­ლე­რის მა­გა­ლი­თით აღვ­ფ­რ­თო­ვან­დეთ, ად­ა­მი­ა­ნი­სა, ვინც დაძ­ლია ცალ­კე­უ­ლი პი­როვ­ნე­ბის ჩარ­ჩო­ე­ბი და ვინც უილ­ი­ამ ჰეზ­ლი­ტის მი­ერ შექ­ს­პი­რის შე­სა­ხებ გა­მოთ­ქ­მუ­ლი სიტყ­ვე­ბით შეგ­ვიძ­ლია და­ვა­ხა­სი­ა­თოთ: "He is nothing in himself". იგი აშ­კა­რად გვა­ი­ძუ­ლებს ხოტ­ბა შე­ვას­ხათ ნა­წარ­მო­ებს, რო­მე­ლიც არ­ა­ნა­ი­რი კონ­კ­რე­ტუ­ლი პი­როვ­ნე­ბის მი­ერ არ იქ­ნე­ბა შექ­მ­ნი­ლი; ზუს­ტად ას­ე­ვე, ბორ­ხე­სი იხ­სე­ნებს ვა­ლე­რის­გან ძალ­ზე გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი მწერ­ლის, უიტ­მე­ნის ფი­გუ­რას, რო­მელ­მაც თა­ვის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში - მი­სი წყა­ლო­ბით - ხელთ არ­სე­ბუ­ლი მა­სა­ლის­გან მე­ო­რე პი­როვ­ნე­ბა შექ­მ­ნა, რო­მელ­საც არ­ა­ფე­რი ჰქონ­და სა­ერ­თო პირ­ველ­თან და გა­ოგ­ნე­ბა­ში მოჰ­ყავ­და ბი­ოგ­რა­ფე­ბი; იგ­ი­ვე შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას კე­ვე­დოს შე­სა­ხე­ბაც - ესაა ლი­ტე­რა­ტუ­რის სრულ­ყო­ფი­ლი ხა­ტი, რო­მელ­შიც ლი­ტე­რა­ტუ­რამ იმ­დე­ნად მიჩ­ქ­მა­ლა ად­ა­მი­ა­ნი, ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ინ­დი­ვი­დი მა­ინც, რომ მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბა ჩვენს წი­ნა­შე წარ­ს­დ­გე­ბა არა რო­გორც პი­როვ­ნე­ბის ქმნი­ლე­ბა, არ­ა­მედ რო­გორც რა­ღაც იდ­უ­მა­ლი ბიბ­ლი­ოგ­რა­ფი­უ­ლი თავ­გა­და­სავ­ლე­ბის შემ­თხ­ვე­ვი­თი შე­დე­გი. კე­ვე­დო "ლი­ტე­რა­ტუ­რის სა­უ­კე­თე­სო ოს­ტა­ტია, არა იმ­დე­ნად ად­ა­მი­ა­ნი, რამ­დე­ნა­დაც ლი­ტე­რა­ტუ­რის ვრცე­ლი და რთუ­ლი სივ­რ­ცე". რად­გა­ნაც ბორ­ხე­სის­თ­ვის, ის­ე­ვე რო­გორც ვა­ლე­რის­თ­ვის, ავ­ტო­რი არ­ა­ნა­ი­რი უპ­ი­რა­ტე­სო­ბით არ სარ­გებ­ლობს ნა­წარ­მო­ებ­თან შე­და­რე­ბით, იგი და­ბა­დე­ბი­დან­ვე (შე­საძ­ლოა და­ბა­დე­ბამ­დეც) მხო­ლოდ სხვა ნა­წარ­მო­ე­ბებ­თან კავ­შირ­ში არ­სე­ბობს, პრო­ცეს­ში, რო­მე­ლიც კითხ­ვის უს­აზ­ღ­ვ­რო სივ­რ­ცე­ში ხორ­ცი­ელ­დე­ბა. არც ერ­თი ნა­წარ­მო­ე­ბი ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რი არაა, იმ­ი­ტომ, რომ "ად­ა­მი­ა­ნის წარ­მო­სახ­ვას მხო­ლოდ გარ­კ­ვე­უ­ლი რა­ო­დე­ნო­ბის სი­უ­ჟე­ტე­ბი­სა და მე­ტა­ფო­რე­ბის შექ­მ­ნა ძა­ლუძს", მა­თი რიცხ­ვი შეზ­ღუ­დუ­ლია, სა­მა­გი­ე­როდ, ნე­ბის­მი­ე­რი ნა­წარ­მო­ე­ბი უნ­ი­ვერ­სა­ლუ­რია, რად­გან "ეს რამ­დე­ნი­მე გა­მო­გო­ნე­ბა, შე­საძ­ლოა ჩვენ ყვე­ლას გვე­კუთ­ვ­ნო­დეს, რო­გორც მო­ცი­ქუ­ლებს". ნა­წარ­მო­ებს, რო­მე­ლიც დიდ­ხანს ცოცხ­ლობს, "ყო­ველ­თ­ვის ახ­ა­სი­ა­თებს უს­აზ­ღ­ვ­რო და პლას­ტი­კუ­რი მრა­ვალ­მ­ნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნე­ბა... იგი სარ­კეა, რო­მე­ლიც მკითხ­ვე­ლის ნაკ­ვ­თებს გვიჩ­ვე­ნებს" და მკითხ­ველ­თა ამგ­ვა­რი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით იქმ­ნე­ბა ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ობ­ი­ექ­ტის მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა. "ლი­ტე­რა­ტუ­რა თუნ­დაც იმ მი­ზე­ზის გა­მოა ამ­ო­უ­წუ­რა­ვი, რომ ამ­ო­უ­წუ­რა­ვია ერ­თა­დერ­თი წიგ­ნი. წიგ­ნი ხომ არაა ჩა­კე­ტი­ლი არ­სი, არ­ა­მედ ურ­თი­ერ­თო­ბა, უფ­რო ზუს­ტად კი, უს­ას­რუ­ლო ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა ღერ­ძი". ყო­ვე­ლი წიგ­ნი წა­კითხ­ვი­სას ახ­ლი­დან იბ­ა­დე­ბა და ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რი­აც ას­ე­ვე კითხ­ვის ხერ­ხე­ბი­სა თუ მი­ზეზ­თა ის­ტო­რიაა. "ესა თუ ის ლი­ტე­რა­ტუ­რა წი­ნა­მორ­ბე­დის­გან ტექ­ს­ტე­ბის შე­მად­გენ­ლო­ბით კი არ გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა, არ­ა­მედ მა­თი წა­კითხ­ვის ხერ­ხე­ბით: რომ შე­მეძ­ლოს, ეს სტრი­ქო­ნე­ბი ის­ე­ვე აღ­ვიქ­ვა, რო­გორც ამ­ას ორი ათ­ას წელს აღ­იქ­ვა­მენ ად­ა­მი­ა­ნე­ბი, მივ­ხ­ვ­დე­ბო­დი, რო­გო­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რა იქ­ნე­ბო­და მო­მა­ვალ­ში".

ამ­ი­ტო­მაც ის, რა­საც ჩვენ გა­მე­ო­რე­ბე­ბად აღ­ვიქ­ვამთ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში, არ­ამ­ხო­ლოდ მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბი­თო­ბას გუ­ლის­ხ­მობს, არ­ა­მედ მშვიდ, გა­ნუწყ­ვე­ტელ მე­ტა­მორ­ფო­ზა­საც. რა­ტომ ჰგავს კაფ­კას ყვე­ლა წი­ნა­მორ­ბე­დი კაფ­კას, მაგ­რამ ერთ­მა­ნეთ­თან კი მათ არ­ა­ფე­რი აქვთ სა­ერ­თო? იმ­ი­ტომ, რომ მა­თი თან­ხ­ვედ­რის ერ­თა­დერ­თი წე­რი­ტი­ლი მო­მავ­ლის იმ ნა­წარ­მო­ებ­შია, რო­მე­ლიც რეტ­როს­პექ­ტუ­ლად მო­ა­წეს­რი­გებს და საზ­რისს მი­ა­ნი­ჭებს მათ შეხ­ვედ­რას: "ბრა­უ­ნინ­გის ლექ­სი "Fears and Scruples" წი­ნას­წარ გან­ჭ­ვ­რეტს კაფ­კას შე­მოქ­მე­დე­ბას, მაგ­რამ კაფ­კას წა­კითხ­ვის შემ­დეგ, ჩვენ უფ­რო ღრმად ჩავ­წ­ვ­დით ბრა­უ­ნინ­გის ლექ­სებ­საც. საქ­მე იმ­ა­ში გახ­ლავთ, რომ ყო­ვე­ლი მწე­რა­ლი თა­ვად ქმნის წი­ნა­მორ­ბე­დებს. მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბა ძი­რე­უ­ლად ცვლის არ­ამ­ხო­ლოდ მო­მავ­ლის შე­სა­ხებ ჩვენს წარ­მოდ­გე­ნებს, არ­ა­მედ წარ­სუ­ლის". ეს უკ­უღ­მარ­თი სვლა ამ­არ­თ­ლებს და სა­ფუძ­ვ­ლი­ანს ხდის ბორ­ხე­სის­თ­ვის ძვირ­ფას ყვე­ლა "ან­აქ­რო­ნიზმს", რად­გა­ნაც, თუ­კი ბრა­უ­ნინ­გი­სა და კირ­კე­გო­რის შეხ­ვედ­რა მხო­ლოდ მო­მა­ვალ­ში, კაფ­კას შე­მოქ­მე­დე­ბი­თაა შე­საძ­ლე­ბე­ლი, მა­შინ უკ­უღ­მა უნ­და გა­ვი­ა­როთ ის­ტო­რი­კო­სე­ბის დრო და გე­ოგ­რა­ფე­ბის სივ­რ­ცე: მი­ზე­ზი შე­დეგს მოს­დევს, "წყა­რო" კი ქვე­მო­წელ­ში აღ­მოჩ­ნ­დე­ბა, რად­გა­ნაც ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში წყა­რო - შერ­წყ­მაა. კითხ­ვის სა­პი­რის­პი­რო დრო­ის მი­ხედ­ვით სერ­ვან­ტე­სი და კაფ­კა თა­ნა­მედ­რო­ვე­ე­ბი არ­ი­ან და კაფ­კამ არ­ა­ნაკ­ლე­ბი გავ­ლე­ნა იქ­ო­ნია სერ­ვან­ტეს­ზე, ვიდ­რე სერ­ვან­ტეს­მა კაფ­კა­ზე.

აი, ას­ე­თი სა­ო­ცა­რი უტ­ო­პიაა ლი­ტე­რა­ტუ­რა ბორ­ხე­სის მი­ხედ­ვით. ამ მით­ში უფ­რო მეტ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას ვი­პო­ვით, ვიდ­რე ჩვე­ნი ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი "მეც­ნი­ე­რე­ბის" ყვე­ლა ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა­ში. ლი­ტე­რა­ტუ­რა პლას­ტი­კუ­რი ვე­ლია, გამ­რუ­დე­ბუ­ლი სივ­რ­ცე, სა­დაც ნე­ბის­მი­ერ მო­მენ­ტ­ში ყვე­ლა­ზე მო­უ­ლოდ­ნე­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი და ყვე­ლა­ზე პა­რა­დოქ­სუ­ლი შეხ­ვედ­რე­ბია შე­საძ­ლე­ბე­ლი (1). ჩვე­ნი აზ­რით, მი­სი არ­სე­ბო­ბი­სა და გა­მო­ყე­ნე­ბის ყვე­ლა­ზე უნ­ი­ვერ­სა­ლუ­რი ნორ­მე­ბი - ქრო­ნო­ლო­გი­უ­რი თა­ნა­მედ­რო­ვე­ო­ბა, ნა­თე­სა­უ­რი კავ­ში­რი ავ­ტორ­სა და ნა­წარ­მო­ებს შო­რის, - საზ­რი­სის წვდო­მის მხო­ლოდ პი­რო­ბი­თი ხერ­ხე­ბია. ნა­წარ­მო­ე­ბის გე­ნე­ზი­სი ის­ტო­რი­ულ დრო­სა და ავ­ტო­რის ცხოვ­რე­ბა­ში ყვე­ლა­ზე შემ­თხ­ვე­ვი­თი და უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო მო­მენ­ტია. ყვე­ლა დი­ა­დი წიგ­ნის შე­სა­ხებ იგ­ი­ვე შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, რა­საც ბორ­ხე­სი უელ­სის რო­მა­ნე­ბის შე­სა­ხებ ამ­ბობ­და: "...ის­ი­ნი, თე­ზევ­სის ან აჰ­ას­ფე­რის სა­ხე­ე­ბი­ვით, კა­ცობ­რი­ო­ბის სა­ერ­თო ხსოვ­ნა­ში უნ­და ჩა­ი­ბეჭ­დოს და იმ­ე­დი მაქვს, გამ­რავ­ლ­დე­ბი­ან, გა­ცი­ლე­ბით მეტ სა­ხელს მო­იხ­ვე­ჭენ, ვიდ­რე მა­თი ავ­ტო­რი, ან ენა, რო­მელ­ზეც ეს რო­მა­ნე­ბი და­ი­წე­რა". ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბის დრო არაა წე­რის გარ­კ­ვე­უ­ლი დრო, არ­ა­მედ იგი კითხ­ვი­სა და მეხ­სი­ე­რე­ბის გა­ნუ­საზ­ღ­ვ­რე­ლი დროა. წიგ­ნე­ბის საზ­რი­სი მო­მა­ვალ­შია და არა წარ­სულ­ში - იგი თა­ვად წიგ­ნებ­შია; წიგ­ნი არაა მზა საზ­რი­სი, გა­მოცხა­დე­ბა, რო­მე­ლიც უნ­და გან­ვი­ცა­დოთ, ესაა ფორ­მა­თა მა­რა­გი, რო­მე­ლიც საზ­რისს მო­ე­ლის, ესაა "გარ­დუ­ვა­ლო­ბა, გა­მოცხა­დე­ბის მო­ახ­ლო­ე­ბა, რო­მე­ლიც არ რე­ა­ლიზ­დე­ბა თა­ვის­თა­ვად", არ­ა­მედ ყო­ვე­ლი­ვე თა­ვად უნ­და რე­ა­ლიზ­დეს თა­ვი­სი თა­ვის­თ­ვის. ასე იმ­ე­ო­რებს, ან თა­ვი­სე­ბუ­რად ახ­ლი­დან აღ­მო­ა­ჩენს ბორ­ხე­სი ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას, რომ პო­ე­ზი­ას ყვე­ლა ქმნის და არა ერ­თი ად­ა­მი­ა­ნი. პი­ერ მე­ნა­რი - "დონ კი­ხო­ტის" ავ­ტო­რია იმ ერ­თა­დერ­თი, სრუ­ლი­ად საკ­მა­რი­სი მი­ზე­ზის გა­მო, რომ ას­ე­თი­ვეა ნე­ბის­მი­ე­რი მკითხ­ვე­ლი (ნე­ბის­მი­ე­რი ჭეშ­მა­რი­ტი მკითხ­ვე­ლი). ყვე­ლა ავ­ტო­რი ერ­თა­დერ­თი ავ­ტო­რია, იმ­ი­ტომ, რომ ყვე­ლა წიგ­ნი ერ­თა­დერ­თი წიგ­ნია, სა­ი­და­ნაც გა­მომ­დი­ნა­რე­ობს, რომ ერ­თი წიგ­ნი წარ­მოგ­ვიდ­გენს ყვე­ლა წიგნს. ბა­ბი­ლო­ნის ბიბ­ლი­ო­თე­კა სრულ­ყო­ფი­ლია ab aeterno; მაგ­რამ ად­ა­მი­ა­ნი, რო­გორც ბორ­ხე­სი ამ­ბობს - არ­ას­რულ­ყო­ფი­ლი ბიბ­ლი­ო­თე­კა­რია; ზოგ­ჯერ, რო­ცა სა­ჭი­რო წიგნს ვერ პო­უ­ლობს, იგი თა­ვად წერს იმ­ა­ვე, ან თით­ქ­მის იმ­ა­ვე წიგნს. ლი­ტე­რა­ტუ­რა სწო­რედ ეს მო­უ­ხელ­თე­ბე­ლი და უს­ას­რუ­ლო საქ­მი­ა­ნო­ბაა.

1) "ზედ­რო­ი­თი მყო­ფო­ბა, რო­მე­ლიც ზო­გა­დად ლი­ტე­რა­ტუ­რის­თ­ვი­საა და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი, ნიშ­ნავს, რომ წარ­სუ­ლის ლი­ტე­რა­ტუ­რას ყო­ველ­თ­ვის შე­უძ­ლია აწმ­ყოს ლი­ტე­რა­ტუ­რას­თან იტ­ნერ­ფე­რი­რე­ბა - ჰო­მე­როსს ვერ­გი­ლი­უს­თან, ვერ­გი­ლი­უსს დან­ტეს­თან, პლუ­ტარ­ქე­სა და სე­ნე­კას შექ­ს­პირ­თან, შექ­ს­პირს გო­ე­თეს "მეც ფონ ბერ­ლი­ჰინ­გე­თან", ევ­რი­პი­დეს რა­სი­ნი­სა ლა გო­ე­თეს "იფ­ი­გე­ნი­ას­თან". ჩვე­ნი დრო­ის მა­გა­ლითს რომ მივ­მარ­თოთ, "ათ­ას ერ­თი ღა­მე" და კალ­დე­რო­ნი ჰოფ­მან­ს­ტალს და­უ­კავ­შირ­დე­ბა, "ოდ­ი­სეა" - ჯო­ისს, ეს­ქი­ლეს, პეტ­რო­ნი­უსს, დან­ტეს, ტრის­ტან კორ­ბი­ერს, ეს­პა­ნუ­რი მის­ტი­კა - ტ.ს.ელ­ი­ოტს. ამ­ა­ში მდგო­მა­რე­ობს შე­საძ­ლო მი­მარ­თე­ბა­თა ამ­ო­უ­წუ­რა­ვი სიმ­დიდ­რე" (Curtius, La litterature europeenne et le moyen-age latin, p.17).

თარ­გ­მ­ნა

მალ­ხაზ ხარ­ბე­დი­ამ

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“