თანამედროვე ქართული ბიბლიოლუქსები

ნანა კობაიძე
გახსოვთ ალბათ, დოჩანაშვილის კარცერ-ლუქსებზე მეოცნებე ვასილ კეჟერაძე. საინტერესოა, როგორ მოერგებოდა იგი ელექტრონულ ბიბლიოთეკებად წოდებულ თანამედროვე რეალობას, როგორ "შეაგდებდა" ამ სივრცეში რომელიმე უწიგნურ მსხვერპლს და რომელ საიტს შესთავაზებდა პირველწაკითხვის სიამოვნების მისაღებად ბედნიერ "ტუსაღს"? ვერაფერს გეტყვით, რადგან თავად დოჩანაშვილი ახალი დროის კეჟერაძეზე მოთხრობის დაწერას არ აპირებს, მე კი ამდენს ვერ გავბედავ. ამიტომ, რაც ვიცი, უფრო სწორად, რის გაგებასაც შევეცადე, იმის შესახებ გესაუბრებით. მაშ ასე, ჩვენი თემაა თანამედროვე ქართული კარცერ-ლუქსები, უფრო სწორად, ელექტრონული ბიბლიოლუქსები.
ქართულის რა მოგახსენოთ, თანამედროვე უცხოური ელექტრონული ბიბლიოთეკები კი ნამდვილად უჩენს მკითხველს სურვილს, შევიდეს და კარგა ხანს დარჩეს ვირტუალურ ელექტრონულ ბიბლიოსივრცეში. თუმცა, მხოლოდ სხვისი რას გვარგია, ჩვენმა საკუთარმაც თუ არ ივარგა? ქართულ ელექტრონულ ბიბლიოთეკებს ლუქსობამდე ბევრი უკლია, თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ შიშველ ენთუზიაზმს, რომელზეც მათი უმეტესობა იქმნება, რაც გვაქვს, ისიც გასაკვირია.
მიუხედავად იმისა, რომ გასული საუკუნის 90-იან წლებში უცხოური ელექტრონული ბიბლიოთეკებიც უანგაროდ, ნამდვილი ენთუზიასტების მიერ იქმნებოდა, დღეს მათი დიდი ნაწილი ფასიანი გახდა. წიგნის ღირებულებასთან შედარებით ეს თანხა მიზერულია, მაგრამ ფაქტია, რომ ელექტრონულ ბიბლიოთეკებსაც სჭირდება დაფინანსება. საბედნიეროდ, ქართულ რეალობაში ეს საკითხი ჯერ არ დგას. დიახ, საბედნიეროდ, რადგან გლობალური კრიზისისა და სხვადასხვა სუბიექტურ-ობიექტურ მიზეზთა გამო ასე გაძვირებული ბეჭდური გამოცემების ფონზე, ჩვენი მკითხველისთვის წიგნთან ურთიერთობის ყველაზე ხელმისაწვდომ საშუალებად ელექტრონული ბიბლიოთეკა რჩება. მართალია, პოპულარულ თანამედროვე ქართველ ავტორთა ახალ ნაწარმოებებსა და ბესტსელერებს ვერცერთ საიტზე ნახავთ, მაგრამ კლასიკას და შედარებით ნაკლებპოპულარულ სახელებს გაეცნობით, ახალ ავტორებსაც წაიკითხავთ და ვინ იცის, იქნებ თქვენი ელიოტი ან ჰემინგუეიც კი აღმოაჩინოთ. მოკლედ, იმას ვამბობდი, რომ ელექტრონული ბიბლიოთეკის შექმნა ძალზე შრომატევადი საქმეა და საკმაოდ დიდ ენერგიას და ფინანსებს მოითხოვს, ამიტომ, ვიმედოვნებთ, ნელ-ნელა საქართველოშიც გამოჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც ენთუზიასტებს მხარში ამოუდგებიან და ქართულ ელექტრონულ ლიტსივრცეს ბიბლიოლუქსებით დაამშვენებენ.
არცთუ დიდი ხნის წინათ მავანნი სრული სერიოზულობით მსჯელობდნენ იმაზე, რომ ინტერნეტი წიგნს მკითხველს შეუმცირებს. დღეს ეს ღიმილს იწვევს, რადგან აშკარაა, რომ ინტერნეტი და კონკრეტულად, ელექტრონული ბიბლიოთეკები მკითხველის საუკეთესო მეგობრად და მოკავშირედ იქცა. ამან შესაძლოა, გარკვეული "საფრთხე" გამომცემელს შეუქმნას, თუმცა, კანონი საავტორო უფლებების შესახებ, ალბათ, ამ საკითხსაც დაარეგულირებს. ერთი სიტყვით, ასეა თუ ისე, ფაქტია, რომ მომავალი ციფრულ ტექნოლოგიებს ეკუთვნის და ამას წინ ვერავინ აღუდგება.
რასაკვირველია, ნაბეჭდ წიგნს ვერაფერი ჩაანაცვლებს, მას აქვს თავისი სიმყუდროვე და იდუმალება, თავისი ხიბლი და ინტიმი, თუმცა, როცა ეს ყველაფერი ისევდაისევ ფინანსებს უკავშირდება, სიმყუდროვეცა და იდუმალებაც, გვერდზე გრჩება. გირჩევნია, ისევ კომპიუტერის ეკრანთან დაითხარო თვალები. ელექტრონულ წიგნებს, ბეჭდურთან შედარებით, კიდევ ერთი პლუსი აქვს – მათი წაკითხვის შემდეგ შეგიძლია გადაწყვიტო, გსურს თუ არა შენი ბიბლიოთეკის თაროზე უკვე ორ ყდას შორის მოქცეული შემოდო. და კიდევ, ხანდახან ეს ერთადერთი საშუალებაა მოძებნო ბავშვობაში წაკითხული წიგნი, რომელიც მას შემდეგ აღარ დაბეჭდილა. ერთი სიტყვით, ასეა თუ ისე, წიგნი ელექტრონულ ფორმატში სულ უფრო მეტად იპყრობს მსოფლიო მკითხველთა თვალებსა და გულებს. შესაბამისად, იზრდება ელექტრონული ბიბლიოთეკების რიცხვიც.
რა ვითარებაა ამ მხრივ "ნაციონალურ" ინტერნეტ-სივრცეში? რას გვთავაზობენ ელექტრონული ბიბლიოთეკების "მამები"? არჩევანი არც ისე დიდია - ქართულ ლიტსაიტებს ხელის თითებზე ჩამოთვლი. მათგან რამდენიმე, შედარებით საინტერესოზე შევჩერდეთ.
lib.ge - ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული ბიბლიოთეკაა ქართულ ვირტუალურ რეალობაში. მისი დაარსების იდეა ლ'ილ-ჯგუფს ეკუთვნის, მთავარი რედაქტორია პოეტი გიორგი კეკელიძე. პროექტი არაკომერციულია და მიზნად ისახავს საიტზე როგორც თანამედროვე, ასევე კლასიკური ქართული და უცხოური ლიტერატურის ნიმუშების განთავსებას და მათ პოპულარიზაციას მკითხველთა ფართო წრეებში. ბიბლიოთეკაში მხატვრულ ტექსტებთან ერთად ფოლკლორის ნიმუშებსაც გაეცნობით, წაიკითხავთ ინტერვიუებს სხვადასხვა საინტერესო ავტორთან, სამეცნიერო წერილებს, ფოლკლორის ნიმუშებს და ა.შ. მიუხედავად იმისა, რომ უცხოურ ბიბლიოთეკებთან შედარებით რესურსები მწირია, ქართული რეალობის გათვალისწინებით ურიგო ნამუშევარი არ არის. იმედს ვიტოვებთ, სამომავლოდ lib.ge – ერთ-ერთი ყველაზე ტევადი და საინტერესო ბიბლიოთეკა იქნება ჩვენს ინტერნეტ-სივრცეში.
მეორე საიტი, რომელიც მკითხველის მოთხოვნით სარგებლობს, literatura.ge-ა. მისი მიზანია თანამედროვე ქართული ლიტერატურის პოპულარიზაცია და ამ სივრცეში ახალი სახელების წარმოჩენა. ნებისმიერ ავტორს, ცნობილი იქნება თუ ახალბედა, შეუძლია თავისი ლიტერატურული ნაწარმოების გამოქვეყნება, რაც ასე მნიშვნელოვანია დღეს, როდესაც ლიტერატურული პერიოდიკა, თითო-ოროლა ჟურნალის გარდა, ფაქტობრივად, აღარ გამოდის. ეს არის უადვილესი და უსწრაფესი გზა მკითხველთა ფართო წრისთვის ნაწარმოების მისაწოდებლად. როგორც ავტორების, ასევე მკითხველთათვის საიტით სარგებლობა უფასოა. საინტერესეოა, რომ პორტალზე წარმოდგენილი ნაწარმოებების ყოფნა-არყოფნის საკითხს რედკოლეგიასთან ერთად მკითხველიც წყვეტს. თავად რედკოლეგიაც საიტის მუდმივი და კომპეტენტური მკითხველებისგან შედგება. მართალია, პორტალზე ბევრი "ქაფია," მაგრამ დაკვირვებული თვალი არაერთ საინტერესო ნაწარმოებსაც მოიძიებს. მნიშვნელოვანია, რომ literatura.ge-მ დააფუძნა ლიტერატურული კონკურსი "წერო", რომელიც, იმედია, თანამედროვე ქართული ლიტერატურის განვითარებაში თავის სიტყვას იტყვის.
გაცილებით აკადემიურად გამოიყურება საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ელექტრონული ვერსია (nplg.gov.ge), სადაც რამდენიმე წელია მიმდინარეობს ელექტრონულ რესურსებზე მუშაობა. ამჟამად საიტზე დევს "ვეფხისტყაოსნის" სამი: 1937, 1966 წლის საიუბილეო და 1978 წლის - უორდროპისეული თარგმანი, ასევე ვიქტორ ნოზაძის "ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება." საინტერესო პროექტია ქართული ლიტერატურის ციფრული კოლექცია, რომელიც 2004 წელს იუნესკოს პროექტ "გრინსტოუნის" ფარგლებში განხორციელდა. კოლექცია ქართული კლასიკური ლიტერატურის ანთოლოგიისგან შედგება. მასში ცალკეულ ფაილებად ჩართულია ძველ ქართულ სიტყვათა ლექსიკონი და ავტორთა მოკლე ბიოგრაფიები. პროექტი 93 მწერლის 2397 ნაწარმოებს მოიცავს და მისი განახლება რეგულარულად მოხდება. გარდა ამისა, მკითხველს შეუძლია გაეცნოს სხვადასხვა საინტერესო ხელოვანთა მიერ ეროვნულ ბიბლიოთეკაში წაკითხულ საჯარო ლექციებს, ისარგებლოს სხვადასხვა ტიპის ლექსიკონებით და ა.შ.
ალბათ ყველას გახსოვთ ეპოქა, რომელიც უახლეს ქართულ ლიტერატურაში ჟურნალმა "არილმა" შექმნა. ეს გამოცემა იმ რთულ პერიოდში, როდესაც საქართველოში ლიტერატურისთვის არავის ეცალა, ბევრი ავტორისთვის მკითხველთან ურთიერთობის ერთადერთ საშუალებად რჩებოდა, ბევრისთვის კი ლიტერატურული მოღვაწეობის პლაცდარმად იქცა. რამდენიმე წლის წინათ, როდესაც საქართველოში ინტერნეტ-კულტურა ახლად იდგამდა ფეხს, სწორედ "არილიდან" იგებდნენ ლიტერატურის მოყვარულები თანამედროვე მსოფლიო ლიტერატურაში მიმდინარე სიახლეებს, ეცნობოდნენ ახალ ავტორებს, ძველების ახალ ნაწარმოებებს, საინტერესო ინტერვიუებს. დღეს ეს მასალები "არილის" ბლოგზეა განთავსებული, მისამართზე http://arili2.blogspot.com ჟურნალი ელექტრონული სახით განაგრძობს გამოსვლას და არაერთ საინტერესო მასალასაც გთავაზობთ.
ცალკე მინდა აღვნიშნო ელექტრონული ბიბლიოთეკა MLibrary (http://lit-download.blogspot.com), რომელიც ნამდვილი ოაზისია ლიტერატურის თეორიით, ენათმეცნიერებით, კულტურის ისტორიით, ანთროპოლოგიით, ისტორიით, ანტიკური ლიტერატურით, მუსიკითა და ხელოვნებათმცოდნეობით დაინტერესებული მკითხველისთვის. მართალია, აქ ნაკლებად შეხვდებით ქართულენოვან ლიტერატურას, ეს "სივრცე" მხოლოდ რუსთაველის ორი გამოცემით შემოიფარგლება ჯერ-ჯერობით, სამაგიეროდ, რუსულ და განსაკუთრებით, ინგლისურენოვან მკითხველს გაუმართლა, რადგან შეგიძლიათ მოიძიოთ და უფასოდ გადმოიწეროთ წიგნები, რომელთა შეძენა amazon.com-ზე სოლიდური თანხა დაგიჯდებათ. აი, თუნდაც Macmillan Encyclopedia of Death and Dying, ორტომეული, რომელიც 346 დოლარადაა შეფასებული, Historical Dictionary of Sacred Music - 114-ად. ასეთი არაერთი მაგალითის მოყვანა შეიძლება, ასე რომ, ნუ დაკარგავთ დროს და ფულს.
იმის გამო, რომ მოსწავლეები მონაწილეობენ, შევჩერდები პროექტ "ვახტანგ VI"-ზე (www.dlf.ge), რომელიც, თავის მხრივ, პროგრამა "ირმის ნახტომის" ბაზაზე ხორციელდება. მისი მიზანია მთელი ქართული კლასიკური ლიტერატურის - დასაწყისიდან თანამედროვეობის ჩათვლით, ციფრულ ფორმატში გადაყვანა და ინტერნეტ-საიტზე განთავსება. მნიშვნელოვანია, რომ ამ პროცესში აქტიურად არიან ჩართული ბავშვები. ეს განსაკუთრებით დასაფასებელია დღეს, როდესაც მოზარდები მშობლიური ლიტერატურის მიმართ არცთუ დიდ ინტერესს ამჟღავნებენ. პროექტში მონაწილე თითოეული სკოლა ირჩევს კონკრეტულ ავტორს და მის შემოქმედებაზე მუშაობს. ამ ეტაპზე საინტერესო ბაზაა შექმნილი. სამომავლოდ ტექსტების ნაწილი საერთაშორისო Project Gutenberg (www.Gutenberg.org)-ის შემადგენლობაში შევა. ეს არის ამერიკული არაკომერციული პროექტი, რომელიც დღეისთვის მსოფლიო კლასიკის 10 000-ზე მეტ შედევრს აერთიანებს.
არის კიდევ რამდენიმე ელექტრონული ბიბლიოთეკა და პორტალი, თუმცა, იმის გამო, რომ ზემოთჩამოთვლილთაგან ბევრი არაფრით გამოირჩევა, მათზე ყურადღებას აღარ გავამახვილებ.
* * *
აქვე გთავაზობთ მცირე ინტერვიუს lib.ge-ს მთავარ რედაქტორ გიორგი კეკელიძესთან, რომელიც, ვფიქრობთ, ამ თემით დაინტერესებული მკითხველის ყურადღებას დაიმსახურებს.
- როგორ გაჩნდა lib.ge-ს შექმნის იდეა?
- ეს იდეა, რა ბანალურადაც უნდა ჟღერდეს, ლიტერატურის სიყვარულმა ჩასახა. ერთის მხრივ, რამდენიმე პოეტი – ზაალ ჩხეიძე, მე, არჩილ თალაკვაძე, ნათია ნაცვლიშვილი, პედაგოგი ზაქარია ქიტიაშვილი და მეორე მხრივ, დიზაინერ-პროგრამისტები - ნიკა წიკლაური და გიორგი კაცია, ასევე, ლიკა ავალიანი, შევიკრიბეთ ამ მოსაზრების გასაზიარებლად და lib.ge-ც დაიბადა. მოგვიანებით ამ შემადგენლობას პოეტები, დიანა ანფიმიადი და ქეთო ნინიძეც შემოურთდნენ.
- lib.ge არაკომერციული პროექტია. შესაბამისად, თითოეული ჩვენგანის ჩვეულებრივი სამუშაო დროის ერთგვარ სასიამოვნო დამატებად იქცა, თუმცა, საკმაო ენერგიას მოითხოვს. დღესდღეობით lib.ge ყველაზე პოპულარული ლიტერატურული საიტია top.ge –ს სარეიტინგო დათვლებით (საშუალოდ დღეში 1200 ,,უნიკალური მომხმარებელი”).
- რა სირთულეებს გულისხმობს დღეს ეს ყველაფერი, როგორ ხდება მასალების მოძიება, არის თუ არა საავტორო უფლებებთან დაკავშირებული პრობლემები?
-უამრავი სირთულეა: ელემენტარული კორექტურით დაწყებული - არაერთი ტექნიკური პრობლემით დამთავრებული. ზოგიერთი ღიმილის მიმგვრელიც კი იყო. მაგალითად, ავტორთა სიაში შეხვდებოდით ასეთ ჩამონათვალს: ჩესლავი მილოში, ფოლკნერი უილიამი და ა.შ. სახელობით ბრუნვას ,,ი” რატომღაც ავტომატურად ემატებოდა. მოგვიანებით ეს პრობლემა ,,დავძლიეთ.”
საავტორო უფლებებთან დაკავშირებით ყველაზე ნაკლები პრობლემაა. ვთანაშრომლობთ თითქმის ყველა პერიოდულ გამოცემასთან, რომლებიც მასალებს გვაწვდიან, ასევე, ლიტერატურის ინსტიტუტთან. მასალის უმეტესობა ელექტრონული ფოსტით უშუალოდ ავტორებისგან შემოგვდის. ჩვენთვის დიდი პატივია, რომ ისეთი ლიტერატორები, როგორიც, ზურაბ კიკინაძე და ლევან ბრეგაძეა, ძალიან ხშირად საკუთარი ინიციატივით გვიგზავნიან ტექსტებს. არაერთი თანამედროვე ავტორი ასევე ინტენსიურად მომართავს new@lib.ge-ს.
- რა რესურსებს ფლობთ დღეისათვის, რას მიიჩნევთ თქვენი ბიბლიოთეკის ყველაზე დიდ პლუსად და რა სიახლეებს გვპირდებით უახლოეს მომავალში?
- ჩვენი რესურსი დღესდღეობით რამდენიმე რომანით და სამეცნიერო ნაშრომით, ათასობით მცირე ჟანრის პროზაული ტექსტით და ამდენივე პოეტური ნიმუშით შემოიფარგლება. Gგვაქვს ესეისტიკის და ინტერვიუს განყოფილებები, დავიწყეთ ფოლკლორული ნიმუშების აკრეფა და განთავსება. ახლო მომავალში აუდიოთეკის დაფუძნებას ვაპირებთ.
ჩემი დიდი ხნის ოცნებაა ისეთი განყოფილების შექმნა, სადაც მოთავსდება ყველა ის ქართველი ავტორი, რომლის ნაწარმოები მსოფლიოს სხვადახვა ან რომელიმე ენაზეა ნათარგმნი. აქ იგულისხმება ისეთი ტექსტებიც, რომელთა თარგმნაც ბიზანტისტიკის სპეციალური გამოცემების შეკვეთით ხდებოდა. ანუ, საჭიროდ მიმაჩნია თანამედროვე უცხოელ ქართველოლოგთათვის, რომელთა რიცხვი ახლა არცთუ დიდია, ე.წ ,,მკვდარ ენებზე’’ შესრულებული ტექსტების უფრო ადვილად მისაწვდომ რეჟიმში გამოქვეყნება.
რაღა თქმა უნდა, სასურველია, თუ მთელ პერიოდს გადავწვდებით, ჰაგიოგრაფიიდან - XXI საუკუნემდე. ამ ტექსტების უცხოელი მკითხველისთვის ერთ კომფორტულ სივრცეში კონდესირება ქართული კულტურის პოპულარზაციისთვის პატარა საქმე არ იქნება.
რასაკვირველია, ეს მთელ რიგ სირთულებს უკავშირდება, თუმცა, იმედს არ ვკარგავ, რომელიმე ფილანთროპი ოდესმე მსგავსი იდეებით დაინტერესდეს.
lib.ge ავტორებთან დამოკიდებულებაში სრულიად ლიბერალურია, თუმცა, ეს სელექციას ეს სულაც არ გამორიცხავს. ჩვენს ბიბლიოთეკაში ქვეყნდება ძალიან ბევრი ახალგაზრდა ნიჭიერი ავტორის ნაწარმოები, რომელთაც არ აქვთ საშუალება ხშირად იხილონ თავი რომელიმე ბეჭდურ გამოცემაში.
სასიამოვნოა, რომ lib.ge-ს არაერთი საზღვარგარეთ მცხოვრები ქართველიც კითხულობს.
- როგორ აფასებთ თანამედროვე თანამედროვე ქართულ ელექტრონულ ბიბლიოთეკებს? თუ შეგიძლიათ რომელიმე მათგანის გამორჩევა?
- არსებობს ძალიან კარგი გვერდები literatura.iatp.ge, litsaxelebi.ge, ასევე gabro.ge, რომელიც ძველი წიგნის სკანირების გზით ცდილობს ვირტუალური სივრცის შევსებას, ამ მეთოდს მალე ალბათ ჩვენც გამოვიყენებთ. ქართული ინტერნეტის საინტერესო ფენომენია literatura.ge, სადაც ავტორების რეიტინგს მკითხველები განსაზღვრავენ. ასევე უნდა ვახსენოთ ფორუმი ,,ებლიტფოც”.
ცალკე გამოსაყოფია ბლოგის სისტემაზე აწყობილი ჟურნალი ,,არილი”, მასში უამრავი მნიშნელოვანი მასალაა თავმოყრილი.
- დღესდღეობით ბევრი უცხოური ელექტრონული ბიბლიოთეკა ფასიან მომსახურებაზე გადავიდა, ხომ არ "ემუქრება" ეს საფრთხე ქართველ მკითხველსაც, რომლის შეთხელებული ჯიბისთვის მსგავსი პროექტები (ვგულისხმობ უფასო ელექტრონულ ბიბლიოთეკებს) ძალიან დიდი შეღავათია.
- რა თქმა უნდა, ეს წარმოუდგენელი ფუფუნებაა. მეტიც, ამჟამად სარეკლამო შემოთავაზებაზეც კი უარს ვამბობთ, რადგან გარკვეულ მორალურ პასუხისმგებლობას ვგრძნობთ იმ ავტორების წინაშე, რომლებიც სრულიად უანგაროდ თანამშრომლობენ lib.ge -სთან. არ გამოვრიცხავ, შორეულ მომავალში ასეთი რამ მართლაც მოხდეს, მაგრამ, ცხადია, იმ დროისთვის სოციალური დონეც განსხვავებული იქნება.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“