ტრუმენ კაპოტე – საუზმე ტიფანისთან

უილიამ გოიენი
სიყვარულის ნაცადი მომღერალი
ტრუმენ კაპოტე. "საუზმე ტიფანისთან"

რომანი და სამი მოთხრობა

ეს კრებული კიდევ ერთხელ გვარწმუნებს, რომ ტრუმენ კაპოტეს შემოქმედებაში სიყვარულის თემას წამყვანი როლი განეკუთვნება. წიგნში გაერთიანებულია მოკლე რომანი და სამი მოთხრობა, რომლებიც აღბეჭდილია მწერლის განუმეორებელი მანერით. "საუზმე ტიფანისთან" სასიყვარულო რომანია. მთხრობელი იგონებს 60-იანი წლების ნიუ-იორკსა და თავის ნაცნობობას ჰოლი გოლაითლისთან - "მართლაც რომ შერეკილ" ქალიშვილთან. ის ნიუ-იორკში ჩამოვიდა ტეხასის ერთი მიყრუებული სოფლიდან, ტულიპიდან, და მაშინვე დაუშვა რამდენიმე შეცდომა. მათ შორის ყველაზე სერიოზული ისაა, რომ ჰოლიმ მიზნად დაისახა, "ესაუზმა ტიფანისთან" და ქცეულიყო რესტორან "ელ მაროკოს" მუდმივ კლიენტად.
ჰოლი ველური გოგონაა, რომელიც თავის ადგილს ეძებს ცხოვრებაში. მისივე პოეტური განმარტებით, "არასოდეს არ უნდა შეიყვაროთ ველური არსება. რაც უფრო მეტად გეყვარებათ, მით უფრო გაძლიერდება ის. ხოლო როდესაც ძალას მოიკრებს, ტყეს შეაფარებს თავს. ან ხეზე აფრინდება. შემდეგ - უფრო მაღალ ხეზე. ბოლოს კი - ცაში".
ჰოლი გოლაითლი ცისკენ კი არ მიისწრაფვის, არამედ - ტიფანისკენ. მას სურს, იპოვოს "ადგილი, სადაც თავს ისე იგრძნობს, როგორც ტიფანისთან; მაშინ ავეჯს იყიდის და თავის კატას სახელს დაარქმევს". ამასთან, როდესაც ჰოლის პროვინციალი ქმარი ნიუ-იორკში ჩამოდის და მთხრობელს განუმარტავს ქალის ქცევის ფსიქოლოგიურ საფუძვლებს, მთავარი პერსონაჟის სახე დამაჯერებლობას ჰკარგავს.
ინტრიგა, რომელშიც მონაწილეობენ ჰოლი და მავანი სალი ტომატო (ნარკოტიკებით მოვაჭრე ბნელი პიროვნება, სინგ-სინგის პატიმარი), აგრეთვე, მნიშვნელოვანწილად აქარწყლებს ჰოლის სახის შთამბეჭდაობას. კაპოტე მკითხველს თავს ახვევს არაბუნებრივ, მელოდრამატულ ამბავს, რომელშიც ფიგურირებენ ბოროტმოქმედები, გაკრეჭილი ნახუცრები, მიტოვებული ძმები და ა.შ., და მოითხოვს ჩვენგან, დავიჯეროთ ჰოლის მამოძრავებელი მოტივების სერიოზულობა, მაგრამ მწერალი მიზანს ვერ აღწევს.
კაპოტეს მიერ ვოდევილური ხერხების გამოყენება ძირს უთხრის გმირის თავდაპირველ, მეტად საინტერესო კონცეფციას და, შესაბამისად, აუფერულებს მას. საერთოდ, ოთხსავე ნაწარმოებში შეიმჩნევა სიტუაციების შელამაზებისა და გმირებით "თამაშის" ტენდენცია, რაც თავს იჩენს არა იმდენად სტილურ, რამდენადაც - კონცეპტუალურ დონეზე. საბოლოო ანგარიშში, ეს ხარვეზი აღიქმება, როგორც ეფექტურობის მისაღწევად გამიზნული ხერხი, და არა როგორც ლიტერატურული ოსტატობის გამოვლინება. შეიძლება, ის წარმოსახვის უმართაობის შედეგადაც მივიჩნიოთ.
"ბრილიანტის გიტარა" და "ყვავილების სახლი" ისევე წარმტაცი ქმნილებებია, როგორც ჰაერში აფრიალებული ჭრელი ლენტები. თუმცა, მათში მახვილგონიერება ხშირად აძევებს სიმართლეს, ისევე, როგორც პერსონაჟთა სახელები ენაცვლება დახასიათების სიღრმეს. ისეთი შთაბეჭდილება რჩება, თითქოს ავტორი თავდაპირველად იგონებს სახელებს: მეგ უაილდვუდი, მისტერ ჰაჰა ჯონსი, ხოზე იბარა - ეგარი, ტიკო ფუ, შემდეგ კი მათ უსადაგებს გმირთა ხასიათებს.
ოსტატურად დაწერილი მოთხრობა "ყვავილების სახლი" მშვენიერ ზღაპარს წააგავს, თუმცა ის გვიამბობს რამდენიმე მეძავის ცხოვრების შესახებ პორტ-ო-პრენსში. "ბრილიანტის გიტარაში" გადმოცემულია ამბავი ახალგაზრდა კატორღელისა, რომელიც პატიმრებს აჯადოებს თავისი მშვენიერი გიტარით და ამაოდ აქეზებს მოხუც ტუსაღს, მასთან ერთად გაიქცეს ციხიდან.
"საშობაო მოგონებაში" მწერალი მოგვითხრობს მოხუცი, "სამოცდარაღაცა" წლის ქალბატონისა და პატარა ბიჭუნას მეგობრობის შესახებ. ეს ნაწარმოები ნაკლებად დახვეწილი, ნაკლებად გამართულია, ვიდრე - ორი დანარჩენი. სამაგიეროდ, მასში ვლინდება გაცილებით მეტი ფანტაზია, მეტი სილაღე. ამასთან, ბუკოლიკური განწყობილება, სამხრეთული ტყეებისა და იალაღების სურათები თითქოს ნახევარტონებშია წარმოდგენილი. აღსანიშნავია, რომ მოთხრობა, მისი სენტიმენტალური ჩანაფიქრის მიუხედავად, უჩვეულო სისასტიკით გამოირჩევა.
ყველა ამ ქმნილებაში თავს იჩენს კაპოტეს მიერ ადამიანის სიღრმისეული, ფარული არსის წვდომის უნარი. ყურადღებას იპყრობს მწერლის ინტონაცია - ის თითქოს წყვდიადში მონოლოგს წარმოთქვამს თავისი აუდიტორიის (მკითხველების) წინაშე. აშკარად შესამჩნევია ნაძალადევი მხიარულება შემოქმედისა, რომელიც მართავს თავის პერსონაჟებს - მარიონეტებს. ავტორი გარკვეულ ხანს იმყოფება ამ ნატიფ სამყაროში თავის გმირებთან ერთად, შემდეგ კი გამოეყოფა მას და მიმართავს თხრობის სადა მანერას, ან სენტიმენტალურ კილოს, მისტიფიკაციას ან გამაოგნებელ სიუჟეტურ სვლას. მოკლედ რომ ვთქვათ, კაპოტეს ნაწარმოებები უნიკალური ტექსტების ნიმუშებად წარმოგვიდგება.

The New York Times Book Review, 1958, 2 ნოემბერი

© “წიგნები – 24 საათი”