Friday, March 7, 2008

სალ­მან რუშ­დი


­­­­­­­­­­­იტალო კალვინოს წარმოსახული სინამდვი­ლე

თარგმნა თამარ ლომიძემ


1981 წელს ინგ­ლის­ში გა­მოქ­ვეყ­­და იტ­­ლო კალ­ვი­ნოს წიგ­ნი "თუ ზამ­­რის ღა­მით ყა­რი­ბი...", რა­მაც, ჩემ­და გა­საკ­ვი­რად, მეტ-ნაკ­ლე­ბად უხ­მა­­როდ ჩა­­­რა. მა­შინ ბრი­ტა­ნეთ­ში ცო­ტა ვინ­მე თუ იც­ნობ­და კალ­ვი­ნოს სა­ხელს. მახ­სოვს, რო­გორ დავ­რე­კე "ლონ­დო­ნის ლი­ტე­რა­ტუ­რულ მი­მომ­ხილ­ველ­ში" და რე­დაქ­ცი­ის თა­ნამ­­რომ­ლებს ვკითხე, ხომ არ აპ­­რებ­­ნენ სტა­ტი­ის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბას კალ­ვი­ნოს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ნა­წარ­მო­­ბის შე­სა­ხებ. "ვის წიგ­­ზე სა­უბ­რობთ?", ჩა­მე­ძი­ენ ის­­ნი. "იტ­­ლო კალ­ვი­ნო­სი", მი­ვუ­გე მე. "ეგ ვი­ღაა?" გა­ის­მა კითხ­ვა. შევ­­­წუნ­დი და ვთხო­ვე, და­­ბეჭ­დათ ჩე­მი ნარ­­ვე­ვი, რო­მე­ლიც "ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი მი­მომ­ხილ­ვე­ლის" მკითხ­ვე­ლებს გა­აც­ნობ­და არა მარ­ტო ამ ნა­წარ­მო­ებს, არ­­მედ, სა­ერ­თოდ, ამ ავ­ტო­რის მთელ შე­მოქ­მე­დე­ბას.

ეს ჩა­ნა­ფიქ­რი გან­ვა­ხორ­ცი­­ლე და ვი­ღა­ცამ ჩე­მი სტა­ტია კალ­ვი­ნოს გა­უგ­ზავ­ნა.

მა­ლე საკ­მა­ოდ პო­პუ­ლა­რულ პი­როვ­ნე­ბად ვი­ქე­ცი, რად­გან ჩემს წიგნს პრე­მია მი­­ნი­ჭა. მთე­ლი მსოფ­ლი­­დან მი­რე­კავ­­ნენ და მომ­მარ­თავ­­ნენ სხვა­დას­­ვაგ­ვა­რი (ჩემ­­ვის მი­­ღე­ბე­ლი) წი­ნა­და­დე­ბით. ამ პე­რი­ოდ­ში ტე­ლე­ფო­ნით და­მი­კავ­შირ­და ლონ­დო­ნის რი­ვერ­სა­­დის თე­ატ­რის დი­რექ­ტო­რი დე­ვი გო­თარ­დი, რო­მელ­მაც მა­უწყა, რომ კალ­ვი­ნო თა­ნახ­მა იყო სა­ჯა­რო ლექ­ცი­ის წა­კითხ­ვა­ზე (რაც ლონ­დონ­ში ძალ­ზე იშ­ვი­­თია) და სურ­და, რომ ის სწო­რედ მე წარ­მედ­გი­ნა აუდ­­ტო­რი­­სათ­ვის. გო­თარ­­მა ბორ­ძი­კით მთხო­ვა, რომ თუ, ჩე­მი და­კა­ვე­ბუ­ლო­ბის მი­­ხე­და­ვად, ამ­ას მო­ვა­ხერ­ხებ­დი, ის ძალ­ზე მად­ლო­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და... და ა.შ. მთე­ლი ამ დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში ვცდი­ლობ­დი, სიტყ­ვა ჩა­მერ­თო და მეთ­­ვა, თა­ნახ­მა ვარ-მეთ­ქი.

მა­გონ­დე­ბა პირ­ვე­ლი შეხ­ვედ­რა კალ­ვი­ნოს­თან. რი­ვერ­სა­იდ­ზე მივ­დი­­დი და უეც­რად მივ­­­დი, რა სა­ში­ნელ მდგო­მა­რე­­ბა­ში აღ­მოვ­­­დი, რად­გან თვით კალ­ვი­ნოს თან­დას­­რე­ბით უნ­და წარ­მო­მეთ­­ვა შე­სა­ვა­ლი სიტყ­ვა. სიმ­­რის ოფლ­მა და­მას­ხა. რო­დე­საც კალ­ვი­ნოს­თან მი­ვე­დი, მან მკითხა, დავ­წე­რე თუ არა რა­­მე და მთხო­ვა, მეჩ­ვე­ნე­ბი­ნა ტექ­­ტი. გულ­ში შე­ვი­კურ­თხე, მაგ­რამ მა­ინც გა­და­ვე­ცი ნა­წე­რი ფურ­­ლე­ბი, თან გა­ვი­ფიქ­რე, რომ არ მო­­წო­ნოს, რა ჯან­და­ბა ვქნა-მეთ­ქი. სა­ბედ­ნი­­როდ, და­საწყის­ში­ვე და­მოწ­მე­ბუ­ლი მქონ­და აპ­­ლე­­სის "ოქ­როს ვი­რი", რაც კალ­ვი­ნოს მო­­წო­ნა - "აპ­­ლე­­სი", - თქვა მან. "ძა­ლი­ან კარ­გი".

მან და­მიბ­რუ­ნა ტექ­­ტი და, ამ­რი­გად, შევ­ძე­ლი ჩე­მი შე­სა­ვა­ლი სსიტყ­ვის წარ­მოთ­­მა. შე­საძ­ლოა, კალ­ვი­ნო ვერ ხვდე­ბო­და, რო­გო­რი აღფ­­თო­ვა­ნე­ბა გა­მო­იწ­ვია ინგ­ლის­ში მის­მა შე­მოქ­მე­დე­ბამ. არ­­სო­დეს მი­ნა­ხავს ასე გა­ჭე­დი­ლი დარ­ბა­ზი. ეს იყო აღ­ტა­ცე­ბი­სა და სიყ­ვა­რუ­ლის გან­საც­ვიფ­რე­ბე­ლი დე­მონ­­­რა­ცია. დარ­­მუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, რომ ამ­ან კალ­ვი­ნო ძალ­ზე ააღ­ელ­ვა.

ერ­თი წლის შემ­დეგ, 1982 წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში, იტ­­ლო და მი­სი ცო­ლი ჩი­ჩი­ტა სა­პა­ტიო სტუმ­რე­ბად მი­იწ­ვი­ეს ბუ­კე­რის პრე­მი­ით და­ჯილ­დო­­ბის აღ­სა­ნიშ­ნავ ბან­კეტ­ზე. მეც დამ­პა­ტი­ჟეს (ისე, რო­გორც ყო­ფილ "მის მსოფ­ლი­ოს" პა­ტი­ჟე­ბენ ხოლ­მე, რად­გან ერ­თი წლის წინ ეს პრე­მია მე მო­მა­ნი­ჭეს). ჩვე­­ლებ­რივ, ამგ­ვარ ბან­კე­ტებ­ზე მწერ­ლებს მცი­რე რა­­დე­ნო­ბით იწ­ვე­ვენ ხოლ­მე. ამ­ჯე­რად სტუ­მარ­თა სი­­ში სულ ექვ­სი მწერ­ლის გვა­რი იყო აღ­ნიშ­ნუ­ლი, მეშ­ვი­დე კი წი­ნა წლის ლა­­რე­­ტი, ესე იგი, მე ვი­ყა­ვი. ბუ­კე­რის თა­ნამ­­რომ­ლებს არ გა­მო­უცხა­დე­ბი­ათ, რომ იქ იტ­­ლო იმ­ყო­ფე­ბო­და. გა­სა­­ცა­რია - მას შემ­დეგ, რაც კალ­ვი­ნო დი­დი ხარ­ჯე­ბით გად­მო­აფ­რი­ნეს იტ­­ლი­­დან, სა­­კე­თე­სო სას­ტუმ­რო­ში მო­აწყ­ვეს და მის­ცეს ავ­ტო­მან­ქა­ნა მძღო­ლი­თურთ, თა­ვი არ­­ვის შე­­წუ­ხე­ბია, ემც­ნო სტუმ­რე­ბის­­ვის, რომ ის დარ­ბაზ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და.

ეს წე­ლი ღირ­­შე­სა­ნიშ­ნა­ვი გახ­­დათ ორი სხვა ფაქ­ტის გა­მოც: ჯერ ერ­თი, ბუ­კე­რის პრე­მია მი­­ნი­ჭა "შინ­­ლე­რის ყუთს", რო­გორც ბე­ლეტ­რის­ტუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის სა­­კე­თე­სო ნი­მუშს, თუმ­ცა წიგ­ნის შე­სა­ვალ­ში ავ­ტორ­მა, თო­მას კი­ნე­ლიმ გა­ნაცხა­და, რომ მის ნა­წარ­მო­ებ­ში რე­­ლუ­რი ამ­ბა­ვი იყო მოთხ­რო­ბი­ლი. მი­­ხე­და­ვად ამ­­სა, მას მი­­ნი­ჭა ბუ­კე­რის პრე­მია, რო­გორც ბე­ლეტ­რის­ტულ თხზუ­ლე­ბას - რაც მოვ­ლე­ნე­ბის სავ­სე­ბით კალ­ვი­ნო­სე­ულ, გრო­ტეს­კულ გან­ვი­თა­რე­ბად აღ­ვიქ­ვი. შემ­დეგ ეს წიგ­ნი გა­მო­­ცა ამ­­რი­კა­ში, რო­გორც პუბ­ლი­ცის­ტუ­რი ნა­წარ­მო­­ბი, სა­თა­­რით - "შინ­­ლე­რის სია" და ფარ­თო აღ­­­რე­ბა ჰპო­ვა.

1982 წლის მე­­რე მნიშ­­ნე­ლო­ვა­ნი მოვ­ლე­ნა გახ­­დათ ბრი­ტა­ნე­თი­სა და არ­გენ­ტი­ნის კონ­­ლიქ­ტი ფოლ­­ლენ­დის (მალ­ვი­ნას) კუნ­ძუ­ლე­ბის გა­მო. ჩი­ჩი­ტა არ­გენ­ტი­ნე­ლი იყო. ერთ სა­ზე­­მო სა­დილ­ზე, სა­ნამ სუფ­რას მი­ვუს­­დე­ბო­დით, ჩი­ჩი­ტა მომ­ვარ­და და აღ­ელ­ვე­ბით მკითხა: "რა ვქნა? მითხ­რეს, რომ ინგ­ლი­სის ად­მი­რა­ლის გვერ­დით დამ­­ვა­მენ". ვუ­პა­სუ­ხე, რომ ერ­თა­დერ­თი გა­მო­სა­ვა­ლი ჰქონ­და - შე­ტე­ვა­ზე უნ­და გა­და­სუ­ლი­ყო. სა­დი­ლის დროს ვხე­დავ­დი, რომ ად­მი­რა­ლი უხ­­რუ­ლად იშ­მუშ­ნე­ბო­და და, ძი­რი­თა­დად, დუმ­და, ჩი­ჩი­ტა კი ფან­ტას­ტი­­რად ბევრს ლა­პა­რა­კობ­და. ად­მი­რა­ლის­­ვის სა­დილ­მა აშ­კა­რად უს­­­მოვ­ნოდ ჩა­­­რა.

მახ­სენ­დე­ბა კი­დევ ერ­თი შეხ­ვედ­რა იტ­­ლოს­თან ლონ­დო­ნის იტ­­ლი­ის ინს­ტი­ტუტ­ში. ისე მოხ­და, რომ იმ დღეს გარ­სია მარ­კე­სი ნო­ბე­ლის პრე­მი­ით და­­ჯილ­დო­ვეს. იტ­­ლოს ვკითხე, ხომ არ იც­­და, რა ხდე­ბო­და სტოკ­ჰოლ­­ში. "დი­ახ", მითხ­რა მან, "ეს სკან­და­ლია". მე შე­ვე­პა­სუ­ხე, "იტ­­ლო, ხომ იც­ით, გარ­სია მარ­კე­სი მარ­­ლაც კარ­გი მწე­რა­ლია. მი­სი და­ჯილ­დო­­ბა ნამ­­ვი­ლად სა­სი­­მოვ­ნო ფაქ­ტია". კალ­ვი­ნომ მო­მი­გო, რომ მარ­კე­სის­­ვის ნო­ბე­ლის პრე­მი­ის მი­ნი­ჭე­ბა ბორ­ხეს­ზე ად­რე და­ახ­ლო­­ბით იმ­ას­ვე ნიშ­ნავ­და, რა­საც შვი­ლის და­ჯილ­დო­­ბა მა­მა­ზე ად­რე.

"კალ­ვი­ნოს ქმნი­ლე­ბე­ბის კითხ­ვი­სას მივ­­­დი, რომ ჩვენ არ­ას­წო­რად გვეს­მის რე­­ლიზ­მის ცნე­ბა. ლი­ტე­რა­ტორ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბის აზ­რით, რე­­ლიზ­მი არ­ის გარ­­ვე­­ლი წე­სე­ბის ერ­თობ­ლი­­ბა და ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი კონ­ვენ­ცი­­ბის დაც­ვა უზ­რუნ­ველ­ყოფს სი­ნამ­­ვი­ლის რე­­ლის­ტურ ას­ახ­ვას. ჩე­მი აზ­რით, ეს კონ­ვენ­ცი­­ბი არ გან­საზ­­­რავს რე­­ლის­ტუ­რია თუ არა რო­მე­ლი­მე თხზუ­ლე­ბა. ამ­ას ად­ას­ტუ­რებს კალ­ვი­ნოს შე­მოქ­მე­დე­ბაც. რე­­ლის­ტუ­რია მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რი, ფან­ტას­ტი­კუ­რი, კო­მი­კუ­რი ნა­წარ­მო­­ბე­ბი, რად­გან ის­­ნი გვიჩ­ვე­ნე­ბენ ფაქ­ტებს ისე, რო­გორც მათ აღ­იქ­ვამს ესა თუ ის ად­­მი­­ნი, ესე იგი, ის­­ნი იმ­თა­ვით­ვე ჩა­ფიქ­რე­ბუ­ლია, რო­გორც რე­­ლის­ტუ­რი ქმნი­ლე­ბე­ბი. ამგ­ვა­რი თვალ­საზ­რი­სი რე­­ლიზ­მის შე­სა­ხებ ნაკ­ლე­ბად უკ­ავ­შირ­დე­ბა შე­მოქ­მე­დე­ბით მე­თო­დებს და მთლი­­ნად გა­ნი­საზ­­­რე­ბა შე­მოქ­მე­დის მიზ­ნით. მა­გა­ლი­თად, ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი რო­მა­ნი ინგ­ლი­სელ არ­ის­ტოკ­რატ­თა ად­­ულ­ტე­რის შე­სა­ხებ, ჩე­მი აზ­რით, ერთ­­ვა­რი მა­გი­­რი რე­­ლიზ­მი­სა და ეს­კა­პიზ­მის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბაა და, ამ­დე­ნად, ფან­ტა­ზი­ის ნა­ყოფს წარ­მო­ად­გენს მა­შინ, რო­დე­საც კალ­ვი­ნოს ფან­ტას­ტი­კუ­რი, იგ­ავ­­­წერ­ლო­ბი­თი ნა­წარ­მო­­ბე­ბი ააშ­კა­რა­ვებს სხვა­­ბას რე­­ლო­ბა­სა და სი­ყალ­ბეს შო­რის. ესაა უდ­­დე­სი გაკ­ვე­თი­ლი, რო­მე­ლიც კალ­ვი­ნოს შე­მოქ­მე­დე­ბი­დან გა­მო­ვი­ტა­ნე.

ყვე­ლა მწე­რალს გაჰ­ყავს გზე­ბი რე­­ლუ­რი სამ­ყა­რო­დან წარ­მო­სა­ხუ­ლი სამ­ყა­როს­კენ და, ვფიქ­რობ, კალ­ვი­ნოს ნა­წარ­მო­­ბე­ბი სწო­რედ ამ მხრი­ვაა ყვე­ლა­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო. რო­გო­რაა გაყ­ვა­ნი­ლი ეს გზა? რო­გორ უნ­და გა­ვაღ­წი­ოთ "აქ­­დან" "იქ­ამ­დე"? რო­გორ უნ­და მოვ­­­დეთ ალ­ფა­ვილ­ში, ოზ­ის ან სას­წა­ულ­თა ქვე­ყა­ნა­ში? ყო­ვე­ლი­ვე ეს კალ­ვი­ნოს­­ვის სა­­დუმ­ლო­­ბას არ წარ­მო­ად­გენ­და.

ჩე­მი აზ­რით, კალ­ვი­ნომ ბო­ლომ­დე შე­­ნარ­ჩუ­ნა სამ­ყა­როს ორ­­გი­ნა­ლუ­რი ხედ­ვა. ამ­ის და­სა­დას­ტუ­რებ­ლად მო­გიყ­ვე­ბით მწერ­ლის სი­ცოცხ­ლის უკ­­ნას­­ნე­ლი წუ­თე­ბის შე­სა­ხებ (ჩი­ჩი­ტას მო­ნათხ­რო­ბის მი­ხედ­ვით). ეს შე­იძ­ლე­ბო­და შემ­თხ­ვე­­და მხო­ლოდ კალ­ვი­ნოს. მან, სიკ­­დი­ლის წინ, თა­ვი და­აღ­წია კო­მა­ტო­ზურ მდგო­მა­რე­­ბას და წარ­მოთ­­ვა: "ვა­ნი დე მარ­სა­ლია, ფე­ნო­მე­ნო­ლო­გი", შემ­დეგ კი და­­მა­ტა: "კო­მა". ჩი­ჩი­ტამ არ იც­­და, ვინ იყო ვა­ნი დე მარ­სა­ლია და რა­ტომ ფიქ­რობ­და კალ­ვი­ნო მის შე­სა­ხებ. იტ­­ლი­ის ის­ტო­რია არ იც­ნობს ამ სა­ხე­ლი­სა და გვა­რის მქო­ნე პი­როვ­ნე­ბას. ბო­ლოს კალ­ვი­ნოს ერთ-ერთ ად­რე­ულ ნა­წარ­მო­ებ­ში (რო­მე­ლიც მან, ახ­ალ­გაზ­­და, რა­დი­კა­ლუ­რად გან­წყო­ბილ­მა მწე­რალ­მა შეთხ­ზა "უნ­­ტას­­ვის") ჩი­ჩი­ტამ აღ­მო­­ჩი­ნა, რომ იტ­­ლოს მარ­­სის­ტუ­ლი უტ­­პი­ის­­ვის ეწ­­დე­ბი­ნა მარ­­სა­ლია. მარ­­სა­ლია იქ­ცა მარ­სა­ლი­ად. სი­ცოცხ­ლის უკ­­ნას­­ნელ წუ­თებ­ში კალ­ვი­ნომ და­­კავ­ში­რა მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი ცხოვ­რე­ბის და­საწყი­სი და და­სას­რუ­ლი - კო­მა, ე.ი. შე­­ნარ­ჩუ­ნა ამ ცხოვ­რე­ბის ერ­თი­­ნო­ბის შეგ­­­ნე­ბა თა­ვი­სი არ­სე­ბო­ბის ბო­ლო, უგ­­ნო მო­მენ­­შიც.

© “არილი”

No comments: