მალხაზ ხარბედია – ენის ტრიუმფატორი

გაბრიელ გარსია მარკესი: ცხოვრება
ჯერალდ მარტინი
Gabriel García Márquez: A Life
By Gerald Martin

დაახლოებით 10-12 წლის წინ, ჟურნალს “არილის” იფისში ერთი სასაცილო ფოტო მქონდა გაკრული. ფოტოზე ფიდელ კასტრო და გაბრიელ გარსია მარკესი იყვნენ გამოსახული, ფოტოზე ორივეს შორტები აცვია და ორივეს რაღაც უცნაურ ფლოსტებში (თუ სანდლებში) აქვთ ფეხები წაყოფილი. ორივე ბედნიერია, ერთი მსოფლიოს უნიჭიერეს მწერალთან მეგობრობით ამაყობს ალბათ, მეორეს სიამაყის მიზეზთა ჩამოთვლა კი შორს წაგვიყვანდა, (ერთხელ, კასტროს კოლუმბიაში სტუმრობისას, მარკესს თურმე მისი მცველის ფუნქციაც კი უკისრია). ასეთი ფოტო შემდეგაც არაერთხელ გადაიღეს ძველმა მეგობრებმა, ხან სუფრასთან, ხან ბუნების წიაღში სეირნობისას, ხანაც სპორტულებში ან ოფიციალურ შეხვედრაზე, თუმცა უშუალობით ამ ფოტოს ვერც ერთი ვერ შეედრება.
მარკესს ფიდელის ლაქიასაც უწოდებდნენ. მაგალითისთვის, მისი ყოფილი მეგობარი, თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მწერალი, მარიო ვარგას ლიოსა (რომელიც მემარჯვენე იდეებითაც უპირისპირდება მარკესს) ნამდვილად არ იშურებდა ხოლმე ამგვარ შედარებებს, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც 1976 წელს მეგობრებმა გვარიანად იჩხუბეს. მაშინ ლიოსაც და მარკესიც ოჯახებით ბარსელონაში იყვნენ თურმე ჩასულები. ლიოსა ვიღაც შვედ ლამაზმანს გადაყრია და ოჯახიდან წასულა, მარკესებს კი, პატრიციასთვის, ლიოსას მეუღლესთვის რჩევა მიუციათ, გაეყარე და ქონებაც გაიყავითო. ლიოსას მალე დაუღწევია თავი იმ ქერათმიანი შვედი ქალის ხიბლიდან, დაბრუნებულზე კი მარკესების რჩევის შესახებაც გაუგია მეუღლისგან. ამის გამო ლიოსას მამა-პაპურად მოუდია თურმე მარკესისთვის ის თავისი ჯანიანი მარჯვენა (მემარჯვენე ტყულად კიარაა!) და თვალიც დაულილავებია დიდი მწერლისთვის (სხვათა შორის, არსებობს ფოტოგრაფ როდრიგო მოიას ორი ფოტოსურათი, სადაც მარკესს მარცხენა თვალი აქვს ჩალურჯებული).
ჯერალდ მარტინის წიგნში ამაზე არანაკლებ საინტერესო ამბებია მოთხრობილი, სადაც მწერლის გენეალოგიიდან და მისი შემოქმედებითი ფესვებიდან მოყოლებული, აუარება ისტორიას ამოიკითხავთ. თუმცა ისტორიებზე თუ ჭორებზე უფრო მნიშვნელოვანი მაინც ის არის, რომ წიგნის ავტორი მწერლის შემოქმედებაზეც ძალზე ზუსტ დაკვირვებებს აკეთებს და თავდაპირველ ამოცანად სკანდალურ ისტორიებს კიარა, მწერლად ჩამოყალიბებისა და განვითარების დეტალებს მიიჩნევს.
მარკესს ჩვეულებრივი ბავშვობა ჰქონია, სხვა მოზარდებივით ისიც კითხულობდა დიუმას და ათას ერთ ღამეს, XVI-XVII საუკუნეების ესპანურ ლიტერატურას, შემდეგ ერთ-ერთ პრესტიჟულ კოლეჯში სწავლის სტიპენდიაც მოუპოვებია, სადაც რუბენ დარიოს შემოქმედებას სწავლობდა, პირველი აღსანიშნავი თარიღი კი მარკესის ცხოვრებაში 1950 წელი ყოფილა, როცა პრუსტის, ჯოისის, ვულფისა და ფოლკნერის ესპანური თარგმანების კითხვაში გართულ 22 წლის ახალგაზრდას მტკიცედ გადაუწყვეტია მწერალი გამხდარიყო.
მარტინის წიგნში საკმაოდ დამაჯერებელ აბზაცებს ამოიკითხავთ მარკესის “მაგიურ რეალიზმზეც”, რომელიც, მისი აზრით, ესპანური ლიტერატურის ოქროს ხანას ეფუძნება. მარტინის სიტყვით, მარკესის “მაგიური რეალიზმი” ესაა გაპრიმიტივებული და გახალხურებული გონგორიზმი (იგულისხმება ესპანური ბაროკოს ყველაზე გამორჩეული პოეტი, ლუის დე გონგორა) ადგილობრივი საკმაზებითა და თემებით.
წიგნის ავტორის აზრით, მარკესის საუკეთესო ნაწარმოები “პატრიარქის შემოდგომაა”. მისი სიტყვით, ესაა ენის ტრიუმფი, რომანი, სადაც მწერლის ოსტატობა წარმოუდგენელ სიმაღლეებს აღწევს. ეს ნაწარმოები ყველანაირი გაგებით ტირანულია, იგი მოგვითხრობს ტირანიაზე, უპირისპირდება ენის ტირანიას და ამგვარი გაბედულებით ტირანივით მართავს მკითხველს.
ჯერალდ მარტინი 17 წლის განმავლობაში იკვლევდა მარკესის ცხოვრებას და ნაწერებს, მან ასეულობით ინტერვიუ აიღო მწერლისგან, მისი მეგობრებისგან, სხვა მწერლებისგან. წიგნში დეტალურადაა გადმოცემული “გაბოს” ჟურნალისტური კარიერის, ევროპაში მოგზაურობის, შემდეგ კი მექსიკაში გატარებული წლების შესახებ, სადაც მან “მარტოობის ასი წელი” დაწერა. ბევრ რამეს შეიტყობთ გვიანი პერიოდის მარკესის შესახებაც, ამ წლების შესახებ განსაკუთრებით ის ადამიანები დაინტერესდებიან, ვინაც რამდენჯერმე გამოიტირა გაბო (წლების წინ ჩემი ყურით მოვისმინე, როგორ მისტიროდა ერთი “განათლებული” მაღალჩინოსანი მარკესს, ეს რა კაცი დავკარგეთო) და ვისაც დღემდე გონია, რომ პერუში არგენტინის ელჩის, ვინმე აბელ პარენტინის მიერ შეთხზული ტექსტი-ანდერძი მარკესს ეკუთვნის. ეს მოკლე ტექსტი ასე მთავრდებოდა: “მე ამდენი რამ ვისწავლე თქვენგან, მაგრამ სიმართლე ითქვას, ეს ცოდნა ვერაფერს მშველის, რადგანაც ყველაფერ ამით აღვსილი, მე, სამწუხაროდ, ვკვდები”.
მას შემდეგ 9 წელი გავიდა და მარკესმა დაამტკიცა, რომ იგი სიკვდილს არ აპირებს, ძველებურად წერს და რაც მთავარია, თავის ბიოგრაფებსაც ეხმარება წერაში.

© „ლიბერალი“